سبک شناسی دیوان مهری عرب و معرّفی نسخ خطی این دیوان

محورهای موضوعی : پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی

محمد حکیم آذر ¹ , بهمن علامی ²

1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد

تاریخ دریافت : 1395/08/18 تاریخ پذیرش : 1395/08/18 تاریخ انتشار : 1395/08/01

کلید واژه: سبک هندی, سبک شناسی, نسخة خطی, مهری عرب, دیوان شعر,

چکیده مقاله :

از جمله شاعران توانمند سدة یازدهم هجری که علیرغم خلاقیت‌ها و ذوق شعری‌اش تقریباً گمنام مانده، سید علی رضا پسر سید مساعد جبل عاملی متخلص به مهری و سید و مشهور به مهری عرب (تولد 1050هـ.ق. – وفات؟) است. نگارنده در این تحقیق بر آن است تا برای نخستین بار به معرفی نسخ خطّی دیوان این شاعر و بررسی و تحلیل عناصر و مؤلّفه‌های سبکی او بپردازد. بررسی های به عمل آمده حاکی از آن است که مهری عرب شاعری تواناست که شعرش سرشار از انواع صور خیال و مضمون‌های بکر است. ترکیب‌سازی‌های فراوان و توجه به لغات و مضامین عامیانه که در دیگر آثار سبک هندی نیز دیده می شود، در این دیوان مشهود است. تبحر مهری در کاربرد کلمات فارسی با اصول و قواعد عربی و معرّب کردن آن‌هاست. شعر مهری عرب نه آن سادگی و صراحت و جلای لفظ صائب را دارد و نه آن پیچیدگی و ابهام شعر بیدل را بلکه شعر او چیزی میانة این دو است.

منابع و مأخذ:

1- درایتی، مصطفی. (1388).فهرست‌وارة دست نوشته­های ایران (دنا). تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

2- ----------. (1391). فهرستگان نسخ خطی ایران (فنخا). تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.

3- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1366). شاعر آینه­ها. تهران: آگاه.

4- صفا، ذبیح­الله. (1372). تاریخ ادبیات در ایران. تهران: خوارزمی.

5- صبا، محمد مظفر حسین. (1343). تذکرة روز روشن. تصحیح رکن­زاده آدمیت. تهران: کتابخانة رازی.

6- صائب تبریزی، میرزا محمدعلی. (1333). کلیات صائب تبریزی. به اهتمام بیژن ترقی. تهران: کتاب‌فروشی خیام.

7- موریس، جورج، بالدیک، شفیعی کدکنی، چیپک، ماریک، تاور. (1380). ادبیات ایران از آغاز تا امروز. ترجمة یعقوب آژند. تهران: گستره.

8- مدرس، میرزا محمدعلی. (بی تا). ریحانه الادب. تبریز: چاپخانة شفق.

9- مهری عرب، سید علی­رضا بن سید مساعد جبل عاملی. (1115 هـ. ق.). دیوان اشعار. تهران: کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران. شمارة 3217. [نسخة خطی].

10- -----------------------------------. (1135 هـ. ق.). دیوان اشعار. کراچی: موزه ملی کراچی. شمارة 3ق ف 238. [نسخة خطی].

11- منزوی، احمد. (1369). فهرست مشترک نسخه­های خطی فارسی پاکستان. اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.

12- نوشاهی، سیدعارف. (1361). فهرست نسخه­های خطی موزة ملی پاکستان کراچی. اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.

13- نصرآبادی، محمدطاهر. (1378). تذکرة نصرآبادی. تصحیح محسن ناجی نصرآبادی. تهران: اساطیر.

14- واله داغستانی، علیقلی. (1383). تذکرة ریاض‌الشعرا. تصحیح محسن ناجی نصرآبادی. تهران: اساطیر.

15- هاشمی سندیلوی، شیخ احمد علی خان. (1372). تذکرة مخزن ‌الغرائب. تصحیح محمد باقر. اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات ایران و پاکستان.

16- هدایت، رضا قلی خان. (1382). مجمع الفصحا. به کوشش مظاهر مصفا. تهران: امیرکبیر.