تحلیل خاستگاه اخلاقی دین با تکیه بر آرای قرآنی و کلامی شیخ مفید(ره)

محورهای موضوعی : کاوش های عقلی"

محسن دیناروند ^{1 *} , محمدتقی سبحانی نیا ²

1 - دانشگاه قرآن و حدیث تهران
2 - دانشیار گروه اخلاق دانشگاه قرآن و حدیث قم

تاریخ دریافت : 1404/03/23 تاریخ پذیرش : 1404/06/15 تاریخ انتشار : 1404/07/16

کلید واژه: خاستگاه دین, اخلاق, نبوت, قرآن, شیخ مفید(ره),

چکیده مقاله :

همواره پژوهش در باب مسئله که خاستگاه دین یکی از مسائل اصلی و مهم در حوزه دین پژوهی بوده است. فلاسفه، متکلمین نسبت به این مسئله بی‌تفاوت نبوده‌اند و برای این پرسش که خاستگاه دین چیست؟ رهیافتهایی داشته اند.

شیخ مفید(ع)  که از میان متکلمین دارای تبحر فوق العاده‌ای در حوزه علم کلام و شناخت قرآن است، پاسخ های ارزشمندی را برای این سوال ارائه نموده است. از این پژوهش حاضر بر آن است که به بررسی و تحلیل خاستگاه اخلاقی دین از منظر این متکلم ارجمند امامیه بپردازد که در نتیجه می‌تواند پاسخ مناسبی به پرسش مذکور را ارائه نماید.

فطرت الهی انسان، فلسفه‌ی خلقت بشر و انگیزه‌ی انسان برای کسب معرفت الهی از مواردی هستند که شیخ مفید(ره)، از آنان به عنوان خاستگاه‌های دین یاد می‌کند زمینه های اخلاقی دارند. از موارد دیگری که این متکلم شیعه، از آنان به عنوان خاستگاه دین نام می‌برد، می‌توان به عدل الهی و ضرورت وجود راهنمای الهی برای انسان اشاره نمود نیز به بیان خاستگاه اخلاقی دین می پردازد.

که مورد اخیر را می‌توان مهم‌ترین و مفصل‌ترین بحث پیرامون خاستگاه اخلاقی دین برشمرد. در این موضوع به بحث ضرورت وجود پیامبران و ضرورت وجود امامان معصوم (ع) به صورت جداگانه پرداخته می‌شود.

محقق بر آن است تا در این پژوهش به موارد ذکر شده از منظر دیدگاه کلامی شیخ مفید(ره)  به تفصیل بپردازد و با توجه به قدرت و تبحر کلامی شیخ مفید(ره) توانسته است پاسخ مناسبی به پرسش مذکور را ارائه نماید.

چکیده انگلیسی:

Research on the origin of religion has always been one of the main and important issues in the field of religious studies. Philosophers and theologians have not been indifferent to this issue and have had approaches to the question of what is the origin of religion.

Sheikh Mufid (AS), who is among the theologians with extraordinary expertise in the field of theology and understanding the Quran, has provided valuable answers to this question. The present study aims to examine and analyze the moral origins of religion from the perspective of this respected Imami theologian, which can therefore provide an appropriate answer to the aforementioned question.

The divine nature of man, the philosophy of human creation, and the human motivation to acquire divine knowledge are among the things that Sheikh Mufid (may Allah have mercy on him) mentions as the origins of religion, which have moral foundations. Among other things that this Shiite theologian mentions as the origins of religion, we can mention divine justice and the necessity of a divine guide for man. He also discusses the moral origins of religion.

The latter can be considered the most important and detailed discussion on the moral origin of religion. In this topic, the necessity of the existence of prophets and the necessity of the existence of infallible Imams (AS) are discussed separately.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع 1- ابن كثیر، البدایة والنهایة ، مكتبة النصر، ریاض، 1966م.
2- ابن ندیم، محمدبن اسحاق، الفهرست ، تحقیق رضا تجدد، تهران، بی تا.
3-برقی، احمدبن محمدبن خالد، المحاسن، تصحیح محدث ارموی، دارالكتب الاسلامیه، بی جا، 1371 .
4- حمصی، سدیدالدین محمود، المنقذ من التقلید، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1412 ق
5- سید مرتضی، علی بن حسین، الذخیرة فی علم الکلام، تحقیق احمد حسینی، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1411 ق
6- صبحى محمصانى، فلسفه قانون گذارى در اسلام، ترجمه اسماعیل گلستانى، تهران، امیر كبیر، 1358 ش
7- صدوق، ابوجعفر محمد بن علی، اعتقادات شیعه، شرح شیخ مفید، ترجمۀ میر سیّد محمّد علی حسنی طباطبائی یزدی، اصفهان، نشر مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه، 1390 ش
8- طالقانی، نظرعلی، کاشف الاسرار، به کوشش مهدی طیب، تهران، نشر رسا، 1373 ش
9- طباطبائی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ت‍رج‍مۀ سید م‍ح‍م‍دب‍اق‍ر م‍وس‍وی‌ه‍م‍دان‍ی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1382، چاپ دوم
10- قدردان قراملکی، محمد حسن، خدا و مسأله شر، قمٰ انتشارات دفتر تبلیغات، 1377 ش
11- مقالۀ مساله شر از دیدگاه متکلمان، فصلنامه نامه مفید، شماره 11
12- کوچنانی، قاسمعلی، مدافع حریم تشیّع (مروری بر زندگی و آثار شیخ مفید)، تهران همشهری، 1388 ش، چاپ اول
13- مطهری، مرتضی، امامت و رهبری، تهران، انتشارات صدرا، 1366 ش، چاپ پنجم
14- نبوت، قم، نشر صدرا، 1386 ش
15- وحی و نبوت، قم، نشر حکمت، 1357 ش
16- مفید، محمد بن محمد، النکت الاعتقادیه، تحقیق رضا مختاری، اصفهان، مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه، بی‌تا
17- اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، ترجمۀ سجاد واعظی، تهران، نشر آذینه گل مهر، 1388 ش
18- تصحیحُ اِعتقاداتِ الاِمامیّة، ترجمۀ سیدعلی مدرسی یزدی، تهران، اسلامیه‌، ۱۳۷۱ ش‌، چاپ اول‌
19- مکدرموت، مارتین، اندیشه‌های کلامی شیخ مفید، ترجمۀ احمد آرام، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1372 ش
20- موسایی افضلی، علی، معارف اسلامی، قم، موسسه چاپ الهادی، 1381 ش، چاپ نوزدهم
21-مهاجرنیا، محسن، اندیشۀ سیاسی متفکران اسلامی، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1389 ش، جلد دوم (فقه سیاسی شیعه)