رمزوارههای نصیری در کتاب الهدایة الکبرى
محورهای موضوعی : نقد روایات و متون حدیثی با کاربرد روشهای مطالعات تاریخی
علی عادل زاده
1
(دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، پردیس قم، دانشگاه تهران، قم، ایران)
عمیدرضا اکبری
2
(دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم)
کلید واژه: بابیت, الهدایة الکبری, حسین بن حمدان خصیبی, غلو نصیری, تناسخ و حلول,
چکیده مقاله :
امروزه تحقیقات متعددی جایگاه ویژه حسین بن حمدان خصیبی (م 346ق یا 358ق) را در شکل‌گیری و انسجام فرقه غالی نصیریه نمایانده، و از آرای غالیانه او در آثار‌ش سری‌اش بحث کرده‌اند. ولی خصیبی در الهدایة الکبری عقاید نصیری را -مگر در بحث بابیت- کمتر به تصریح بیان داشته، و همین موجب شده برخی این اثر را پیراسته از غلو بدانند. نوشته پیش رو با بررسی تطبیقی میان روایات الهدایة و دیگر آثار نصیری پاسخ‌گوی این پرسش است که آیا عقاید نصیری خصیبی در الهدایه نمود یافته است؟ در مقاله ضمنِ بیانِ مشابهت‌های گسترده میان الهدایة و آثار اختصاصی خصیبی مانند الرسالة الرستباشیة، عقایدی چون ندای الوهیت امیرالمؤمنین (ع)، نامیرایی امامان، جایگاه خدایی شاهان ایران، حلول و تناسخ و خصوصاً در بخش مربوط به امامان در الهدایة نشانه‌یابی و رمزگشایی شده است. عمومی بودن کتاب الهدایه زمینه این پرده‌پوشی نسبی مؤلف بوده است. هم‌چنین این پژوهش جایگاه روایات غیر غالیانه الهدایة را بیش‌تر تبیین می‌کند.
Nowadays numerous studies have shown Khaṣībī's special place in the formation of the Extremist sect Nusayriyyah, and have Analyzed Nusayrī views in his works. Khasibi in Al-Hidaya Al-Kubra has not expressed Nusayrī 's ideas less explicitly; except in the Babiat. this has led some Imami scholars to consider his book as a Imami Book and without Gholoww. This article, with a comparative study between the narrations of al-Hidaya and other Nusayri Books, shows that the Khasibi's Nusayri beliefs have been reflected in different sections of Al-Hidaya and even in the section of the Imams. So It explain the extensive similarities between al-Hidayah and Khasibi's secret works in Nusayriyyah such as Al-Risalah al-Rastbashiyyah, and identify and decipher Nusayrī dogma in the booka text; such as the divinity of Imam Ali, the immortality of the Imams, the divine status of the persian kings, and transmigration. The generality of the book Al-Hidayah has led the author to cover his religion.
منابع
1 .قرآن کریم
2 .آل طعان، احمد بن صالح بحرانى)۱۴۱۹ق(، الرسائل األحمدیة، قم: دار المصطفى، اول.
۳ .ابن أبیالحدید، عبدالحمید بن هبۀاهلل)۱۴۰۴ق(، شرح نهج البالغة، مصحح: محمد ابوالفضل
ابراهیم، قم: مکتبۀ آیۀ اهلل المرعشی النجفی، اول.
۴ .ابن ابیالدنیا، ابوبکر )۱۴2۰ق(، القبور، المدینۀ: مکتبۀ الغرباء األثریۀ، اول
۵ .ابن بابویه، محمد بن علی)۱۳۹۸ق(، التوحید، هاشم حسینی، قم: انتشارات اسالمی جامعه
مدرسین، اول.
6(________________ .۱۳62ش(، الخصال، تصحیح: علیاکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین،
اول.
7(________________ .۱۳۸۵ش(، علل الشرائع، قم: کتابفروشى داورى، اول.
۸(_________________ .۱۳7۸ق(، عیون اخبار الرضا علیهالسالم، مهدی الجوردی، تهران:
نشر جهان، اول.
۹(_________________ .۱۳۹۵ق(، کمال الدین و تمام النعمه، علیاکبر غفاری، تهران:
اسالمیه، دوم.
۱۰(________________ .۱۴۱۳ق(، من ال یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسالمى، دوم.
۱۱ .ابنحزم اندلسى، علی بن احمد)۱۴۱6ق(، الفصل فی الملل و األهواء و النحل، تعلیق: احمد
شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیۀ، اول.
>193 >مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شمارۀ 71 ،سال بیست و هشتم، بهار و تابستان 1۴۰1 ش
Historical Approaches to Quran and Hadith Studies, vol. 71, year 28, Spring & Summer 2022
۱2 .ابن حمزه طوسى، محمد بن على)۱۴۱۹ق(، الثاقب فی المناقب، مصحح: نبیل رضا علوان، قم:
انصاریان، سوم.
۱۳ .ابن سعد، محمد البغدادی)۱۴۱۰ق(، الطبقات الکبرى، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، بیروت،
دار الکتب العلمیۀ، األولى.
۱۴ .ابن سنان، محمد)2۰۰6م(، الحجب و األنوار، المجموعۀ المفضلیۀ، سلسله تراث
العلویین، ج6 ،تحقیق: ابوموسی و شیخ موسی، لبنان: دارألجلالمعرفۀ، اول.
ابن شاذان، محمد بن احمد)۱۴۰7ق(، مائة منقبة من مناقب أمیر المؤمنین و األئمة، قم: مدرسۀ
اإلمام المهدى عج، اول.
۱۵ .ابن شعبه حرانی، حسن بن علی)2۰۰6م(، حقائق اسرار الدین، سلسله تراث علوی، ج۴ ،
ابوموسی الحریری، لبنان: دارألجلالمعرفۀ.
۱6(________________ .2۰۰6م(، مسائل الحسن بن شعبة، سلسله تراث علوی، ج۴ ،
ابوموسی الحریری، لبنان: دارألجلالمعرفۀ.
۱7 .ابن شهرآشوب مازندرانى، محمد بن على)۱۳7۹ق(، مناقب آل أبیطالب علیهمالسالم، قم:
عالمه.
۱۸ .ابن طاووس، عبدالکریم بن احمد )۱۴۰۹ق(، فرحة الغری، قم: الرضی، اول.
۱۹ .ابن غضائری، احمد بن حسین)۱۳6۰ش(، الرجال، محقق: محمدرضا حسینی جاللی، قم: دار
الحدیث، اول.
2۰ .ابن عساکر، علی بن الحسن)۱۴۱۵ق(، تاریخ دمشق، دار الفکر.
2۱ .ابن عبدالوهاب، حسین)بىتا(، عیون المعجزات، قم: مکتبۀ الداورى.
22 .ابن قولویه، جعفر بن محمد)۱۳۵6ش(، کامل الزیارات، مصحح: عبدالحسین امینى، نجف: دار
المرتضویۀ، اول.
2۳ .ابن کثیر، اسماعیل بن عمر)۱۴2۰ق(، تفسیر القرآن العظیم، محقق: سامی محمد سالمۀ، دار
طیبۀ، دوم.
2۴ .ابوالشیخ االصبهانی، عبداهلل بن محمد)۱۴۰۸ق(، العظمة، محقق: رضاء اهلل بن محمد إدریس
المبارکفوری، الریاض: دار العاصمۀ.
2۵ .ابوالمطلب، جعفر بن محمد بن المفضل)2۰۰6م(، آداب عبدالمطلب، )آداب الدین(، سلسلۀ
التراث العلوی، ج6 ،تحقیق: ابوموسی و شیخ موسی، لبنان: دارألجلالمعرفۀ.
رمزوارههای نصیری در کتاب الهدایۀ الکبری
26 .اسفراینى، ابوالمظفر عبدالقاهر)بیتا(، التبصیر فی الدین، تعلیق محمد زاهد کوثرى، قاهره:
المکتبۀ األزهریۀ للتراث، اول.
27 .األشباح و األظلة )2۰۱۵م(، تحقیق موشغ آساطریان، بریل: مطالعات اسالمی.
2۸ .اشعری قمی، سعد بن عبداهلل)۱۳6۰ش(، المقاالت و الفرق، بیجا: مرکز انتشارات علمى و
فرهنگى، دوم.
2۹ .األظلة و األشباح )2۰۱6م(، منسوببه مفضل بن عمر، بیجا: المجموعۀ الکاملۀ:
.archive.org
۳۰ .افندى، عبداهلل بن عیسىبیگ)۱۴۳۱ق(، ریاض العلماء و حیاض الفضالء، محقق: احمد
حسینى اشکورى، بیروت: مؤسسۀ التاریخ العربی، اول.
۳۱ .اکبری، عمیدرضا)۱۳۹6ش(، »رویکرد مصادر فرقه غالی نصیریه به نصوص وصایت
امیرالمؤمنین)ع( با تأکید بر حدیث غدیر«، همایش غدیر.
۳2(_______________ .۱۴۰۱ش(، نصیریه: تاریخ، منابع و عقاید، قم: دانشگاه ادیان، در
دست نشر.
۳۳ .امام، سید جالل)۱۳۸6ش(، »بررسى تعداد جمعیت حاضر در غدیر«، تاریخ در آیینه پژوهش،
شمارة۱6.
۳۴ .امینى، عبدالحسین)۱۴۱6ق(، الغدیر فى الکتاب و السنة و االدب، قم: مرکز الغدیر، اول.
۳۵ .اهوازى کوفى، حسین بن سعید)۱۴۰2ق(، الزهد، محقق: غالمرضا عرفانیان یزدى، قم: المطبعۀ
العلمیۀ.
۳6 .باقری، حمید )۱۳۹۸ش(، »نصیریه و انتقال میراث حدیثی غالیان کوفه به شام؛ بررسی موردی
آثار منسوب به محمد بن سنان«، علوم حدیث، ش۹۱.
۳7 .بحرانى توبلی، سید هاشم بن سلیمان)۱۳7۸ق(، اإلنصاف فی النصّ على األئمة اإلثنی
عشرعلیهمالسالم، محقق و مترجم: هاشم رسولى محالتى، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسالمى.
۳۸(________________ .۱۴۱۱ق(، حلیة األبرار فی أحوال محمّد و آله األطهار ع، قم:
مؤسسۀ المعارف اإلسالمیۀ.
۳۹ .بحرانی، یوسف بن احمد)۱۹۹۸م(، کشکول )انیس المسافر و جلیس الخواطر(، بیروت:
مکتبۀ الهالل.
۴۰ .برسى، رجب، )بیتا( مشارق االمان، بیروت: دار المحجۀ البیضاء، اول.
>195 >مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شمارۀ 71 ،سال بیست و هشتم، بهار و تابستان 1۴۰1 ش
Historical Approaches to Quran and Hadith Studies, vol. 71, year 28, Spring & Summer 2022
۴۱( ________________ .۱۴22ق(، مشارق أنوار الیقین، تحقیق على عاشورى، بیروت:
مؤسسۀ األعلمی، اول.
۴2 .برقى، احمد بن محمد)۱۳۴2ش(، الرجال، مصحح: حسن مصطفوى، تهران، انتشارات دانشگاه
تهران.
۴۳( ________________ .۱۳7۱ش(، المحاسن، مصحح: جالل الدین محدث، قم: دار
الکتب اإلسالمیۀ.
۴۴ .بیهقی، احمد بن الحسین)۱۴۰۸ق(، دالئل النبوة ومعرفة أحوال صاحب الشریعة، المحقق:
عبدالمعطی قلعجی، دار الکتب العلمیۀ، األولى.
۴۵ .تمیمی، محمد بن أحمد)۱۴۰۴ق(، المحن، المحقق: عمر سلیمان العقیلی، الریاض، دار العلوم،
األولى.
۴6 .جزائرى، نعمت اهلل بن عبداهلل)۱۴27ق(، ریاض األبرار فی مناقب األئمة األطهار، بیروت:
مؤسسۀ التاریخ العربی.
۴7 .جلی، ابوالحسین محمد بن علی)2۰۰6م(، األندیة، سلسله تراث علوی، ج2 ،ابوموسی و الشیخ
موسی، لبنان: دارألجلالمعرفۀ، اول.
۴۸(________________ .2۰۰6م(، باطن الصالة، سلسله تراث علوی، 2 /ابوموسی الحریری،
لبنان: دارألجلالمعرفۀ، اول.
۴۹(________________ .2۰۰6م(، الرسالة المسیحیة، سلسله تراث علوی، 2 /ابوموسی
الحریری، لبنان: دارألجلالمعرفۀ، اول.
۵۰(________________ .2۰۰6م(، النعمانیة، سلسله تراث علوی، 2 /ابوموسی الحریری،
لبنان: دارألجلالمعرفۀ، اول.
۵۱ .جواد، ابراهیم)2۰22« ،)دراسۀ موجزة حول کتاب التمحیص و مؤلفه«، مقدمه بر التمحیص، قم:
زین.
۵2 .الجوهرة الطالقانیة )2۰۱6م(، روایۀ ابن سابور، بیجا: المجموعۀ الکاملۀ، نشر الکترونیک.
۵۳ .حداد، شوقی)۱۴2۹ق(، الحسین بن حمدان الخصیبی بین الفرق الصوفیه و الحرکات
الباطنیه، بیروت، مؤسسۀ السراج.
۵۴ .حر عاملى، محمد بن حسن)۱۴۱۴ق(، وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، قم،
مؤسسۀ آل البیت علیهمالسالم إلحیاء التراث، دوم.
رمزوارههای نصیری در کتاب الهدایۀ الکبری
۵۵ .حرفوش، حسین میهوب)۱۴۰7ق(، خیر الصنیعة فی مختصر تاریخ غالة الشیعة، نسخه خطی
ابراهیم حرفوش، چاپ سنگی، الذقیه.
۵6 .حموی، ابراهیم بن سعدالدین)۱۴۰۰ق(، فرائد السمطین، بیروت: مؤسسۀ المحمود، اول.
۵7 .حمّین، حسین احمد)2۰۰6م(، جادة النجاح، بیجا: المجموعۀ الکاملۀ، org.archive
۵۸(________________ .2۰۱6م(، قالئد الدرر وبهجة الصور، بیجا: المجموعۀالکاملۀ.
۵۹ .خزاعی، عمر بن المختار، المراتب و الدرج، نسخه خطی سوریه، به خط محمد سلیمان علی،
۱۴۱2ق.
6۰ .خصیبى، حسین بن حمدان، )2۰۰۱م( دیوان الخصیبی، تحقیق و شرح س.حبیب، بیروت:
مؤسسۀ األعلمی.
6۱(________________ .2۰۰6م(، الرسالة الرستباشیة و فقه الرسالة، سلسله تراث علوی2 ،
ابوموسی الحریری، لبنان: دارألجلالمعرفۀ، اول.
62(________________ .2۰۱۴م( الرسالة الرستباشیة، تحقیق رواء جمال علی، بیجا.
6۳(_________________ .۱۴۱7ق( رسالة الفرق بین الرسول و المرسل، مخطوط، کاتب
ابراهیم العدبۀ.
6۴(________________ .۱۴۱۰ق( العقود، سوریۀ، نسخه خطی از نسخه به خط کمال نور
الدین زوباری.
6۵(________________ .2۰۱۴م( فقه الرسالة الرستباشیة، تحقیق رواء جمال علی، بیجا.
66(________________ .۱۴۳2ق( المائدة، تحقیق هاشم عثمان، بیروت: مؤسسۀ النور
للمطبوعات.
67(________________ .۱۴۱۹ق( الهدایة الکبرى، بیروت: البالغ.
6۸(________________ .2۰۰7م( الهدایة الکبرى، سلسله تراث علوی، ج7 ،
ابوموسی الحریری، لبنان: دارألجلالمعرفۀ، اول.
6۹(________________ .۱۴۳2ق(، الهدایة الکبری او تاریخ النبیّ و االئمة و معجزاتهم،
الحمصی، شیخ المصطفی صبحی الخضر، شرکۀ األعلمی للمطبوعات، بیروت، األولی.
7۰(________________ .۱۳۱۸ق(، الهدایة الکبری، مخطوط، کاتب: سید احمد بن
محمدباقر الموسوی الحسینی.
>197 >مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شمارۀ 71 ،سال بیست و هشتم، بهار و تابستان 1۴۰1 ش
Historical Approaches to Quran and Hadith Studies, vol. 71, year 28, Spring & Summer 2022
7۱(________________ .۱۳۱۹ق(، اصل حسین بن حمدان )=الهدایة الکبری(، مخطوط،
کتابخانه مجلس شورای اسالمی، ۱۴7۹۵–۹۵۰6 ،کاتب: سید احمد بن محمد باقر الموسوی
الحسینی.
72(________________ .۱2۸۰ق(، الهدایة، مخطوط، کتابخانه مجلس شورای اسالمی،
شماره ثبت: ۸6۱7۱ ،کاتب: احمد بن الحسن القفطانی.
7۳ .خوارزمى، موفق بن احمد)۱۴۱۱ق(، المناقب، قم: جامعه مدرسین، دوم.
7۴ .دیلمى، حسن بن محمد)۱۴۱2ق(، إرشاد القلوب إلى الصواب، قم: الشریف الرضی، اول.
7۵ .رازی، محمد بن الحسین)۱۳6۱ش(، نزهة الکرام و بستان العوام، محقق: شیروانی، محمد،
تهران: کتابخانه مرکزی و ادبیات دانشگاه تهران، اول.
76 .راوندى، قطب الدین سعید بن هبۀاهلل)۱۴۰۹ق(، الخرائج و الجرائح، قم: مؤسسه امام مهدى
عج، اول.
77 .رحمتی، محمدکاظم)۱۳۸۵ش(، »حسین بن حمدان خصیبی و اهمیت وی در تکوین نصیریه«،
مجله هفت آسمان، ش۳۰.
7۸ .الرسالة المفضلیة )2۰۰6م(، منسوببه مفضل بن عمر، سلسله تراث العلویین، ج6 ،تحقیق:
ابوموسی حریری، لبنان: دارألجلالمعرفۀ، اول.
7۹ .رفعت، محسن و وحید شریفی)۱۳۹7ش(، »بازخوانی نقادانه و واکاوی روایات عاشورایی
کتاب الهدایۀ الکبری خصیبی«، پژوهشنامه امامیه، ش۸.
۸۰ .الروضة فی فضائل أمیر المؤمنین )ع()۱۴2۳ق(، منسوب به شاذان بن جبرئیل، محقق:
شکرچى، على، قم: مکتبۀ األمین، اول.
۸۱ .سیوطی، عبدالرحمن)۱۴2۴ق(، الحاوی للفتاوی، بیروت: دار الفکر.
۸2 .صالحی، نعمت اهلل، نگاهی به حماسه حسینی، تهران: کویر، سوم، ۱۳۸۴ش.
۸۳ .الصراط )2۰۰۵م(، منسوببه مفضل بن عمر، تصحیح المنصف بن عبدالجلیل، بیروت: دار
المدار اإلسالمی.
۸۴ .صفار، محمد بن حسن)۱۴۰۴ق(، بصائر الدرجات، محسن کوچهباغی، قم: کتابخانه آیتاهلل
مرعشی نجفی، دوم.
۸۵ .صفری، نعمت اهلل)۱۳۹6ش(، »اعتبارسنجی آموزه بابیّت امامان در عصر حضور تا پایان غیبت
صغری؛ بررسی منبع شناختی«، تاریخ اسالم، ش72.
رمزوارههای نصیری در کتاب الهدایۀ الکبری
۸6(_________________ .۱۳۸۴ش(، »حسین بن حمدان خصیبی و الهدایۀ«، طلوع، ش۱6.
۸7 .صویری، علی بن منصور)2۰۰6م(، الرسالة النوریة فی اثبات الذات العالیة، بیجا: المجموعۀ
الکاملۀ-نشر الکترونیک: org.archive.
۸۸ .طبرانی، میمون بن القاسم)2۰۰6م(، البحث و الداللة عن مشکل الرسالة، بیجا: المجموعۀ
archive.org :الکاملۀ
۸۹________________ .الجواهر فی معرفة العلی القادر، بیجا: المجموعۀ الکاملۀ، نشر
.archive.org :الکترونیک
۹۰(________________ .2۰۱6م(، الرسالة الجوهریة، بیجا: المجموعۀ الکاملۀ ،
.archive.org
۹۱(________________ .۱۹۴۳م( مجموع األعیاد، تحقیق اشتروتمان، هامبورگ: مجلۀ
االسالم، مجلد27.
۹2(________________ .2۰۱6م(، المعارف و تحفة لکل عارف، بیجا: المجموعۀ الکاملۀ-
نشر الکترونیک org.archive.
۹۳(________________ .2۰۱6م(، النجحیة )الرد علی المرتد(، بیجا: المجموعۀ الکاملۀ-
نشر الکترونیک.
۹۴ .طبرسی، احمد بن علی)۱۴۰۳ق(، االحتجاج علی اهل اللجاج، محمدباقر خرسان، مشهد:
مرتضی، اول.
۹۵ .طبرسی، فضل بن الحسن)۱۴۱۵ق(، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مؤسسۀ األعلمی.
۹6 .طبرى آملى، عماد الدین محمد بن أبیالقاسم)۱۳۸۳ق(، بشارة المصطفى لشیعة المرتضى،
نجف: المکتبۀ الحیدریۀ، دوم.
۹7 .طریحی، فخرالدین)۱۴2۸ق(، الفخری المنتخب، مؤسسۀ التاریخ العربی، بیروت، االولی.
۹۸ .طوسی، محمد بن حسن)۱۴۱۴ق(، االمالی، موسسه بعثت، قم: دار الثقافه، اول.
۹۹(_______________ .۱۳7۳ش(، الرجال، جواد قیومی اصفهانی، قم: دفتر انتشارات
اسالمی، سوم.
۱۰۰(_______________ .۱۴۱۱ق(، الغیبة، عباد اهلل تهرانی، قم: دار المعارف اإلسالمیۀ، اول.
۱۰۱ .عادلزاده، علی)۱۴۰۱« ،)آموزههای نصیری در رساله رجعت منسوب به مفضل بن عمر«،
مشرق موعود، ش6۱.
>199 >مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شمارۀ 71 ،سال بیست و هشتم، بهار و تابستان 1۴۰1 ش
Historical Approaches to Quran and Hadith Studies, vol. 71, year 28, Spring & Summer 2022
۱۰2 .عادل زاده، علی )بیتا(، »الگوی پردازش روایات در منتخب طریحی«، در دست نشر.
۱۰۳(________________ .۱۳۹۸ش(، »انگاره وراثت بر پایه برادری ایمانی بعد از ظهور امام
/mirath2۸/۰۳/۱۳۹۸http://alasar.blog.ir/ :اآلثار وبالگ«، ع مهدی
۱۰۴(______________ .۱۳۹7ش( »چگونگی والدت امامان)ع( در روایات غالیان« وبالگ
/mawled۰۳/۱2/۱۳۹7http://alasar.blog.ir/ :اسفند ۳ ،اآلثار
۱۰۵ .عادلزاده، علی و اکبری، عمیدرضا )۱۳۹۹ش(، »نمود مذهب نصیری ابن شعبه حرانی در
تحف العقول«، مطالعات اعتبارسنجی، شمارة۴( در دست نشر در این شماره(.
۱۰6 .عثمان، هاشم)۱۴۳2 ،)الحسین بن حمدان الخصیبی: حیاته وآثاره و یلیه کتاب المائده،
بیروت، مؤسسه النور المطبوعات.
۱۰7 .عصمۀ الدولۀ، محمد بن معزالدولۀ علی بن عیسی)2۰۱6م(، الرسالة المصریة، بیجا:
المجموعۀ الکاملۀ.
۱۰۸ .علوى، محمد بن على)منسوب( )۱۴2۸ق(، المناقب العتیق، مصحح: حسین موسوى
بروجردى، قم: دلیل ما.
۱۰۹ .عماد الدین طبرى، حسن بن على)۱۳7۹ش(، مناقب الطاهرین، تهران: سازمان چاپ و
انتشارات، اول.
۱۱۰ .عیاشى، محمد بن مسعود)۱۳۸۰ق(، تفسیر العیاشی، تحقیق: هاشم الرسولی المحالتی،
طهران، المکتبۀ العلمیۀ اإلسالمیۀ، اول.
۱۱۱ .فرایمن ]فریدمن[، ارون)۱۳۸6ش(، »زندگی حسین بن حمدان خصیبی، بنیانگذار فرقه
نصیری-علوی«، مجله هفت آسمان، شماره ۳۳.
۱۱۳ .الفضائل)۱۳6۳ش(، منسوب به شاذان بن جبرئیل، قم: رضى.
۱۱۴ .الفقه الرضوی)۱۴۰6ق(، منسوب به امام رضا، مشهد: مؤسسه آل البیت علیهمالسالم، اول.
۱۱۵ .قزوینی، نصراهلل)۱2۸۰ق(، تتمه الهدایة الکبری، نسخه مخطوط مجلس، ش۹7۱۳ ،کاتب
قفطالی.
۱۱6 .کشی، محمد بن عمر)۱۴۰۹ق(، اختیار معرفة الرجال )رجال الکشی(، حسن مصطفوی،
مشهد: دانشگاه مشهد، اول.
۱۱7 .کلینی، محمد بن یعقوب)۱۴۰7ق(، الکافی، علیاکبر غفاری، تهران: دار الکتب االسالمیه،
چهارم.
رمزوارههای نصیری در کتاب الهدایۀ الکبری
۱۱۸ .مجلسى، محمدباقر)۱۴۰۳ق(، بحار األنوار الجامعة لدرر أخبار األئمة األطهار، بیروت، دار
إحیاء التراث العربی.
۱۱۹(________________ .۱۴2۰ق(، الوجیزة فی الرجال، بهکوشش محمدکاظم
رحمانستایش، تهران: همایش بزرگداشت عالمه مجلسی، اول.
۱2۰ .محمد بن شعبه حرانی)2۰۰6م(، األصیفر، سلسله تراث علوی۴ ،ابوموسی الحریری، لبنان:
دارألجلالمعرفۀ، اول.
۱2۱(________________ .2۰۰6م(، اختالف العالمین، سلسله تراث علوی۴ ،ابوموسی
الحریری، لبنان: دارألجلالمعرفۀ، اول.
۱22 .مرهج، ابراهیم عبداللطیف)۱۴۳6ق(، شرح دیوان الحسین بن حمدان الخصیبی، به کوشش
سلمان عزیز علی اسعد، الذقیه.
۱2۳ .اثبات الوصیة )۱۴26ق(، منسوب به مسعودى، قم: انصاریان، سوم.
۱2۴ .مفید، محمد بن محمد بن نعمان)۱۴۱۳ق(، اإلرشاد، قم: کنگره شیخ مفید، اول.
۱2۵ .مقدسی، المطهر بن طاهر)۱۴۳۱ق(، البدء والتاریخ، بور سعید، مکتبۀ الثقافۀ الدینیۀ، النشر
بالشاملۀ.
۱26 .موسوی حسینی، احمد بن محمدباقر)۱۳۱۸ق(، حاشیه الهدایة الکبری خصیبی، مخطوط،
کتابت موسوی حسینی، بیجا.
۱27 .نجاشی، احمد بن علی)۱۳6۵ش(، الرجال، بهکوشش موسی شبیری زنجانی، قم، جامعۀ
مدرسین، ششم.
۱2۸ .نجفی یزدی، محمد)۱۳۸۵ش(، »اعجاز ائمه)ع( و روایات مربوط به آن«، طلوع، شمارة۱۸.
۱2۹ .نوادر المعجزات فی مناقب األئمة الهداة)ع( )۱۴27ق(، منسوب به ابن جریر طبری،
مصحح: باسم محمد اسدى، قم: دلیل ما.
۱۳۰ .نوبختی، حسن بن موسى)۱۴۰۴ق(، فرق الشیعة، بیروت: دار األضواء، اول.
۱۳۱ نوری، میرزا حسین)۱۴۰۳ق(، الفیض القدسی، چاپ در بحار األنوار مجلسى، ج۱۰2 ،بیروت،
دار إحیاء التراث العربی.
۱۳۱(________________ .۱۴۱۱ق(، نفس الرحمن، محقق: جواد قیومی، قم: مؤسسۀ آلفاق.
۱۳2 .الهفت الشریف )2۰۰6م(، منسوببه مفضل بن عمر، سلسله تراث العلویین، ج6 ،تحقیق:
ابوموسی و شیخ موسی، لبنان: دارألجل المعرفۀ.
>2۰1 >مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شمارۀ 71 ،سال بیست و هشتم، بهار و تابستان 1۴۰1 ش
Historical Approaches to Quran and Hadith Studies, vol. 71, year 28, Spring & Summer 2022
۱۳۳ .وحید بهبهانى، محمدباقر)۱۴22ق(، تعلیقة على منهج المقال، شده ضمن »منهج المقال فی
تحقیق أحوال الرجال«، قم: موسسۀ آل البیت علیهمالسالم، ستاره، اول.
134. Friedman, Yaron(2010), The Nusayri-ʾAlawis, Leiden, Brill.