تحلیل کتابشناختی نسخههای خطی فارسی دوره‌ی صفویه با تأکید بر ویژگیهای کتابتی و نوع خطوط
محورهای موضوعی : دانش شناسیناهید بنی اقبال 1 , مهر دخت وزیرپور کشمیری 2 , ناهید علیزاده فر 3 *
1 - دکترای کتابداری و اطلاعرسانی - عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال
2 - دکترای کتابداری و اطلاعرسانی - عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال
3 - کارشناس ارشد کتابداری و اطّلاعرسانی - دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال
کلید واژه:
چکیده مقاله :
هدف: پژوهش حاضر، عناصر فهرست نسخه های خطی فارسی دوره‌ی صفوی را مورد بررسی قرار داده است تا بر آن اساس به شناخت سبک و شیوه‌ی رایج، شاخصه‌های کتاب آرایی و ویژگی های کتابت آن دوره دست یابد. روش پژوهش: این پژوهش با روش تحلیل کتاب شناختی به شیوه‌ی استنادی (کتابخانه ای) و تأکید بر نوع خط نسخه های خطی این دوره انجام گرفته است. سیاهه‌ی وارسی 5 ناحیه‌ی توصیف قواعد فهرست نویسی انگلوامریکن (عنوان و شرح پدیدآوران؛ مشخصات ظاهری؛ انواع خطوط؛ آرایش نسخه ها؛ یادداشت ها و برافزوده ها) است. جامعه‌ی پژوهش شامل 3561 نسخه‌ی شناخته شده است که از این تعداد نمونه ای شامل 351 نسخه‌ی تاریخ دار، با بررسی فهرست پنج کتابخانه‌ی کاخ موزه‌ی گلستان، مجلس شورای اسلامی، مرکزی دانشگاه تهران، موزه‌ی ملک و ملی که بیشترین آثار این دوره را در فهرست خود داشتند، به عنوان جامعه‌ی آماری نمونه بر اساس جدول کرسی، مورگان انتخاب شد. یافته ها: یافته های حاصل از این پژوهش، بیانگر ارتباط انتخاب خطوط با گرایش موضوعی است که نخست به مضامین ادبی، سپس دینی و مذهبی، تاریخی، علوم طبیعی و ریاضی، اخلاقی و عرفانی این دوره توجه داشته اند. از دیگر ویژگی های این عصر توجه خاص در به کارگیری انواع تزیینات در صفحه‌ی عنوان، آغاز نسخه‌ها، استفاده از جدول های رنگین، تذهیب و سرلوح های ساده و مُزدوج، وجود انجامه و حواشی نسخه‌ها است. نتیجه گیری: بر اساس یافته ها، فرضیه های پژوهش مبنی بر وجود ارتباط معنی دار بین نوع خط نسخه ها با موضوع آنها و سهم بیش از پنجاه درصدی (46/57%) توجه بهخوشنویسی در مقایسه با کتابت عادی در فرایند نسخه پردازی با آزمون های خی دو و Z0 تأیید شد. در انتها پیشنهادهایی برای استفاده در فهرست نویسی نسخه های خطی فارسی با توجه به ویژگی های خط و کتاب آرایی شرقی ارائه شد.
Purpose: The aim of this study is a survey on the bibliographical descriptions of Persian manuscripts of Safavi’s period. Methodology: Descriptive and analytical methods are used. To collect data a checklist was prepared according to 5 descriptive cataloging area of AACR2 (Title and responsibility, physical description, writing characteristics, decoration and illumination, notes area). The total population was 3561 titles extracted from catalogues of 5 libraries Golestan Palace Museum; Library, Museum and Document Center of Iran Parliament; Central Library & Documentation Center University Of Tehran; Malek National Library and Mueum Institution; National Library and Archives of Iran which contained the biggest number of titles but a statistical sample, 351 titles, was assessed according to Morgan table. Findings: This study indicates The relationship between the line selection with in subject tendency, first to religious and then to history, natural science andto literature mathematics, moral and spiritual subjects. Paying particular attention to the use of decorative in title page at the beginning of works, using colored tables, illumination and simple and double frontispiece and colophon, and decoration at the end and margins in the copies are specific features of this period. Conclusion: The first research hypothesis; the existence of a significant relationship between the kind of scribes and the subject matter of the books are confirmed. Also the second research hypothesis: The dominance of calligraphy to the normal writings is confirmed using the chi-square test. At the end some suggestion are proposed for cataloging of Persian manuscripts to avoid the differences which are frequent throughout the Persian Safavi’s Manuscripts Catalogs in the libraries