مطالعۀ تطبیقی شکر در صحیفۀ سجادیه و بوستان سعدی
محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی
1 - دانش‌پژوه و دارندۀ مدال المپیاد ادبی
کلید واژه: شکر, نعمت, احسان, امام سجاد (ع), سعدی, صحیفۀ سجادیه, گلستان.,
چکیده مقاله :
شکر به معنای سپاس داشتن و ثنای نیکو گفتن خدا و هر انسان نیکوکار در انواع و اقسام شکر، یکی از جلوه‌های زیبایی بندگی و اخلاقی است که نزد تمام ملل با عقاید گوناگون، ستوده است. در قرآن کریم و ادعیه و احادیث معصومین (ع) و آثار نظم و نثر فارسی، به این موضوع توجه ویژه شده است. در صحیفۀ سجادیه، در بستری دینی و عرفانی در چندین دعا ازجمله دعای 15 و دعای 23 و به‌ویژه دعای 37 (نیایش در اقرار به تقصیر از ادای شکر) موضوع شکر مطرح شده است. سعدی شیرازی نیز در بوستان و گلستان به‌خصوص در باب هشتم بوستان (در شکر بر عافیت) به‌طور ویژه به این موضوع پرداخته است. نگارنده در این نوشتار، پس از آشنایی با اندیشه‌های امام سجاد (ع) و شعر سعدی شیرازی در باب شکر، به مقایسه و تطبیق نظرات امام سجاد (ع) و سعدی پرداخته و وجوه تشابه و تفاوت و ابعاد و زوایای پرداختن به شکر را در این دو بستر معرفی و با تکیه بر مضامین معرفتی آنها بررسی کرده است. نتیجه اینکه اندیشه‌های سعدی برگرفته از آموزه‌های اسلامی است و مغایرتی با دیدگاه امام سجاد (ع) ندارد، ولی به برخی نکات عمیق مانند پاداش به سپاسگزاران و نیکوکاران، پذیرش اندک عبادت بندگان، آمرزش بندگان از روی لطف نه ازآن‌جهت که ایشان مستحق‌اند، برخی صفات الهی مانند عفو، افضال، احسان، فرصت دادن به بندگان خصوصاً گنه‌کاران، پاداش جاودان دادن به یک عمل کوتاه و دنیوی کمتر توجه کرده است.
Gratitude means being grateful and praising God and every good person in all kinds of ways. Gratitude is one of the beautiful manifestations of servitude and morality that is praised by all nations with different beliefs. Special attention has been paid to this issue in the Holy Quran, the supplications and hadiths of the Infallible (AS), and works of Persian poetry and prose. In the Sahifeh al-Sajjadiyah, in a religious and mystical context, in several supplications, including supplication 15 and supplication 23, and especially supplication 37 (a prayer in confessing one’s guilt in giving thanks), the issue of gratitude is raised. Saadi al-Shirazi also addressed this issue in his Bustan and Golestan, especially in the eighth chapter of the Bustan (in gratitude for well-being). In this article, after getting acquainted with the thoughts of Imam Sajjad (AS) and the poetry of Saadi Shirazi on the subject of gratitude, the author has compared and contrasted the views of Imam Sajjad (AS) and Saadi, introduced the similarities and differences, dimensions and angles of expressing gratitude in these two contexts, and examined them based on their epistemological themes. The result is that Saadi's thoughts are derived from Islamic teachings and do not contradict the views of Imam Sajjad (AS), but he has paid less attention to some profound points such as rewarding the grateful and the good-doers, accepting a little worship from servants, forgiving servants out of kindness and not because they deserve it, some divine attributes such as forgiveness, excellence, kindness, giving opportunity to servants, especially sinners, and giving eternal reward for a short and worldly act.
ابن فارس، احمد (1411ق). معجم مقاییس اللغه. بیروت: دارالجلیل.
ابن منظور، جمال‌الدين (1405ق). لسان العرب. قم: نشر ادب الحوزه.
اسدالهی، خدابخش؛ اعظم عزیزی (1397). نمایش قدرت خدا و وظایف انسان در گلستان. مطالعات شهریارپژوهی. 4 (16)، 32-54.
امام سجاد (1382). صحیفۀ سجادیه. ترجمۀ محمدمهدي اشتهاردی. بوشهر: موعود اسلام.
امام علي (ع) (1382). نهج‌البلاغه. ترجمه اسدالله مبشري. تهران: فرهنگ اسلامی.
انصاریان، حسین (1373). دیار عاشقان. تهران: پیام آزادی.
جرجانی، علی بن محمد (1408ق.). التعریفات. بیروت: دار الکتب العلمیه..
حرّانى، شيخ ابومحمد (1388). تحف العقول. قم: آل علی.
خراسانی، محبوبه (1387). اخلاق‌نامه‌نویسی در ایران و جایگاه اخلاق جلالی. پژوهش‌های ادبی. 5 (20)، 9-24.
خمینی، روح‌الله (1380). صحیفۀ نور. تهران: سازمان مدارک فرهنگی.
دانش‌پژوه، منوچهر (1317). فرهنگ اصطلاحات عرفانی. تهران: پژوهش فروزان.
دهخدا، علی‌اکبر (1370). لغت‌نامۀ دهخدا. تهران: دانشگاه تهران.
راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد (۱۳۷۵ق.). مفردات الفاظ القرآن (المفردات فی غریب القرآن). تحقیقِ صفوان عدنان داوودی. بیروت: دارالقلم ـ دمشق: الدار الشامیه.
رجبی، امیر؛ نوین، حسين؛ پورالخاص، شکرالله (1401). بررسی تطبیقی شکر و کفران نعمت در قرآن و مثنوی معنوی (عوامل، نتایج و مراتب). نشریۀ تأملات اخلاقی. 3 (9)، 96-74.
سالاروند، ابراهیم (1396).تبیین جایگاه شکر و قدردانی در آموزه‌های اسلامی. نشریۀ معرفت. 26 (241)، 47-60.
سبزواری، محمد بن محمد (1372). جامع‌الاخبار. قم: مؤسسۀ آل البیت (ع).
سعدی، مصلح‌الدین (1368). بوستان سعدی. تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.
سعدی، مصلح‌الدين (1368). گلستان سعدی. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.
سعدی، مصلح‌الدین (1381). کلیات سعدی. به همت محمدعلی فروغی. تهران: نشر زوار.
شایگان مهر، محمد (1385). شکر در قرآن کریم. نشریة فقه و تاریخ تمدن. 3 (7 و 8)، 119-146.
صدوق، ابوجعفر (1363). عیون اخبار الرضا (ع). قم: کتابفروشی طوس.
طوسی، محمد بن حسن (1389). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء الثرات العربی.
قرآن کریم.
قرشی، سیدعلی‌اکبر (1371). قاموس قرآن. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
قمی، عباس (1393). مفاتیح الجنان. قم: کتاب آشنا.
مجلسی، محمدباقر (۱۴۱۱ق.). بحارالانوار فی تفسیر المأثور للقرآن. استخراج و تنظیم کاظم مرادخانی. تهران: طور.
مجلسی، محمدباقر (1404ق.). بحارالانوار. بیروت: مؤسسه الوفا.
مصطفایی، محمد؛ گرایلی، بتول؛ دهقانی، فرزاد (1402). تحلیل مضمون شکر در دعای عرفۀ امام حسین(ع). مطالعات فهم حدیث. 10 (19)، 208-185.
مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مولوی، جلال‌الدین محمد (1369). مثنوی معنوی. تصحیح نیکلسون. تهران: مولی.