مقایسه اثربخشی درمان نوروفیدبک و توانبخشی شناختی بر بهبود كاهش شدت علائم بیتوجهی/ بیشفعالی/ تکانشگری در کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/ فزونکنشی
محورهای موضوعی : فصلنامه مهارت های روانشناسی تربیتی
شیرین رستگار
1
,
بهمن اکبری گوابری
2
*
1 - گروه روانشناسی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
2 - گروه روانشناسی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
کلید واژه: اختلال نارسایی توجه/ فزونکنشی, توانبخشی شناختی, درمان نوروفیدبک, علائم بیتوجهی, بیشفعالی/ تکانشگری,
چکیده مقاله :
پژوهش حاضر با هدف مقایسه اثربخشی درمان نوروفیدبک و توانبخشی شناختی بر كاهش شدت علائم بیتوجهی/ بیشفعالی/ تکانشگری کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/ فزونکنشی انجام شد. این پژوهش از نوع مطالعات نیمهتجربی با طرح پیشآزمون_پسآزمون و پیگیری دوماهه با گروه گواه بود. جامعه آماری این پژوهش، تمامی کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/ فزونکنشی شهر تهران در سال 1403 بودند که از این جامعه، 48 نفر داوطلب واجد شرایط به روش نمونهگیری هدفمند انتخاب و به دو گروه مداخله و یک گروه گواه (هر گروه 16 نفر) تخصیص داده شدند. از پرسشنامه اختلال نارسایی توجه/ فزونکنشی سوانسون و همکاران (1980) استفاده شد. گروهها، مداخلات نوروفیدبک و توانبخشی شناختی را هر کدام، در 20 جلسة 45 دقیقهای (هفتهای دو بار) دریافت کردند. افراد گروه کنترل هیچ مداخلهای دریافت نکردند. دادههای پژوهش پیش و پس از مداخله و دو ماه بعد جهت پیگیری با استفاده از آزمون تحلیل واریانس با اندازهگیری مکرر و آزمون بنفرونی توسط نرمافزار SPSS26 تحلیل شدند. یافتههای مقایسه نشان داد بین دو مداخله ذکرشده بر متغیر علائم بیتوجهی/ بیشفعالی/ تکانشگری تفاوت معناداری وجود داشت (05/0P<)؛ و درمان نوروفیدبک بر علائم بیتوجهی/ بیشفعالی/ تکانشگری اثربخشی بیشتری داشت. بر اساس یافتههای این مطالعه، هر دو رویکرد درمانی مورد بررسی، در یاری رساندن به کودکان دچار اختلال نقص توجه/بیشفعالی برای بهبود سبک زندگی و افزایش کارایی، مؤثر بودهاند. بنابراین، توصیه میشود که متخصصان حوزه سلامت روان مانند مشاوران و روانشناسان، از مداخلات معرفی شده در این پژوهش برای حمایت از این کودکان بهرهبرداری نمایند.
The present study aimed to compare the effectiveness of neurofeedback therapy and cognitive rehabilitation on reducing the severity of inattention/hyperactivity/impulsivity symptoms in children with Attention Deficit/Hyperactivity Disorder. This was a quasi-experimental study with a pre-test_post-test design and a two-month follow-up with a control group. The statistical population of this study included all children with Attention Deficit/Hyperactivity Disorder in Tehran in 2024. From this population, 48 eligible volunteers were selected by purposive sampling and allocated to two intervention groups and one control group (16 individuals per group). The Swanson et al. (1980) Attention Deficit/Hyperactivity Disorder questionnaire was used. The groups received neurofeedback and cognitive rehabilitation interventions, each in 20 sessions of 45 minutes (twice a week). The control group received no intervention. Research data before and after the intervention and two months later for follow-up were analyzed using repeated measures ANOVA and Bonferroni test by SPSS26 software. Comparison findings showed a significant difference between the two mentioned interventions on the variable of inattention/hyperactivity/impulsivity symptoms (P<0.05); and neurofeedback therapy had greater effectiveness on inattention/hyperactivity/impulsivity symptoms. Based on the findings of this study, both therapeutic approaches examined were effective in helping children with Attention Deficit/Hyperactivity Disorder to improve their lifestyle and increase efficiency. Therefore, it is recommended that mental health professionals such as counselors and psychologists utilize the interventions introduced in this research to support these children.
منابع
ارشدی، سارا؛ نوکانی، مصطفی؛ عسگری، و محمد؛ سپهوند، تورج. (1401). مقایسه اثربخشی توانبخشی شناختی کنترل مهاری، تحریک الکتریکی مغز و ترکیب کنترل بازداری و تحریک الکتریکی مغز بر عملکردهای اجرایی (بازداری رفتاری و انعطافپذیری شناختی) در کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه- فزونکنشی. مجله روانشناسی مدرسه، 11(3)، 6-27.
اسبقی، م؛ ارجمندنیا، ع. ا؛ رحمانیان، ا. (1395). مقایسه اثربخشی آموزش نوروفیدبک و نوروفیدبک به همراه بازتوانی شناختی در بهبود کودکان دارای اختلال کمبود توجه ـ بیش فعالی. مجله عصب روانشناسی، 2(6)،90-77.
ترکمان، محمد؛ حسینی، سعیده سادات. (1400). اثربخشی بازخورد عصبی بر عملکردهای اجرایی، مشکلات رفتاری و علائم بالینی اختلال نارسایی توجه/فزونکنشی. مجله آنلاین ترکی تحقیق کیفی، 12(7).13_20.
تیموری، سعید؛ سلطانی فر، عاطفه؛ ترکمانی، مرضیه؛ یزدان پناه؛ فرشته؛ و عسکری نوغانی مقدم، هدیه. (1400). اثربخشی برنامه درمانی نوروفیدبک بر کاهش مشکلات توجه و مشکلات رفتاری برون زای کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/فزونکنشی. فصلنامه روانشناسی تحلیلی شناختی، 12(44)، 83-95.
تقی زاده هیر، سارا؛ آقاجانی، سیف اله و خوش سرور، سحر. (1401). اثربخشی بازیدرمانی شناختی رفتاری بر بهبود توجه و برنامهریزی دانشآموزان با اختلال نارسایی توجه/ بیشفعالی. روان شناسی مدرسه و آموزشگا، 11(4) 16-29.
حاجیلو، جلیل؛ شاکردولق، علی؛ و خادمی، علی. (1401). تدوین مدل رفتار اخلاقی کارکنان بر اساس تجارب معنوی، حمایت اجتماعی و صفات شخصیتی با میانجیگری عدالت ادراکشده. مجله اخلاق زیستی- علمی پژوهشی، 12 (37). 14_1.
روح بخش ایلی مقدم، محمدرضا؛ جاجرمی، محمود؛ و قشونی، مجید. (1401). مقایسه اثربخشی مداخلات درمانی آموزش نوروفیدبک و یکپارچه سازی ادراکی-حرکتی بر افزایش مهارتهای شناختی کودکان مبتلا به نارسایی توجه/فزونکنشی. 12 :43-43
شجاعی، بهزاد؛ نعیم، مهدی؛ کاظمی، زهرا؛ طاهری، مصطفی؛ ایمان نژاد، شیما؛ و محمدی، یاسمن. (1403). کاهش علائم اختلال نارسایی توجه/فزونکنشی در دانشآموزان ابتدایی: اثربخشی نوروفیدبک، 86(5)، 2651-2156.
شمشیری مینا، هواسی سومار ناهید، دانش عصمت، تاری مرادی آرزو. (1403). اثربخشی توانبخشی شناختی رایانهای کاپیتانز لاگ بر بهبود عملکرد خواندن و کارکردهای اجرایی دانشآموزان نارساخوان مقطع ابتدایی رویش روان شناسی، ۱۳ (۵)، ۱۳۴-۱۲۵.
ضیاءبخش، سیدمرتضی؛ شریفی، مسعود؛ فتح آبادی، جلیل؛ و نجاتی، وحید. (1399). مقایسه اثربخشی روش توانبخشی شناختی و روش نوروفیدبک در دانشآموزان دارای اختلال کاستی توجه. دستآوردهای روانشناختی (علوم تربیتی و روانشناسی)، 27(1 (پیاپی 23))، 167-192.
فتحیان، زینب؛ وکیلی، سمیرا؛ ملانوروزی، کیوان؛ و عرب زاده، مهدی. (1403). مقایسه اثربخشی بازیهای حسی-حرکتی و نوروفیدبک بر توجه کودکان دارای نارسایی توجه و فزونکنشی. مجله علمی-پژوهشی سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران، 42(2)، 25-37.
معین نرگس، اسدی گندمانی رقیه، امیری محسن .(1397). اثربخشی درمان نوروفیدبک بر بهبود کارکردهای اجرایی در کودکان با اختلال نقص توجه/ بیشفعالی. مجله توانبخشی، ۱۹ (۳)،۲۲۰-۲۲۷
Arnold, L. E., Arns, M., Barterian, J., Bergman, R., Black, S., Conners, C. K., ... & Williams, C. E. (2021). Double-Blind Placebo-Controlled Randomized Clinical Trial of Neurofeedback for Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder With 13-Month Follow-up. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 60(7), 841-855.
Barkley, R. A. (2020). Taking charge of ADHD: The complete, authoritative guide for parents. Guilford press.
Chen, S., Yu, J., Zhang, Q., Zhang, J., Zhang, Y., & Wang, J. (2022). Which factor is more relevant to the effectiveness of the cognitive intervention? a meta-analysis of randomized controlled trials of cognitive training on symptoms and executive function behaviors of children with attention deficit hyperactivity disorder. Frontiers in Psychology, 12, 810298.
Chen, Y. L., Chang, C. C., Chen, Y. M., Liu, T. L., Hsiao, R. C., Chou, W. J., & Yen, C. F. (2021). Association between affiliate stigma and depression and its moderators in caregivers of children with attention-deficit/hyperactivity disorder. Journal of Affective Disorders, 279, 59-65.
Childress, A. C., Foehl, H. C., Newcorn, J. H., Faraone, S. V., Levinson, B., & Adjei, A. L. (2022). Long-Term Treatment With Extended-Release Methylphenidate Treatment in Children Aged 4 to< 6 Years. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 61(1), 80-92.
Dashtbozorgi, Z., Ghaffari, A., Karamali Esmaili, S., Ashoori, J., Moradi, A., & Sarvghadi, P. (2021). Effect of Neurofeedback Training on Aggression and Impulsivity in Children with Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder: A Double-Blinded Randomized Controlled Trial. Basic and clinical neuroscience, 12(5), 693–702.
Gilbert, M., Ravens-Sieberer, U., Schlack, R., Beyer, A. K., Romanos, M., Jans, T., ... & integrate-adhd Study Group. (2024). Risk and protective factors associated with health-related quality of life in children and adolescents with ADHD in Germany–Findings from the consortium project INTEGRATE-ADHD.
Kang, J., Lv, S., Li, Y., Hao, P., Li, X., & Gao, C. (2025). The effects of neurofeedback training on behavior and brain functional networks in children with autism spectrum disorder. Behavioural Brain Research, 115425.
Klingberg, T., Forssberg, H., & Westerberg, H. (2002). Training of working memory in children with ADHD. Journal of clinical and experimental neuropsychology, 24(6), 781-791.
Mohammadi, M., Raiegani, V., Akbar, A., Jalali, R., Ghobadi, A., & Abbasi, P. (2019). Prevalence of behavioral disorders in Iranian children. Journal of mazandaran university of medical sciences, 28(169), 181-191
Riesco-Matías, P., Yela-Bernabé, J. R., Crego, A., & Sánchez-Zaballos, E. (2021). What do meta-analyses have to say about the efficacy of neurofeedback applied to children with ADHD? Review of previous meta-analyses and a new meta-analysis. Journal of attention disorders, 25(4), 473-485.
Salari, N., Ghasemi, H., Abdoli, N., Rahmani, A., Shiri, M. H., Hashemian, A. H., ... & Mohammadi, M. (2023). The global prevalence of ADHD in children and adolescents: a systematic review and meta-analysis. Italian journal of pediatrics, 49(1), 48.
Santamaría-Vázquez, E., Estudillo Guerra, M. A., Ali, L., Martinez, D., Hornero, R., & Morales-Quezada, L. (2025). Effects of a Novel Non-Pharmacological Intervention Based on Respiratory Biofeedback, Neurofeedback and Median Nerve Stimulation to Treat Children with ADHD. Frontiers in Human Neuroscience, 19, 1478501.
Sampedro Baena, L., Martos-Cabrera, M. B., Gómez-Urquiza, J. L., Albendín-García, L., Romero-Bejar, J. L., & Suleiman-Martos, N. (2021). Effects of Neurofeedback in Children with Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder: A Systematic Review. Journal of Clinical Medicine, 10(17), 3797. doi.org/10.3390/jcm10173797
Sampedro Baena, L., Martos-Cabrera, M. B., Gómez-Urquiza, J. L., Albendín-García, L., Romero-Bejar, J. L., & Suleiman-Martos, N. (2021). Effects of Neurofeedback in Children with Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder: A Systematic Review. Journal of Clinical Medicine, 10(17), 3797. doi.org/10.3390/jcm10173797
Sayal, K., Prasad, V., Daley, D., Ford, T., & Coghill, D. (2018). ADHD in children and young people: prevalence, care pathways, and service provision. The Lancet Psychiatry, 5(2), 175-186.
Schneider, H., Riederle, J., & Seuss, S. (2021). Therapeutic Effect of Infra-Low-Frequency Neurofeedback Training on Children and Adolescents with ADHD. DOI: 10.5772/intechopen.97938
Smit, D. (2024). Neuroscientific insights into executive functions: From brain waves to behavioral improvements through neurofeedback.
Smith, T. E. C., Polloway, D. A., Patton, J. R., & Dowdy, C. A .(2016). Teaching Students with Special Needs in Inclusive Settings, Seventh Edition. Upper Saddle River, NJ: Pearson.
Swanson, J. M., Schuck, S., Porter, M. M., Carlson, C., Hartman, C. A., Sergeant, J. A., ... & Wigal, T. (2012). Categorical and dimensional definitions and evaluations of symptoms of ADHD: history of the SNAP and the SWAN rating scales. The International journal of educational and psychological assessment, 10(1), 51.
Westwood, S. J., Aggensteiner, P. M., Kaiser, A., Nagy, P., Donno, F., Merkl, D., ... & European ADHD Guidelines Group. (2024). Neurofeedback for Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder: A Systematic Review and Meta-Analysis. JAMA psychiatry.
Ziereis, S., & Jansen, P. (2015). Effects of physical activity on executive function and motor performance in children with ADHD. Research in developmental disabilities, 38, 181-191.