تبارشناسی ادبیات تعلیمی (نگاهی به چرایی شکل‌گیری و گسترش ادبیات تعلیمی در ایران)
محورهای موضوعی : شاهنامه
1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گنبد کاووس
کلید واژه: قانون, ادبیات تعلیمی, مشروطه, ساختار طبقاتی, حکومت استبدادی,
چکیده مقاله :
ادبیات تعلیمی و زبان آن در ایران از سابقه‌ای طولانی برخوردار بوده، آثار فراوانی از ادبیات سنتی فارسی با مضمون پند و اندرز به دست ما رسیده است. این سابقه و وجود شواهد فراوان به اندازه‌ای است که می‌توان ادبیات تعلیمی را یک نوع ادبی مستقل که گویا ویژۀ ایرانیان است به شمار آورد. با این حال در عصر مشروطه این نوع ادبی با انتقادات فراوانی روبه‌رو گردید و اندک اندک به حاشیه رانده شد؛ دلیل این گسترش در دورۀ پیشامدرن و سپس به حاشیه رفتن آن در دورۀ مدرن را باید در نوع حکومت ایرانیان و ساختار طبقاتی جامعۀ ایران تا عصر مشروطه و تحولاتی جست‌وجو کرد که در این دوره در ایران اتفاق افتاد. حکومت استبدادی بر بنیاد ترس تثبیت می‌شود؛ ترسی که اگر زبان خیرخواهانی چون سعدی، نظام الملک و... را الکن نسازد، سبب می‌شود که آنها با احتیاط و با زبان اندرز سخن بگویند. همچنین یک جامعۀ سلسله مراتبی که در آن همواره عده‌ای برتر از دیگران قرار دارند، زبان پند و نصیحت را ناگزیر می‌سازد؛ چرا که در این فضا بالادستان که همواره خود را داناتر از دیگران می‌دانند، به خود جرأت می‌دهند با امر و نهی‌های مستقیم زیردستان خود را ارشاد نمایند و درستی و نادرستی امور را به آنها بیاموزند. با فرا رسیدن مشروطه که به حکومت استبدادی و نظام سلسله‌مراتبی پایان داد، زمینه برای گسترش و پذیرش ادبیات تعلیمی نیز پایان گرفت و این نوع ادبی به حاشیه رفت.
The didactic literature and its style has a long history. Many works are created and reached us with the contents of advice and recommendation. This history and the existence of many evidences have placed this kind of language as a special genre among Iranians and in Persian literature. However, in the era of Mashrooteh (constitutional revolution) when Iranians got familiar with modernism, this genre was faced with a lot of critiques and gradually weakened. The reason behind expansion in pre-modernism and then weakening in modernism period is due to type of Iran government and class structure of Iran before Mashrooteh period. In a hierarchical society in which some are higher than others the use of language of advice and recommendation is unavoidable. Therefore, Saadi and Nezamolmolk had to use this type of language in their works. In Mashrooteh period dictotarial government and hierarchical society was collapsed and the ground for developing and acceptance of didactic literature disappeared.