راهبردهای امنیتی_سیاسی ایران و روسیه در سوریه (2025–2011): تعامل، همپوشانی و واگرایی در مقابله با گروههای رادیکال در سناریوی سقوط اسد
محورهای موضوعی : روابط بین الملل
حمیدرضا اعتمادی فومنی
1
*
,
مالک ذوالقدر
2
,
مهدی خوشخطی
3
,
فرهاد جعفری
4
1 - حمیدرضا اعتمادی فومنی دانشجوی دکترای روابط الملل،گروه روابط بین الملل، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد زنجان،ایران
2 - استادیار گروه دکتری علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان
3 - مدیر گروه دکتری علوم سیاسی دانشگاه آزاد زنجان
4 - رئیس دانشکده علوم انسانی
کلید واژه: روسیه, ایران, سوریه, سقوط اسد, نظم منطقهای, محور مقاومت.,
چکیده مقاله :
این نوشتار به تحلیل روابط امنیتی-سیاسی جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه در بحران سوریه از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۵ میپردازد؛ با تمرکز بر چگونگی واکنش این دو بازیگر نسبت به تهدیدات ناشی از گروههای افراطی و نقش آنها در ایجاد و بازسازی نظم منطقهای در شرایط افول یا سقوط حکومت بشار اسد. چارچوب نظری این تحقیق بر پایه نئوواقعگرایی ساختاری است و از طریق بررسی تطبیقی، به تحلیل همپوشانیها و اختلافهای راهبردی بین ایران و روسیه در سه مرحله کلیدی بحران سوریه میپردازد: ورود به بحران، تثبیت دولت مرکزی، و دوران پس از قدرت. یافتهها نشان میدهند که با وجود همسوییهای عملیاتی در میادین، تفاوتهای راهبردی در اهداف ژئوپلیتیکی، ابزارهای اعمال نفوذ، و سیاستهای بلندمدت، تأثیر مهمی بر نوع تعامل این دو کشور با وضعیت سقوط یا تغییر ساختار دولت سوریه داشته است. این مقاله همچنین پیامدهای همکاری و فاصلهگیری ایران و روسیه را بر توازن قدرت در خاورمیانه و آینده نظم امنیتی منطقهای مورد بررسی قرار میدهد.
This article examines the security–political interactions between the Islamic Republic of Iran and the Russian Federation in the Syrian crisis from 2011 to 2025, with a focus on how both actors confronted the threats posed by radical groups and shaped the regional security order amidst the scenario of the decline or collapse of Bashar al-Assad’s government. The theoretical framework is grounded in structural neorealism, and the study employs a comparative analytical approach to investigate the strategic overlaps and divergences between Iran and Russia across three key phases of the Syrian conflict: entry into the crisis, consolidation of central authority, and the post-authoritarian phase. Findings indicate that despite operational alignment on the ground, significant strategic differences in geopolitical objectives, instruments of power projection, and long-term policymaking have critically shaped each actor’s engagement with the potential downfall or transformation of Syria’s political structure. The article further analyzes the broader implications of Iran–Russia cooperation and divergence for the regional balance of power and the evolving architecture of Middle East security.
- ابراهیم نیا، حسین. (1399). «ماهیت رقابت بازیگران منطقهای و فرامنطقهای (ترکیه، روسیه و مصر) در تحولات لیبی در چشمانداز 2021» کتاب آفریقا، شماره2، تهران: مرکز مطالعات آفریقا و ابرار معاصر تهران.
- ابراهیمنیا، حسین. (1395). تونس و مصر در تلاطم، تهران، نشر عصر دانش ماد.
- اغصان، علی رحیق. (1384). دانش نامه در علم سیاست با همکاری مارک گلی، تهران: فرهنگ صبا.
- بلامی، الکس. (1386). جوامع امن و همسایگان، ترجمه محمود یزدان فام، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
- بهزادی، حمید (1384). اصول روابط بینالملل و سیاست خارجی. تهران: انتشارات دهخدا.
- دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال(1391). «نوواقعگراییوسیاستخارجیجمهوری اسلامیایران» فصلنامه سیاستخارجی، سال 26، شماره1.
- سیف زاده، حسین(1381). اصولسیاستخارجیوسیاستبینالملل، تهران: نشر دادگستر.
- عبداله خانی، علی. (1388). نظریههای امنیت، تهران: نشر موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بینالمللی ابرار معاصر تهران.
- علی بابایی، غلام رضا(1385). فرهنگ روابط بین الملل، تهران: انتشارت وزارت امورخارجه.
- کامروا، مهران. (1390). خاورمیانه معاصر: تاریخ سیاسی پس از جنگ جهانی اول، ترجمه محمدباقر قالیباف و سیدموسی پورموسوی ، تهران: فرهنگ قومس.
- کامروا، مهران. (1391). گفتمانهای بنیادگرایی جدید در باب جامعه مدنی و کثرتگرایی و مردمسالاری، ترجمه محمدتقی دلفروز، تهران: فرهنگ جاوید.
- گریفیتیس، مارتین(1390). دانشنامه روابط بین الملل و سیاست جهان، ترجمه علیرضا طیب، تهران: نشر نی
- لينكليتر، آندرو (1385). نوواقعگرایی، نظریه انتقادی و مكتب برسازی، ترجمه علیرضا طیب، تهران: نشر وزرات امورخارجه.
- مارتین،لی.جی(1390). چهرهجدید خاورمیانه، ترجمه قدیر نصری، تهران: نشر دانشگاه امام صادق (ع)
- مشیرزاده، حمیرا. (1395). تحول در نظریههای روابط بینالملل، تهران: نشر سمت.
- مورگنتا، هانسجی(1385). سیاستمیانملتها، ترجمه حمیرامشیرزاده، تهران:دفتر مطالعات سیاسی بینالمللی.
- نوری، علیرضا (1398). «ارتقای جایگاه روسیه در عرصه جهانی وو تنش با آمریکا در دوران پوتین»، فصلنامه مطالعات آسیای میانه و قفقاز، شماره61، بهار.
- نوریان، اردشیر(1388). «منازعه و همکاری در روابط بین¬الملل: نقش قدرت در حفظ صلح و امنیت جهانی»، فصلنامه سیاست خارجی، سال 23،شماره یکم، بهار.
- هوشنگی، حسین. (1389). «نقش مدرنیته در توسعه بنیادگرایی در جهان اسلام». فصلنامه دانش سیاسی ۱۱، ش. ۶: ۱۸۱_۲۱۱.
- Andrei Tsygankov P. “finding a civilizational idea: ‘West’, ‘Euroasia’ and ‘Euro_ East’ in Russia’s Foreign Policy”. Geopolitics, Vol. 12, No. 3, 2017.
- Cited in Bob Dreyfuss (2013) “Russia's Stake in Syria's War”. Available at: http://www.thenation.com/blog/175621/russias_stake_syrias_war#.
- Daniel Treisman, “Why Russia supports Syria's Assad”, 2016. Available at: http://today.ucla.edu/portal/ut/PRN_russia_s_support_for_assadregime_228392.aspx. This op_ed was original Published Feb. 2 on CNN.com.
- Dmitri Trenin “New Tendencies in Russia’s Foreign Policy”, February 25, 2014 http://www.carnegieendowment.org/events /index.cfm? Fa=print&id=681.
- Dmitri Trenin, “The Mythical Alliance Russia’s Syria Policy”. The Carnegie Papers. Carnegie Moscow Center, 2013, p. 10.
- Dmitri Trenin, Maria Lipman, Alexey Malashenko (2013) “The End of an Era in EU_Russia Relations”. Paper of Carnegie Moscow Center. Available at: carnegie.ru/2013/05/30/end_of_era_in_eu_russiarelations/g7fw.
- Fyodor Lukyanov (2012) “The End of the Post_Soviet Period in Russian Foreign Policy: What is next?” Center for strategic international studies.
- Joshua A.Tucker, "Enough! Electoral Fraud, Collective Action Problems, and PostCommunist Colored Revolutions," Perspectives on Politics, Vol. 5, No. 3, September 2007, pp. 535_551.
- Katz, Mark N, PUTIN'S FOREIGN POLICY TOWARD SYRIA,2006 http://did.ir/catalog/index.aspx?cn=pp00020060506001217
- Mark Adomanis (2017) “Is Russia Supporting Syria Because It 'Needs The Money?'”. Forbes. Available at: www.forbes.com/sites/markadomanis/2017/09/07/is_russia_supportingsyria_because_it_needs_the money/print/.
- Max Fisher, “The four reasons Russia won’t give up Syria, no matter what Obama does”. The Washington Post. 21/9/2013 available at: www.washingtonpost.com /blogs/worldviews/wp/2013/09/05/the_four_reasons_russia_wont_give_up_syria_no_matter_what _obama_does/? Print=1, 2013.
- Mikhail Klimentyev (2015) “Why Putin is backing Assad's blood_soaked Syrian regime”. Available at: http://worldnews.nbcnews.com/_news/2015/09/12/20448911_analysiswhy_putin_is_backing_assads_blood_soaked_syrian_regime?lite.
- Richard N. Haass (2016) “Russia’s Tactical Triumph Does Not Signify a New Cold War”. Available at: http://www.cfr.org/russian_federation/russiastactical_triumph_does_not_signify_new_cold_war/p31385#