سیاستگذاری عدالت فضایی کاربریها و تراکم جمعیت در کلانشهر تبریز

محورهای موضوعی : جغرافیا

اسماعیل تقی زاده ¹ , بختیار عزت پناه ²

1 - دانشجوی کارشناسی ارشد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران
2 - استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران

تاریخ دریافت : 1402/07/26 تاریخ پذیرش : 1402/09/08 تاریخ انتشار : 1403/04/06

کلید واژه: سیاستگذاری, جمعیت, کاربری اراضی, عدالت فضایی, کلانشهرتبریز,

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر در زمرة تحقیقات کاربردی است که با روش تحلیلی و رویکرد کمی انجام گرفته است. در بخش نخست به منظور تحلیل الگوی کاربری اراضی و تراکم جمعیت در سطح مناطق شهر تبریز ابتدا به بررسی و تجزیه و تحلیل شاخص‌های مطالعاتی مطابق آمار و اطلاعات اسنادی شامل منابع سرشماری، طرح‌ها و اسناد فرادست از جمله مطالعات طرح تفصیلی و داده‌های آماری حوزه و بلوک مرکز آمار ایران در سال 1395 پرداخته شد. سپس برای ارزیابی عوامل اثرگذار به نظرخواهی از کارشناسان در مرحله اقدام شد که در بخش نخست به ارائه یافته‌های توصیفی و معرفی حجم نمونه پرداخته می‌شود. در بخش نخست پژوهش حاضر، بررسی توسعه کالبدی شهر تبریز طی بازه‌های زمانی 1364، 1384، 1394، و 1400 پرداخته‌ شده است. نتایج نشان می‌دهد که در بین مناطق 10گانه تبریز، از نظر الگوی کاربری و تراکم جمعیت اختلاف وجود دارد. به طوری که در تمامی مناطق مورد مطالعه، سطح معنی‌داری با فرض 0.05>p کمتر از 0.05 است. در نتیجه شرایط شاخص‌های مورد بررسی در سطح مناطق متفاوت است. از لحاظ شاخص کلی عدالت در کاربری اراضی بین مناطق تفاوت معنادار است و باتوجه به میانگین منطقه 5 (1.960) با سایر مناطق 2 (1.901)،‌ منطقه ۱۰ (1.001)، منطقه 6 (0.987)، منطقه 1 (0.921)، منطقه 9 (0.887)، منطقه 4 (0.801)، منطقه 3 (0.798)، منطقه ۷ (0.667) و 8 (0.557) این اختلاف به نفع ۴ منطقة 5، 2، 10 و 6 است و این مناطق از شرایط الگوی پراکنش کاربری اراضی بهتری برخوردار هستند. مطابق نتایج مورد بررسی می‌توان بیان کرد شاخص موران 0.107252 می‌باشد، نزدیک به یک است می‌توان گفت که داده‌ها دارای خودهمبستگی فضایی و الگوی خوشه‌بندی می‌باشند مقدار بالای Z (101.036834) و پایین بودن p-value (0.000000) نشان از تائید الگوی خوشه‌بندی جمعیت و توزیع کاربری اراضی است. تحلیل لکه‌های آبی‌رنگ (لکه‌های سرد) نشان می دهد که در شهر تبریز در جمعیت در بخش‌های میانی و مرکزی شهر، ‌حد مناطق 8، 4، 3، 1، 2 و 10 دارای تراکم بالا می‌باشد و در قسمت‌های مرکزی شهر که شامل بازار و محل ادارات و سازمان‌ها می‌باشد اختلاط کاربری شدید و در نتیجه سرانه های خدماتی و مسکونی پایین است.

چکیده انگلیسی:

us sources, plans and documents, including detailed plan studies and statistical data of district and block. Statistics Center of Iran was paid in 2015. Then, in order to evaluate the influencing factors, experts were asked for their opinions in the first part, which presents the descriptive findings and introduces the sample size. In the first part of this research, the physical development of Tabriz city during the time periods of 1364, 1384, 1394, and 1400 has been discussed. The results show that there are differences among the 10 districts of Tabriz in terms of land use pattern and population density. So that in all the studied areas, the significance level is less than 0.05 with the assumption of p>0.05. As a result, the conditions of the examined indicators are different at the level of the regions. In terms of the general index of justice in land use, there is a significant difference between regions and according to the average of region 5 (1.960) with other regions 2 (1.901), region 10 (1.001), region 6 (0.987), region 1 (0.921), region 9 (0.887), region 4 (0.801), region 3 (0.798), region 7 (0.667) and 8 (0.557). This difference is in favor of 4 regions 5, 2, 10 and 6, and these regions are part of the conditions of land use distribution pattern. They are better. According to the investigated results, it can be stated that Moran's index is 0.107252, it is close to one, it can be said that the data have spatial autocorrelation and clustering pattern, the high value of Z (101.036834) and the low p-value (0.000000) show the confirmation of the clustering pattern of the population and distribution It is land use. The analysis of blue spots (cold spots) shows that in the city of Tabriz, the population in the middle and central parts of the city, the limit of areas 8, 4, 3, 1, 2 and 10 has a high density, and in the central parts of the city, which includes the market and local Offices and organizations have a strong mix of uses, and as a result, service and residential per capita is low.

متن کامل:



        1

 

سیاستگذاری عدالت فضایی کاربری‌ها و تراکم جمعیت در کلانشهر تبریز

 

چکیده:

کاربری اراضی و تراکم جمعیت در دنیای امروز به ظاهر مبنایی برای تقسیم فضا محسوب شده و طراحی شهری را آهنگی ویژه می‌دهد. تعیین حدود منطقی آنها راهگشای حل بسیاری از مشکلات و معضلات در سطوح مختلف شهری و منطقه‌ای و کشوری می‌باشد. هدف این پژوهش سیاستگذاری عدالت فضایی کاربری‌ها و تراکم جمعیت در کلانشهر تبریز می‌باشد. پژوهش حاضر در زمرة تحقیقات کاربردی است که با روش تحلیلی و رویکرد کمی انجام گرفته است. در بخش نخست به منظور تحلیل الگوی کاربری اراضی و تراکم جمعیت در سطح مناطق شهر تبریز ابتدا به بررسی و تجزیه و تحلیل شاخص‌های مطالعاتی مطابق آمار و اطلاعات اسنادی شامل منابع سرشماری، طرح‌ها و اسناد فرادست از جمله مطالعات طرح تفصیلی و داده‌های آماری حوزه و بلوک مرکز آمار ایران در سال 1395 پرداخته شد. سپس برای ارزیابی عوامل اثرگذار به نظرخواهی از کارشناسان در مرحله اقدام شد که در بخش نخست به ارائه یافته‌های توصیفی و معرفی حجم نمونه پرداخته می‌شود. یافته‌ها نتایج نشان می‌دهد که در بین مناطق 10گانه تبریز، از نظر الگوی کاربری و تراکم جمعیت اختلاف وجود دارد. به‌طوری‌که در تمامی مناطق موردمطالعه، سطح معنی‌داری با فرض 0.05>p کمتر از 0.05 است. نتایج نشان می‌دهد از لحاظ شاخص کلی سیاستگذاری عدالت در کاربری اراضی بین مناطق تفاوت معنادار است و باتوجه‌به میانگین منطقه 5 (1.960) با سایر مناطق 2 (1.901)، منطقه ۱۰ (1.001)، منطقه 6 (0.987)، منطقه 1 (0.921)، منطقه 9 (0.887)، منطقه 4 (0.801)، منطقه 3 (0.798)، منطقه ۷ (0.667) و 8 (0.557) این اختلاف به نفع ۴ منطقة 5، 2، 10 و 6 است و این مناطق از شرایط الگوی پراکنش کاربری اراضی بهتری برخوردار هستند.

واژه‌های کلیدی: سیاستگذاری، جمعیت، کاربری اراضی، عدالت فضایی، کلانشهرتبریز

 

مقدمه

شهرنشینی پدیده‌ای اقتصادی، جامعه‌شناختی، اکولوژیکی و جمعیت‌شناختی است. روند شهری‌شدن جهان به ویژه پس از جنگ جهانی دوم آن چنان سریع بوده که پژوهشگران مسائل شهری را دچار حیرت کرده است(Esmaeilzadeh & Afzali, 2015)، به‌طوری که برآورد می‌شود تا سال ۲۰۴۵، ۶۰ درصد از همۀ مردم جهان در شهرها زندگی خواهند کرد(Nordberg, 2020). مسائل این پدیده نه تنها سیاست‌های جغرافیایی و شهرسازی را به طور وسیعی تحت‌الشعاع قرار داده(Karimi & Roshani, 2018)، بلکه تبعات حاصل از آن در تشدید مسائل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، مدیریتی و محیط‌زیستی جوامع همچون فقر شهری، گستره عظیم بافت‌های ناکارآمد شهری، اسکان غیررسمی و تأمین مسکن مناسب نقش اساسی داشته است(Hajat, Tasouj, & Shoeibi, 2022). امروزه 54 درصد از جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی می‌کنند(Rafieian & Alizadeh, 2017) و انتظار می‌رود تا سال 2050 تا 60 درصد افزایش یابد(Barbieri, Benassi, Mantuano, & Prisco, 2019). این رشد سريع، نابرابري، كمبود مسكن، ضعف رو به تزايد هويت محلّي - مكاني و زندگي اجتماعي را به دنبال داشته است؛ تا سال 1800 میلادی جمعیت شهرنشین تنها 3 درصد جمعیت جهان را تشکیل می داد(Setianto & Gamal, 2021)؛ اما پس از انقلاب صنعتي، به دليل عوارض ناشي از رشد شهرنشيني مانند تمركز جمعيت، اشغال اراضي جديد و ..، شهرها با مسائل عدیده ای روبرو شدند(Khajoo, Tayebi Sani, Fahiminejad, & Morsakl, 2019). عامل نظم‌دهنده به این شرایط، برنامه‌ریزی شهری بود که به عنوان ابزاری سودمند برای سامان  دادن اندامواره شهر، مسئولیت هدایت توسعه آتی این سیستم ارگانیک را به عهده گرفت(Hussaini, Farhadi, Pourahmad, & Tondelli, 2023) و در این میان توجه ویژه‌ای به زمین و چگونگی استفاده از آن برای توسعه شهر نمود. بنابراین برنامه ریزی کاربری زمین به‌صورت یکی از جنبه‌های اصلی برنامه ریزی شهری درآمد(Xu et al., 2022). این مقوله پس از جنگ جهانی دوم و به خصوص در دهه های اخیر و در پی نابسامانی ها، مسائل و مشکلات شهرها از جایگاه ویژه ای برخوردار شد و به یکی از مباحث و مسائل مهم اقتصادی، اجتماعی و کالبدی بدل گردید. زیرا مسأله زمین در شهر به حدی مهم است که دسترسی عادلانه به زمین و استفاده بهینه از آن یکی از مؤلفه های اساسی توسعه پایدار محسوب می شود. چنانکه تحقیقات مربوط به ساخت شهر در سال های اخیر نشان داده است که بدون برنامه ریزی اصولی برای زمین شهری نمی توان به الگوی بهینه  زیست در شهرها دست یافت(Jehling, Schorcht, & Hartmann, 2020).

تراکم شهری به مفهوم وجود تعداد متنابهی جمعیت یا مقادیر متراکمی از توده های ساختمانی در نقاطی از شهرها در صورت عدم تعادل و توازن در مناطق مختلف، عامل معضلات و مشکلات عدیده ای خواهد شد که حل آنها زمان، نیرو و هزینه گزافی را می طلبد. ولی متأسفانه مدیریت شهری به هنگام تصویب افزایش تراکم، کمتر به مسئولیت عواقب و پیامدهای آن توجه دارد یا حتی آگاه است زیرا این گونه عواقب سال ها بعد خود را نشان می دهد که مدیریت شهری تغییر کرده و زمان پاسخگویی او گذشته است(Luck, 2007). از طرف دیگر توجه به اظهارات مسئولین و مدیران و مذاکرات و مصوبات کمیسیون ماده پنج این نکته را روشن می کند که بخش عمده درآمد شهرداری ها از این زاویه است و ظاهراً شهرداری ها ناگزیر از فروش تراکم می باشند. و همین موضوع تشدید مسئله را به دنبال دارد(Klasen & Nestmann, 2006).

تراکم شهری یکی از اولین مسائل اساسی در برنامه‌ریزی‌های شهری است، به صورتی که در هر اثری که در این عرصه به‌جای‌مانده اشاره‌ای نیز به تراکم شده است. مطالعات متعددی دررابطه‌با تراکم و تأثیر آن در ترافیک شهری و تقاضای سفر، همچنین رابطه آلودگی‌های شهری با تراکم، نحوه میزان استفاده از فضای سبز و رابطه آن با تراکم شده است(Fletcher Jr, 2007; Gallego, 2010).

نظریه‌پردازی درمورد اندازه بهینة تراکم و جمعیت شهری در قرن 19 و 20 نیز تداوم داشته است. با توسعه دانش شهرسازی مدرن و ضرورت احداث مجتمع‌های زیستی جدید، پرداختن به مقولات مزبور از اهمیت بیشتری برخوردار می‌گردد. ابنزر هاورد پیشنهاد کرده است که اندازه بهینه شهر جدید می تواندجمعیتی برابر 32 هزار نفر در باغشهر اولیه و کمربند روستایی آن و جمعیتی برابر 58 هزار نفر در هریک از شهرهای ثانویه که می‌بایست خود مرکزیت گروهی از شهرک‌ها را برعهده می‌گرفتند، باشد(Marques et al., 2013). در سال هاي بعد "كميته شهرهاي جديد بريتانيا" براي شهرهاي جديد انگلستان اندازة بهينه‌اي را تعيين كرد كه نزديكي زيادي با پيشنهاد هاورد داشت. كميته مزبور اعلام نمود كه اندازه بهينه جمعيت براي شهرهاي جديد 30 الي 50 هزار نفري مي باشد كه با احتساب "منطقه هستة" آن مي توان جمعيتي برابر 60 الي 80 هزار نفر داشته باشد. كميته مزبور "منطقه همبسته" را ناحيه اي به شعاع 10 مايل از مركز شهر جديد معرفي نموده بود. در يكي از طرح هاي لوكوربوزيه براي يك شهر ايده آل، او رقم سه ميليون نفر را براي ساكنان برگزيده است(Enfjäll & Leimar, 2009; Rocklöv & Sjödin, 2020).

کاربری اراضی شهر از جمله مواردی است که با کارکرد مطلوب خود از طریق پاسخگویی به نیاز جمعیتی  و افزایش منفعت عمومی نقش و جایگاه مهمی را در برقراری عدالت اجتماعی و فضایی ایفا می‌نمایند. با عنایت به اینکه هدف نهایی برنامه‌ریزی کاربری زمین ایجاد نوعی «تعادل اکولوژیک» و «عدالت اجتماعی» در روند توسعه و عمران شهر است، لذا در این پژوهش سیاستگذاری منظر عدالت فضایی  مورد بررسی و تحلیل قرار خواهد گرفت.

در ارزیابی کلی کاربری اراضی شهر تبریز باتوجه‌به موقعیت ویژه طبیعی، اقتصادی و اجتماعی و همچنین توسعه بی‌رویه فیزیکی شهر، شاهد آشفتگی و نابرابری‌های فضایی در توزیع کاربری‌ها و در نهایت شکل‌گیری نظام کاربری غیراستاندارد و بدون برنامه هستیم، به‌طوری که کاربری‌ها به لحاظ سلسله‌مراتب کالبدی شهر از تعادل برخوردار نیستند و در پراکنش کاربری‌ها و تخصیص منابع و خدمات در مناطق 10گانه شهر نوعی نابرابری دیده می‌شود که نتیجه آن برهم‌زدن توازن جمعیت و شکل‌گیری فضاهای شهری متناقض باعدالت در ابعاد اجتماعی و اقتصادی می‌باشد. لذا شناخت و ارزیابی هر کدام از کاربری‌های شهری به‌منظور دستیابی به معیارهای متناسب و اصول برنامه‌ریزی توسعه پایدار شهری از مهم‌ترین اقدامات به شمار می‌رود. این پژوهش در نظر دارد ضمن بررسی و ارزیابی کمی و کیفی انواع کاربری‌ها به لحاظ مقایسه سرانه‌های موجود کاربری‌ها با استانداردهای مربوط به بررسی میزان نابسامانی و آشفتگی در الگوی توزیع فضایی کاربری‌ها در تناسب با تراکم جمعیت در مناطق شهر تبریز جهت پاسخگویی به سؤال ذیل بپردازد و در پایان راهکارهای مناسب جهت رسیدن به هدف اصلی برنامه‌ریزی شهری که همان تأمین رفاه مردم از طریق ایجاد محیطی بهتر، سالم‌تر، مؤثرتر و دلپذیرتر است ارائه نماید.

 

روش‎شناسی پژوهش

روش تحقیق مورداستفاده در این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است، یعنی ابتدا به بررسی متون و منابع و تدوین چارچوب نظری موضوع پرداخته شده است. سپس نقشه پایه کاربری‌های اراضی شهر تبریز (لایه کاربری اراضی طرح تفصیلی وضع موجود شهر تبریز) در محیط GIS تهیه و به هنگام خواهد گردید. در مرحله بعد از طریق کار میدانی مقدار سطوح، سرانه انواع کاربری‌ها مشخص و به‌صورت لایه‌های جداگانه ضمیمه اطلاعات نقشه پایه خواهد شد تا زمینه استفاده آن در محیط GIS فراهم گردد و در نهایت با استفاده از روش‌های کمی و کیفی شامل سطح مطلوب سرانه‌ها و مدل‌های شاخص آنتروپی و میانگین نزدیک‌ترین همسایه (RN) در نرم‌افزار  GIS دو شاخص مهم و مؤثر در تحلیل کاربری اراضی شهری (شامل عدالت اجتماعی و ظرفیت) مورد بررسی و ارزیابی قرار خواهد گرفت. برای ارزیابی شاخص ظرفیت، سرانه‌های موجود شهر تبریز با سرانه‌های مطلوب مقایسه و بررسی خواهند شد. برای ارزیابی شاخص عدالت اجتماعی در محدوده موردمطالعه نیز از دو روش آنتروپی و نزدیک‌ترین مجاورت (RN) استفاده می‌شود. در روش آنتروپی وقتی شاخص به‌طرف عدد یک میل نماید، نشانه وجود تعادل و توازن فضایی یک متغیر و کم‌تر از آن عدد عکس این حالت را نشان می‌دهد. در مدل RN، با استفاده از دستور Spatial statistics tools→ Analyzing patterns→Average Nearest Nighbor در نرم‌افزار  GIS مقادیری از صفر تا 5/2 به دست می‌آید که کاربری‌ها در سه دسته خوشه‌ای، تصادف و منظم یا یکسان طبقه‌بندی می‌شوند. مطالعه حاضر بر اساس ماهیت و روش باتوجه‌به این که روش جمع‌آوری داده‌ها در پژوهش حاضر به‌صورت میدانی (از نوع پیمایشی) و اطلاعات موردنیاز از طریق مطالعة کتابخانه‌ای (به روش توصیفی ـ تحلیلی) مورداستفاده قرار می‌گیرد. روش تعیین حجم نمونه به ما کمک می‌کند تا از بین تمام افراد جامعه گروهی را انتخاب کنیم و تحقیق یا آزمایش را در بین آنها به‌گونه‌ای انجام دهیم که این شانس و احتمال برای همه آنها یکسان باشد. برای تعیین حجم نمونه، ابتدا از روش هدفمند و دلفی و همچنین تعیین حجم نمونه کوکران استفاده می‌شود. پس از تعین حجم نمونه با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی، پرسش‌نامه‌های موردنظر در این بخش در بین جامعه نمونه توزیع و توسط آنان تکمیل می‌گردد. بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن مرکز آمار ایران، کلانشهر تبریز در سال 1395 دارای 1727476 نفر جمعیت و 10 منطقه شهرداری است که حجم نمونه بر اساس روش‌های مرسوم (تخمین‌گر اندازه نمونه) برآورد خواهد شد. باتوجه‌به نوع افراد و خانوارهای مورد بررسی و ملاحظات روش‌شناختی و نمونه‌گیری، در صورت نیاز برای نمونه‌گیری از این افراد از نمونه‌گیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای استفاده خواهد شد. همچنین جامعه آماری شامل افراد کارشناسی است که می‌توانند به‌عنوان نمونه پژوهش انتخاب شوند. جامعه آماری کلان این پژوهش نیز کلیه ساکنان شهر تبریز می‌باشد.

محدوده مورد مطالعاتی

استان آذربایجان شرقی بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین استان ناحیه شمال غربی ایران محسوب می‌شود. از سمت شمال به جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان، از سمت غرب و جنوب غرب به استان آذربایجان غربی، از سمت شرق به استان اردبیل و از سمت جنوب شرق به استان زنجان محدود شده است. این استان دارای آب‌وهوای سرد کوهستانی بوده و کلّ محدوده استان را کوه‌ها و ارتفاعات تشکیل داده‌اند. مساحت استان، ۴۵٬۴۹۱ کیلومترمربع است که ازاین‌جهت، یازدهمین استان بزرگ ایران محسوب می‌شود. این استان محل اتصال دو رشته‌کوه مهم و اصلی کوه‌های ایران، یعنی البرز و زاگرس است و بلندترین نقطه آن، قله کوه سهند است و مرکز استان آن کلان‌شهر تبریز است. از شهرهای مهم و اقماری این استان می‌توان به مراغه، مرند، میانه و اهر اشاره کرد. آذربایجان شرقی رتبه اول صادرات غیرنفتی در کشور را داراست استان آذربایجان شرقی با ۴۵٬۴۸۱ کیلومترمربع مساحت، حدود ۲٫۸ درصد از وسعت کل ایران را به خود اختصاص داده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 1-موقعیت جغرافیایی کلانشهر تبریز

 ترسیم: نگارنده، 1402

یافته‌های تحقیق

در این بخش یافته‏های توصیفی و ویژگی‌های عمومی کارشناسان و مدیران شهری از قبیل جنسیت، سن، تحصیلات و.. بررسی شده و پس از آن یافته‏های حاصل از تجزیه و تحلیل گویه‏های پرسشنامه پرداخته شده است.

جنسیت کارشناسان و مدیران شهری

مطابق یافته‏های پیمایش هدفمند جامعه آماری کارشناس، 60.0 درصد معادل 24 نفر از پاسخگویان مرد و 40.0 درصد معادل 16 نفر زن بودند. 

در بخش نخست پژوهش حاضر، بررسی توسعه کالبدی شهر تبریز طی بازه‌های زمانی 1364، 1384، 1394، و 1400 پرداخته شده است. برای این منظور ابتدا تصاویر ماهواره‌ای لندست طی بازه‌های زمانی مذکور به وسیله نرم‌افزار پردازش تصویر Envi 5  و با روش طبقه‌بندی نظارت شده حداکثر احتمال (Maximum Likelihood) صورت گرفته و میزان دقت کلی و ضریب کاپای این پردازش‌ها به ترتیب عبارت از 1/98، 61/97، 41/96 و 95 درصد بودند. پس از اعمال طبقه‌بندی تصاویر و پردازش‌های صورت گرفته تصاویر به نرم‌افزار Arc Gis انتقال داده شده و سطوح طبقه‌بندی به پلیگون تغییر و مساحت سطوح کاربری‌های شهری طی دوره‌های مختلف محاسبه شد. لایه‌های اطلاعاتی مورداستفاده باتوجه‌به عوامل موجود در منطقه، ابتدا پارامترهای مؤثر در توسعه شهر تبریز باتوجه‌به مطالعات کتابخانه‌ای استخراج گردید. روش کار در خوشه بندی بدین صورت بود که از تمامی لایه‌های اطلاعاتی منطقه مورد نظر در سطح حریم و محدوده شهر تبریز بر اساس اندازه سلول یکسان فاصله اقلیدسی گرفت شد تا لایه‌ها رستری شوند. پس از رستری کردن لایه‌ها، مقادیر به‌صورت فرمت قابل خوانا (Ascii) به‌صورت ماتریسی تشکیل و عمل خوشه بندی بر روی داده‌ها انجام گرفت و نهایتاً نقشه تغییرات و الگوها استخراج شد.

 

 

 

شکل 2-کسترش کالبدی فعلی شهر تبریز در مقایسه با سال 1363

 

 

 

شکل 3-هسته کالبدی شهر تبریز در سال 1364

 

شکل 4- گسترش کالبدی شهر تبریز در سال 1384

 

شکل 5- گسترش کالبدی شهر تبریز در سال 1394

 

 

شکل 6- گسترش کالبدی شهر تبریز در سال 1400

 

 

شکل 7- طبقات کاربری گسترش کالبدی محدوده تبریز در سال 1398

پس از استخراج تغییرات و شاخص‌های موردمطالعه اقدام به عملیاتی‌کردن و کمی‌سازی شاخص‌ها مطابق اهداف پژوهش شد.

در گام بعد با شناسایی عوامل مؤثر بر روند شکل‌گیری و توسعه فیزیکی شامل تغییرات کاربری اراضی و جمعیت شهر تبریز از مدل دیمتل و تحلیل شبکه استفاده شد. دیمتل روشی جامع برای طراحی و تحلیل مدل‌هایی با ساختار علی و معلولی پیچیده بین فاکتورهاست. روش مشاهده‌ای مبتنی بر نظریه گراف، برنامه‌ریزی بصری و حل مسائل را فراهم می‌کند که عوامل مرتبط می‌توانند به‌صورت علت و معلولی طبقه‌بندی شوند که در این صورت، درک روابط بهتر می‌شود. محصول نهایی دیمتل یک نقشه بصری است که در آن، روابط بین فاکتورها به نمایش درمی‌آید و به مدیر برای حل مسئله کمک می‌کند. بنابراین می­توان تعامل پیچیده بین اجزای یک سیستم را با دیمتل مدل کرد. تأثیر اولیه از یک جزءبه‌جزء دیگر به‌صورت مقداری بین 0 و 1 نشان داده شوند. صفر بدین معنا که جزء بدون اعمال تأثیر و تأثیر 1 جزء اعمال تأثیر مطلق است. مطالب ماتریس برای نشان‌دادن تأثیر بین اجزای یک سیستم استفاده می‌شود (طاهری و همکاران،1393؛469). مراحل این روش به‌صورت زیر خلاصه می‌شوند:

- ساختن ماتریس اولیه رابطه مستقیم و محاسبه ماتریس میانگین: برای تعیین شدت رابطه و تأثیر متقابل (ضریب اثرگذاری) معیارها ازنظر متخصصان استفاده شد. ارزیابی و جهت تأثیر بین دو معیار بر اساس امتیازهای جدول 1 به کار می‌رود. برای دخالت دادن دیدگاه‌های H پاسخ‌دهنده، ماتریس میانگین A= [aij] می­تواند به‌صورت زیر ساخته شود:

 

 

جدول 1- مقادیر کمی معادل با مفاهیم کلامی ماتریس اولیه

مفاهیم کلامی	مقادیر کمی
بی‌تأثیر	0
تأثیر بسیار کم	1
تأثیر کم	2
تأثیر متوسط	3
تأثیر شدید	4
تأثیر بسیار شدید	5

 

برای این منظور تعداد 15 پرسش‌نامه تهیه و در اختیار کارشناسان قرار داده شد و از آن‌ها خواسته شد تا اثر و شدت اثر هر معیار بر معیار دیگر را در درون یک ماتریس تنظیم‌شده در پرسشنامه (که ماتریس 23*23 می­باشد) را وارد نمایند. پس از جمع‌آوری نظرات هر یک از کارشناسان، میانگین حسابی نظرات آن‌ها مبنای تحلیل نگارنده برای تعیین نوع و جهت ارتباط معیارها قرار گرفت.

- محاسبه ماتریس نرمال رابطه مستقیم: ماتریس اولیه رابطه مستقیم D از طریق معادله‌های زیر نرمال می‌شود:

D=A*S

I,j=1,2,…,n

 

 

- محاسبه ماتریس روابط کل: ماتریس روابط کل T می‌تواند بر اساس معادله زیر به دست آید، درحالی‌که منظور از ماتریس I ماتریس واحد است:

T=D(I-D)-1

مجموع سطرها و ستون‌ها به ترتیب با بردارهای r و c در ماتریس T نشان داده می‌شوند. بردار محور افقی r + c، بردار برتری است که میزان اهمیت هر معیار را بیان می‌کند، محوری عمودی r – c، بردار رابط نامیده می‌شود و تأثیر خالصی را که معیار i در کل سیستم می‌گذارد نشان می‌دهد (همان).

محاسبات مربوط به رابطه فوق با استفاده از نرم‌افزار MATLAB انجام‌گرفته است.

- تعیین مقدار آستانه: برای تنظیم یک مقدار آستانه و تهیه نقشه روابط اثرگذاری به‌منظور توضیح بهتر ساختار ارتباط میان فاکتورهایی که در سیستم‌های پیچیده قرار دارند، لازم است آستانه‌ای تنظیم شود تا برخی آثار ناچیز در ماتریس i خارج شوند. تنها فاکتورهایی که ارزش آستانه آن‌ها بزرگ‌تر است باید انتخاب و در نقشه اثر ارتباط‌ها نمایش داده شوند (طاهری و همکاران، 1393؛471).

اجرا و تحلیل مدل مفهومی ساختاری (دیاگرام علت و معلولی): دیاگرام علت و معلول می‌تواند بر اساس ترسیم زوج مرتب‌های (r + c, r - c) به دست آید که درون‌بینی باارزشی برای ترسیم دیاگرام علی (مدل مفهوم) ماتریس F ساخته می‌شود. مقادیر ماتریس بر اساس ماتریس T و مقدار آستانه (ω) تعیین می‌شوند. اگر ti j≥ ω باشد، آنگاه fij برابر 1 می‌شود و در غیر این صورت مقدار 0 را دریافت می‌کند (پورخباز و همکاران،1392؛155)

برای این منظور میانگین تأثیرات ماتریس T که عددی معادل 0.101 می‌باشد محاسبه گردید. مفهوم این مطلب بدین‌صورت است که ارتباط میان معیارها زمانی برقرار است که میزان تأثیرات حاصل آمده در ماتریس T از ارزش آستانه تعریف‌شده (که معادل 0.101 می‌باشد) کمتر نباشد. پس از تعیین وجود و یا عدم رابطه میان معیار و شاخص‌ها که در قالب روش دیمتل بیان گردید حال نوبت به تعیین اهمیت معیارها با استفاده از فرایند تحلیل شبکه‌ای (ANP) می‌باشد. این مراحل با استفاده از نرم‌افزار Super Decision صورت پذیرفته است.

 

تعیین روابط میان شاخص­ها و معیارها

همان‌طور که در روش دیمتل محاسبه شد، از بین رابطه‌های ممکن، رابطه میان معیارها که بااهمیت‌تر بودند شناسایی گردید و در محیط نرم‌افزار Super Decision وارد و ارتباطات میان معیارها مشخص شد که مبنای مطالعه و تحلیل‌های بعدی قرار گرفت.

 

 

شکل 8- مدل مفهومی ساختاری عوامل مؤثر بر تغییرات کاربری اراضی و جمعیت شهر تبریز (نقشه تأثیر ـ رابطه)

 

ماتریس مقایسه زوجی و محاسبه وزن نسبی معیارها

در تحلیل شبکه­ای (ANP) مشابه مقایسه­های دودویی درروش سلسله‌مراتبی (AHP)، عناصر تصمیم در هر یک از خوشه­ها باتوجه‌به روابط درونی و بیرونی و در ارتباط با معیارهای کنترلی با دامنه عددی از 1 تا 9 مشخص می­گردند که با طراحی پرسش­نامه دوم و تکمیل آن از سوی متخصصان و نخبگان، ارجحیت معیارها نسبت به همدیگر مشخص گردید. در این مرحله باید در نظر داشت ضریب ناسازگاری در این مرحله نباید بیشتر از 1/0 باشد. پرسش­نامه­ها شامل 15 عدد بوده که ابتدا با آزمون خطا بررسی شد و جواب‌های با خطای بالای 0.1 حذف شد و سپس جواب‌های باقی‌مانده باهم جمع شده و میانگین به دست آمد و با نرمالیزه‌شدن جواب نهایی حاصل گردید.

در مدل تحلیل شبکه‌ای، سه نوع ماتریس، ابر ماتریس تشکیل می‌شود که هرکدام تکمیل‌کننده یکدیگر در به‌دست‌آوردن جواب نهایی می‌باشند.

·       در مرحله اول ابر ماتریس بدون وزن به طور مستقیم از اوزان به‌دست‌آمده از ماتریس مقایسات زوجی ایجاد می‌شود.

·       در مرحله دوم ابر ماتریس وزن‌دار از طریق ضرب‌کردن مقادیر فوق ماتریس بدون وزن در وزن گروه مربوطه حاصل می‌شود.

·       در آخرین مرحله فوق ابر ماتریس محدودشده محاسبه خواهد شد.

 

جدول 2- محاسبه وزن نهایی حاصل از روش دیمتل و تحلیل شبکه

معیار	وزن نهایی	نرمال شدن به‌وسیله خوشه‌ها
تراکم جمعیت	0.203456	0.98047
کاربری اراضی	0.119393	0.26874

 

متغیرهای تراکم جمعیت در واحد مسکونی (بعد خانوار)، تعداد طبقه، تعداد واحد مسکونی در هر طبقه و تعداد اتاق در هر واحد مسکونی مهم‌ترین متغیرهای مورد بررسی می‌باشند. به‌طورکلی نتایج نشان می‌دهد که میانگین بعد خانوار 3.1 نفر در خانوار، میانگین تعداد طبقه 5.14 طبقه و میانگین تعداد واحد مسکونی 2.44 واحد در هر طبقه می‌باشد.

جدول 3- وضعیت متغیر تراکم (جمعیت و شاخص کالبدی مسکن)

آماره	تعداد اتاق	تعداد واحد	تعداد طبقه	بعد خانوار
تعداد	235	311	321	136
میانگین	2.3	3.1	5.14	3.1
میانه	2	1	4	3
نما	2	2	4	4

 

     در مورد شاخص تراکم: رابطۀ تعداد اتاق در هر واحد مسکونی با میزان آسیب‌پذیری به این صورت است که هر چه میزان فضای آزاد در واحدهای مسکونی بیشتر باشد، میزان آسیب‌پذیری کمتر است. در نمونة موردمطالعه اکثر واحدهای مسکونی دو اتاقه می‌باشند که به نسبت بعد خانوار (میانگین 3.1) مناسب نمی‌باشد. از نظر تعداد طبقات واحدهای مسکونی، اکثر واحدهای مسکونی پنج‌طبقه و بیشتر طبقه می‌باشند و میانگین تعداد طبقات 5.14 طبقه می‌باشد. این ارقام در ارتباط با تعداد واحد مسکونی در هر طبقه (میانگین 2.44) و بعد خانوار (3.1) وضعیت نسبتاً نامطلوبی است.

 جدول 4-وضعیت شاخص تراکم مسکونی

شاخص تراکم مسکونی
وضعیت تراکم			وضعیت تراکم واحد در طبقه			وضعیت تراکم اتاق در واحد مسکونی
تعداد طبقه	درصد	درصد تجمعی	تعداد واحد در هر طبقه	درصد	درصد تجمعی	تعداد اتاق در هر واحد	درصد	درصد تجمعی
شش طبقه <	41.5	100	پنج‌واحدی <	74.1	100	چهار اتاقه <	13.6	100
پنج‌طبقه	37.4	99.1	چهارواحدی	16.9	98.1	سه اتاقه	29.7	86.4
چهارطبقه	16.8	98.6	سه‌واحدی	5.1	96.2	دو اتاقه	46	56.7
سه‌طبقه	2.9	95.7	دو واحدی	1.9	91.1	یک اتاقه	10.7	10.7
دوطبقه	0.6	78.9	یک‌واحدی	1.9	74.1	ـ	ـ	ـ
یک‌طبقه	0.9	41.5	ـ	ـ	ـ	ـ	ـ	ـ

 

 

 

 

شکل 9- الگوی سرانه وضع موجود کاربری اداری و انتظامی در سطح مناطق 10گانه شهر تبریز

 

شکل 10- الگوی سرانه وضع موجود کاربری آموزشی و تحقیقات فناوری در سطح مناطق 10گانه شهر تبریز

 

شکل 11- الگوی سرانه وضع موجود کاربری آموزشی در سطح مناطق 10گانه شهر تبریز

 

شکل 12- الگوی سرانه وضع موجود کاربری باغات و کشاورزی در سطح مناطق 10گانه شهر تبریز

 

شکل 13- الگوی سرانه وضع موجود کاربری بایر در سطح مناطق 10گانه شهر تبریز

تحلیل خوشه‌بندی زیاد/کم به‌اندازه گیری میزان تراکم و خوشه‌بندی مقادیر زیاد و یا کم متغیر در محدوده موردمطالعه می‌پردازد. باتوجه‌به مقدار  p-value(0.000000) نتیجه می‌گیریم که داده‌ها خوشه‌بندی‌شده‌اند. باتوجه‌به مثبت‌بودن مقدار Z می‌توان گفت که این خوشه‌بندی در مقادیر با تراکم بالای جمعیت وجود دارد. به بیانی دیگر یعنی بیشتر بخش‌های شهر که دارای تراکم بالای جمعیتی هستند در کنار هم قرار گرفته‌اند. همچنین اگر قرار بود جمعیت به‌صورت نرمال در محدوده توزیع شود باید مقدار G مورد انتظار 0.000077 باشد.

 

 

شکل 14- نمایش گرافیکی الگوی پراکنش جمعیت با استفاده از G عمومی

 

 

جدول 5- نتایج تحلیل G عمومی در بررسی پراکنش جمعیت

0.000083	شاخص G مشاهده شده
0.000077	شاخص G مورد انتظار
0.000000	واریانس
5.711700	امتیاز استاندارد شده (Z)
0.000000	p-value

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 15- الگوی پراکنش جمعیت در مناطق شهر تبریز با استفاده از مدل خوشه‌ای

نتایج مدل‌های بررسی‌شده نشان داد که جمعیت و کاربری اراضی در شهر تبریز از الگوی خوشه­ای پیروی می‌کند در ادامه جهت‌نمایش فضایی و شناسایی خوشه‌های دارای تراکم زیاد یا کم‌جمعیت از روش تحلیل خوشه یا ناخوشه (موران محلی) و تحلیل لکه‌های داغ استفاده‌شده است.

 

نتیجه­گیری و پیشنهادها

تحلیل لکه‌های داغ جهت بررسی خوشه‌بندی داده‌ها به کار می‌رود اینکه داده‌های با مقادیر زیاد و یا کم چگونه خوشه‌بندی‌شده‌اند. آماره Gi با توجه امتیاز z  تحلیل می‌شود برای امتیاز z  مثبت و معنادار ازنظر آماری، هرچه امتیاز z بزرگ‌تر باشد، مقادیر بالا به میزان زیادی خوشه‌بندی‌شده و لکه داغ تشکیل می‌دهند. برای امتیاز z منفی و معنادار ازنظر آماری، هرچه امتیاز z کوچک‌تر باشد به معنای خوشه‌بندی شدیدتر مقادیر پایین خواهد بود و این‌ها در حقیقت لکه‌های سرد را نشان می‌دهند.

در مطابق نتایج تحلیل فضایی، لکه‌های آبی‌رنگ (لکه‌های سرد) محدوده‌ای است که در آن جمعیت در شهر تبریز دارای تراکم پایین و لکه‌های قرمزرنگ (لکه‌های داغ) محدوده‌هایی هستند که در آن‌ها جمعیت در شهر تبریز دارای تراکم بالا می‌باشند. در توزیع جمعیت در شهر تبریز می‌توان گفت که در جمعیت در بخش‌های میانی و مرکزی شهر، حد مناطق 8، 4، 3، 1، 2 و 10 دارای تراکم بالا می‌باشد و در قسمت‌های مرکزی شهر که شامل بازار و محل ادارات و سازمان‌ها می‌باشد و همچنین بخش‌های جنوب شرقی و شمال غربی دارای تراکم پایین جمعیت می‌باشند. بر اساس نتایج می‌توان گفت که وضعیت کاربری‌های شهر تبریز به لحاظ شاخص‌های کمی و کیفی رضایت‌بخش نیست.

کالبد شهر تبریز به‌تبع تاثیر از توسعه ادواری فرم‌های متفاوتی را به خود گرفته است. به‌طوری‌که شکل درون‌گرایانه را در بافت تاریخی شهر (هسته مرکزی)، شکل شعاعی را در بافت داخلی، شکل حلقوی را در میان بافت داخلی و حاشیه‌ای، شکل شطرنجی را در بافت‌های نو و برنامه‌ریزی شده و شکل آشفته را در بافت‌های غیررسمی می‌توان ملاحظه نمود. بر اساس تقسیمات کالبدی طرح جامع، این شهر به 10 منطقه تقسیم شده است.

مطابق نتایج مورد بررسی، اگر مقدار شاخص موران نزدیک به عدد مثبت یک (1+) باشد داده‌ها دارای خودهمبستگی فضایی و دارای الگوی خوشه‌ای بوده و اگر مقدار شاخص موران نزدیک به عدد منفی یک (1-) باشد، آنگاه داده‌ها ازهم‌گسسته و توزیع یافته می‌باشند. باتوجه‌به نتایج می‌توان بیان کرد شاخص موران 0.107252 می‌باشد، نزدیک به یک است می‌توان گفت که داده‌ها دارای خودهمبستگی فضایی و الگوی خوشه‌بندی می‌باشند مقدار بالای Z (101.036834) و پایین بودن p-value (0.000000) نشان از تائید الگوی خوشه‌بندی جمعیت است. اگر جمعیت به‌صورت نرمال در فضا پخش‌شده باشد شاخص مورد انتظار باید مقدار منفی -0.000106 باشد.

در بررسی پراکنش کاربری اراضی در شهر تبریز با استفاده از شاخص موران به این نتایج دست‌یافتیم که شاخص موران مثبت و نزدیک به یک است و این نشان از الگوی خوشه‌بندی کاربری اراضی در شهر تبریز است. باتوجه‌به مقدار Z و p-value  وجود الگوی خوشه‌بندی کاربری اراضی را تأیید می‌کنند. همچنین در صورت پخشایش نرمال اشتغال در شهر مقدار شاخص موران باید مقدار منفی -0.000106 را کسب می‌نمود.

تحلیل خوشه‌بندی زیاد/کم به‌اندازه گیری میزان تراکم و خوشه‌بندی مقادیر زیاد و یا کم متغیر در محدوده موردمطالعه می‌پردازد. مقدار Z برابر با 5.711700 است و باتوجه‌به مقدار  p-value(0.000000) نتیجه می‌گیریم که داده‌ها خوشه‌بندی‌شده‌اند. باتوجه‌به مثبت‌بودن مقدار Z می‌توان گفت که این خوشه‌بندی در مقادیر با تراکم بالای جمعیت وجود دارد. به بیانی دیگر یعنی بیشتر بخش‌های شهر که دارای تراکم بالای جمعیتی هستند در کنار هم قرار گرفته‌اند. همچنین اگر قرار بود جمعیت به‌صورت نرمال در محدوده توزیع شود باید مقدار G مورد انتظار 0.000077 باشد.

نتایج مدل‌های بررسی‌شده نشان داد که جمعیت و کاربری اراضی در شهر تبریز از الگوی خوشه­ای پیروی می‌کند و بین سرانه‌های موجود شهر تبریز با سرانه‌های مطلوب در طرح‌های شهری چه تفاوتی اساسی وجود دارد.

بررسی توسعه کالبدی شهر تبریز طی بازه‌های زمانی 1364، 1384، 1394، و 1400 پرداخته شد. برای این منظور ابتدا تصاویر ماهواره‌ای لندست طی بازه‌های زمانی مذکور به وسیله نرم‌افزار پردازش تصویر Envi 5  و با روش طبقه‌بندی نظارت شده حداکثر احتمال (Maximum Likelihood) صورت گرفته و میزان دقت کلی و ضریب کاپای این پردازش‌ها به ترتیب عبارت از 1/98، 61/97، 41/96 و 95 درصد بودند. پس از اعمال طبقه‌بندی تصاویر و پردازش‌های صورت گرفته تصاویر به نرم‌افزار Arc Gis انتقال داده شده و سطوح طبقه‌بندی به پلیگون تغییر و مساحت سطوح کاربری‌های شهری طی دوره‌های مختلف محاسبه شد. لایه‌های اطلاعاتی مورداستفاده باتوجه‌به عوامل موجود در منطقه، ابتدا پارامترهای مؤثر در توسعه شهر تبریز باتوجه‌به مطالعات کتابخانه‌ای استخراج گردید. روش کار در خوشه بندی بدین صورت بود که از تمامی لایه‌های اطلاعاتی منطقه مورد نظر در سطح حریم و محدوده شهر تبریز بر اساس اندازه سلول یکسان فاصله اقلیدسی گرفت شد تا لایه‌ها رستری شوند. پس از رستری کردن لایه‌ها، مقادیر به‌صورت فرمت قابل خوانا به‌صورت ماتریسی تشکیل و عمل خوشه بندی بر روی داده‌ها انجام گرفت و نهایتاً نقشه تغییرات و الگوها استخراج شد.

پیشنهادات تحقیق در دو بخش ارائه می‌شود. ابتدا پیشنهادات حاصل از خروجی تحقیق و سپس پیشنهاداتی که در طی مطالعات پیرامون موضوع تحقیق به آن دست یافتیم:

1)        سیاستگذاری فضایی عادلانه فعالیت‌ها و کاربری‌های شهری در نواحی مختلف شهر از سوی سازمان‌های مختلف مسئول ارائه خدمات در پهنه شهر تبریز از مهم‌ترین ضروریات ساخت فضایی شهرمی باشد؛

3)        سیاستگذاری جلوگیری از گسترش پراکنده شهر به سمت زمین‌های پیرامونی، به‌خصوص اراضــی اطراف صنایع و زمین‌های کشاورزی و مدیریت صحیح و خردمندانه گسترش فیزیکی و افقی شهر با استفاده حداکثری از ظرفیت‌های درون بافتی شهر؛

5)        سیاستگذاری تشویق شهروندان برای استفاده از حداکثر ظرفیت املاک و اراضی تحت تملک خود و اعطای تسهیلات ویژه، برای شهروندانی که تمایل دارند از توسعه مجدد ملک خود حداکثر استفاده را کنند؛

8)        سیاستگذاری ایجاد کمربند سبز در حاشیه محدوده خدماتی موجود به‌منظور جلوگیری از رشد افقی شـهر و ایجاد حایل با کاربری‌هایی مانند شهرک‌های صنعتی، فرودگاه، کشتارگاه و..

10)        استفاده از سیاست‌های انبوه‌سازی و بلندمرتبه‌سازی؛ یکی از بهترین روش‌های کنترل پراکنده رویی شهری، توسعه عمودی و برج‌سازی بوده است. البته این سیاست باتوجه‌به عوامل اجتماعی، اقتصادی، محیطی و فرهنگی هر منطقه از شهر صورت گیرد؛

12)        ایجاد فرصت‌هایی جهت به‌روزرسانی توسعه‌های تجاری تک کاربری و خرده‌فروشی‌ها به جوامع قابل پیاده‌روی با کاربر مختلط؛

13)        تصویب سیاست‌های مناسب شهرسازی و قوانین و مقررات تشویقی در جهت تسریع نوسازی و بازسازی بافت‌ها

18)        سیاست ایجاد بسترهایی جهت حضور فعال بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران در طرح‌های توسعه درونزا؛

منابع

Barbieri, G. A., Benassi, F., Mantuano, M., & Prisco, M. R. (2019). In search of spatial justice. Towards a conceptual and operative framework for the analysis of inter‐and intra‐urban inequalities using a geo‐demographic approach. The case of Italy. Regional Science Policy & Practice, 11(1), 109-121.

Enfjäll, K., & Leimar, O. (2009). The evolution of dispersal–the importance of information about population density and habitat characteristics. Oikos, 118(2), 291-299.

Esmaeilzadeh, H., & Afzali, Z. (2015). Optimized Strategy of Spatial Justice based on Population Density and Urban Services using Synthetic Model (A case Study of Bonab city). Urban Structure and Function Studies, 3(11), 25-52 ]In Pesian.[

Fletcher Jr, R. J. (2007). Species interactions and population density mediate the use of social cues for habitat selection. Journal of Animal Ecology, 76(3), 598-606.

Gallego, F. J. (2010). A population density grid of the European Union. Population and Environment, 31(6), 460-473.

Hajat, M. G., Tasouj, M. A., & Shoeibi, M. (2022). Spatial Distribution of Urban Services from the Spatial Justice Perspective: Case Study of Tehran. Economy of Regions, 18(3) ]In Pesian.[ 

Hussaini, F., Farhadi, E., Pourahmad, A., & Tondelli, S. (2023). Spatial justice in relation to the urban amenities distribution in Austin, Texas. Spatial Information Research, 31(1), 113-124]In Pesian.[ 

Jehling, M., Schorcht, M., & Hartmann, T. (2020). Densification in suburban Germany: approaching policy and space through concepts of justice. TPR: Town Planning Review, 91(3).

Karimi, B., & Roshani, Ÿ. (2018). Analyzing the Distribution of Public Land Use Zone from the Spatial Justice Perspective (Case study: 10 Districts of Shiraz Metropolis). Journal of Geography and Spatial Development, 1(2), 1-14]In Pesian.[ 

Khajoo, M., Tayebi Sani, S. M., Fahiminejad, A., & Morsakl, B. (2019). Evaluating and analyzing the spatial justice in the distribution of sports applications and services in Garmsar county. Geographical Researches, 34(4), 551-558.

Klasen, S., & Nestmann, T. (2006). Population, population density and technological change. Journal of Population Economics, 19, 611-626.

Luck, G. W. (2007). A review of the relationships between human population density and biodiversity. Biological Reviews, 82(4), 607-645.

Marques, T. A., Thomas, L., Martin, S. W., Mellinger, D. K., Ward, J. A., Moretti, D. J., . .. Tyack, P. L. (2013). Estimating animal population density using passive acoustics. Biological Reviews, 88(2), 287-309.

Nordberg, K. (2020). Spatial justice and local capability in rural areas. Journal of Rural Studies, 78, 47-58.

Rafieian, M., & Alizadeh, A. (2017). An Integrated Approach of Spatial Justice and Structure to Detect Spatial Conflicts in Yazd City. Int. J. Architect. Eng. Urban Plan, 27(2), 105-114.

Rocklöv, J., & Sjödin, H. (2020). High population densities catalyse the spread of COVID-19. Journal of travel medicine, 27(3), taaa038.

Setianto, M., & Gamal, A. (2021). Spatial justice in the distribution of public services. Paper presented at the IOP Conference Series: Earth and Environmental Science.

Xu, Z., Niu, L., Zhang, Z., Huang, J., Lu, Z., Huang, Y., . .. Gu, X. (2022). Sustainable Development of Life Service Resources: A New Framework Based on GIScience and Spatial Justice. Remote Sensing, 14(9), 2031.

 

 

 

Spatial justice policy of Landuse and population density in Tabriz

 

Abstract

Land use and population density in today's world seem to be the basis for space division and give urban design a special tone. Determining their logical limits is the solution to many problems and dilemmas at different urban, regional and national levels. The purpose of this research is the policy of spatial justice of land uses and population density in Tabriz metropolis. The current research is in the category of applied research that has been carried out with an analytical method and a quantitative approach. In the first part, in order to analyze the pattern of land use and population density in the areas of Tabriz city, firstly, to review and analyze study indicators according to statistics and documentary information, including census sources, plans and documents, including detailed plan studies and statistical data of district and block. Statistics Center of Iran was paid in 2015. Then, in order to evaluate the influencing factors, experts were asked for their opinions in the first part, which presents the descriptive findings and introduces the sample size. Findings The results show that there are differences among the 10 districts of Tabriz in terms of land use pattern and population density. So that in all the studied areas, the significance level is less than 0.05 with the assumption of p>0.05. The results show that in terms of the general index of justice policy in land use, there is a significant difference between regions and according to the average of region 5 (1.960) with other regions 2 (1.901), region 10 (1.001), region 6 (0.987), region 1 (0.921), region 9 (0.887), region 4 (0.801), region 3 (0.798), region 7 (0.667) and region 8 (0.557). They have a better land use distribution pattern.

 

Keywords: policy making, population, land use, spatial justice, megacities