تقابل عرفان زاهدانه و عاشقانه در تذکرةالاولیای عطار نیشابوری

محورهای موضوعی : عرفان اسلامی

فاطمه باقرزاده خیاوی ¹ , رضا آقایاری زاهد ² , علی رمضانی ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران.نویسنده مسئول: [e-mail]
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران.

تاریخ دریافت : 1400/12/17 تاریخ پذیرش : 1400/12/17 تاریخ انتشار : 1401/01/01

کلید واژه: عرفان عاشقانه, عطار نیشابوری, Attar, romantic mysticism, تذکرةالاولیاء, Tazkirat al-Awliya, عرفان زاهدانه, ascetic mysticism,

چکیده مقاله :

تذکرةالاولیا عطار نیشابوری یکی از چند منبع برجسته در شناخت احوال عارفان قرون مختلف از اول هجری تا زمان تألیف(قرن هفتم) است. در آن شرح زندگانی 97 تن از مشایخ صوفیه ـ که هرکدام وابسته به یک مشرب عرفانی بوده اند ـ آمده است. بررسی احوال و اقوال این مشایخ، راهگشایی برای شناخت عقاید مختلف عرفانی است و سند قابل اعتباری در بررسی جریان شناسی عرفان می تواند باشد. در این مقاله مؤلفه های عرفان زاهدانه و عرفان عاشقانه از اقوال و روایت های تذکرةالاولیاء بررسی شده است، عطار دسته بندی خاصی در گرایش های فکری اولیاء انجام نداده و به دیده احترام احوال و اقوال هرکدام را ذکرکرده است. اما بررسی تقابل های عرفان عاشقانه و زاهدانه در زندگی آن ها نشان می دهد، اولیا درمقابل عقاید همدیگر واکنش نشان می دهند؛ شریعت، کرامت و سماع، سه موضوع اصلی تقابل اولیاست؛ در اقوال اولیای زاهد، پای بندی به شریعت اصل است و مؤلفه های عرفان عاشقانه دیده نمی شود. اما در اقوال اولیای عاشق، اولیا با عبور از عرفان زاهدانه، گاه اعمال غیرشرعی انجام می دهند، دلسوزی برای ابلیس، شطحیات کفرگونه، اعتقاد به سماع، نفی کرامت ظاهری در ذکر اولیای عاشق آمده که در احوال اولیای زاهد نیست، موضوع مشترک در اقوال اولیا در عرفان زاهدانه و عاشقانه، دنیاستیزی است که در ذکر تمامی آن ها بیان آمده است، خود عطار در گروه عرفان عاشقانه است و این گرایش فکری را در تذکره نیز نشان داده است.

چکیده انگلیسی:

Tazkirat al-Awliya of Attar is one of the leading sources in the knowledge of the various mystics of the ages of the 1st. of Hijri until the time of the author (7th. century). In this book, the life of 97 elders of Sufism, each of which was related to a mystical mission, has been studied. The study of Mashayekh’s attitude is a way of understanding various mystical thoughts and can be a reliable document in the study of the mystic philosophy. In this paper, the components of ascetic mysticism and romantic mysticism are reviewed from the narratives and narrations of the Tazkirat al-Awliya. Attar has not made a specific classification of the intellectual tendencies, and has mentioned each one's respectful attitude. But the study of the contradictions of love and ascetic mysticism in their lives shows that the Awliya’s react to each other's ideas, and Shari’a, dignity, and wisdom are the main issues of the main conflict.  Adherence to the Shari'a is the principle in ascetic Awliyas where the elements of love mysticism is not seen. But in the words of the romantic Awliya, bypassing the ascetic mysticism, sometimes perform non-religious acts. Also, the compassion for the devil, the apostasy, the belief in Sama’e, the rejection of apparent dignity, has come to the mind of the romance, who is not in a state of inferiority. The common theme in the Awliya's words in the ascetic and romantic mysticisms is the anti-Semitic world in which all of them are considered. I consider Attar to be in the group of romance mysticism, and this trend has also been shown in Tazkirat.