ادراک کاربران از امنیت فرهنگی در فضای مجازی (فضای مجازی امنیت آفرین یا امنیت ستان)
محورهای موضوعی : مدیریت رسانهعلی میربیک سبزواری 1 , فائزه تقی پور 2 , رضا اسماعیلی 3
1 - دانشجوی دکتری مدیریت رسانهای، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
2 - دانشیار، گروه علوم ارتباطات و مدیریت کسب و کار، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
3 - استادیار، گروه علوم ارتباطات و مدیریت کسب و کار، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
کلید واژه: فضای مجازی, امنیت, ادراک کاربران, امنیت فرهنگی,
چکیده مقاله :
پژوهش حاضر با هدف تبیین ادراک کاربران از امنیت فرهنگی در فضای مجازی انجام شد. بدین منظور تعداد 38 نفر از مدیران، متخصصان و اساتید ارتباطات، رسانه، فضای مجازی و فرهنگ با استفاده از نمونه‌گیری هدفمند نظری انتخاب شده و با روش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد استقرایی مورد مطالعه قرار گرفتند. ابزار جمع‌آوری اطلاعات در این پژوهش، مصاحبه عمیق نیمه ساختار یافته بود و جمع‌آوری یافته‌ها تا اشباع نظری اطلاعات ادامه یافت. یافته‌ها شامل 21 مقوله: اثرپذیری امنیت فرهنگی از زیرساخت‌های چند وجهی فرهنگ، تعامل امنیت اقتصادی با امنیت فرهنگی، تنوع فرهنگی در فضای مجازی، معرفی منظر پایدار، ابعاد جهانی امنیت فرهنگی، انعکاس هدفمند مفهوم امنیت فرهنگی، تقویت و غنای میراث فرهنگی در فضای مجازی، حفظ و ترویج فرهنگ اسلامی، احیا آداب و رسوم، معرفی ادبیات بومی و محلی، تقویت انگیزه‌های هنری، تبیین ارزشها و هنجارهای فرهنگی، دستیابی به دانش‌های جدید، ادراک و رفتارهای کاربران و آسیب‌ها و تهدیدهای فضای مجازی درحوزه امنیت فرهنگی بود. یافته‌ها نشان داد که چیستی و چگونگی امنیت فرهنگی در فضای مجازی تحت تأثیر عوامل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و رویکردهای بین‌المللی و همچنین عملکرد و ادراک کاربران از فضای مجازی است
The aim of this study was to explain users' perceptions of cultural security in cyberspace. For this purpose, 38 managers, specialists and professors of communication, media, cyberspace and culture were selected using theoretical purposive sampling and studied by qualitative content analysis. The data collection tool in this study was an in-depth semi-structured interview. Findings include 21 themes: the impact of cultural security on multifaceted cultural infrastructures; Interaction of economic security with cultural security, Cultural diversity in cyberspace, introduction of sustainable landscape, Global dimensions of cultural security, Purposeful reflection of the concept of cultural security, Strengthening and enriching cultural heritage in cyberspace, Preservation and promotion of Islamic culture, revival of customs and traditions, Introducing local and indigenous literature, strengthening artistic motivations, Explain cultural values and norms, Acquisition of new knowledge, Perceptions and behaviors of users and the harms and threats of cyberspace were in the field of cultural security. The findings showed that what and how cultural security in cyberspace is influenced by economic, political, social and international approaches, as well as the performance and perception of users of cyberspace
آیت‌اله العظمی سیدعلی امام خامنه‌ای، (1385). مجموعه بیانات.
ایمان، محمدتقی. (1397). "روش‌شناسی تحقیقات کیفی"، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
آهنی، علی. (1388). "سیاست مدیترانه‌ای اتحادیه اروپایی و چالش‌های پیش رو"، فصلنامه سیاست خارجی، دوره 24، شماره 4، صص. 861-876.
بروجردی، مهدخت. و صدیق، امیرسعید. (1396). "تأثیر فضای مجازی بر هویت ملی و قومی در ایران"، فصلنامه مطالعات رسانه‌های نوین، دوره 3، شماره 12، صص. 88-110.
بشیر، حسن.، افراسیابی، محمدصادق. (1391). "شبکه‌های اجتماعی و اینترنتی و سبک زندگی جوانان"، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره 5، شماره 1.
براتلو، فاطمه. (1391). "امنیت فرهنگ و راهبردهای کلان آن در حوزه مدیریت فرهنگی"، دو فصلنامه جامعه پژوهی فرهنگی، دوره 3، شماره 2، صص. 1-25.
بوزان، باری. (1378). "مردم، دولتها و هراس"، ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی، چاپ اول، تهران. پژوهشکده مطالعات راهبردی.
بیات، بهرام. (1388). "جامعه‌شناسی احساس امنیت"، تهران: امیرکبیر.
پورنقدی، بهزار. (1397). "فرصت‌ها و تهدیدهای امنیت در شبکه‌های اجتماعی مجازی برای دانشجویان"، پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، دوره 7، شماره 2، صص. 89-87.
جلالی، رستم. (1391). "نمونه‌گیری در پژوهش‌های کیفی"، تحقیقات کیفی در علوم سلامت، دوره 1، شماره 4، صص. 321-310.
حبیب‌زاده، قاسم. (1398). "ابعاد امنیت از منظر امام خامنه‌ای (مدظله العالی)"، فصلنامه امنیت ملی، دوره 9، شماره 31، صص. 7-32.
رحمانی، جعفر. (1390). "ضرورت‌های مدیریت استراتژیک فرهنگی در حوزه‌های علمیه در عصرجهانی شدن"، فصلنامه مطالعات راهبردی و سیاست‌گذاری عمومی. دوره 2، شماره 2، صص. 46-19.
رضاییان، علی. ( 1372). "مدیریت رفتار سازمانی، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، 42.
زارع، سعیده.، جهانیان، رمضان. و سلیمی، مهتاب. (1399). "طراحی الگوی امنیت فرهنگی در توسعه پایدار"، فصنامه نوآوری‌های مدیریت آموزشی، دوره 16، شماره 1(61)، صص. 22-39.
زمانی، عباس. و قلی‌زاده آذر. (1395). تجارب دانشجویان از تهدیدهای مذهبی شبکه‌های اجتاعی تلفن همراه"، فصلنامه علمی- پژوهشی فرهنگ در دانشگاه اسلامی، دوره 6، شماره 19، صص. 275-292.
ساسانیان، سعید. (1391). "فرهنگ رقیب و امنیت فرهنگی شهرهای مرزی جمهوری اسلامی ایران، (مطالعه موردی: وهابیت و استان سیستان و بلوچستان"، همایش ملی شهرهای مرزی و امنیت؛ چالشها و رهیافتها، زاهدان، https://civilica.com/doc/179138
شفیعی‌نیا، محمدشفیع. و رئیسی دهکردی، اردشیر. (1392). "نقش دین در امنیت داخلی"، مجله: امنیت ملی، دوره 3، شماره 10، صص. 43-60.
شفیعی، جمال. و مولایی، محمد. (1399). "در پژوهشی با عنوان «نظریه‌پردازی؛ الگوی راهبردی دین در تولید امنیت فرهنگی»"، امنیت ملی، دوره 10، شماره 36، صص. 43-86.
شهابی، محمد. (1391). "شبکه‌های اجتماعی مجازی و کاربران جوان"، فصلنامه مجله و راهبرد، دوره 19، ص. 69.
صالح‌نیا، علی. (1395). "بررسی نظری مفهوم امنیت ملی و ابعاد مختلف آن"، پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (SDI)، قابل دسترس در: www.sid.ir/Fa/Seminar /ViewPaper.aspx?ID=61908.
صالحی امیری، سیدرضا. (1386). "مفاهیم و نظریه‌های فرهنگی"، تهران. انتشارات ققنوس.
عاملی، سعیدرضا. (1388). "زمان مجازی و ساخت شهرهای تاریخی موازی، زمان مجازی، تحول در نهادهای مجازی"، تهران، مؤسسه انتشارات بعثت.
عباس‌زاده، محمد. (1391). "تاملی بر اعتبار و پایایی در تحقیقات کیفی"، فصلنامه جامعه شناسی کاربردی، دوره 23، شماره 1(45) ، صص. 19-34.
عسگری، محمود. (1381). "مقدمه‌ای بر جامعه شناسی امنیت"، راهبرد، شماره ۲۶، نشر مرکز تحقیقات استراتژیک.
عصاریان‌نژاد، حمید. (1389). "امنیت و قومیت در جمهوری اسلامی ایران"، ماهنامه دانشگاه عالی دفاع ملی، شماره 48.
علیزاده، سلیمان. (1393). "ابعاد و مؤلفه‌های امنیت فرهنگی از منظر امام خمینی(ره)"، فصلنامه پژوهش‌های حفاظتی و امنیتی، شماره 10، صص. 95-122.
فینی‌زاده بیدگلی، جعفر.، خادم دقیق، امیرهوشنگ. و شفیعی‌نیا محمدشفیع. (1395). "بررسی ویژگی‌های امنیتی شدن یک پدیده (موضوع) در جمهوری اسلامی ایران"، فصنامه پژوهش‌های حفاظتی- امنیتی، دوره 5، شماره17، صص. 111-138.
کاظمی، علی‌اصغر. (1370). "زنجیره تنازعی در سیاست و روابط بین‌الملل"، چاپ اول، تهران: قومس.
کوزر، لوئیس. و روزنبرگ برنارد. (1387). "نظریه‌های بنیادی جامعه شناسی"، ترجمه فرهنگ ارشاد. تهران: نشر نی.
گیدنز، آنتونی. (1377). "پیامدهای مدرنیته"، ترجمه حسن ثلاثی. تهران: نشر مرکز.
لرنی، منوچهر. و مصلحتی، حسین. (1385). "جامعه‌شناسی امنیت"، تهران: رامین.
ماندل، رابرت. (1387). "چهره متغیر امنیت ملی"، مترجم پژوهشکده مطالعات راهبردی. چاپ سوم، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
مظاهری، محمدمهدی. (1398). "امنیت فرهنگی کشورهای عضو اکو"، مطالعات میان فرهنگی، شماره 41، صص. 59-88.
ناجی، مرتضی. (1381). "چشم‌اندازی به ابعاد فرهنگی و اجتماعی حاصل از ارسال و دریافت مستقیم برنامه‌های ماهواره‌ای، پخش مستقیم ماهواره‌ای در قرن بیست و یکم"، به کوشش گروه مطالعات حقوقی سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی. تهران: نشر سروش.
ولوی، محمدرضا.، میرشمسی، محمدرضا. و آقاجانی حمزه‌کلائی، سعادت. (1392). "نقش شبکه‌های اجتماعی مجازی بر امنیت فرهنگی"، فصنامه امنیت ملی، دوره 3، شماره 10، صص. 91-120.
_||_Buzan, B. (2000). “The Logic of Regional Security in the Post-Cold War World”, The new regionalism and the future of security and development, PP. 1-25.
Debrix, F. (2016). “Global Powers of Horror: Security”, Politics, and the Body in Pieces (Interventions).
Glaser, B. (1998). “Doing grounded theory: Issues and discussions”, Sociology Press. Mill Valley, CA.
Fan, J.J. (2017). “Clustering analysis of microblog comments information”, Hefei, China: Anhui University.
Gubhaju, Lina., Williams, Robyn., Jones, Jocelyn., Hamer, David., Shepherd, Carrington., McAullay, Dan., Eades, Sandra J. & McNamara, Bridgette. (2020). “Cultural Security Is an On-Going Journey Exploring Views from Staff Members on the Quality and Cultural Security of Services for Aboriginal Families in Western Australia”, International Journal of Environmental Research and Public Health, Vol. 17(22), P. 8480–. doi:10.3390/ijerph17228480.
Glaser, B. (2005). “The grounded theory perspective III: Theoretical coding, Sociology Press.”,Mill Valley, CA.
Li, Jianjun., Dai, Yonghui., Shi, Qinghua. & Xian, Jin. (2020). “Study of situation awareness of cultural security based on social media analysis”, International Journal of Distributed Sensor Networks, Vol. 16(1), 155014772090360. doi:10.1177/1550147720903604.
Li, W.W. (2020). “Analysis of the international communication mode of Chinese cultural soft power under the background of media convergence”, Mod Commune, Vol. 37(1), PP. 166-167.
Nemeth, Erik. (2015). “Cultural Security: Evaluating the Power of Culture in International Affairs, Imperial College Press, 2015”, See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.net/publication/228121038.
Onwuegbuzie. A.J. & Collins KMT. A. (2007). “Ttypology of Mixed Methods Sampling Designs in Social Science Research”, Qualitative Report 2007, Vol. 12(2), PP. 281-316.
Tylor, E.B. (1871). “Primitive Culture: Researches In to the Development of Mythology, Philosophy, Religion, Art, and Custom”, London: Joham Murray.
Rong, R. Popular. (2014). “culture communication and national cultural security”, J Tianjin Norm Univ, Vol. 1. PP. 52-56.
Wu, CQ. & Wang, X. (2018). “Challenges faced by China’s national cultural security in the new era and the countermeasures”, J Hunan Univ Technol, Vol. 23(2), PP. 72-77.
Zhu, CR. (1999). “Discussion on China’s cultural security strategy facing the 21st century”, J Jiangnan Soc Univ, Vol. 1(1), PP. 9-13
ادراک کاربران از امنیت فرهنگی در فضای مجازی
(فضای مجازی امنیت آفرین یا امنیت ستان)
چکیده
کلمات کلیدی: امنیت، امنیت فرهنگی، فضای مجازی، ادراک کاربران
مقدمه و بیان مساله
در دنياي امروز فضای مجازی از منابع عمده پويايي و توسعه فرهنگي جوامع به شمار مي روند به گونه ای که تاثیر آن در ابعاد و مولفه های فرهنگی جامعه انکار ناپذیر است. (براتلو،75:1391)
در واقع تعاريف و نظريه‌هاي مختلف فرهنگ، به يك نكته اساسي و مشترك توجه دارند. از يك سو، فرهنگ مشخصه انسان و متمايزكننده او از سایرعناصربوده، از سوي ديگر عامل اصلي هويت‌بخشي به اجتماعات انساني است. «فرهنگ عبارت است از باورها و ارزش‌هايي كه از زيرساخت‌هاي فكري و جهان‌بيني انسانها نشأت مي‌گيرد و در عرصه‌هاي مختلف حيات و زيست فردي و اجتماعي زندگي متجلي مي‌شود».امادرهم آميختگي فرهنگ و امنيت و نقش تعيين‌كننده آن در عرصه‌هاي اجتماعي، رويكردهاي نويني را پيشروي مباحث امنيتي و فرهنگي كشورها گشوده است(عسگری،25:1381). در حقيقت «امنيت بزرگترين وظيفه نهاد اجتماعي حاکميت و مهمترين حق شهروندان است» و یکی از ضروری ترین نیازهای انسان و زیربنای رشد و شکوفایی او به حساب مي آيد. (بیات،1388 :77).
در باب اهميت امنيت یکی از ابعاد مهمی که در جوامع مورد توجه و تأکيد بوده و هست، مقوله "امنيت فرهنگي" است. در واقع جامعه بالنده و پويا از يک سو با تأمين امنيت خويش، خاستگاه مناسبي براي تضمين هنجارها و ارزش‌هاي فرهنگي ايجاد خواهد کرد و از سوي ديگر بالندگي فرهنگي در يك جامعه ضامن حفظ امنيت، همگرايي و ثبات در حوزه هاي ملي و بين‌المللي خواهد بود. به عبارتی امنيت فرهنگي مهمترين و نامحسوس‌ترين بعد امنيت ملي است و تهديدات فرهنگي هر كشور از پيچيده‌ترين اشكال تهديد عليه امنيت ملي آن كشور محسوب مي شود(صالح نيا، 46:1395). همچنین امنیت فرهنگی ضامن حفظ امنیت درسطوح فردی،اجتماعی ودرحوزه های ملی وبین المللی است (افتخاری،1386: 88). اصطلاح امنیت اجتماعی را برای اولین بار بوزان به کار برد. وي تعریف شرایطی که در آن یک خطر جدی امنیت جامعه را تهدید می کند کار مشکلی دانسته ابراز می دارد كه آنچه تهدید تلقی می شود با آنچه عملاً می تواند تهدید باشد، ممکن است کاملاً متفاوت باشند و در مجموع تهدیداتی که امنیت اجتماعی را به خطر می اندازد زمانی روی می دهند که جامعه ما به این استنتاج دست یابد که در یک شرایط خاص هویت آنها (یعنی ما) مورد تعرض و خطر واقع شده است(بوزان،2000). از نظر گیدنز1، امنیت را می توان موقعیتی خواند که در آن با یک رشته خطرهای خاص مقابله، یا به حداقل رسانده می شود (گیدنز، 44:1377).
در اين زمينه ماندل2 معتقد است ابهام در مرزهای مفهومی امنیت اجتماعی باعث شده است که تحلیل گران از برخورد مجزا با این بعد غفلت ورزیده و اغلب آن را به عنوان بخشی از امنیت نظامی یا اقتصادی مطرح نمایند. نکته اساسی در این بعد از امنیت، توانایی جامعه برای تداوم بخشیدن به ویژگی(سیاسی/فرهنگی) بنیادی خود است. در واقع امنیت سیاسی/فرهنگی ماندل، منوط به حفظ بنیان هویت سیاسی/فرهنگی جامعه است(ماندل،1379).
در اين راستا انديشمندان اين حوزه "ذهني بودن"، "نسبي بودن" و "تجزيه ناپذير بودن" را به عنوان ويژگي هاي اصلي امنيت در سطح ملي برشمرده اند كه در جاي خود مي تواند مورد بررسي بيشتر قرار گيرد(ماندل، 1379؛ بوزان، 1378؛ کاظمی،1370).
يكي از مهمترين حوزه هاي امنيت، امنيت فرهنگي است. «زمانی که امنیت را بستر رشد، بالندگی و شکوفایی فرهنگ بدانیم و فرهنگ را نیز بستر کمال، تعالی و خوشبختی انسان به شمار آوریم، تا اندازه زیادی به ارزش امنیت فرهنگی پی برده ایم. چرا که بذر ارزشمند فرهنگ زمین شوره زار ناامنی هرگز نمی روید و به برگ و بار نمی نشیند؛ لذا اگر امنیت جنبه مقدماتی برای فرهنگ داشته باشد، از مقدمات واجب به شمار می رود»(رحمانی، 1390). براي تحليل امنيت فرهنگي بايد اشاره مختصري به بحث فرهنگ كرد تا درك اين مفهوم ميسرتر شود. اولين تعريف علمي از فرهنگ توسط تايلور3 ارائه شد. (كوزر و برنارد،1387). فرهنگ مجموعه پيچيده اي است شامل دانش ها، باورها، هنر، اخلاقيات، حقوق، آداب و رسوم و ديگر عادات و توانايي هايي كه انسان به عنوان عضو جامعه آن را داراست(Tylor, 1871). با روشن شدن مفهوم فرهنگ مي توان امنيت فرهنگي را به طور مختصر تعريف كرد كه «عبارت از ايجاد وضعيتي مطمئن، آرام بخش و خالي از هر گونه تهديد و تعرض مي باشد که انسان نسبت به دين، افکار، اخلاق، آداب و رسوم، باورها و ارزش ها، ميراث فرهنگي، آثار ادبي و... تدارک ديده است. به عبارت دیگر مصونیت فرهنگ فرد و جامعه از هرگونه تعرض و تهدید را امنیت فرهنگی می نامند»(صالحی امیری، 1386: 57-56)
هرچند امنيت ملي، مؤلفه‌هاي متعددي دارد ليكن امنيت فرهنگي، برجسته‌ترين چهره و دروني‌ترين لايه آن به شمار مي‌آيد (عسگری،65:1381). امنيت ملي نشان‌دهنده اهميت و جايگاه فرهنگ در مقوله امنيت ملي و جهاني است. جامعه بالنده و پويا، با تأمين امنيت خويش، خاستگاه مناسبي براي تضمين هنجارها و ارزش‌هاي فرهنگي است. از سوي ديگر بالندگي فرهنگي در يك جامعه، ضامن حفظ امنيت، همگرايي و ثبات در حوزه ملي و بين‌المللي است (طیب،105:1386).
از آنجايي كه نحوه فعاليت در اقتصاد و يا سياست‌گذاري در بخش‌هاي ديگر، متأثر از مباني و ارزش‌هاي حاكم بر جامعه مي‌باشد و فرهنگ مقوله‌اي است كه متضمن مباني ارزشي و فكري جوامع و جهت‌دهنده فعاليت‌هاي فردي و اجتماعي است، بنابراين، چارچوب اقدامات سياسي، اقتصادي، نظامي و اطلاعاتي و حتي فعاليت‌هاي فرهنگي، از مباني فرهنگي حاكم بر رفتارهاي فردي يا حكومتي كه اين فعاليت‌ها را انجام مي‌دهد، ناشي مي‌شود. چرا كه اين مباني و ارزش‌هاي فرهنگي است كه به سياست، اقتصاد، امورنظامي و اطلاعاتي هويت بخشيده و جهت حركت آنها را مشخص مي‌سازد (ناجی، 16:1381).
به عبارتی امنيت فرهنگي مهمترين و نامحسوس‌ترين بعد امنيت ملي است و تهديدات فرهنگي هر كشور از پيچيده‌ترين اشكال تهديد عليه امنيت ملي آن كشور است. امنيت فرهنگي در ذيل موضوع امنيت ملي كشورها قرار دارد و از مؤلفه‌هاي اصلي آن به شمار مي‌رود. تأكيد بر عناصر فرهنگي و ارزشي امنيت ملي كشورها، با تعاريف جديد عرضه شده از امنيت ملي هم تناسب دارد. با اين رويكرد مي‌توان امنيت فرهنگي را شرايطي دانست كه طي آن يك ملت بتواند ضمن حفظ هويت فرهنگي خويش و بدون برخورد با موانع بشري، مسير تكاملي خود را بپيمايد(افتخاری، 71:1381).
نقش فرهنگ و ارزش‌هاي فرهنگي در بطن تحولات جامعه براي تمامي پژوهشگران واضح و روشن است، از اين رو مشاهده مي‌شود كه با تغيير نگرش به مفهوم امنيت، نظرات فرهنگي تازه‌اي مطرح مي‌شود كه حكايت از اولويت و تأثير فرهنگ در امنيت ملي كشورها دارد. براين اساس و با توجه به تعريفي كه از امنيت فرهنگي در ابتدا ارائه شد، اگر هر نظام سياسي نتواند و يا قادر نباشد متناسب با شرابط زماني و مكاني به نيازهاي فرهنگي مردم پاسخ مناسبي بدهد و به شكل صحيح مباني فرهنگي ملي و ديني را در جامعه ترويج نمايد، خود، زمينه را براي رسوخ فرهنگ بيگانه و مغاير با نظام ارزشي فراهم مي‌آورد و امنيت ملي، ثبات سياسي و بقاي نظام سياسي خود را به مخاطره خواهد انداخت (آهنی، 1388).
در اینجا باید متذکر شد که در عصر ارتباطات، رسانه های جمعی، فضای مجازی و شبکه های اجتماعی نقش بسيار مهمي در ارائه و اجراي برنامه هاي سياسي- امنيتي و بستر سازي افکار عمومي و تامين امنيت عمومي ايفا مي کنند. رسانه های اجتماعی با توجه به توسعه کمي و کيفي که يافته اند در عمل مي توانند هم فرصت و هم تهديدي براي دوام و قوام امنيت جوامع باشند(فاطمی نیا،1396).
رسانه‌ها در دنیا فکر، فرهنگ، رفتار ودرحقیقت هویت فرهنگی انسانها را القامی کنند و تعیین‌کننده هستند. رسانه‌ها می‌توانند در بهبود و ضعیت زندگی انسان موثر باشند و می‌توانند در گسترش صلح و امنیت جهانی موثر باشند و در ارتقای اخلاق و معنویت در میان انسانها موثر باشند(آیت اله العظمی امام خامنه ای،1385) و در شرایط کنونی فضای مجازی با حضورهمه جایی وهمیشگی خود این تاثیر را دو چندان کرده است.
در حقيقت «رسانه هاي جمعي با کارکردهاي مشخص و تعيين شده خود درمواردی باعث نظم، امنيت اجتماعي، وفاق، همبستگي و مشارکت مردمي می شوند. (حکیمی، 56:1381)به ويژه آنکه در دوران معاصر با تغيير رويکرد دولت هاي استعماري از جنگ سخت به جنگ نرم و هجمه هاي فرهنگي، تاثير اين وسيله ارتباطي روز افزون شده به گونه اي که امروزه کانال هاي ماهواره اي و فضای مجازی ايجاد شده توسط دولت هاي سلطه جو، منافع و امنيت ملي جوامع پيراموني را نشانه رفته است.(سهرابی،1399 :106) همچنین توسعه روز افزون فضای مجازی و سه انقلاب همزمان شبکه ها، اینترنت وتلفن های همراه هوشمند باعث شکل گیری فردگرایی شبکه ای شده و وضعیتی که دران افراد منفرد و جدا از هم، امکان تاثیرگذاری بسیارزیادی یافته اند(Wellman & Rainie,2012).
شبکه های اجتماعی، ریخت شناسی اجتماعی جوامع جدید راتشکیل می دهند. درجامعه شبکه ای جهانی، همه شئون انسانی نظیر ارزشها، هویت، الگوی تقسیم کار، مفهوم زمان و مکان و همچنین قدرت به شبکه ها وابسته شده اند. از ملزومات اساسی این جامعه جدید و پر جاذبه، احساس امنیت و آرامش خاطر کاربران وجوامع است(Seong,2009:33) و ورود به فضاهای مجازی وفرصت های و مخاطرات ناشی از آن نیز نه تنها از اهمیت احساس امنیت کم نکرده بلکه ضرورت آن را دو چندان نموده است. امنیت از نیازها و انگیزه های اساسی انسان است. بطوریکه با زوال آن آرامش خاطر انسان از بین می رود و تشویش، ا ضطراب و نا آرامی جای آن را می گیرد(پورنقدی،1397:64). مهمتر از امنیت احساس امنیت است. اعتماد بنفس و احساس امنیت و آرامش خاطر، بنیان و نقطه آغاز تبادل اجتماعی و بسترساز تعامل در شبکه های اجتماعی است. ایمنی4 و امنیت5 مفاهیمی متفاوت ازهم در فضای مجازی هستند، ایمنی خطر صدمه به فرد و در مقابل امنیت متمرکز برخطر صدمه به اطلاعات شخصی فرد است(Heath,2015,361) .
با اين رويكرد مي‌توان امنيت فرهنگي را شرايطي دانست كه طي آن يك ملت بتواند ضمن حفظ هويت فرهنگي خويش و بدون برخورد با موانع بشري، مسير تكاملي خود را بپيمايد(ناجی، 1381) وتوجه به این مساله که فضای مجازی چه نقشی وچه بستری برای این پدیده فراهم می کند،موردتوجه است.
فضای مجازی عملکردی دوسویه دارد.ازیکطرف می تواند تهدید کننده ادراک واحساس ازامنیت فرهنگی کاربران باشدوهمزمان مي توانند عامل قوام و استمرار مفهوم امنيت در همه ابعاد آن باشد و براي سوق دادن سياست هاي امنيتي به سمت مردم و طراحي يك نظام امنيتي مشاركتي با حضور فعال همه اقشار و گروه هاي مردمي نقشي اساسي ايفا نمايند(لرنی و مصلحتی، 1385).
امنیت فرهنگی یکی از نامحسوس ترین انواع امنیت بوده و در شرایط کنونی فضای مجازی تاحدی توانسته تهدید کننده ارزشها، ایده های ملی و مذهبی کاربران باشد. چرا که درکشورهای درحال توسعه رسانه ها وتکنولژی های جدید ارتباطی به خاطر اینکه سریعتر باعث بروز تغییرات فرهنگی می شوند، به نوعی تهدید کننده امنیت فرهنگی هستند.
بر این اساس این پژوهش با هدف بررسی و تبیین ادراک کاربران از امنیت فرهنگی در فضای مجازی انجام شده است.
مبانی نظری پژوهش
مفهوم امنیت
امنیت6 ایجاد شرایطی است که فرد بتواند درآن شرایط آزادانه رشد کند و هیچگونه ترسی از عوامل بیرونی زمان حال و آینده نداشته باشد. به عبارت دیگر، ارضای نیاز به حفاظت از خود در حال و آینده، نیاز رهایی از وحشت و اضطراب، تأمین جانی و عدم محرومیت از نیازهای اساسی برای فرد ایجاد امنیت میکند(رضاییان، 1372: 42).
حیات انسان از بدو تولد، با محافظت و مراقبت تضمین می‌گردد. چرا که بیماری‌ها آسیب‌ها وخطرات محدود به دوران خاصی از زندگی نیستند و در تمام مراحل زندگی وجود دارند، به همین دلیل نیاز به شرایطی بدون خطر وامن، یک نیاز دایمی است وپایانی برای آن نمی‌توان تصور کرد. چنانکه سلسله نیازهای مزلو نیز حکایت همین مدعاست. مزلو نیاز به ایمنی را پس از نیازهای فیزیولوژیکی قرارداده است و ضرورت نیاز به ایمنی به حدی است که آن را قبل از نیاز به روابط اجتماعی طرح نموده است(میرزایی و همکاران، 1390 :79).
به طور کلی امنیت را می‌توان از نقطه نظر اجتماعی وفرهنگی، وضعیتی آرام تلقی کرد که انسان در نهایت ایمنی نسبت به جان، مال، ناموس، حیثیت، هویت، ارتباطات، تفکرات، ارزشها و... چه در در زمان حال وجه در آینده اطمینان داشته و شبانه روز را با تحمل حداقل خطر ممکن سپری کند. تنها زمانی که قوانین جامعه براساس توافق جمعی ورضایت عمومی به صورت یک قرارداداجتماعی مورد تایید و قبول متقابل افرادهسته‌های اجتماعی قرارگیرد و منافع ملی بر منافع فردی اولویت یابد، می‌توان به تحقق نوعی آرامش درونی در افراد وآسودگی از تعرض و تهدید اطمینان پیدا کرد. در غیر این صورت، سیستم امنیتی آن جامعه فاقد دیواره ولایه‌های ضربه گیر لازم خواهد بود. دیوار شیشه‌ای چنین جامعه‌ای، هر صدا، نوشته، گفتار، تصویر، رفتارواندیشه مخالف را به شدت انعکاس داده ودر چنین فضایی، همه چیز وهمه کس می‌توانند تهدید علیه امنیت اجتماعی تلقی شوند وناامنی اجتماعی شکل می‌گیرد. امنیت از جمله مفاهیم پیچیده است که ارائه تعریف واحدی از آن به سادگی میسر نمی‌باشد وبیش از آنکه مقوله ای قابل تعریف باشد پدیدهای ادراکی واحساسی است در تعریف لغوی آن محافظت در مقابل خطر احساس ایمنی ورهایی از تردید ذکر شده است(بوزان، 1378: 52).
تعریف مفهومی امنیت فرهنگی
امنيت فرهنگي7، مؤلفه اصلي و بنيادين امنيت ملي است. توجه به جايگاه و تبيين مباحث امنيت فرهنگي در آرا و نظريه‌هاست. امنيت ملي نشان‌دهنده اهميت و جايگاه فرهنگ در مقوله امنيت ملي و جهاني است. جامعه بالنده و پويا، با تأمين امنيت خويش، خاستگاه مناسبي براي تضمين هنجارها و ارزش‌هاي فرهنگي است. از سوي ديگر بالندگي فرهنگي در يك جامعه، ضامن حفظ امنيت، همگرايي و ثبات در حوزه ملي و بين‌المللي است. به عبارتی امنيت فرهنگي مهمترين و نامحسوس‌ترين بعد امنيت ملي است و تهديدات فرهنگي هر كشور از پيچيده‌ترين اشكال تهديد عليه امنيت ملي آن كشور است. امنيت فرهنگي در ذيل موضوع امنيتي ملي كشورها قرار دارد و از مؤلفه‌هاي اصلي آن به شمار مي‌رود. تأكيد بر عناصر فرهنگي و ارزشي امنيت ملي كشورها، با تعاريف جديد عرضه شده از امنيت ملي هم تناسب دارد. با اين رويكرد مي‌توان امنيت فرهنگي را شرايطي دانست كه طي آن يك ملت بتواند ضمن حفظ هويت فرهنگي خويش و بدون برخورد با موانع بشري، مسير تكاملي خود را بپيمايد(ناجی، 1381).
عبارت از ايجاد وضعيتي مطمئن، آرامبخش و خالي از هر گونه تهديد و تعرض مي باشد که انسان نسبت به دين، افکار، اخلاق، آداب و رسوم، باورها و ارزش ها، ميراث فرهنگي، آثار ادبي و. . . تدارک ديده است براساس این تغریف امنیت فرهنگی در معنای عینی آن فقدان تهدید میراث فرهنگی وآثار وارزش‌های کسب شده است ودر معنای ذهنی آن فقدان ترس از هجمه ها و حمله‌هایی است که ارزش ها، آداب ورسوم اعتقادات وباورها رادر معرض خطر استحاله و یا نابودی قرار می‌دهد(عصاريان‌نژاد ،1383: 83). از نظر لادام8 موانع امنیت فرهنگی شامل ضعف دینی، فقدان نقشه جامع فرهنگی، تهاجم فرهنگی، موازی کاری نهادهای فرهنگی و جهانی شدن است(latham,2014.211).
آزر9 و مون10 در بررسی امنیت فرهنگی مفاهیم سه گانه مشروعیت، انسجام و یکپارچگی و توان سیاسی را مطرح می کند(Debrix,2016). بر اساس نظرات اندیشمندان مکتب کپنهاگ از زمان باری بوزان11 امنیت فرهنگی شامل تلاش برای حفظ و بقای الگوهای سنتی،زبان،فرهنگ،پیوستگی، هویت واداب و رسوم دینی یا ملی با اجازه دادن به تغییرات قابل قبول است که قابلیت و توانایی حکومتها در حفظ و دفاع از ارزشها، ایده ها و هویت را افزایش می دهد(پورنقدی،1397 : 105) .رویکرد دیگر این است که امنیت فرهنگی زیرمجموعه امنیت ملی نیست، بلکه آنر اجز مفهوم وسیع تر امنیت انسانی قرار می دهند(بوزان ،1378).
امنیت فرهنگی شامل آزادی عقیده، وجدان، زبان، بیان، شیوه زندگی، قومیت، جنسیت، شراکت اجتماعی و مشارکت فرهنگی و سیاسی است و باید به هردو بعد تهدیدات داخلی و خارجی اهمیت داد(شفیعی نیا،1392).
همچنین باید یادآور شد که آگاهی فرهنگی، فرهنگی و امنیت فرهنگی سه مفهوم مرتبط بهم هستند و به مسایلی از جمله مشارکت، پرهیز از نژادپرستی، برابری اقوام و نژادها در جامعه اشاره دارند. اگرچه پیامدهای متمایزی در بستر ارتباطی جامعه ایجاد می کنند(کریتس،2019 :15).
رامسدن(2019) به مساله فرد و احساس از امنیت فرهنگی اشاره داشته و می گوید: آگاهی فرهنگی، گامی آغازین به سوی درک اینکه تفاوت وجود دارد، است.
امنیت فرهنگی شناخت فعال و محترمانه دیدگاه‌های مختلف در مورد جهان با تاکید برمدارا، درک ارتقای ارتباطات موثر بین فرهنگی است تا تعاملات بین کاربران را افزایش دهد و حقوق فرهنگی مشروع، دیدگاهها، ارزش ها و انتظارات آنان را به خطر نیندازد (هریسون،2010: 766).
ژو و دیگران (Zhu et al, 2019) به بررسی امنیت فرهنگی پرداختند و با اشاره به چهار مساله آن را تبیین کردند. اول اینکه امنیت فرهنگی با جهانی شدن می آید و درفضای مجازی سهولت جهانی شدن مشهود بوده و به امنیت ایدئولوژیکی، ارزشی که متاثر از فرهنگ ملی می باشد، نیز می پردازد. دوم بررسی عوامل موثر بر امنیت فرهنگی است. بطورکلی، عوامل موثر بر امنیت فرهنگی را می توان به عوامل داخلی وخارجی تقسیم کرد.
رونگ(Rong, 2014) معتقداست بخشی از فرهنگ عامه که متاثر از رسانه ها می باشد، نتیجه نفوذ ایدئولوژی غربی به ایدئولوژی جریان اصلی کشورهای در حال توسعه بود و تاثیرآن بر تعدیل ذهنیت ملی و تغییر شخصیت ملی بود. سومین بحث بررسی فرهنگ لغت هر کشور است که در آن فرهنگ به چه شکلی تعریف شده باشد. به عنوان مثال درکشورهای درحال توسعه ابعاد و نمادهای فرهنگ بسیار بیشتر وگسترده تر از کشورهای غربی است. امادر این کشورها مظاهراجرایی و ارتباطی که نشان دهنده های رویه فرهنگی کناران است بسیار بیشتر می باشد. چهارم اینکه چگونه می توان اقدام متقابل امنیت فرهنگی را تحقق بخشید(Li et al, 2020: 61) و چگونه امنیت فرهنگی باعث تسریع در توسعه می شود و از طریق آن می توان حالت ارتباطی مناسب ایجاد کرد.امنیت فرهنگی به حیات فرهنگی ومعنوی یک کشوراطلاق می شود و توسط فرهنگ های بیگانه مداخله و کنترل نمی شود تا هر کشوری بتواند ارزش های ملی، سبک زندگی و خودمختاری ملی و ایدئولوژیکی خود را حفظ کند(Nemeth, 2015: 64). لی(Li et al, 2020) معتقداست برخی مشکلات زندگی اجتماعی ومجازی کاربران امروز باعث کاهش احساس امنیت فرهنگی شده است.بعنوان مثال فرهنگ سنتی درشبکه های اجتماعی تحریف شده،سیستم حقوقی-اجتماعی به چالش کشیده شده،ارزش های ملی وجهانی جابه جا شده وایدئولوژی فرهنگی بستری جدید یافته است(Li et al, 2020: 23)
نمت(Nemeth, 2015) براین باوراست که اگر هویت فرهنگی تقویت شده باشد،باعث حفظ امنیت فرهنگی می شود.زیرا هویت فرهنگی با ابعاد(روانشناختی،عاطفی ورفتاری) به عنوان نیرویی برای تعیین تغییروبازسازی استانداردهای اجتماعی وفرهنگی جامعه مورداستفاده قرار می گیرد ونیروی محرکه ضروری برای ارتقای توسعه اجتماعی خواهد بود(2015: 60).
بطورکلی دربحث امنیت فرهنگی چهار رویکرد واقع گرایان مبنی بر(افزایش ظرفیت ها برای رسیدن به وضعیت امن)، رویکرد سازه انگاران مبنی بر(ارتقای امنیت فرهنگی نه بر اساس موازنه قوا بلکه در اعتماد و همکاری)، رویکرد فراساختارگرایان مبنی بر(مفهوم دیگری نه ملاکی برای فهم تفاوتها، اختلافها وگفتمان های تهدیدزا بلکه منطق نابرابری و تنظیم سیاستهای امنیتی) و رویکرد مکتب کپنهاگ مبنی بر(مفهوم امنیتی کردن یا امنیت منفی و مفهوم امنیت ایجابی یا امنیت مثبت) می توان اشاره کرد(فینی زاده بیدگلی و همکاران،1395).
چیستی فضای مجازی
فضای مجازی12 یک مفهوم فردی و همچنین بین‌المللی است که یک فناوری دیجیتال گسترده و به هم پیوسته را توصیف میکند. این اصطلاح از داستان‌های علمی و هنری وارد فرهنگ عامه شد، اما اکنون توسط استراتژیست‌های فناوری، متخصصان امنیتی، رهبران دولت، ارتش و صنعت و کارآفرینان برای توصیف حوزه محیط جهانی فناوری استفاده می‌شود(عاملي،1388 : 89). برخی دیگر فضای مجازی را فقط یک محیط مفهومی می‌دانند که در آن ارتباط از طریق شبکه‌های رایانه‌ای اتفاق می‌افتد. این واژه در دهه ۱۹۹۰ رواج پیدا کرد که استفاده از اینترنت، شبکه و ارتباطات دیجیتال همه به طرز چشمگیری در حال رشد بود و اصطلاح فضای مجازی توانست بیانگر ایده‌ها و پدیده‌های جدیدی باشد که در حال ظهور بودند(زماني و قلی زاده،1395: 63).
به عنوان یک تجربه اجتماعی، افراد می‌توانند با استفاده از این شبکه جهانی، تعامل، تبادل ایده، به اشتراک‌گذاری اطلاعات، ارائه پشتیبانی اجتماعی، انجام کار، اقدامات مستقیم، ایجاد رسانه‌های هنری، بازی کردن، مشارکت در بحث‌های سیاسی و غیره را انجام دهند(بشیر و افراسیابی،1391 :125). دردنیای امروز، اصطلاح فضای مجازی به ابزاری معمولی برای توصیف هر چیزی که با اینترنت و فرهنگ متنوع اینترنت مرتبط است، تبدیل شده‌است)شهابی،1391: 42).
سوابق و پیشینه پژوهش
زارع و همکاران(1399) در پژوهشی با عنوان «طراحی الگوی امنیت فرهنگی در توسعه پایدار» با استفاده از روش پژوهش آمیخته به طراحی الگوی امنیت فرهنگی در توسعه پایدار پرداختند. جامعه آماری در بخش کیفی (بخش مصاحبه) 15 نفر از خبرگان ، و صاحب نظران آشنا به مباحث امنیت فرهنگی در وزارت علوم بودند که با روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. جامعه آماری در بخش کمی شامل کارشناسان و مدیران وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سال 99-98 می‌باشند که در ارتباط با موضوع تحقیق آگاهی دارند که با استفاده از محاسبه حجم نمونه در معادلات ساختاری و روش نمونه‌گیری تصادفی تعداد 226 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. یافته‌ها نشان داد که عوامل اقتصادی، عوامل اجتماعی، عوامل محیط زیستی، عوامل سیاسی، عوامل ملی، مذهبی در این میان تأثیر گذارند.
شفیعی و مولایی(1399) در پژوهشی با عنوان «نظریه‌پردازی؛ الگوی راهبردی دین در تولید امنیت فرهنگی» به مطالعه ممیزه و مؤلفه اصلی قدرت ملی در عصر جدید و اقتدار فرهنگی در نظام جمهوری اسلامی ایران برگرفته از اصول و مبانی فرهنگ اسلام که درواقع جهان‌بینی انقلاب اسلامی پرداخت و بسیاری از تحولات فرهنگی در عرصه‌های کلان و راهبردی جامعه و پاسخگوی دغدغه تولید دانش اسلامی در حوزه‌های تربیت اسلامی، مدیریت، سیاست و ... در محضر نورانی کلام وحی دانستتند. این تحقیق بر اساس هدف توسعه‌ای و به دنبال توضیح اهمیت جایگاه نزول تدریجی قرآن در مدیریت تحول فرهنگی جامعه و شیوه استخراج اصول تحول همه‌جانبه از کلام نورانی وحی و تبیین رابطه آن با امنیت فرهنگی و تأثیر آن در استحکام ساخت درونی قدرت ملی جمهوری اسلامی ایران و تقویت و توسعه اقتدار ملی، به روش توصیفی- فرا تحلیلی بود.
حبیب زاده(1399) در تحقیقی با عنوان «ابعاد امنیت از منظر امام خامنه ای (مدظله العالی)» با هدف احصاء ابعاد امنیت از منظر امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) تلاش کرد با تحلیل گفتمان و با رویکرد استنباطی و به صورت تمام شمار، بیانات معظمٌ‌له را بررسی نموده و ابعاد امنیت را احصاء نماید. در نهایت از بررسی، واکاوی و تحلیل فرمایشات امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) چنین نتیجه گرفته می‌شود که ابعاد امنیت را در شش بُعد فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، دفاعی- امنیتی و زیست‌محیطی می‌توان سازمان‌دهی کرد. این ابعاد به هم مرتبط بوده و تهدید یا وجود آسیب در هر یک از آنها، سایر ابعاد را متأثر خواهد نمود. ابعاد مطروحه امنیت عمدتاً بر عهده متولیان آن دستگاه‌هاست که باید با اقداماتی از جنس حوزه کاری خویش، امنیت آن حوزه را تأمین نمایند.
مظاهری(1398) در پژوهشی با عنوان «امنیت فرهنگی کشورهای عضو اکو» با توجه به احساس نیاز به پژوهش‌های علمی گسترده برای بسط مفهوم امنیت فرهنگی و شناسایی نقاط ضعف و قوت کشور ما و همسایگان هم‌سرشت و هم‌‌سرنوشتمان در این زمینه، تلاش کرد، سهم و نقشی هرچند کوچک در تعمیق و گسترش ادبیات امنیت فرهنگی داشته و از طریق به کاوش گذاشتن موضوع پراهمیت نقش سازمان اکو در تأمین امنیت فرهنگی کشورهای عضو، نقش خود را ایفا کند. دستاوردهای این پژوهش که بر اساس چارچوب نظری سازه انگاری و روش پس نگری انجام شده نشان می دهد که سازمان اکو نقش مهمی در تحقق تأمین امنیت فرهنگی کشورهای عضو دارد و به دلیل جایگاه، موقعیت و کارویژه های خاص خود می تواند با تدوین راهبردها، طراحی سیاستهای اجرایی و نهادها و ساختارهای پیشران و نیز تعریف نظام پایش و نظارت، نقشه راه تأمین امنیت فرهنگی کشورهای عضو در افق 1420 را طرح ریزی و بر دقت، صحت و پیشرفت اجرایی آن نظارت کند.
بروجردی و صدیق(1396) در پژوهشی با عنوان «تأثیر فضای مجازی بر هویت ملی و قومی در ایران »، از میان تحقیقات موجود در زمینه تأثیر فضای مجازی بر هویت ملی و قومی، 12 مقاله منتشر شده در نشریات علمی را انتخاب و به شیوه فرا تحلیل مورد بررسی قرار داد. دستاورد اکثر پژوهش های مورد بررسی، تأیید تأثیر مثبت فضای مجازی بر هویت قومی بود؛ اگرچه از دید بعضی از محققان، اثرات منفی فضای مجازی نیز نادیده گرفته نشده بود. تقویت مرزبندی ها و رشد انشعابات کوچک قومی ازجمله اثرات منفی قلمداد شده بود. همچنین، به زعم پژوهش ها، نشانه هایی از جریان هویت زدای قومی نیز قابل کتمان نیست.
علیزاده (1394) پژوهشی با عنوان «ابعاد و مؤلفه های امنیتِ فرهنگی از منظر امام خمینی (ره)» به انجام رسانید. از نظر وی امنیت از ضروریات رشد و توسعه ی حیات بشر و دارای ابعاد متنوع است. در این پژوهش به امنیت فرهنگی که اساسی ترین بعد امنیت است، پرداخته شده است. امنیت فرهنگی از پیچیده ترین مفاهیم و با تعاریف متنوع است. در این مقاله با انتخاب تعریف سلبی و ایجابی از واژهی امنیت، فرهنگ و ترکیب امنیتِ فرهنگی این مفاهیم را به روش تحلیلِ محتوا با این سؤال که ابعاد و مؤلفه های امنیت فرهنگی در آثار امام خمینی (ره)چیست؟ دنبال کردهاست. امام )ره( در نگاه انسان شناختی معتقد به وجود دو فطرت روحانی و طبیعی و دو گروه از قوای عقل و جهل در انسان است و باطن انسان را منشأ همه رفتارهای انسان میداند و انسان را تربیت پذیر و اسلام را کاملترین آموزه برای تربیت انسان میداند. امام، فرهنگ را اساس جامعه، و همهی امور جامعه را وابسته به آن میداند و فطرت طبیعی و قوای جهل را تهدیدکنندهی همه ابعاد از جمله فرهنگ، می داند و مظاهر بیرونی تهدیدات را تابعی از درون انسان بر می شمرد و در مقابل، فطرت روحانی و قوای عقل را تأمین کنندهی امنیت فرهنگ معرفی میکند. لذا برای تأمین امنیت فرهنگی، بر اصلاح درونی تاکید دارند و اقدامات سلبی و ایجابی درونی را بر اقدامات بیرونی، ارجح می داند.
ساسانیان(1394) پژوهشی با عنوان «فرهنگ رقیب و امنیت فرهنگی شهرهای مرزی جمهوری اسلامی ایران)مطالعه موردی: وهابیت و استان سیستان و بلوچستان» به انجام رسانیده است. از نظر وی در توسعه مفهوم امنیت از مضیق به موسع، امنیت فرهنگی توانست به عنوان یکی از ارکان قطعی و پایه در شکل دهی به امنیت پایدار جلوه گر شود. از آن جا که هر موضوعی در هر سطح و حوزه مفهومی ای نیازمند به یک تهدیدجهت تبدیل شدن به یکموضوع امنیتی می باشد، حوزه فرهنگ نیز در رویارویی با تهدیدات اعم از بالقوه و بالفعل، امنیتی شده و سازوکارهای تعاملی و تقابلی خاصی را پ یخواهد گرفت. این مقاله در پاسخ به این سوال اصلی شکل گرفته است که فرهنگ رقیب، در امنیتی سازی فرهنگ در شهرهای مرزی جمهوری اسلامی ایران چه اثری خواهد داشت. فرضیه ای که در پاسخ به این سوال به آزمون گذاشته خواهد شد، این گونه طراحی شده است که؛ فرهنگ رقیب به مثابه یک عامل مداخله گر در تلاش برای جهت دهی و تحریف دال های معنایی فرهنگ هدف، عمل کرده و استحاله فرهنگی را پی خواهد گرفت که این اهداف نهایتا، منجر به امنیتی شدن حوزه فرهنگ خواهد شد. براین اساس امنیت پایدار در شهرهای مرزی که در چارچوب طرح جامع امنیت ملی قابلیت تحقق دارد، با توجه به نوع واکنش به این تهدیدات، می تواند تحت تاثیر قرار بگیرد.
ولوی و همکاران (1392) پژوهشی با عنوان «نقش شبکه های اجتماعی مجازی بر امنیت فرهنگی» انجام داده اند. ازاین رو پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش فرهنگی فضای مجازی بر امنیت جمهوری اسلامی، با در نظر گرفتن چهار دسته از نقش های فرهنگی از قبیل انتقال فرهنگی، فرهنگ و سبک زندگی، تغییرات اجتماعی و هویت سازی فرهنگی در این شبکه ها، شاخص ها و گویه های فرصت ها و تهدیدات فرهنگی را با روش توصیفی پیمایشی انجام داد . نتایج حاصله نشان داد که اکثریت گویه ها اعم از فرصت یا تهدید برای امنیت جمهوری اسلامی ایران دارای اهمیت خیلی زیاد هستند. از طرفی مشخص گردید که شبکه های اجتماعی مجازی فرصت محورند و ضروریست که نظام فرهنگی کشور در جهت استفاده مطلوب از آن سرمایه گذاری مضاعفی را به عمل آورد.
براتلو(1391) درمقاله ای تحت عنوان «امنیت فرهنگی وراهبردهای کلان آن درحوزه مدیریت فرهنگی» با روش تحلیل محتوا کیفی به این نتیجه رسیده است که فرهنگها درقالب تلاشهای معناجویانه انسانی تجلی می یابند وبا وجود همه پراکنش های فرهنگی همواره منحصر به فرد بوده وتمایزبخش وانسجام دهنده اکولوژی های مختلف اندوهمچنین حساسیت فرهنگی،حافظه فرهنگی،هویت فرهنگی وپویایی فرهنگی درکنار امنیت فرهنگی قراردارد.
لی و همکاران (li et al, 2020) درمقاله ای با عنوان «بررسی وضعیت آگاهی از امنیت فرهنگی بر اساس تحلیل رسانه های اجتماعی» وازروش تحقیق کیفی مبتنی بررویکرد تجربی استفاده کردند ویافته ها نشان داد که وضعیت امنیت فرهنگی در چین تحت تاثیر فعالیت کاربران درشبکه های اجتماعی قرارمی گیرد ونظرات آنلاین تأثیر قابل‌توجهی بر هویت فرهنگی و امنیت فرهنگی دارند و نظرات آنلاین منفی تأثیر بیشتری نسبت به نظرات آنلاین مثبت دارند. علاوه بر این، هویت فرهنگی بر امنیت فرهنگی تأثیر بسزایی دارد و تأثیر هویت فرهنگی بر نظرات آنلاین و امنیت فرهنگی تا حدی واسطه ای است.
گوباجو و دیگران (Gubhaju et al, 2020) درمقاله ای با عنوان «امنیت فرهنگی یک سفر در حال انجام است، بررسی دیدگاه‌های اعضای کارکنان در مورد کیفیت و امنیت فرهنگی خدمات برای خانواده‌های بومی در استرالیای غربی» این پژوهش به روش توصیفی پیمایشی دربین افرادی که خدمات بهداشتی برای ارتقا کیفیت زندگی می گرفتند، انجام شد ویافته ها نشان داد که 73 درصد اظهار داشتند که این خدمات از نظر فرهنگی امن است. با این حال، تنها 36 درصد اظهار داشتند که کارکنان شاغل در این خدمات دانش کافی در مورد امنیت فرهنگی دارند. شرکت کنندگان داشتن کارکنان بومی که به فرهنگ محیط آگاه باشند وهمچنین آموزش آگاهی فرهنگی بهتر را به عنوان روش هایی برای بهبود امنیت فرهنگی دربین دریافت کنندگان خدمات پیشنهاد کردند.
نمت(Nemeth, 2015) درپژوهشی باعنوان «امنیت فرهنگی: نقش در حال تحول هنر در امنیت بین المللی» با روش کیفی ازنوع تحلیل محتوا اسناد مرتبط با قاچاق آثارتاریخی وباستانی انجام شده است. این پژوهش با حدس و گمان در مورد خطرات امنیتی بین المللی که از جمع آوری و قاچاق آثار باستانی ناشی می شود،انجام شد. قاچاق آثار باستانی و سیاست اموال فرهنگی به ابزاری برای جنایات سازمان یافته فراملی و حتی گروه های تروریستی تبدیل شده است. تلاقی منحصربفرد حاصل از موضوعات در هنر، سیاست و امنیت، پایه و اساس یک رشته جدید - امنیت فرهنگی را تشکیل می دهد. پس از ارزیابی تهدیدات امنیتی تاریخی و موضعی که نیاز به چنین نظمی را نشان می دهد ویافته ها تاکید براین دارد که یکی ازمواردی که باعث احساس ناامنی فرهنگی می شود،قاچاق آثارباستانی یا عناصرهنری وتاریخی یک کشور است.
روش پژوهش
روش مورد استفاده در این تحقیق، تحلیل محتوای کیفی با رویکرد استقرایی است. تحليل محتواي كيفي، يكي از روش‌هاي تحقيق است كه براي تحليل داده‌هاي متني، كاربردي فراوان دارد(ایمان، 1397). جامعه آماري اين پژوهش شامل مديران، متخصصان و اساتید علوم ارتباطات، رسانه، فضای مجازی و فرهنگ از دانشگاه‌های مختلف بود که از این میان تعداد 38 نفر انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتند. بدین منظور با مراجعه به افراد مورد مطالعه، اطلاعات آنها با استفاده از مصاحبه عمیق استخراج و با تبدیل مصاحبه ها به متن، از طریق فرایندهای طبقه بندی نظام‌مند، کدبندی، و تم‌سازی مورد تحليل قرار گرفت.
روش نمونه گیري در اين پژوهش از نوع هدفمند بود. نمونه گیری هدفمند یکی از روش های شایع نمونه گیری است که گروه‌های شرکت کننده بر اساس معیارهای از قبل مشخص شده مربوط به سوال پژوهش انتخاب می شوند(Onwuegbuzie & Collins,2007).
این روش گاهی تحت عنوان نمونه‌گیری قضاوتی و حتی نمونه‌گیری نظری نامیده می شود. این روش انتخاب آگاهانه شرکت‌کنندگان خاص توسط پژوهشگر است که توسط او دست چین می شوند؛ چرا که یا به صورت مشخص دارای ویژگی پدیده مورد نظر بوده و یا غنی از اطلاعات در موردی خاص هستند. این روش زمانی استفاده می شود که نیاز به نمونه‌های خبره می باشد(جلالی، 1391: 313). در این پژوهش جمع آوري يافته ها تا اشباع نظري اطلاعات ادامه يافت بدین معنی که دیگر هیچ یافته دیگری به یافته های قبلی اضافه نشد.
در پژوهش حاضر برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از فرایند کدگذاری گلیزری13 استفاده شد و یافته ها بر اساس کدگذاری باز، انتخابی و محوری دسته بندی و تلخیص شد.
کدگذاری باز
پس پیاده سازی مصاحبه ها به صورت داده های متنی، فرايند کدگذاری باز آغاز می شود. خروجی مرحله کدگذاری باز، کدهای بنیادی مقوله ها و ويژگی های مقوله ها است. در اين مرحله، مطالب را خط به خط می خوانیم و به هر قسمت از داده ها که ممكن است يک کلمه، خط يا پاراگراف باشند يک برچسب اختصاص می دهیم. اين تكه از داده ها را می‌توان يک واقعه در نظر گرفت. چندين واقعه، يک مفهوم را شكل می دهند(Glaser,1998). در این راستا پس از تلخیص مصاحبه‌ها، 320 کد به دست آمد.
کدگذاری انتخابی
در این مرحله، گدگذاری صرفاً برای مقوله اصلی و مقوله های مرتبط صورت می گیرد و دیگر داده های نامرتبط در نظر گرفته نمی شوند. کدگذاری انتخابی تا زمانی ادامه می یابد که مقوله اصلی و مقوله های مرتبط اشباع شوند(Glaser,1998). در اين زمينه 132کد به دست آمد.
کدگذاری نظری
در این مرحله چگونگی ارتباط مقوله ها با یکدیگر مفهوم سازی می شود. در این مرحله مفاهیم کدگذاری باز و انتخابی به یکدیگر ارتباط داده می شود(Glaser, 2005). در این راستا یافته ها 21 کد و مقوله اصلی سازماندهي شد.
جهت تاييد اعتبار، با استفاده از تكنيك كنترل هاي اعضا؛ يافته ها به مشارکت کنندگان و مصاحبه شوندگان ارائه و نظرات آنها اخذ شد. علاوه بر آن محقق جهت تاييد پايايي يافته ها، مفاهیم استخراج شده را به چند نفر از پژوهشگران و اساتيد تخصصي اين حوزه به عنوان کميته راهنما نشان داد و از اجماع ايشان در ارزيابي عيني و علمي يافته ها اطمينان حاصل نمود(عباس‌زاده،1391).
یافته ها پژوهش
یافته‌های این پژوهش بر اساس جدول(1) شامل به شرح ذیل است:
جدول(1): ادراک کاربران از امنیت فرهنگی در فضای مجازی
کدگذاری انتخابی(مفاهیم سطح دوم) | کدگذاری نظری(مقوله ها) |
بالارفتن تنوع فرهنگی درفضای مجازی | تنوع فرهنگی درفضای مجازی |
شکل گیری قضاوت های فرهنگی متفاوت | |
مشارکت دربازارجهانی بورس محصولات فرهنگی بین المللی | تعامل امنیت اقتصادی با امنیت فرهنگی |
امکان تجارت الکترونیکی درزمینه کالاهای فرهنگی | |
برتری سرمایه فرهنگی نسبت به سرمایه اقتصادی | |
تبادل کالاهای فرهنگی باهزینه کمتروسرعت بالاتر | |
مصرف فرهنگی صحیح بااستفاده ازامکانات مجازی | |
نقش آفرینی اقتصادی مبتنی برتبادل کالاهای فرهنگی | |
فرهنگ سیاسی وسیاست فرهنگی | اثرپذیری امنیت فرهنگی از زیر ساختهای چند وجهی فرهنگ |
فرهنگ اقتصادی واقتصادفرهنگی | |
اجتماع فرهنگی وفرهنگ اجتماعی | |
فرهنگ زیستی وزیست فرهنگی | |
فرهنگ پزشکی-کالبدی وپزشک فرهنگی | |
فرهنگ دفاعی ودفاع فرهنگی | |
فرهنگ نظامی -پدافندی و پدافندفرهنگی | |
اطلاعات فرهنگی وفرهنگ اطلاعاتی | |
فرهنگ زیست مجازی یا فضای مجازی فرهنگی | |
فرهنگ علم وعلم فرهنگی | |
فرهنگ دینی ودین فرهنگی | |
امکان آشنایی کاربران با منظرفرهنگی | معرفی مناظرپایدار |
به تصویرکشاندن زندگی انسان وطبیعت | |
معرفی محوطه های ثبت شده به میراث جهانی | |
معرفی محیط های فرهنگی به گردشگران داخلی وخارجی | بعد جهانی امنیت فرهنگی درفضای مجازی |
پرهیزازتوزیع پیام توهین کننده به فرهنگ دیگر | |
امکان تولید محتوا درزمینه وضعیت محیط زیست | |
احساس امنیت باپیوستن به مفاهیم جهانی امنیت | ادراک کاربران ازمفهوم بین المللی امنیت فرهنگی |
دستیابی به مفهوم صلح ورفاه همگانی | |
تفاهم بین المللی ازطریق دگرپذیری | |
حمایت ازتحکیم روندهای دمکراتیک درجهان | |
تشویق کثرت گرایی فرهنگی | |
جذابیت ادبیات وگفتگوهای جهانی | |
حفاظت ازحقوق بشر | |
ترسیم همکاری های بین المللی درجهان آینده | |
رابطه جهانی شدن فرهنگ باکاهش تعصبات | |
تجربه مجازی از با هم زیستن های بدون مرزبرای کاربران | |
اطلاع رسانی درباره بسترهای مناسب روابط فرهنگی | انعکاس هدفمند مفهوم امنیت فرهنگی درجهان |
بازنمایی آثارروابط فرهنگی برصلح وامنیت بین المللی | |
ایجادمحیط مناسب ازطریق شبکه های اجتماعی موضوع محوربرای تعاملات فرهنگی | |
تمرکززدایی درارتباطات فرهنگی | |
تفکیک محتوای فرهنگ بومی ازجهانی | بعد ملی-محلی امنیت فرهنگی درفضای مجازی |
تفکیک عناصرفرهنگ بومی ازسلطه گر | |
امکان معرفی قومیت ها | |
تولیددانش واطلاعات درزمینه حقوق فرهنگی | |
حفاظت ازاطلاعات فرهنگی | |
مشارکت درجنبش های اجتماعی | |
معرفی آثار با ارزش فرهنگی –تاریخی از طریق معرفی موزه و نمایشگاهها | تقویت،معرفی وغنای میراث فرهنگی درفضای مجازی |
تشویق به مشارکت در فعالیتهای مربوط به شناسایی حفظ میراث فرهنگی | |
ایجاد علاقه جهت ساخت مستندات مربوط به میراث فرهنگی | |
ترویج فرهنگ وگسترش آگاهی در زمینه صنایع دستی | |
تقویت انگیزه ایرانشناسی | |
معرفی ظرفیت های نهفته در میراث فرهنگی | |
انتقال اخباروگزارش هایی پیرامون جشن های محلی ومذهبی | |
علاقه مندی به طرح مسائل دینی | حفظ وترویج فرهنگ اسلامی |
القا بینش سعادت از طریق پیشرفت علمی | |
تطبیق قوانین دینی با محیط اجتماعی | |
حفظ وجاهت اعتقادات اسلامی | |
معرفی مراسم سنتی وجشن هاواعیاد | احیا آداب ورسوم بومی ومحلی |
ایجاد علاقه به آداب ورسوم وسنت‌های ملی | |
اشتراک گذاری محتوادرزمینه لباس،غذاونمایش های محلی | |
ایجاد علاقه جهت حفظ کردن اشعار وداستانهای ادبی | معرفی ادبیات بومی ومحلی |
افزایش تعلق خاطر به نمادها واسطوره‌های ملی | |
ایجاد علاقه درکاربران به شعر وادب فارسی | |
آشنایی با زندگی وسرگذشت مشاهیر ادبی | |
حفظ وتقویت زبان ها ولهجه های بومی ومحلی | |
ایجاد علاقه مندی به موسیقی وفیلم ایرانی | تقویت انگیزه های هنری |
بازنمایی معماری ایرانی | |
ایجاد فضای آزاد برای نقد وارزیابی تولید هنری | |
برپایی نمایشگاه مجازی درتولیدات هنری | |
توجه به صنایع دستی در سطح منطقه وملی | |
گسترش وتقویت روحیه هنر پروری | |
تقویت کننده روحیه قانون پذیری درکاربران | هنجارهای اجتماعی وفرهنگی |
خشنودی ازاوقات فراغت مجازی | |
امکان ترویج یک فرهنگ بعنوان مداجتماعی | |
امیدآفرینی درجامعه | |
آموزش احترام به حقوق سایرکاربران | تبیین ارزش های فرهنگی |
ارتقا اخلاق اجتماعی | |
افتخاربه ایرانی بودن وافزایش غرورملی | |
ارتقا سطح احترام نسبت به بزرگان فرهنگی کشور | |
تقویت روحیه گذشت وایثار | |
تولیدمحتواباموضوع روحیه انسان دوستی وکمک به سایرین | |
روحیه آزاداندیشی درکاربران | |
تولید محتوا از سطح کیفی تولید دانش درایران | شناسایی وامکان دستیابی به دانش های جدید |
مناسب بودن تولیدات علمی به لحاظ کمی در ایران | |
کار آمد بودن نتایج علمی جهت بهبود کیفیت زندگی کاربران | |
کسب آرامش با شنیدن اخبار مرتبط با تولیدات علمی درفضای مجازی | |
بالا بردن سطح علاقه کاربران به فرهنگ مطالعه | |
آگاهی از مطالب مرتبط با نوآوری در موضوعات علمی | |
ایجاد زمینه تحقیق، توسعه وکسب دانش | |
دستیابی به خلاقیت در ایده‌های فرهنگی | |
تعریف طرح های فرهنگی بین المللی | |
سیاه نمایی ازمسایل اجتماعی وسیاسی داخل کشور | تهدیدهای فضای مجازی درحوزه امنیت فرهنگی |
نمایش آزادی های مشروع | |
ساخت وبازنشر ویروسی لطیفه های قومیتی | |
بزرگنمایی وبازنشراخبارمرتبط با آلودگی های هوا | |
شکل گیری انحرافات اجتماعی مجازی | |
عدم توجه به تفاوت ایمنی فرهنگی با امنیت فرهنگی | |
بروزواگرایی درمقابل همگرایی فرهنگی | |
به تصویرکشاندن مظاهرفرهنگی پوچ بعنوان تفکرات روشنفکری | |
تفاوت وفاق فرهنگی با انسجام اجتماعی | |
بدبینی اجتماعی با ترسیم آینده تاریک ازکشور | |
بی ثباتی قوانین ومقررات مجازی درحوزه امنیت فرهنگی | |
بدرفتاری کاربران درحوزه مدیریت رفتارهای فرهنگی | |
کاهلی وتنبلی سیاستگذاران فرهنگی درفضای مجازی | |
فقدان خط ومشی های متناسب با تحولات اجتماعی وبین المللی | |
ترویج خرافه گرایی واستنادبه منابع غیرموثق | |
سطحی شدن عبادت فردی وجمعی در میان مردم | آسیب های فضای مجازی درحوزه رفتاردینی |
تضعیف معنای واقعی عبادت | |
شبه آفرینی نسبت به اعتقادات وموارددینی | |
دامن زدن به اختلافات فرقه ای | |
تطابق شخصیت واقعی ومجازی | ادراک کاربران وامنیت فرهنگی درفضای مجازی |
مشاهده وترس از محتواهای تهدید کننده فرهنگ | |
تقویت احساس موثربودن کاربران درفضای مجازی | |
تعارض ارتباطات افقی درفضای مجازی باارتباطات عمودی | |
باورپذیری نسبت به داشته های فرهنگی | |
احساس دوسویه کاربران نسبت به مفهوم امنیت فرهنگی | |
تبدیل کاربران به گزینشگران آگاه | رفتارکاربران وامنیت فرهنگی درفضای مجازی |
چندوجهی بودن توانایی های کاربران | |
بلا اثرشدن کنترل ازبیرون وخودکارآمدی کاربران | |
عدم دنباله روی ازهرمحتوایی | |
انطباق پذیری کاربران باتغییرات دایمی فضای مجازی | |
استفاده صحیح ازآزادی دررای دادن،اشتراک گذاری وکامنت کردن | |
ضرورت توانمندسازی کاربران فضای مجازی | |
شناسایی نیازهای مجازی – فرهنگی کاربران | |
آگاهی نسبت به تهدیدات سایبری ومجازی | |
تولید محتوای تاییدکننده درجهت داشته های فرهنگی | تولید محتوا توسط کاربران بارویکردرفتارفرهنگی |
شکل گیری رفتارهای انسان دوستانه وجامعه پسنددرکاربران | |
انجام رفتارهای فرهنگی نه فقط لایک کردن این رفتارها | |
اشتراک گذاری زیبایی های زندگی ولذت بردن ازداشته های کوچک | |
شکل گیری مشارکت داوطلبانه در پدیدهای | |
احساس نا امنی فرهنگی با مشاهده محتواهای مجازی | |
جلوگیری ازتولید محتواهای تهدیدکننده فرهنگ توسط خودکاربر | |
توانایی حفظ کاربردربرابرتهدیدات بالقوه وبالفعل فرهنگی |
جمع بندی و نتیجه گیری
امنیت فرهنگی یکی از گونه‌های امنیت است که کمک می‌کندانسان در صحنه زندگی فردی و اجتماعی خود، و در دنیای امروز کاربران در زندگی مجازی با توجه به نحوه نگرش و ادراک خود از محیط نسبت به مسائل گوناگون احساس امنیت یا تحدید کنند. امنیت فرهنگی یک مفهوم چند وجهی است که بررسی آن در فضای مجازی ابعاد تازه‌تری را به آن اضافه میکند زیرا سطوح امنیت را می‌توان به فردی، گروهی، ملی، بین المللی و حتی مجازی تقسیم کرد و ابعاد آن را می‌توان به اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، نظامی و زیستی تفکیک نمود. از آنجا که امنیت را پدیدهای تجزیه ناپذیر دانسته نمی‌توان آثار و ابعاد مختلف امنیت فرهنگی را مستقل از انواع دیگر امنیت بررسی نمود.
بر اساس یافته‌های این پژوهش امنیت فرهنگی در فضای مجازی احساس آزادی از ترس یا احساس ایمنی از تهدید استنباط شده و فرهنگ را مجموعه باورها، ارزشها و هنجارهای موجود در اجتماع می‌دانیم. اگر از منظر کاربران به آن نگاه کنیم امنیت فرهنگی در فضای مجازی احساس می‌شود و کاربران به دلیل آزادی عمل و امکان تبادل اطلاعات و تولید و بازنشر محتوی از امنیت فرهنگی ادراک خوبی دارند مگر اینکه محتوی یا موضوعی تحدید کننده شرایط فعلی آنها باشد یا چالش و آسیبی را در مسائل زیست محیطی و اقتصاد یا تخریب میراث فرهنگی آنها نشان دهد.
بر اساس یافته‌های این پژوهش که در جدول شماره(1)آمده است، 21 مقوله از جمله توجه به تنوع فرهنگی در فضای مجازی، تعامل امنیت اقتصادی با امنیت فرهنگی، اثرپذیری امنیت فرهنگی از زیرساخت‌های چند وجهی فرهنگ معرفی مناظر پایدار، مفهوم جهانی امنیت فرهنگی، علاقه‌مندی کاربران به مفهوم بین المللی امنیت فرهنگی، انعکاس هدفمند مفهوم، وجه ملی-محلی امنیت و فرهنگ، تقویت و غنای میراث فرهنگی، حفظ و ترویج فرهنگ اسلامی، احیا آداب و رسوم قمی و محلی، معرفی ادبیات و شاخص‌های هنری و معماری، تبیین هنجارهای اجتماعی و فرهنگی، امکان دستیابی به دانش‌های جدید و احساس آزادی عمل از جنبه‌های مثبت آن و تحدیدهای فرهنگی در فضای مجازی، آسیب‌های شکل گرفته در حوزه رفتار دینی از جنبه‌های منفی بحث امنیت فرهنگی در فضای مجازی است و ادراک، احساس و رفتار کاربری بر چیستی و چگونگی امنیت فرهنگی در فضای مجازی اثرگذار است.
در مقوله تنوع فرهنگی توجه به این نکته ضروری است که بالا رفتن حجم اطلاعات در فضای مجازی باعث این تنوع شده و منجر به شکل‌گیری قضاوت‌های فرهنگی متفاوت می‌شود. از سوی دیگر وقتی بحث تنوع فرهنگی مطرح می‌شود لزوماً تفاوت فرهنگی بین جوامع مد نظر نیست و همانطور که باند و اسمیت(2000) مطرح کردند وقتی جامعه‌ای را بر مبنای تفاوت‌های فرهنگی از یکدیگر جدا می‌کنیم نباید از تنوع فرهنگی بیشماری که درون بسیاری از این جوامع وجود دارد غافل شویم.
امنیت فرهنگی مفهومی وابسته به اقتصاد می‌باشد و در فضای مجازی رابطه اقتصاد با فرهنگ تغییر کرده و نقش آفرینی اقتصادی مبتنی بر تبادل کالاهای فرهنگی یا امکان تجارت الکترونیکی در زمینه کالاهای فرهنگی توانسته بر سازگاری این مفهوم با زندگی اجتماعی کاربران اثر گذارد.
تولیدات محتوی در فضای مجازی امکان آشنایی کاربران با منظر فرهنگی را فراهم کرده و کاربران از به اشتراک گذاری تصاویر زندگی انسان و طبیعت احساس خوشایندی دارند، این احساس باعث ایجاد علاقه به مناظر فرهنگی کشور می‌شود و آنها را در وضعیتی قرار می‌دهد که احساس امنیت در حوزه فرهنگ می‌کنند.
امنیت فرهنگی در فضای مجازی در دو بعد ملی و بین المللی قابل بررسی است. در بعد بین المللی، پیوستن به مفاهیم جهانی امنیت، دستیابی به مفهوم صلح و رفاه همگانی، تفاهم بین المللی، اشتراک‌گذاری محتوی به منظور تحکیم روندهای دموکراتیک در جهان، تمرکز بر کثرت‌گرایی فرهنگی و پیوستن به مفهوم حقوق بشر به عنوان یک خواسته انسانی اهمیت دارد. در بعد ملی تفکیک محتوی‌های تولید شده از فرهنگ بومی و جهانی، مجزا کردن عناصر فرهنگ بومی از سلطه‌گر، امکان معرفی قومیت‌ها، تولید اطلاعات در زمینه حقوق فرهنگی، حفاظت از اطلاعات فرهنگی و مشارکت در جنبش‌های اجتماعی از مهم‌ترین رویکردهای این مقوله بودند.
در فضای مجازی اگرچه سایر عوامل بر امنیت فرهنگی اثرگذارند اما برخی شاخص‌های ریشه‌ای فرهنگ از جمله پایداری ارزشها و هنجارهای اجتماعی تقویت میراث فرهنگی، حفظ و توسعه فرهنگ اسلامی، احیای آداب و رسوم بومی و محلی، معرفی ادبیات و هنر ایرانی از طریق بازنمایی معماری ایرانی، تبلیغ و معرفی صنایع دستی از سراسر کشور، معرفی اشعار، داستان‌های ادبی، نمادها و اسطوره‌های ملی یا آشنایی با سبک زندگی و سرگذشت مشاهیر ادبی و نخبگان کشور از جمله مواردی است که تبیین کننده چیستی امنیت فرهنگی در فضای مجازی می‌تواند باشد.
ساخت مستند، ارائه تصاویر واقعی از میراث فرهنگی، نگارش کپشن‌های مردمی پیرامون تجارب آنها در جشن‌های ملی و مذهبی باعث ایجاد انگیزه در حوزه ایرانشناسی و علاقه‌مندی نسبت به میراث گذشتگان و حفظ آن می‌گردد.
در فضای مجازی امکان دستیابی و شناسایی دانش‌های جدید و اخبار نخبگان یا آنچه نبوغ بشری نامیده می‌شود ، وجوددارد و کاربران فضای مجازی با خواندن و بازنشر این اخبار نسبت به وضعیت کشور احساس آرامش و امنیت نموده و باعث ضمینه‌های تحقیق و دستیابی به خلاقیت و ایده‌های جدید فرهنگی در آنها می‌شود.
به طور کلی از آنجا که فضای مجازی هماننده یک شمشیر دو لبه فرصت‌ها و تهدیدهایی را هم زمان ایجاد میکند در این پژوهش در بحث چیستی امنیت فرهنگی مبتنی بر آنچه در فضای مجازی وجود دارد می‌توان به سیاه‌نمای از مسائل اجتماعی و سیاسی داخل کشور، نمایش ساختگی آزادیهای مشروع، باز نشر سریع لطیفه‌های قومی، عدم توجه به تفاوت ایمنی فرهنگی با امنیت فرهنگی، بروز واگرایی در مقابل همگرایی فرهنگی، بی ثباتی قوانین و مقررات فضای مجازی، بد رفتاری کاربران و تنبلی سیاست‌گزاران فرهنگی در فضای مجازی، فقدان خط و مشی‌های متناسب با تحولات اجتماعی و بین‌المللی و در رویکردهای مذهبی به شبه آفرینی نسبت به اعتقادات مذهبی یا دامن زدن به اختلافات فرقه‌ای اشاره کرد.
آنچه در بحث چگونگی امنیت فرهنگی در فضای مجازی مطرح است، این نکته بوده که عملکرد، ادراک، احساس، رفتار، تولید محتوی و میزان توانمندی کاربران بر نحوه و چگونگی امنیت فرهنگی در فضای مجازی اثرگذار است و با آگاهی دادن نسبت به تهدیدات سایبری و تبدیل کاربران به گزینشگران آگاه و توانمند شده و شناسایی نیازمندی‌های مجازی آنها می‌توان امنیت فرهنگی را در فضای مجازی با شرایط مطلوب‌تری در آینده ترسیم کرد.پس فضای مجازی می تواند برای کاربران امنیت فرهنگی ایجاد کند ودرهمان زمان امنیت آنها را مختل کند وگویی همزمان امنیت آفرین وامنیت ستان است.
منابع
آیت اله العظمی سیدعلی امام خامنه ای(1385) مجموعه بیانات.
ایمان، محمدتقی(1397) روش شناسی تحقیقات کیفی. تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
آهنی، علی (1388) سیاست مدیترانه ای اتحادیه اروپایی و چالش های پیش رو، فصلنامه سیاست خارجی، سال 24، شماره 4، زمستان 1388: 861 تا 876 .
بروجردی، مهدخت و صدیق، امیرسعید(1396) تـأثیر فضای مـجازی بر هویت ملی و قومی در ایران، فصلنامه مطالعات رسانه‌های نوین، دوره 3، شماره 12، زمستان 1396: 88-110.
بشیر، حسن، افراسیابی، محمدصادق.1391. شبکه‌های اجتماعی و اینترنتی و سبک زندگی جوانان. فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره پنجم. شماره 1.
براتلو، فاطمه (1391) امنيت فرهنگ و راهبردهاي کلان آن در حوزه مديريت فرهنگي ، دوفصلنامه جامعه پژوهي فرهنگي، دوره 3 , شماره 2، پاييز و زمستان 1391: 1 تا - 25 .
بوزان، باری(1378) مردم، دولتها و هراس، ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی. چاپ اول، تهران. پژوهشکده مطالعات راهبردی.
بیات، بهرام (1388) جامعه شناسی احساس امنیت. تهران: امیرکبیر.
پورنقدی، بهزار (1397) فرصت‌ها و تهدیدهای امنیت در شبکه‌های اجتماعی مجازی برای دانشجویان، پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، سال 7، شماره 2،:89-87.
جلالی، رستم(1391) نمونه گیری در پژوهش‌های کیفی، تحقیقات کیفی در علوم سلامت، سال 1، شماره 4، زمستان 1391: 321-310.
حبیب زاده، قاسم(1398) ابعاد امنیت از منظر امام خامنه ای (مدظله العالی) فصلنامه امنیت ملی، دوره 9، شماره 31، بهار 1398: 7-32
رحمانی، جعفر (1390) ضرورت های مدیریت استراتژیک فرهنگی در حوزه های علمیه در عصرجهانی شدن. فصلنامه مطالعات راهبردی و سیاست گذاری عمومی. دوره 2، شماره 2، بهار1390. 46-19.
رضاییان، علی ( 1372) مدیریت رفتار سازمانی، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، 42.
زارع، سعیده؛ جهانیان رمضان و سلیمی مهتاب (1399) طراحی الگوی امنیت فرهنگی در توسعه پایدار. فصنامه نوآوری های مدیریت آموزشی، دوره 16، شماره 1 - شماره پیاپی 61: 22-39.
زماني، عباس و قلي زاده آذر(1395) تجارب دانشجويان از تهديدهاي مذهبي شبکه‌هاي اجتاعي تلفن همراه. فصل نامه علمي- پژوهشي فرهنگ در دانشگاه اسلامي، دوره 6، شماره 19، تابستان 1395: 292-
ساسانیان، سعید(1391) فرهنگ رقیب و امنیت فرهنگی شهرهای مرزی جمهوری اسلامی ایران(مطالعه موردی: وهابیت و استان سیستان و بلوچستان،همایش ملی شهرهای مرزی و امنیت؛ چالشها و رهیافتها، زاهدان،https://civilica.com/doc/179138
شفیعی نیا، محمد شفیع؛ رئیسی دهکردی، اردشیر (1392) نقش دین در امنیت داخلی، مجله : امنیت ملی، سال سوم، شماره 10 پاییز 1392: 43 - 60.
شفیعی، جمال و مولایی، محمد(1399) در پژوهشی با عنوان «نظریه‌پردازی؛ الگوی راهبردی دین در تولید امنیت فرهنگی». امنیت ملی تابستان 1399، سال دهم - شماره 36 : 43 تا 86 .
شهابی ،محمد (1391) شبکه‌های اجتماعی مجازی و کاربران جوان. فصلنامه مجله و راهبرد. 19: 69
صالح نيا، علي(1395) بررسي نظري مفهوم امنيت ملي و ابعاد مختلف آن. پايگاه مرکز اطلاعات علمي جهاد دانشگاهي(SDI)، قابل دسترس در: www.sid.ir/Fa/Seminar/ViewPaper.aspx?ID=61908.
صالحی امیری، سیدرضا. (1386). مفاهیم و نظریه های فرهنگی، تهران. انتشارات ققنوس.
عاملي، سعید رضا(1388) زمان مجازی و ساخت شهرهای تاریخی موازی، زمان مجازی، تحول در نهادهای مجازی، تهران، مؤسسه انتشارات بعثت
عباس‌زاده، محمد(1391) «تاملي بر اعتبار و پايايي در تحقيقات کيفي»، فصلنامه جامعه شناسي کاربردي، سال 23، شماره1، شماره پياپي 45: 34-19
عسگری، محمود (1381) مقدمه ای بر جامعه شناسی امنیت، راهبرد، شماره ۲۶، نشر مرکز تحقیقات استراتژیک.
عصاريان‌نژاد، حمید ( 1389 ) ،امنيت و قوميت در جمهوري اسلامي ايران، ماهنامه دانشگاه عالي دفاع ملي، شماره 48.
علیزاده، سلیمان(1393) ابعاد و مؤلفه های امنیت فرهنگی از منظر امام خمینی(ره)، فصلنامه پژوهش های حفاظتی و امنیتی، شماره 10، تابستان 1393 : 95 - 122.
فینی زاده بیدگلی، جعفر؛ خادم دقيق، اميرهوشنگ و شفيعي نيا محمدشفيع(1395) بررسي ويژگي هاي امنيتي شدن يک پديده (موضوع) در جمهوري اسلامي ايران. فصنامه پژوهش های حفاظتی- امنیتی، دوره 5، شماره17، بهار 1395: 111 -138.
کاظمی، علی اصغر(1370) زنجیره تنازعی در سیاست و روابط بین الملل. چاپ اول، تهران: قومس.
كوزر، لوئيس و روزنبرگ برنارد(1387) نظريه هاي بنيادي جامعه شناسي. ترجمه فرهنگ ارشاد. تهران: نشر ني.
گیدنز، آنتوني (1377) پيامدهاي مدرنيته. ترجمه حسن ثلاثي. تهران: نشر مرکز.
لرنی، منوچهر و حسین مصلحتی (1385) جامعه شناسی امنیت. تهران: رامین .
ماندل، رابرت (1387) چهره متغیر امنیت ملی. مترجم پژوهشکده مطالعات راهبردی. چاپ سوم، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
مظاهری، محمد مهدی(1398) امنیت فرهنگی کشورهای عضو اکو. مطالعات میان فرهنگی. زمستان 1398، شماره 41: 59 - 88 .
ناجی، مرتضی (1381) چشم اندازی به ابعاد فرهنگی و اجتماعی حاصل از ارسال و دریافت مستقیم برنامه های ماهواره ای، پخش مستقیم ماهواره ای در قرن بیست و یکم. به کوشش گروه مطالعات حقوقی سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی. تهران: نشر سروش.
ولوی، محمدرضا؛ میرشمسی، محمد رضا؛ آقاجانی حمزه کلائی، سعادت (1392) نقش شبکه های اجتماعی مجازی بر امنیت فرهنگی، فصنامه امنیت ملی، سال سوم - شماره 10 ، پاییز 1392: 91 تا 120.
Buzan, B. (2000). The Logic of Regional Security in the Post-Cold War World. The new regionalism and the future of security and development, 1-25.
Debrix, F, 2016.Global Powers of Horror: Security, Politics, and the Body in Pieces (Interventions)
Glaser, B. (1998). Doing grounded theory: Issues and discussions, Sociology Press. Mill Valley, CA
Fan, JJ (2017) Clustering analysis of microblog comments information. Hefei, China: Anhui University.
Gubhaju, Lina; Williams, Robyn; Jones, Jocelyn; Hamer, David; Shepherd, Carrington; McAullay, Dan; Eades, Sandra J.; McNamara, Bridgette (2020). Cultural Security Is an On-Going Journey Exploring Views from Staff Members on the Quality and Cultural Security of Services for Aboriginal Families in Western Australia. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(22), 8480–. doi:10.3390/ijerph17228480.
Glaser, B. (2005). The grounded theory perspective III: Theoretical coding, Sociology Press. Mill Valley, CA.
Li, Jianjun; Dai, Yonghui; Shi, Qinghua; Xian, Jin (2020). Study of situation awareness of cultural security based on social media analysis. International Journal of Distributed Sensor Networks, 16(1), 155014772090360–. doi:10.1177/1550147720903604.
Li, WW (2020) Analysis of the international communication mode of Chinese cultural soft power under the background of media convergence. Mod Commune; 37(1): 166–167.
Nemeth, Erik (2015), Cultural Security: Evaluating the Power of Culture in International Affairs, Imperial College Press, 2015, See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.net/publication/228121038.
Onwuegbuzie. A.J, & Collins KMT. A. (2007). Ttypology of Mixed Methods Sampling Designs in Social Science Research.Qualitative Report 2007; 12(2): 281-316.
Tylor, E.B. (1871). Primitive Culture: Researches In to the Development of Mythology, Philosophy, Religion, Art, and Custom. London: Joham Murray.
Rong, R. Popular (2014) culture communication and national cultural security. J Tianjin Norm Univ; 1: 52–56.
Wu, CQ, Wang, X (2018) Challenges faced by China’s national cultural security in the new era and the countermeasures. J Hunan Univ Technol; 23(2): 72–77.
Zhu, CR (1999). Discussion on China’s cultural security strategy facing the 21st century. J Jiangnan Soc Univ; 1(1): 9–13.
Users' perception of cultural security in cyberspace (Cyberspace creates or destroys security)
Abstract
The aim of this study was to explain users' perceptions of cultural security in cyberspace. For this purpose, 38 managers, specialists and professors of communication, media, cyberspace and culture were selected using theoretical purposive sampling and studied by qualitative content analysis. The data collection tool in this study was an in-depth semi-structured interview. Findings include 21 themes: the impact of cultural security on multifaceted cultural infrastructures; Interaction of economic security with cultural security, Cultural diversity in cyberspace, introduction of sustainable landscape, Global dimensions of cultural security, Purposeful reflection of the concept of cultural security, Strengthening and enriching cultural heritage in cyberspace, Preservation and promotion of Islamic culture, revival of customs and traditions, Introducing local and indigenous literature, strengthening artistic motivations, Explain cultural values and norms, Acquisition of new knowledge, Perceptions and behaviors of users and the harms and threats of cyberspace were in the field of cultural security. The findings showed that what and how cultural security in cyberspace is influenced by economic, political, social and international approaches, as well as the performance and perception of users of cyberspace.
Key word: Security, cultural security, cyberspace, user perception
[1] Giddens Aa
[2] Mundell R
[3] Tylor
[4] safy
[5] security
[6] Security
[7] . culture security
[8] latham
[9] Azer
[10] Mon
[11] Buzan
[12] Cyberspace
[13] Glasery