سفر روحانی سنایی و ابوالعلاء
محورهای موضوعی : شاهنامه
مهدی سلمانی
1
( - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد)
کلید واژه: بهشت, برزخ, دوزخ, سفر, سنایی, معراج‌نامه, سیرالعباد الی‌المعاد, رساله الغفران, ابوالعلاء معری, سفرنامه روحانی,
چکیده مقاله :
برخورداری انسان از قوة تخیل و تلاش او برای فرار از محدودیتهای بشری، او را به تفکری ماورایی واداشته است که یکی از مجاری به روز این تفکر خلق سفرنامه‌های روحانی و آن جهانی است که ادبیات جهان به هر رنگ و زبانی، نمونه‌ای از آن را بروز داده است. در ادبیات اسلامی نیز از این مقوله شاهکارهایی وجود دارد که خود در شکل‌گیری و حتی روند این سیر و سیاحت در ادب اروپا بسیار تأثیرگذار بوده است؛ همچنانکه پیشینة کمدی الهی دانته را در آثاری چون ارداویراف‌نامه و فتوحات مکیه و... جستجو کرده‌اند. البته، بی‌هیچ گمانی باید تمامی این آثار را برگرفته از معراج حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) دانست. در میان سفرنامه‌های روحانی ـ اسلامی دو شاهکار ادبی؛ یعنی سیرالعباد الی‌المعاد سنایی و رسالة الغفران ابوالعلاء معری با نگاهی متفاوت از دیگران گزارش شده است که هر دو به لحاظ دشواریهایی که در ارائه اندیشة مؤلفان داشته‌اند، آنچنان که می‌بایست تحلیل و بررسی نشده‌اند. لذا در این نوشتار، تلاش شده است ضمن معرفی و نمودن بسترهای مشترک هر دو سفر، به هدف غایی و باز هم مشترک این دو ادیب پرداخته شود. به همین جهت، ضمن معرفی اجمالی مؤلفان و احوال ایشان در زمان تألیف اثر، با نگاهی انتقادی تشابهات و تمایزات هر دو اثر ارائه و جایگاه هر یک در گسترة سفرنامه‌های روحانی بررسی شده است.
The characteristics of human beings for creating imaginations and the attempt for escaping from worldly limitations led him to think paranormally. The manifestation of this thinking is a form of literature which is called spiritual itinerary or itinerary to another world. This literature is very noticeable in world and every culture has some types of it. There are some masterpieces in this style in the Islamic literature which somehow reflected in European literature and affect it. Just as Dante's Divine comedy which reflected in the works like Erdaveiraf Nameh, Fotoohat Makiyeh and etc….. We can claim that all works of this type dates bakes to ascending of Prophet Mohammad. Among Islamic spiritual itinerary, there are two masterpieces, namely; Seyr al- 'ebad elal-ma 'adof Sana'i and Moayeri's Thesis of Alghofran Abolala which have different points of view. These two masterpieces haven't been analyzed properly due to their complex structures and thoughts of their writers. In this article, the attempt is firstly to introduce theses two journeys and then to find common features of them. Therefore, the similarities and differences of these two journeys are presented within the limits of all spiritual journeys for those who are interested.
1- ابن‌قتیبه، عبدالله‌بن‌مسلم .(1964م.). الشعر والشعرا، ج1، دارالثقافه.
2- بردسیری‌کرمانی، شمس‌الدین محمد .(1349). مصباح‌الارواح، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: دانشگاه تهران.
3- پورنامداریان، تقی .(1348). رمز و داستان‌های‌رمزی‌در ادب‌فارسی، تهران: علمی‌وفرهنگی، چ دوم.
4- دانته، الیگیری .(1352). کمدی‌الهی، ترجمه، مقدمه‌و تعلیق شجاع‌الدین شفا، تهران: امیرکبیر.
5 ـــــــــــــــــــــ . کمدی‌الهی(دوزخ)، ترجمه‌سعید نفیسی، مجله دانشکده ادبیات تهران، ش9.
6- زردشت بهرام پژدو .(1343). ارداویراف‌نامه منظوم، به کوشش رحیم عفیفی، مشهد: چاپخانه دانشگاه مشهد.
7- زرین‌کوب، عبدالحسین .(1354). نقد ادبی، تهران: امیرکبیر، چ دوم.
8- ژینپو، فیلیپ .(1982م.). ارداویراف‌نامه، ترجمه رحیم عفیفی، تهران: انتشارات توس.
9- سنایی غزنوی، مجدود بن آدم .(1356). سیرالعباد الی‌المعاد، تصحیح رضا مایل، تهران: بیهقی.
10 ــــــــــــــــــــــــــــ .(1378). سیرالعباد الی‌المعاد، تصحیح و توضیح مریم رنجبر، تهران: مانی.
11- شفیعی‌کدکنی، محمدرضا .(1372). تازیانه‌های سلوک، تهران: آگاه.
12- عطار نیشابوری، فریدالدین .(1386). مصیبت‌نامه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران: سخن.
13- معری، ابوالعلاء .(1347). رسالة الغفران، ترجمه‌عبدالمحمد آیتی، تهران: انتشارات اشرفی، چ اول.
14__________ .(1950م.). رسالة الغفران، تصحیح، تحقیق و شرح دکتر بنت‌الشاطی، قاهره: دارالمعارف.
15- مینوی، مجتبی .(1346). پانزده گفتار دربارة چند تن از رجال ادب اروپا، تهران: بی‌نا.
_||_