معرفی و بررسی نسخۀ ‌خطی دیوان غزلیات عالِمی دارابجردی، شاعر قرن دهم هجری

محورهای موضوعی : پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی

اعظم بازگیر الوار ¹ (دانشجوی دورۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران)
محمود طاووسی ² (استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران)
مریم امیر ارجمند ³ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران)
فاطمه امامی ⁴ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران)

تاریخ دریافت : 1398/02/16 تاریخ پذیرش : 1398/02/16 تاریخ انتشار : 1396/12/01

کلید واژه: ویژگی‌های سبکی, نسخۀ خطی, عالمی دارابجردی, شاه طهماسب صفوی, تصحیح قیاسی,

چکیده مقاله :

مولانا میرزا سهراب عالمی دارابجردی متوفای 975 هجری قمری، از شاعران عهد شاه طهماسب صفوی است. دیوان غزلیات برجای‌مانده از وی نسخه‌ای منحصربه‌فرد است و با شمارۀ 6/290 در کتابخانۀ ملی ایران نگهداری می‌شود. میراث مکتوبی که در عهد صفویان بر جای مانده، بسیار است. عالمی دارابجردی در قرن دهم می‌زیسته و سبک ادبی رایج در آن دوره، مکتب وقوع است؛ لیکن شیوۀ بیان وی در غزل‌سرایی به شیوۀ شاعران ماقبل خود، به‌ویژه سعدی، شباهت دارد. غزلیات برجای‌مانده از عالمی، نشان از مهارت و ذوق وی در سرودن غزل‌ دارد. چنان‌که از محتوای دیوان برمی‌آید، عالمی فردی خوش‌ذوق بوده و به استناد تذکره‌نویسان عالمی غزل را شورانگیز و عاشقانه می‌سروده ‌است. در این جستار، بر آنیم ضمن معرفی شاعر و نسخۀ‌خطی برجای‌مانده از او، کاربرد فنون بلاغی و بدیعی، ردیف و قافیه، اوزان عروضی، ویژگی‌های زبانی و فکری شاعر در غزلیاتش را نیز بیان کنیم. دیوان غزلیات عالمی دارابجردی در 979 هجری قمری کتابت شده ‌است؛ لیکن با توجه به افتادگی پایان دیوان، نام کاتب در دست نیست. تصحیح دست‌نوشتۀ مورد نظر با توجه به منحصر‌به‌فرد بودن آن، به‌صورت قیاسی انجام گرفته است. روش استفاده‌شده در این مقاله، روش توصیفی‌تحلیلی است. از آنجا که آثار ادبی هر ملت، آیینۀ تمام‌نمای فرهنگ و ادب آن ملت است و بخش مهمی از فرهنگ وتمدن هر ملت را تشکیل می‌دهد، هدف نهایی این پژوهش معرفی نسخۀ خطی مولانا میرزا سهراب عالمی دارابجردی، معرفی شاعر و پرداختن به ویژگی‌های سبکی و ادبی نسخۀ ‌خطی است.

منابع و مأخذ:

1. قرآن کریم.

2. بیگدلی، لطفعلی‌خان آذر (1377)، آتشکدۀ آذر (از روی نسخۀ چاپ سنگی بمبئی 1277ق)، چ۱، تهران: روزنه.

3. حافظ، شمس‌الدین محمد (1373)، دیوان حافظ، مقدمۀ رضا ایزدی، چ۲، تهران: میلاد.

4. جهانبخش، جویا (1378)، راهنمای تصحیح متون، چ۱، تهران: میراث مکتوب.

5. دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامه، چ۲ از دورۀ جدید، تهران: دانشگاه تهران.

6. رازی، امین (1389)، تذکرۀ هفت اقلیم، تصحیح تعلیقات و حواشی سید محمدرضا طاهری «حسرت»، تهران: سروش.

7. سعدی، مصلح‌الدین (1374)، کلیات، از روی نسخۀ تصحیح‌شدۀ محمد‌علی فروغی، چ۱، تهران: رها.

8. شمیسا، سیروس (1379)، سبک‌شناسی شعر، چ۵، تهران: فردوس.

9. ــــــ (1384)، بیان و معانی، چ۱ از ویرایش دوم، تهران: میترا.

10. صائب تبریزی، میرزا محمدعلی (1383)، دیوان مشتمل بر غزلیات فارسی و ترکی و قصاید و مثنوی قندهار‌نامه و متفرقات و ابیات منسوب به صائب، چ۱، تهران: علم.

11. صفا، ذبیح‌الله (1378)، تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس.

12. عالمی دارابجردی، میرزا سهراب، نسخۀ خطی، فهرست نسخ خطی ایران.

13. فرصت‌الدوله شیرازی، محمد نصیر بن جعفر (1379)، آثار عجم، تصحیح و تحشیه از منصور رستگار فسایی، تهران: امیرکبیر.

14. کاشانی، میرتقی‌الدین (1392)، خلاصة ‌الاشعار و زبدة الافکار (بخش شیراز و نواحی آن)، تصحیح نفیسه ایرانی، چ۱، تهران: میراث مکتوب.

15. گودرزی، محمدتقی (1387)، سیمرغ خیال (درس‌نامۀ بیان پارسی با نمونه‌هایی از شعر کهن و معاصر ایران)، چ۱، تهران: کلک سیمین.

16. ماحوزی، امیرحسین (1390)، بررسی تشبیه در غزلیات شمس تبریزی بر اساس ساختار و قلمرو، چ۱، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.

17. مایل هروی، نجیب (1380)، تاریخ نسخه‌پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.

18. نفیسی، سعید (1363)، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم، چ۲، تهران: فروغی.

19. همایی، جلال‌الدین (1379)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، چ۱۷، تهران: هما.