واکاوی گفتمان نوسازی و توسعه در ایران معاصر

محورهای موضوعی : اندیشه سیاسی

ابوالفضل سلیمان فلاح ¹ , رضا شیرزادی ^{2 *} , فخرالدین سلطانی ³

1 - گروه روابط بین الملل، واحد کرج.دانشگاه آزاد ، کرج ایران
2 - دانشگاه آزاد
3 - استادیار گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل ، واحد کرج ، دانشگاه آزاد اسلامی ، کرج ، ایران.

تاریخ دریافت : 1404/06/28 تاریخ پذیرش : 1404/07/23 تاریخ انتشار : 1404/06/23

کلید واژه: نوسازی, توسعه, برنامه¬ریزی, توسعه اقتصادی, ایران.,

چکیده مقاله :

تاریخ معاصر ایران شاهد تلاش طیفی از دست اندرکاران سیاسی- اداری برای نوسازی، آبادانی، عمران، پیشرفت و توسعه کشور بوده است. نوسازی و توسعه ایران در دو سده گذشته با فراز و فرودها و رونق و رکودهایی همراه بوده است. با شتاب گرفتن اندیشه­های توسعه، ضرورت برنامه­ریزی بیش از پیش آشکار و سازمان برنامه و بودجه کشور تأسیس شد. در دهه­های پیش از 1327 نیز اقدامات جسته و گریخته­ای درخصوص ایجاد یک نظام برنامه­ای در عرصه اقتصاد انجام گرفت ولی با تولد سازمان برنامه و بودجه، این اقدامات نظم یافت و تبدیل به یک نظام شد.سؤالی که در اینجا قابل طرح می­باشد، این است که جهت­گیری این برنامه­ها (اقتصادی، سیاسی یا جامع)، چه بوده است؟ در پاسخ باید اذعان داشت که تاريخ نوسازي و توسعه در ايران بيشتر گرايش به جنبه‌هاي اقتصادي داشته است.  اين مسئله از دورة پهلوي تا سال­های پس از انقلاب اسلامي نیز ادامه یافته است. تنها در برنامه پنجم قبل از انقلاب اسلامی، و نیز از برنامه سوم پس از انقلاب اسلامی است که می­توان شاخص­های غیراقتصادی را در برنامه­های توسعه ملاحظه کرد. در در دوره پس از انقلاب اسلامی، با توجه به نيازهاي داخلي و الزامات بين‌المللي، برنامه‌هاي اقتصادي ـ اجتماعي با توسعة سياسي، تنش‌زدايي و تعامل با نظام بين‌الملل آميخته مي‌شوند و توجه به توسعة همه­جانبه در دستور كار قرار مي‌گيرد.

چکیده انگلیسی:

 

The contemporary history of Iran has witnessed the efforts of a range of political and administrative actors for the modernization, development, development and progress of the country. The modernization and development of Iran in the past two centuries has been accompanied by ups and downs and prosperity and recession. With the acceleration of development ideas, the need for planning became more and more obvious and the country's program and budget organization was established. In the decades before 1327, hasty measures were taken to create a planning system in the field of economics, but with the birth of the Planning and Budget Organization, these measures were organized and became a system.  The question that can be asked here is what was the orientation of these programs (economic, political or comprehensive)? In response, it should be acknowledged that the history of modernization and development in Iran has been more oriented towards economic aspects. Only in the fifth plan before the Islamic Revolution, and also in the third plan after the Islamic Revolution, can non-economic indicators be considered in development plans. In the post-Islamic period, according to domestic needs and international requirements, socio-economic programs are mixed with political development, detente and interaction with the international system, and attention to comprehensive development is on the agenda

منابع و مأخذ:

- آبراهامیان، یرواند(1377). ایران بین دو انقلاب: از مشروطه تا انقلاب اسلامی، مترجمان: کاظم فیروزمند، حسن شمس‌آوری، محسن مدیر شانه‌چی، تهران: نشر مرکز.
- آدميت، فريدون(1353). اميركبير و ايران، تهران: خوارزمي.
- احمدیان، رضا(1383). تأثیر دگرگونی¬های اقتصادی- اجتماعی ایران در شکلگیری نظام برنامه¬ریزی شهری ایران، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 210-209.
- ازغندی، علیرضا(1386). تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران(1357-1320)، تهران: سمت.
- ایزدی، رجب و حیدرپور اینانلو، مرتضی(1394). بررسی پیامدهای برنامه¬های پنج¬گانه توسعه اقتصادی دوره اول و دوم و نقش آن در شکل¬گیری انقلاب اسلامی ایران، دوفصلنامه جامعه شناسی اقتصادی و توسعه، سال چهارم، پاییز و زمستان.
- تابش، احمد(1383). اندیشه توسعه و برنامه ریزی در ایران و چگونگی تشکیل سازمان برنامه، تهران: سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور.
- خلیلی¬خو، محمدرضا(1373). توسعه و نوسازی ایران در دوره رضا شاه(1320-1290)، تهران: جهاد دانشگاهی شهید بهشتی.
- رزاقی، ابراهیم(1369). الگوی توسعه اقتصادی ایران، تهران: نشر توسعه.
- زاكس، ولفگانگ(1377). نگاهي نو به مفاهيم توسعه، ترجمه فريده فرهي و وحيد بزرگي، تهران: نشر مركز.
- سازمان برنامه و بودجه(1362). سابقة برنامه‌ریزی در ایران، تهران: دفتر برنامه‌ریزی منطقه‌ای.
- سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور(1382). قانون برنامة سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (83-1379)، تهران: مرکز مدارک علمی و انتشارات.
- سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور(1383). قانون برنامة چهارم توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1388-1384)، تهران: مرکز مدارک علمی، موزه و انتشارات.
- سازمان برنامه و بودجه- سازمان ملل متحد(1378). اولین گزارش ملی توسعه انسانی جمهوری اسلامی ایران، تهران: سازمان برنامه و بودجه، مرکز مدارک اقتصادی- اجتماعی و انتشارات.
- شيرزادي، رضا(1399). نوسازي، توسعه، جهاني¬شدن: مفاهيم، مكاتب و نظريه‌ها، تهران: آگه.
- عظیمی، حسین(1380). تحلیل شرایط و سیاستهای اقتصادی در دورة جنگ ایران و عراق، فصلنامة مطالعات دفاعی و امنیتی، سال هشتم، شماره 27، تابستان.
- عظیمی، حسین(1380). تحلیل شرایط و سیاستهای اقتصادی در دورة جنگ ایران و عراق، فصلنامة مطالعات دفاعی و امنیتی، سال هشتم، شماره 27، تابستان.
- فوران، جان(1377). تاریخ تحولات اجتماعی ایران، ترجمه احمد تدین، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
- معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری(1389). مجموعه برنامه پنج ساله پنجم توسعه ج.ا.ا، تهران: معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری.
- مک¬لئود، تاس اچ(1379). برنامه ریزی در ایران، ترجمه علی اعظم بیگی، تهران: نشر نی.
- موثقی، احمد(1385). نوسازی و اصلاحات در ایران(از اندیشه تا عمل)، تهران: قومس.