تحلیل جایگاه ذکر در قرآن و بازتاب آن در عرفان اسلامی

محورهای موضوعی : شاهنامه

طاهر خوشحال دستجردی ¹ , مرضیه کاظمی ²

1 -  - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان (نویسندة مسئول)
2 - - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

تاریخ دریافت : 1396/10/03 تاریخ پذیرش : 1396/10/03 تاریخ انتشار : 1389/03/01

کلید واژه: عرفان, عبادت, ذکر, سلوک الی الله,

چکیده مقاله :

ذکر و یاد خداوند به عنوان یکی از مهمترین عبادات اسلامی، نقش مهمّی در تکامل معنوی انسان به عهده دارد و به همین علت، خداوند در قرآن، آیات متعددّی را دربارة آن نازل فرموده است. خداوند در قرآن، همواره مؤمنان را به ذکر و یاد خویش سفارش می‌کند و عواقب اعراض از آن را به آنان گوشزد کرده، به انذار آنها می‌پردازد. جایگاه رفیع ذکر در عرفان اسلامی نیز، تا حدّ بسیاری تحت تأثیر آیات و احادیثی است که عظمت و ارزش این عمل عبادی را بیان می‌کند. عرفا و بزرگان طریقت با درک عظمت و اهمیت ذکر در سلوک الی الله ، همواره در سخنان خود و یا در آثار منظوم و منثور خویش، مریدانشان را به مداومت بر ذکر و یاد حضرت حق فرا می‌خوانند و با استناد به‌ آیات قرآن، سالکان طریق حق را متوجه جایگاه مهمّ این عمل عبادی در سیر و سلوک می‌نمایند.

چکیده انگلیسی:

To Mention and remember Allah  play an important role in the evolution of spirituality in human beings and it is considered to be one of the most important Islamic worship. That is why the Holy Qur'an includes many verses about it. Allah in Holy Qur'an wants the believers always to remember and mention Him. He also remind them the consequences of disobedience of this order  and warn them against it. The position of mentioning Allah in Islamic mysticism were under the influence of Qur'an verses as well as many Hadiths which describes the value of this action. Mystics and great Sufism by understanding the high position and importance of mentioning Allah always in their speeches or in their prose and verses, ask followers to do it. By referring to Qur'an verses, they remind their followers the importance of this worship.

منابع و مأخذ:

 

- قرآن

2- ابن عربی، محمّدبن علی .(1994م). الفتوحات المکیه، بیروت: داراحیاء التراث العربی.

3- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی .(1367). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تصحیح محمّد جعفر یاحقی و محمّد مهدی ناصح، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.

4- اسفراینی، نورالدین عبدالرحمن .(1383). کاشف الاسرار، تهران: دانشگاه تهران.

5- انصاری، عبدالله بن محمّد .(1367). سخنان پیرهرات، چ 5، به کوشش محمّد جواد شریعت، مجموعه سخن پارسی، تهران.

6- بهاء الدین ولد، محمّد بن حسین .(1352). معارف، مجموعه مواعظ و سخنان سلطان العلماء، چ 2، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران: کتابخانه طهوری.

7- طباطبائی ، محمّد حسین .(1366). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

8- عبّادی، مظفر بن اردشیر .(1363). مناقب الصوفیه، تصحیح نجیب مایل هروی، تهران: مولی.

9- عطار، محمّدبن ابراهیم .(1364). تذکرة الاولیاء، چ4، تصحیح میرزا محمّدخان قزوینی، تهران: کتابفروشی مرکزی، تهران.

10- علاءالدولة سمنانی، احمد بن محمّد .(1369). مصنفات فارسی، به اهتمام نجیب مایل هروی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

11- غزّالی، محمّدبن محمّد .(1364). احیاء علوم الدین، چ2، ترجمة مؤیدالدین محمّد خوارزمی، به اهتمام حسین خدیوجم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

12- ــــــــــــــــــــــــ .(1364). کیمیای سعادت، چ3، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

13- قشیری، ابوالقاسم .(1361). الرسالة القشیریة، چ 2، ترجمة ابوعلی احمد عثمان، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

14- محمّد بن منور .(1348). اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید، چ3، به اهتمام ذبیح الله صفا، تهران: امیرکبیر.

15- مستملی بخاری، اسماعیل بن محمّد .(1373). شرح التعرّف لمذهب التصوّف، چ 2، تصحیح محمّد روشن، تهران: اساطیر.

16- مولوی، جلال الدین محمّد بن محمّد .(1364). مثنوی معنوی، تصحیح رینولد.ا. نیکلسون، تهران: امیرکبیر.

17- میبدی، رشیدالدین ابوالفضل .(1371). کشف الاسرار و عدة الابرار، تهران: امیرکبیر .