مقایسۀ سیاوش، انسان آرمانی شاهنامه با نوح، انسان کامل تورات

محورهای موضوعی : شاهنامه

مهدی رضازاده قزاآن ¹ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی مجتمع آموزش عالی شهید محلاتی قم)
سیروس شمیسا ² (استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان)
عبدالرضا مدرس زاده ³ (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان)
یونس حمامی لاله زار ⁴ (مدرس گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان)

تاریخ دریافت : 1399/05/07 تاریخ پذیرش : 1399/05/07 تاریخ انتشار : 1399/03/01

کلید واژه: انسان کامل, اسطوره, سیاوش, انسان آرمانی, نوح(ع),

چکیده مقاله :

سیاوش و نوح(ع) در شاهنامه و تورات، همسان و هم‌روزگار نیستند اما هر دو از یک ویژگی مشترک برخوردارند؛ یعنی کامل و آرمانی‌اند، دو شاخصۀ قدسی و مینوی که همواره مطلوب بشر کمال‌طلب بوده است. کمال‌طلبی، گاه در قامت سیاوش، انسان آرمانی شاهنامۀ فردوسی، و در روایتی اسطوره‌ای و حماسی ترسیم می‌شود و گاه در قالب نوح، انسان کامل تورات و ضمن روایتی تاریخی‌مذهبی ظهور و بروز می‌یابد. معیارهایی که شاهنامه به‌عنوان منبعی سرشار از نکته‌های اخلاقی و تربیتی از انسان آرمانی ارائه می‌دهد، با شاخصه‌های انسان کامل تورات به‌عنوان متنی تاریخی‌مذهبی، چندان تفاوتی ندارند؛ زیرا فردوسی به‌عنوان حکیمی خردورز تلاش می‌کند چهره‌ای الهی و جاودانه از سیاوش ارائه ‌دهد که هم با دیدگاه اسطوره‌ای منطبق باشد و هم از نظر مذهبی قابل پذیرش و مقبول؛ بر همین مبنا، داستان سیاوش با وجود نقل در متون مهری و مزدیسنی پیش از شاهنامه، همواره مورد توجه ایرانیان مسلمان نیز بوده است. با مقایسۀ سیاوش و نوح(ع) و واکاوی برخی از ویژگی‌های شخصیتی و اخلاقی و تعلیمی دو انسان اسطوره‌ای و دینی، دریافت می‌شود که وجه مشترک هر دو، اخلاق و معیارهای تربیتی و آموزه‌های تعلیمی است و ارزش‌ها و ملاک‌های ارزشی در تورات و شاهنامه بسیار به هم نزدیک‌اند.

چکیده انگلیسی:

Siavash, in Shahnameh, and Noah, in Torah, are neither similar nor contemporary; however, both have one thing in common, that is, being the perfect and ideal men. Their sacred and divine attributes have always been desired by human beings. In Shahnameh, idealism is reflected in Siavash's manner, the ideal human being of Ferdowsi's Shahnameh in a mythical and epic narrative; and in Torah, it is portrayed through Noah's character who is the perfect man of this historical-religious narrative. The characteristics depicted of an ideal human being in Shahname which is a literary source repleted with the moral and ethical points are not so different from those reflected in Torah. As a wise sage, Ferdowsi attempts to highlight the divine and eternal characteristics in Siavash to adapt him with the mythical view and to make him acceptable based on the religious criteria. Accordingly, Siavash's story, despite being mentioned in Mehri's and Mazdisani's texts prior to Shahnameh, has always been interesting to Muslim Iranians. Comparing Siavash's and Noah's characters and analyzing some of the personal, moral, and educational characteristics of these two mythical and religious characters, one realizes that they both are similar in manners, educative criteria, and didactic values. It could also be inferred that morality, educative criteria, and didactic values are very close in Shahnameh and Torah.      

منابع و مأخذ:

1. آگوستین، قدیس (1393)، شهر خدا، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.

2. آیدنلو، سجاد (1388)، «سیاوش، مسیح و کیخسرو (مقایسه‌ای تطبیقی)»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، سال ششم، شمارۀ 23، 9ـ۴۴.

3. اسلامی ندوشن، محمدعلی (1376)، زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، چ۷، تهران: نشر آثار.

4. ـــــــــــ (1390)، ایران و جهان از نگاه شاهنامه، تهران: انتشارات امیرکبیر.

5. ـــــــــــ (1393)، جام جهان‌بین، چ۴، تهران: نشر قطره.

6. دوستخواه، جلیل (1382)، اوستا (کهن‌ترین سرودهای ایرانیان)، چ۹، تهران: مروارید.

7. اوشیدری، جهانگیر (1378)، دانشنامۀ مزدیسنا، چ۲، تهران: نشر مرکز.

8. بهار، مهرداد (1395)، از اسطوره تا تاریخ، تهران: چشمه.

9. پورداوود، ابراهیم (1347)، یشت‌ها، تهران: کتابخانه طهوری.

10. حافظ، شمس‌الدین محمد (1371)، دیوان حافظ، تصحیح علامه قزوینی و قاسم غنی، به‌کوشش عبدالکریم جربزه‌دار، تهران: انتشارات اساطیر.

11. خلف تبریزی، محمدحسین (1393)، برهان قاطع، به‌اهتمام محمد معین، تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.

12. رامپوری، غیاث‌الدین محمد (1363)، غیاث‌اللغات، به‌کوشش منصور ثروت، تهران: انتشارات امیرکبیر.

13. رایشلت، هانس (1383)، رهیافتی به گاهان زرتشت و متن‌های نو اوستایی، گزارش جلیل دوستخواه، تهران: ققنوس.

14. رضایی راد، محمد (1378)، مبانی اندیشۀ سیاسی در خرد مزدایی، تهران: انتشارات طرح نو.

15. زمردی، حمیرا (1385)، نقد تطبیقی ادیان و اساطیر در شاهنامه فردوسی، خمسۀ نظامی و منطق‌الطیر، تهران: زوار.

16. ساندارز، ن.ک. (1383)، حماسه گیلگمش، ترجمۀ محمد اسماعیل فلزی، تهران: انتشارات هیرمند.

17. سعادت، اسماعیل (1391)، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

18. شمیسا، سیروس (1396)، شاهِ نامه‌ها، تهران: هرمس.

19. صدیقیان، مهین‌دخت (1375)، فرهنگ اساطیری‌ـ حماسی ایران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

20. عباسپور اسفدن، حسنعلی و رنجبر احمد (1393)، «جلوه‌های آرمانشهر و شهریار آرمانی فردوسی با جستاری در داستان سیاوش»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال دهم، شمارۀ 35، 179ـ۲۱۲.

21. فردوسی، ابوالقاسم (1394)، شاهنامه، پیرایش جلال خالقی مطلق، تهران: سخن.

22. کزازی، میرجلال‌الدین (1387)، نامۀ باستان (جلد سوم داستان سیاوش)، تهران: سمت.

23. مجتبایی، فتح‌الله (1352)، شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان، تهران: انتشارات انجمن فرهنگ ایران باستان.

24. مسکوب، شاهرخ (1370)، سوگ سیاوش، تهران: خوارزمی.

25. ﻣﻮر، ﺗﺎﻣﺲ (1387)، آرﻣﺎﻧﺸﻬﺮ، ﺗﺮجمۀ دارﯾﻮش آﺷﻮری و ﻧﺎدر اﻓﺸﺎر ﻧﺎدری، ﺗﻬﺮان: ﺧﻮارزﻣﯽ.

26. مولوی، جلال‌الدین (1371)، مثنوی معنوی، به سعی و اهتمام رینولد الین نیکلسون، تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.

27. هاکس، مستر (1383)، قاموس کتاب مقدس، تهران: اساطیر.

28. חמשה חומשי תורה. مجموعۀ توراه و هفطارا با ترجمۀ فارسی (2007 میلادی)، لوس آنجلس: انجمن فرهنگی اوتصر هتواره (گنج دانش).