فرانقد ادبی در آثار سیدمرتضی(ره)

محورهای موضوعی : مطالعات نقد ادبی

محمد امین تقوی ¹ , علی صابری ²

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عرب، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات عرب دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی

تاریخ دریافت : 1393/06/12 تاریخ پذیرش : 1395/02/22 تاریخ انتشار : 1394/09/01

کلید واژه: نقد ادبی, فرانقد, سیدمرتضی, امالی,

چکیده مقاله :

در مقاله ی حاضر، نگارنده با مطالعه ی آثار سیدمرتضی و همچنین کتابهایی که به بررسی چهره ی ادبی و نقدی او پرداخته اند وجهه ی فرانقدی او را مورد بررسی قرار داده است. مسئله ی فرانقد از جمله مباحثی است که به تازگی در مجامع نقدی با این عنوان، مطرح شده است. بررسی مجموعه ی آثار سیدمرتضی نشان می دهد که سه اثر امالی، الشهاب و طیف الخیال او بیشترین قضایای نقدی ادبی را در خود جای داده اند و سیدمرتضی با تبیین برخی قضایای نقدی شایع در زمان خود و با بهره گیری از نظریات نظریه پردازان نقدی و ادبی از جمله جاحظ، ابن قتیبة، آمدی و ... در کتابهایشان، دانش نقدی خود را ارتقا داده است. او با بهره گیری از دانش خود در سایر زمینه ها از جمله کلام، فقه، تفسیر و ... در این وادی به نقد برخی از نظریات و قضایای نقدی حاضر در زمان خود اقدام نموده است. او تئوری های نقدی رایج در زمان خویش را نقد و بررسی کرده و تئوری هایی چون لفظ و معنی ، نقد بلاغی ، موازنه و برتری دادن شاعری بر دیگر شاعران (اسلوب مفاضله) و ... را مورد مطالعه قرار داده است. وی در این فرایند، ضمن تحلیل، بررسی و تفسیر آثار ادبی، گاهی خود در قضایای نقدی، نظریه پردازی کرده و گاهی نیز شیوه ی نقدی جدیدی را در نقد ادبی آثار پیشنهاد داده است.

چکیده انگلیسی:

Sayed Mortadha Alamolhoda was a Theologian, jurist, commentator, thinker on Islamic issues, literary man and a critic. He wrote various books about mentioned fields but he has not been studied from the prospective of literature as well as his other specialties. The only works done about his literary works are a few books and articles. In this article, the author aimed to consider meta-criticism in his works by studying his literary and critical works. The issue of meta-criticism is one of those arguments which is expressed in the critical society just recently. by studying the collection of his works, we could come to understanding that  Sayed Mortadha had written most of his literary critical notions in his three works of 'Amali', 'al-shahab', teyfol- khial'. He had promoted his knowledge by clarifying the critical notions, prevalent in his era, and also by means of theories of  critical and literary theorists such as, "Jahiz", Ibn Qotaybah" "Amidi" and … . He also had proceeded to criticize some theories and critical notions of his time by using his other specialties; in other words he had used criticism of criticism or "meta-criticism" on those critical theories such as, vocab and conception, figures of speech, equilibrium and … and he had used his specific techniques in analyzing, studying and  interpreting  literary works. He had also sometimes theorized about critical issues and suggested a new style of criticism in criticizing literary works.

منابع و مأخذ:

ابن خلکان.(بی تا). وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، تحقیق احسان عباس، لبنان: دارالثقافة

ابن سلام، محمد.(1980م). طبقات فحول الشعراء، تحقیق حمود محمد شاکر، چاپ اول، جدة: دار المدنی.

ابن منظور، محمد بن مکرم.(1414ق). لسان العرب ، چاپ سوم، بیروت: دار صادر.

ابن قتیبه دینوری.(1423ق). الشعر و الشعراء، قاهره: دار الحدیث.

اصفهانی، ابوالفرج.(1994م). الأغانی، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

آمدی، حسن بن بشر.(بی تا). الموازنة بین شعر أبی تمام و البحتری، تحقیق السید احمد صقر، چاپ چهارم ،قاهره: دارالمعارف.

امین، أحمد.(1972م). النقد الأدبی، چاپ چهارم، قاهره: مکتبة النهضة المصریة.

امین، سید محسن.(بی تا). أعیان الشیعة، جلد 8 ، بیروت: دار التعارف للمطبوعات لبنان.

بحرانی، یوسف.(1998م). الکشکول، چاپ اول، بیروت: دار و مکتبة الهلال.

تنوخی، محسن بن علی.(1975م). الفرج بعد الشدة، تحقیق عبود الشالجی، بیروت: دار صادر.

توحیدی، أبوحیان.(2003م). الإمتاع و المؤانسة، تحقیق هیثم خلیفة الطعیمی، چاپ اول، بیروت: مکتبة العصریة.

جاحظ، عمرو بن بحر.(1423ق). البیان و التبیین، تحقیق عبد السلام محمد هارون، بیروت: دار و مکتبة هلال.

جاسم، محمد باقر.(2009م). نقد النقد أم المیتانقد محاولة فی تأصیل المفهوم، جلد 37، مجله ی عالم الفکر ، شماره 3.

حسنی، سعد داحس ناصر.(2008م). الخطاب النقدی عند الشریفین الرضی و المرتضی، رساله ی کارشناسی ارشد به راهنمایی فاروق محمود الحبوبی، مجلس کلیة التربیة بجامعة واسط.

خالص، ولید محمود.(2010م). المباحث النقدیة فی أمالی المرتضی، چاپ اول، عمان: دار کنوز المعرفة.

رشید، هارون.(2012م). الأسس النظریة لنقد النقد، جلد 2، مجله ی مرکز بابل للدراسات الإنسانیة، شماره 1.

ریاحی، نجوى القسطنطینی.(2009م). فی الوعی بمصطلح نقد النقد وعوامل ظهوره، جلد 38، مجله ی عالم الفکر، شماره 1.

سیدمرتضی.(1405ق). رسائل المرتضی، جلد 2، تحقیق السید مهدی رجائی و السید أحمد الحسینی، قم: دارالقرآن الکریم.

همو.(1410ق). رسائل المرتضی، جلد 4، الشهاب فی الشیب و الشباب، چاپ اول، قم: دارالقرآن الکریم.

همو.(1998م). غرر الفوائد و درر القلائد(امالی المرتضی)، تحقیق محمد أبو الفضل إبراهیم، قاهره: دارالفکر العربی.

همو.(1302ق). الشهاب فی الشیب و الشباب، چاپ اول، قسطنطنیه: مطبعة الجوائب.

همو.(1955م). طیف الخیال، تحقیق محمدسید کیلانی، چاپ اول، قاهره: شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی و أولاده بمصر.

شنترینی، علی بن بسام.(1421ق). الذخیرة فی محاسن أهل الجزیرة، بیروت: دار الغرب الإسلامی.

صابری، علی.(1385ش). النقد الأدبی و تطوره فی الأدب العربی، چاپ دوم، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت).

طارم، میثم.(1388ش). النقد الأدبی بین المفاضلة و الموازنة و المقارنة، مجله التراث الأدبی، سال اول، شماره2.

عباس، إحسان.(1992م). تاریخ النقد الأدبی عند العرب، چاپ چهارم، بیروت: دار الثقافة الجدیدة.

عزاوی، نعمة رحیم.(1988م). الجهد النقدی فی الامالی، مجله ی الأستاذ التربویة، شماره 1.

عسکری، ابوهلال.(1998م). کتاب الصناعتین، تحقیق على محمد البجاوی و محمد أبو الفضل إبراهیم‏،  چاپ اول، بیروت: مکتبة عنصریة.

عصفور، جابر.(1981م). نقاد نجیب محفوظ، مجله ی فصول ، جلد 1 ، شماره 3.

قاضی جرجانی، علی بن عبد العزیز.(2006م). الوساطة بین المتنبی و خصومه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، چاپ اول، بیروت: المکتبة العصریة.

قدامة ابن جعفر.(بی تا). نقد الشعر، تحقیق محمد عبدالمنعم الخفاجی، بیروت: دارالکتب العلمیة.

قیروانی، ابن رشیق. (2000م). العمده فی محاسن الشعر و آدابه، تحقیق نبوی عبد الواحد شعلان‏، چاپ اول، قاهره: مکتبة الخانجی.

کرعاوی، سعاد کریدی.(1992م). الشریف المرتضی جهوده اللغویة و النحویة، دمشق: تموز.

محیی الدین، عبد الرزاق.(1957م). أدب المرتضی، بغداد: مطبعة المعارف.

مطلوب، احمد.(1989م). معجم النقد الأدبی القدیم، چاپ اول، بغداد: دارالشؤون الثقافیة العامة.

معتوق، احمد محمد.(2008 م). الشریف المرتضی حیاته ثقافته أدبه و نقده، چاپ اول، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات و النشر.