ساختار تقابل‌های نمادین در دیوان سنایی
محورهای موضوعی : عرفان اسلامی
علی اکبر کمالی نهاد
1
,
محمد ویسی
2
1 - استادیار گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.
2 - مدرس دانشگاه فرهنگیان تهران، ایران.
کلید واژه:
چکیده مقاله :
دیوان سنایی سرشار از انواع تقابل‌هایی است که حاصل بیان مفاهیم عرفانی متضادی چون عقل و نفس، جان و تن، ملک و ملکوت و ... است. آنچه به سنایی در نمایش این تقابل‌ها و به‌ویژه نیمۀ روحانی¬شان یاری¬می‌رساند، نماد است. سنایی با ترکیب تقابل و نماد، ساختارهایی از تقابل‌های نمادین می‌آفریند و از آن¬ها در جهت بیان آن دسته از تقابل‌های عرفانی استفاده¬می‌کند که در نظر او برجسته‌تر هستند. این مقاله در پی تبیین رابطه نماد با تقابل‌های اصلی و ساختاری در دیوان سنایی است. در این جستار تلاش¬می‌شود انواع تقابل‌های عمده و محوری در دیوان سنایی روشن¬شود؛ تقابل‌هایی که می‌توان آن‌ها را کلان‌تقابل نامید و سایر تقابل‌ها به‌گونه‌ای با این تقابل‌های مرکزی مرتبط¬می‌شوند. افزون¬بر این در مقاله حاضر نقش نماد در بیان این تقابل‌ها و سازکار تبیین و تفسیر نظام‌های تقابلی توسط نماد در دیوان سنایی روشن¬می‌شود. نتایج این تحقیق نشان¬می‌دهد نمادها در دیوان سنایی ساختاری منسجم و منظم دارند و غالباً بر محور یک تقابل اصلی شکل¬می‌گیرند و بنیادی‌ترین تقابل‌ها در ذهن سنایی تقابل اصل و فرع و گفتمان زهد و رندی است که هرکدام زیرمجموعه‌هایی دارند و به شکلی ساختارمند به یکدیگر پیوندخورده‌اند و درهم تنیده‌اند. کلیدواژه‌ها: سنایی، تقابل، نماد، ساختارگرایی.