استخراج و ارزیابی مولفه های آموزش طراحی نور در فضاهای مسکونی با تکیه بر آرای نشانه شناسی

محورهای موضوعی : دو فصل‌نامه فضای زیست

پریسا بهارلو ¹ , شروین میرشاهزاده ² , بهروز منصوری ³

1 - گروه معماری و شهرسازی/واحد تهران مرکزی/دانشگاه آزاد اسلامی/تهران/ایران
2 - گروه معماری،واحد تهران مرکز،دانشکاه آزاد اسلامی،تهران،ایران
3 - گروه معماری،واحد تهران مرکز،دانشکاه آزاد اسلامی،تهران،ایران

تاریخ دریافت : 1401/08/04 تاریخ پذیرش : 1402/05/09 تاریخ انتشار : 1403/02/13

کلید واژه: نشانه شناسی, فضاهای مسکونی, مولفه های آموزش طراحی, طراحی نور,

چکیده مقاله :

فرایند طراحی درواقع مجموعه مراحلی است که یک طراح به‌صورت خودآگاه و ناخودآگاه برای دست یافتن به راه‌حل مسئله طراحی طی می‌کند. در حقیقت آنچه مهم‌تر از خود طراحی است فرآیند انجام طراحی است. طراحی نور در ساختمان‌های مسکونی یکی از اموری است که همیشه با چالش مواجه بوده و برای بهره‌بردار نیز نحوه ورود و کاربست آن در فضاهای مسکونی بسیار باارزش بوده است. نور از نظر نشانه‌شناسی با جریان‌های مختلف حسی، ادراکی، عاطفی زیبایی‌شناختی، رخدادی جسمانه‌ای و تنشی پیوند دارد. در آفرینش‌های ادبی، نشانه- معناها درنتیجه ارتباط حسی- ادراکی انسان شکل می‌گیرند. برای آموزش کاربست نور در طراحی فضاهای مسکونی نیاز به بهره‌گیری از مولفه‌هایی است که به‌خودی‌خود توجه به آن می‌تواند باعث تمرکز به طراحی نور گردد. این پژوهش در پی آن است که با توجه به آرای نشانه‌شناسی و اجماع نظریات آنان به استخراج و راستی آزمایی مولفه‌های طراحی نور در مسکن بپردازد. روش تحقیق ترکیبی از نوع تودرتو با مقدم بودن حوزه کیفی نسبت به کمی است که در مرحله اول و کیفی برای شناخت متغیرها پس از استخراج مفاهیم به انجام مصاحبه برای تدقیق‌سازی مولفه‌های حوزه نظری با نمونه‌های منتخب مسکن امروزی است که با 28 نفر از متخصصان این حوزه مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته صورت می‌گیرد و نتایج برای سهولت انجام کار وارد نرم‌افزار ATLASTI نسخه 9.1 می‌شوند. سپس مولفه‌ها استخراج و بر اساس آن‌ها پرسشنامه با طیف لیکرت تدوین و بین 384 نفر از دانشجویان معماری توزیع شد. سپس نتایج در نرم‌افزار ORIGINPRO نسخه 9.9.0.225 مورد تحلیل قرار می‌گیرند. نتایج نشان می‌دهد که بیشترین سهم عاملی مربوط به مولفه‌های سایه و گوناگونی اجزا، رعایت انسجام و پیوستگی، آموزش ایجاد سلسله‌مراتب در نور با مقدار(000/1) و کمترین مربوط به مولفه اصل سادگی با مقدار(213/0) است. ازنظر نشانه‌شناسی، نور موجب هویت‌بخشی، شاخص شدن، ایجاد تمرکز، آشکار کردن نظم، وحدت فضا، نمایش تعادل، تکامل، شفافیت و تداوم فضایی می‌شود.

چکیده انگلیسی:

Housing as a place of residence is recognized as one of the basic needs after food and clothing in Maslow's hierarchy. Light not only plays an important role in valuing the architectural elements of houses, but it is considered one of the important and determining factors of the space. In most of today's residential buildings, only the body of the building, which is a manifestation of material existence, can be seen, and the role of natural light, which is a symbol of the building's vitality, can no longer be seen in the building. What can be seen is that today's houses are designed similarly for all climates and the same lights are used for all spaces. In the physical design of the building, the same lighting is used in the space. Light enters only through the window, continuous use of artificial light (material and physical look at light) is done. This is despite the endless use of glass and the creation of transparent spaces that cause the loss of light properties. In the design of today's residential buildings, there is no respect for the hierarchy of light entering according to the needs of each space in different climates in Iran (a wise look at light) and only attention is paid to the aspects of decorating the lighting in the houses. Inseparable from designers has always been mentioned and needs serious attention in architecture education. According to Lawson, expert designers are always thinking about design, even when they are not designing. Donald Shun described all the activities of expert designers based on monitoring and reviewing their design process as reflection. From his point of view, design is a meditative activity and in the design process, designers engage in a meditative conversation with the situation. In the contemporary world, the presence of thought in architecture and how it is, in architecture education, is very important. In Seti's time, the manifestation of thought in architecture was unconscious, natural and self-evident, and the student, while acquiring skills and techniques, also acquired philosophical and religious insight from the society in general and from the teacher in particular, and manifested it in his practice. has done With the help of the application of semiotics method in the process of reading the place and the place-making factors of the urban space and architecture, it becomes possible to communicate and face the context in a deep and broad way. The design process is actually a set of steps that a designer goes through consciously and unconsciously to achieve a solution to the design problem. In fact, what is more important than the design itself is the design process. Lighting design in residential buildings is one of the things that has always faced challenges, and for the user, the way to enter and use it in residential spaces has been very valuable. To teach the application of light in the design of residential spaces, it is necessary to use the components that attention can focus on the design of light. This research seeks to extract and verify the components of light design in housing according to the opinions of semiotics and the consensus of their opinions. The research method is a combination of the nested type with the priority of the qualitative field over the quantitative field, which is in the first stage and qualitative to know the variables after extracting the concepts to conduct interviews to clarify the components of the theoretical field with selected examples of today's housing, which is with 28 One of the experts in this field conducts semi-structured interviews and the results are entered into the ATLASTI software for ease of work, then the variables are extracted and based on them a questionnaire with a Likert scale is compiled and distributed among 384 residents of these housings and the results It is analyzed in the ORIGINPRO software, the results show that the highest factor contribution is related to the components of shadow training and variety of components, respect for cohesion and continuity, the importance of how to improve the knowledge of light application with a value of (1.000) and the lowest is related to It is the principle of simplicity with the value of (0.213).

متن کامل:



 

 

­

استخراج و ارزیابی مولفه‌های آموزش طراحی نور در فضاهای مسکونی با تکیه ‌بر آرای نشانه‌شناسی

 

¹2، بهروز منصوری 3* پریسا بهارلو1، شروین میرشاهزاده

 

1 پژوهشگر دکتری، گروه معماری، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار، گروه معماری، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. نویسنده مسئول.

3 استادیار، گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. 

 

تاریخ دریافت: 04/08/1401                تاریخ پذیرش نهایی: 09/05/1402

 

n چکیده

فرایند طراحی درواقع مجموعه مراحلی است که یک طراح به‌صورت خودآگاه و ناخودآگاه برای دست یافتن به راه‌حل مسئله طراحی طی می‌کند. در حقیقت آنچه مهم‌تر از خود طراحی است فرآیند انجام طراحی است. طراحی نور در ساختمان‌های مسکونی یکی از اموری است که همیشه با چالش مواجه بوده و برای بهره‌بردار نیز نحوه ورود و کاربست آن در فضاهای مسکونی بسیار باارزش بوده است. نور از نظر نشانه­شناسی با جریان‌های مختلف حسی، ادراکی، عاطفی زیبایی‌شناختی، رخدادی جسمانه­ای و تنشی پیوند دارد. در آفرینش‌های ادبی، نشانه- معناها درنتیجه ارتباط حسی- ادراکی انسان شکل می‌گیرند. برای آموزش کاربست نور در طراحی فضاهای مسکونی نیاز به بهره‌گیری از مولفه‌هایی است که به‌خودی‌خود توجه به آن می‌تواند باعث تمرکز به طراحی نور گردد. این پژوهش در پی آن است که با توجه به آرای نشانه‌شناسی و اجماع نظریات آنان به استخراج و راستی آزمایی مولفه‌های طراحی نور در مسکن بپردازد. روش تحقیق ترکیبی از نوع تودرتو با مقدم بودن حوزه کیفی نسبت به کمی است. در مرحله کیفی برای شناخت متغیرها پس از استخراج مفاهیم به انجام مصاحبه برای تدقیق­سازی مولفه‌های حوزه نظری با نمونه‌های منتخب مسکن امروزی است که با 28 نفر از متخصصان این حوزه مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته صورت می‌گیرد و نتایج برای سهولت انجام کار وارد نرم‌افزار ATLASTI نسخه 9.1 می‌شوند. سپس مولفه‌ها استخراج و بر اساس آن‌ها پرسشنامه با طیف لیکرت تدوین و بین 384 نفر از دانشجویان معماری توزیع شد. سپس نتایج در نرم‌افزار ORIGINPRO نسخه 9.9.0.225 مورد تحلیل قرار می‌گیرند. نتایج نشان می‌دهد که بیشترین سهم عاملی مربوط به مولفه‌های سایه و گوناگونی اجزا، رعایت انسجام و پیوستگی، آموزش ایجاد سلسله­مراتب در نور با مقدار(000/1) و کمترین مربوط به مولفه اصل سادگی با مقدار(213/0) است. ازنظر نشانه­شناسی، نور موجب هویت­بخشی، شاخص شدن، ایجاد تمرکز، آشکار کردن نظم، وحدت فضا، نمایش تعادل، تکامل، شفافیت و تداوم فضایی می­شود.

 

n واژگان کلیدی: مولفه‌های آموزش طراحی، طراحی نور، نشانه‌شناسی، فضاهای مسکونی.

n مقدمه

مسکن به‌عنوان محل اقامت به‌عنوان یکی از نیازهای ابتدایی بعد از خوراك و پوشاك در سلسله‌مراتب مازلو شناخته می‌شود. نور نه‌تنها نقش مهمی در ارزش‌گذاری بر عناصر معماری مسکن­ها دارد، بلکه یکی از عوامل مهم و تعیین‌کننده فضا محسوب می‌شود. فضای معماری با ادراک بصری ارتباط مستقیم دارد و ادراک بصری نیز از پیامدهای نوری که اعصاب چشم دریافت می‌کند، نیز متأثر می‌گردد. در بیشتر بناهای مسکونی امروزی تنها کالبد بنا که نمودی از وجود مادی است دیده می‌شود و دیگر نمی‌توان نقش نور طبیعی که نمادی از زنده‌بودن بنا است در بنا دید. آنچه قابل‌مشاهده است این است که خانه­های امروزی شبیه به هم برای همه اقلیم‌ها طراحی می‌شوند و استفاده از نورهای یکسان برای همه فضاها وجود دارد. در طراحی کالبدی بنا نیز از نورپردازی­های یکسان در فضا استفاده می‌شود. ورود نور فقط از طریق پنجره، استفاده مداوم از نور مصنوعی (نگاه مادی و فیزیکی به نور) صورت می­گیرد (دانایی،1392، 7). در طراحی بناهای مسکونی امروزی، رعایت سلسله‌مراتب ورود نور با توجه به نیاز هر فضا در اقلیم‌های متفاوت در ایران (نگاه حکیمانه به نور) وجود ندارد و فقط به جنبه­های تزئین روشنایی­ها در خانه­ها توجه می‌شود اندیشه طراحی به‌عنوان جز جدانشدنی از طراحان همواره مطرح بوده و نیازمند توجه جدی در آموزش معماری است. به اعتقاد لاوسون، طراحان خبره، همواره در اندیشه طراحی هستند، حتی زمانی که به طراحی نمی‌پردازند (لاوسون، ۲۰۰۶). دونالد شون تمام فعالیت‌های طراحان خبره را بر اساس نظارت و بررسی روند طراحی ایشان با عنوان تأمل کردن بیان نمود (Schon, 1987, 27). از دید وی طراحی یک فعالیت نیک­نگری بوده و در روند طراحی، طراحان به گفتگوی در خصوص موقعیت می‌پردازند. در دنیای معاصر، حضور اندیشه در معماری و چگونگی آن، در آموزش معماری، اهمیت فراوانی دارد. در روزگار سنتی، تجلی اندیشه در معماری به‌صورت امری ناخودآگاه، فطری و بدیهی بوده و شاگرد ضمن اخذ مهارت‌ها و فنون، بینش فلسفی و اعتقادی را نیز از جامعه به‌طور اعم و از استاد به‌طور اخص کسب و در عمل خویش متجلی می‌کرده است. به مدد کاربست روش نشانه‌شناسی در فرآیند خوانش مکان و عوامل مکان ساز فضای شهری و معماری، ارتباط و رویارویی با زمینه به‌صورت عمیق و در گستره‌ای وسیع امکان‌پذیر می‌گردد.

ریشه بسیاری از معضلات جامعه معماری را می‌توان در سیستم آموزشی و ابعاد مختلف آن از قبیل محتوا و شیوه جست‌وجو کرد؛ بنابراین علل تضعیف هویت و حس تعلق به مکان، به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین آسیب‌های دنیای معماری معاصر ایران را نیز می‌توان در حوزه آموزش بافت که خود درنتیجه کم‌توجهی به وجوه معنایی در معماری شکل می‌گیرد (یزدانفر، 1383، 149). به این دلیل که معانی و مولفه‌های آن با ایجاد ادراکی درونی از فضا، عاملی موثر در به وجود آمدن هویت، زیبایی و لذت از فضای ساخته شده هستند و در کل می‌توان اذعان داشت که بررسی عوامل معناساز راهی موثر در القای احساس آشنایی نسبت به فضای معماری است. استفاده از اصول علم نشانه‌شناسی یکی از بهترین راهکارها برای معنادهی به فضا به شمار می‌آید (فلاحت و نوحی، ۱۳۹۱، ۱۴). نشانه‌ها به‌عنوان شاخص‌ترین عوامل معنایی در ایجاد تداعيات ذهنی می‌توانند عاملی موثر در ارتقای حس مکان برای برقراری ارتباط با مخاطب باشند (دانشگر مقدم، ۱۳88، 62). چراکه اصول نشانه‌شناسی با ریشه داشتن در علوم ادراکی و با تکیه‌بر مفهوم دلالت، موجب ارتباط هر چه‌بهتر مخاطب با فضای معماری می‌شود؛ بنابراین بهره‌گیری از علم نشانه‌شناسی از منظر ارتباط طراح با مخاطب و بهره‌گیری از اصول خوانایی و تصاویر ذهنی که توسط نشانه‌ها ایجاد می‌شوند، می‌تواند گامی در جهت معنا بخشی به فضا و تقویت هویت جامعه معماری باشد (دباغ و مختاباد، 1390، ۶۰). ازآنجاکه دانش نشانه‌شناسی در نسبت مستقیم با فرهنگ اجتماعی جامعه تعریف می‌شود. امروزه توجه به مسئله روشنایی و نورپردازی خانه، محل کار، گالری‌های هنری و یا فضاهای تجاری و رستوران‌ها می‌تواند یکی از اصول مهم در طراحی آن فضا است. در این فهرست از بایدها و نبایدها در انتخاب تجهیزات و روش‌های روشنایی و طراحی نورپردازی در فضاهای مسکونی، به برخی از اصول مهم اشاره می‌شود. این پژوهش به دنبال آن است که مولفه‌های مرتبط با آموزش طراحی نور در مسکن را استخراج و دسته‌بندی نماید و برای این منظور از نشانه‌شناسی بهره می‌برد و به این سوال پاسخ می‌دهد که مولفه‌های آموزش طراحی نور در مسکن با تاکید بر نظریات نشانه‌شناسی چیست؟

 پیشینه پژوهش n

مؤذنی و همکاران در سال 1399 در مقاله­ای با عنوان «ارزیابی الگوهای نوری مؤثر بر کیفیت زندگی ساکنین واحدهای مسکونی با بهره‌گیری از هندسه فراکتال» ارزیابی کیفیت زندگی ساکنین واحدهای مسكونی با توجه به مؤلفه‌های تاثیرگذار مربوط است که در آن از نورگیرهای هندسی فراکتالی پرداخته­اند. یافته‌های تحقیق در سه گروه مؤلفه‌های عینی، ذهنی و عینی - ذهنی و شاخص‌های هر یک با استفاده از جداولی جداگانه با بهره‌گیری از طیف لیکرت ارزیابی و به ترتیب در امتیازهای (34 از 40)، (49 از 55) و (46 از 55) رتبه‌بندی شد. درنهایت با توجه به ادبیات نظری تحقیق، همچنین کسب امتیاز بالا توسط نظرات مثبت ساکنین در اکثر موارد ارزیابی از شاخص‌های کیفیت زندگی، پژوهش به این نتیجه رسید که پنجره‌ها و نورگیرهایی که در آن از الگوهای هندسی فراکتال استفاده شده است بر کیفیت زندگی ساکنین تاثیر مثبت داشته و در راستای ارتقای آن مؤثر است.

جوانی و همکاران در سال 1398 در مقاله­­­ای با عنوان «نور روز؛ محرک شادماني و سلامت روان ساکنين مجتمع‌های مسکوني؛ مورد مطالعاتي: مجتمع‌های مسکوني مناطق 7، 8، 12 و 14 شهر اصفهان» تبيين ميزان ارتباط ميان نور روز و سلامت روان و شادماني ساکنين مجتمع‌های مسکوني و افزايش شادماني فردي در پی يافتن چگونگي ارتباط ميان نور روز و شادماني ساکنين مجتمع‌های مسکوني در شهر اصفهان است. تجزیه‌وتحلیل اطلاعات نشان داد تفاوت معنی‌داری ميان سطح شادماني ساکنين مجتمع‌های مسکوني و ميزان نور هر واحد وجود دارد؛ به اين معني که هرچه ميزان نور واحدهاي مسکوني بيشتر باشد، ساکنين از سطح شادماني بالاتري برخوردار هستند. به‌نوعی به نظر می‌رسد طراحي بهينه و هدفمند نور روز در فضاي سکونت در بهبود سلامت روان افراد و شادماني ساکنين تأثيرگذار است.

خرمی در سال 1397 در رساله خود با عنوان «تاثیر طراحی داخلی بر دسترسی به نور روز در ساختمان‌های اداری» تغیرهای مختلف فضای داخلی مؤثر بر دسترسی به نور روز در ساختمان‌های اداری با پلان باز را با استفاده از نرم‌افزار ریدینس با پایه روش شبیه‌سازی سالانه دیسیم بررسی می‌کند. همچنین برای آن‌که نتایج شبیه‌سازی بیشتر قابل‌اتکا باشد، سامانه کنترل نور در نظر گرفته شده است. نتایج شبیه‌سازی نشان می‌دهد که با استفاده بهینه از نور روز می‌توان تا 80 درصد بسته به ویژگی‌های فضای داخلی در مصرف الکتریسیته صرفه‌جویی کرد. ردیف دوم میزهای اداره در مقایسه با ردیف اول میزها به میزان قابل‌توجهی نور کمتری می‌گیرند که با کاهش ارتفاع پارتیشن و افزایش انعکاس سقف، می‌توان میزان مصرف الکتریسیته در آن ناحیه را کاهش داد.

هومانی­راد و شرفی­نفر در سال 1394 «کندوکاوی در نسبت ارگونومی و معنویت بخشی نور روز در معماری مساجد» به بررسی چگونگی تاثیرات کیفی و کمی نور روز بر رضایت فرد حین عبادت دو مسجد والا از عصر صفویه، مسجد امام و مسجد شیخ لطف‌الله را به دلیل کاربرد هنرمندانه‌ی ویژگی‌های کیفی نور در جهت ایجاد احساس معنویت در فرد انتخاب نموده و با دو مسجد معاصر، مسجد قبا و مسجد جامع شهرک غرب مقایسه کرده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که بهبود عملکرد و آسایش بصری از طریق طراحی نورگیرها میسر می‌شود. نور روز می‌تواند عاملی تعیین‌کننده در میزان روابط افراد و تحریک‌کننده‌ی حس کاربر برای عبادت باشد و چگونگی آن رضایت فرد را حین عبادت رقم می‌زند. درنهایت باید گفت دانشی که محققان غرب با عنوان ارگونومی فضایی در سال 2010 در جهان پایه‌گذاری نمودند، بیش از چهارصد سال پیش در تفکرات و طراحی‌های معماران قدیم ایرانی ظهور عینی یافته و می‌توان ارگونومی را دانش بومی سرزمین ایران نام نهاد.

شفیعی و همکاران در سال 1393 در مقاله­ای با عنوان «بررسی تجلی رمز نور در معماری اسلامی بر مبنای نگاه اشرقی سهروردی به نور و تاکید بر شاخصه‌های مساجد اسلامی» ضمن تبیین نگاه خاص سهروردی به موضوع «نور»، بر مبنای آن تعریفی از هنر و زیبایی‌شناسی ارائه می­دهد و در ادامه نقش این نگاه را بر مسائل حکمی و لوازم موثر در ذهن، زبان و ناخودآگاه هنرمندان مسلمان ره‌گیری نماید. بر همین اساس در بین جلوه‌گاه‌های هنر اسلامی، معماری مساجد، به‌طور خاص، موردبررسی واقع شده است. درواقع معماری مساجد اسلامی، با توجه به ویژگی تجریدی بودن و کاربرد اشکال و رنگ‌های خاص، می­تواند جلوه­گر تصویر صریح مفهوم نور در ابعاد مختلف باشد و از این طریق می‌توان به رمزگشایی از آن‌ها پرداخت. تحلیل نقوش، رنگ‌های بکار رفته و نوع معماری قسمت‌های شاخص مساجد اسلامی که موضوع «نور» در آن حضور بارز دارد، نشان می‌دهد.

نتایج بررسی‌ها در حوزه پیشینه نشان داد که آموزش طراحی معنا محور نور با استفاده از تحلیل نشانه شناختی دارای پیشینه اندکی است. چیزی که با توجه به سابقه پژوهش‌های انجام‌شده ضروری می‌نماید، به یافتن ابعادی از تحلیل‌های نظری و یافتن مدل‌های عملی که بتوانند نور در مسكن را به‌عنوان عنصر معنا بخش فضا ارزیابی کند و به‌عنوان اصولی جهت آموزش معماران قرار گیرد، مبادرت گردد.

 

n روش تحقیق

این پژوهش از نوع کاربردی- بنیادی و از حیث روش ترکیبی چندلایه تودرتو است که برای بررسی متون، تدقیق سازی مولفه‌ها از روش کیفی و برای تحلیل سهم عاملی از رویکرد کمی استفاده می‌شود. ابتدا مرور نظام‌مند نسبت متغیرهای نشانه‌شناسی، فضاهای مسکونی و مولفه‌های آموزش طراحی صورت می‌گیرد. سپس سوال تحقیق مطابق با مفاهیم و تعاریف برگرفته از مبانی نظری به تعداد 7 سوال برای انجام مصاحبه نیمه‌باز افزایش می‌یابد. درنهایت مولفه‌ها برای تدقیق سازی و استخراج منطبق به طراحی مسکن مورد مصاحبه با متخصصان قرار می‌گیرد و مولفه‌ها استخراج می‌شوند. نحوه انتخاب متخصصان به روش گلوله برفی است.

در مرحله کیفی، سوالات مصاحبه به تعداد بیشتر گسترش می‌یابد

در مرحله کیفی با استعانت از تکنیک‌های گراند تئوری (کدگذاری) سعی به تقلیل داده‌ها می‌شود. ابزار گردآوری در این مرحله مصاحبه نیمه‌باز با سؤالات کوتاه است که از متخصصین درباره متغیر «آموزش طراحی» و با تاکید بر «نشانه‌شناسی» صورت یافته و از کدگذاری باز و محوری برای نیل به استخراج مولفه‌ها بر اساس مفهوم نشانه­شناسی و حوزه تاثیر فضاهای مسکونی در نرم‌افزار ATLASTI نسخه 9.1 استفاده می‌شود.

سوالات مصاحبه عبارتند از:

1.       از نظر شما، مولفه­های موثر بر آموزش طراحی نور چیستند؟

2.       چه رابطه­ای میان آموزش طراحی نور مسکن با رویکرد نشانه­شناسی وجود دارد؟

3.       آموزش طراحی نور چه تاثیری بر طراحی مجتمع­های مسکونی دارد؟

4.       عوامل موثر بر فرایند ایده پردازی چیست و نیز روابط میان آن‌ها در جریان آموزش طراحی مسکن چگونه است؟

5.       طرح‌های آموزش و میزان سهم آن در افزایش خلاقیت طراحی نور در مسکن چگونه است؟

در مرحله بعد (مرحله کمی) از آماره­های استنباطی برای تدقیق سازی نسبت به «فضاهای مسکونی» از روش دلفی با ضریب کندال با سه فاز طوفان فکری، تحدید، انتخاب استفاده می‌شود. در مرحله آخر بر اساس مولفه‌های به‌دست‌آمده 42 سوال در پرسشنامه تدوین و بین 384 نفر از دانشجویان معماری که حد بالای جدول مورگان می‌باشند به‌صورت تصادفی توزیع می‌گردد.

ساختار پرسشنامه با طیف لیکرت، شامل سؤالاتی با ساختار بسته در رابطه با سؤال اصلی پژوهش؛ یعنی مؤلفه‌های آموزش طراحی نور در فضاهای مسکونی با تکیه‌بر آرای نشانه‌شناسی کدم‌اند و کدام‌یک تاثیر بیشتری در طراحی نور بناهای موردمطالعه در شهر تهران دارند، طراحی شده بود.

جهت بررسي قابليت اعتماد بودن پرسشنامه در این پژوهش، از معيار آلفاي كرونباخ استفاده می‌شود. اعتماد به توانايي يك ابزار جهت اندازه‌گیری به‌طور مداوم اشاره دارد. لازم به ذكر است كه اعتماد يك ابزار در ارتباطي بسيار نزديك با اعتبار است. يك ابزار نمی‌تواند معتبر باشد مگر آن‌که قابل‌اعتماد باشد. بااین‌حال اعتماد يك ابزار به اعتبار آن وابستگي ندارد. قابليت اعتماد يك ابزار به‌طور عيني قابل‌اندازه‌گیری است. محاسبه آلفا، در زماني كه اندازه‌های چندگانه‌ای از يك مفهوم يا سازه به‌کاربرده می‌شود، به يكي از روش‌های معمول در تحقيقات پیمایشی بدل شده است. قبل از این‌که يك پرسشنامه به كار گرفته شود سازگاري دروني آن بايد مشخص شود. علاوه بر اين تخمين قابليت اطمينان نشان‌دهنده ميزان خطاي اندازه‌گیری در آزمون است. اگر اجزا در يك آزمون همبستگي داشته باشند ارزش آلفا افزايش می‌یابد در جدول زیر میزان آلفای کرونباخ برای پرسشنامه به ازای 42 تعداد متغیر 726/0 می‌باشد.

جدول 1: آلفای کرونباخ برای تمامی متغیرهای موجود(منبع: نگارنده)

آلفای کرونباخ(Cronbach’s alpha)	تعداد متغیرها (N)
726/0	42

نتایج مورد تحلیل آماره‌های استنباطی قرار می‌گیرد و برای سهولت و خروجی گرافیکی از نرم‌افزار ORIGINPRO نسخه v9.9.0.225 استفاده می‌شود. در جدول 2، ویژگی افراد مورد مصاحبه بیان شده است.

جدول 2: تخصص افراد مورد مصاحبه

درصد تجمعی	فراوانی	تعداد	مصاحبه‌شوندگان
39.2	34.8	11	اساتید معماری
60.6	21.4	6	اساتید معماری منظر
92.7	32.1	9	اساتید طراحی شهری
100	7.3	2	اساتید برنامه‌ریزی شهری
-	100	28	مجموع

 

نمودار تحلیل مراحل انجام تحقیق در تصویر 1 به شرح زیر است.

 

تصویر1: فرایند روش تحقیق

 

 

 

n محدوده مطالعاتی

منطقه یک تهران دارای محله‌های محبوب زیادی است که خانه‌های تازه‌سازی در آن وجود دارد. این ساختمان‌ها همه از بهترین و باکیفیت‌ترین تجهیزات ممکن ساخته شده­اند و دارای جزئیات زیادی هستند.

در این پژوهش، جهت انتخاب نمونه­های موردمطالعه، از نظرات متخصصین با استفاده از روش دلفی بهره گرفته شد. برای این امر ابتدا تخصص افراد موردمصاحبه در ارتباط با موضوع مشخص و کسانی انتخاب شدند که دارای دانش، تخصص، سابقه کار و تجربه کافی در خصوص آموزش طراحی نور در فضاهای مسکونی بودند. در مرحله اول سؤالاتی با ساختار باز طراحی گردید زیرا با تشویق مشارکت­کنندگان به طوفان ذهنی نتایج بهتری به دست می­آید. در گام بعدی با تحلیل توصیفی داده‌های به‌دست آمده از پاسخ‌های افراد، سؤالات دیگری طراحی گردید. در این مرحله از اعضا خواسته شد که با در نظر داشتن پاسخ گروهی به‌دست‌آمده از مرحله قبل، پاسخ‌های خود را بازبینی کرده و درصورتی‌که لازم می‌دانند آن‌ها را تغییر بدهند. همچنین در این مرحله درصدهای به‌دست‌آمده به افراد بازخورد داده شد و امتیازات کسب‌شده برای هر مورد، در اختیارشان قرار گرفت. سپس داده­ها در خصوص انتخاب بناهای موردمطالعه دوباره تحلیل شدند.

جدول 3، به بیان ویژگی­های خانه­های موردمطالعه می­پردازد.

جدول3: نمونه­های موردمطالعه

نقشه منطقه یک تهران (URL 2)
نام خانه	نوع بنا	نوع مالکیت	تصاویر
خانه خیابان بوعلی	خانه ویلایی ورودی شمالی از خیابان	خصوصی	نمای ورودی به حیاط (مأخذ: نگارنده)
			(مأخذ: نگارنده) این خانه دارای پنجره­های بزرگ، طراحی شده از کف تا به سقف است. در چنین شرایطی امکان استفاده از حداکثر میزان نور و تهویه وجود خواهد داشت.
خانه خیابان شریعتی	خانه ویلایی ورودی شمالی از خیابان	خصوصی	نمای ورودی به حیاط (مأخذ: نگارنده)
			مأخذ: URL 2 با توجه به اینکه بنا از منتهی الیه شمالی زمین شروع می‌شود، به لحاظ ضوابط شهری، در غرب به کوچه‌ای یک متری می‌رسد و در شرق به حیاط ملک همسایه، لذا نورگیری و ایجاد بازشو تنها در نمای جنوبی امکان‌پذیر است.
خانه خیابان نیاوران	خانه ویلایی ورودی شمالی از خیابان	خصوصی	نمای ورودی به حیاط (مأخذ: نگارنده)
			مأخذ: URL 2 به علت دوطبقه بودن (دوبلکس) سقف­های خانه بسیار بلند هستند و یک نورگیر به‌صورت مدور فضای خالی بین دوطبقه ایجاد کرده است.
خانه خیابان اقدسیه	خانه ویلایی ورودی شمالی از خیابان	خصوصی	نمای ورودی به حیاط (مأخذ: نگارنده)
			مأخذ: URL 2 طراحی این بنا به‌گونه‌ای صورت گرفته که امکان نورگیری طبیعی وجود داشته باشد.
خانه خیابان فرمانیه	خانه ویلایی ورودی شمالی از خیابان	خصوصی	نمای ورودی به حیاط (مأخذ: نگارنده)
			مأخذ: URL 2 طراحی فضای سالن پذیرایی در قسمت شمالی خانه قرار واقع شده است و پنجره­های آن به سمت حیاط باز می­شوند. قسمت کناری سالن یک فضای گودرفته دایره شکل وجود دارد که دورتادور آن با سنگ مرمر به شکل صندلی تعبیه شده است و جلوی آن یک شومینه قرار دارد.

 

n مبانی نظری  

به‌منظور تبیین مبانی و بنیادهای نظری به معرفی متغیرهای پژوهش پرداخته می­شود. متغیر وابسته در این پژوهش، «فضاهای مسکونی و دیدگاه نشانه‌شناسی» است که بر اساس آرای نظریه­پردازان نشانه شناس در فضاهای مسکونی موردبررسی قرار می‌گیرد؛ بنابراین «مولفه‌های آموزش طراحی نور»، متغیر مستقل است. آموزش طراحی در این تحقیق از باب و منظر نشانه‌شناسی مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد. جهت تشریح متغیر مستقل، ابتدا به تعریف آموزش و سپس دانش نشانه‌شناسی پرداخته می­شود. آنچه از آن به‌عنوان آموزش یاد می‌شود، حاصل تداعياتی است که در آموخته‌ها، تجربه‌ها، فرهنگ و عادات افراد ریشه دارد و ادراک، تصویر ذهنی و برخورد هر فرد را در ارتباط با آن فضا و فعالیت‌های رایج در آن رقم می‌زند. به‌عبارت‌دیگر، «معنای اثر» برآیندی از عوامل متفاوتی است که درنتیجه تعامل انسان و مکان حاصل می‌گردد که خود از طریق پیام‌های عناصر مختلف موجود در فضا صورت می‌پذیرد. درواقع کشف معنای این پیام‌ها، ارتباط انسان را با مکان برقرار می‌کند.

 

n نور در معماری

در معماری قدیم ایرانی نور مانند عناصر دیگر جدانشدنی از این معماری (از عناصر چهارگانه آب، خاک و هوا)، دارای سه وجه مادی، روان‌شناختی و معنوی است؛ و دراین‌بین نور از بالاترین مقام برخوردار است. این عنصر حیاتی در کنار تأمین نقش عملکردی با تدابیر معمار بنا، کالبد بی‌روح را به فضایی متفاوت و منحصربه‌فرد تبدیل می‌کند.

پوپ معتقد است از روزگار زرتشت، زیبایی با نور پیوندی ناگسستنی داشت. نور از اجزای ذاتی شخصیت معنوی بود و همسان با عقل و با خوبی که در همه‌جا با تاریکی، اهریمن و آشفتگی می‌جنگید. در ایران، روشنایی طبیعی شدید، محسوس و خلاق نقشی را که دین به آن بخشیده، به‌صورت متقاعدکننده‌ای بسط داده است (پوپ، 1366، 46).

ابن هیثم در کتاب خود به نام اپتیک زیبایی (الحسن) را نتیجه تعامل بیست‌ودو عامل تعریف می‌کند. نور، رنگ، فاصله، مکان، سختی، شکل، اندازه، جدایی، تداوم، تعداد، حرکت، سکون، زبری، نرمی، شفافیت، کدورت، سایه، تاریکی، زیبایی، زشتی، همانندی و ناهمانندی؛ و در میان این عوامل تنها نور و رنگ که خود جلوه‌ای از نور است را دارای قدرت تحریک به‌صورت تنها می‌داند درصورتی‌که دیگر عوامل در ترکیب با یکدیگر است که معنا می‌گیرند (ابن هیثم، 438 ه.ق).

کیفیت به حضور رساندن نور در معماری بیان‌گر معماری و واسط درک آن است. ابعاد، عملکرد و عناصر الحاقی هر فضا، میزان و کیفیت نور آن فضا و بازشوهای به کار برده شده را تعریف می‌کند. به‌طوری‌که ویژگی‌های نورگیر هیچ دو فضای متفاوتی، یکسان نیست. مدخل‌های ورود نور در معماری ایران یا به‌صورت مستقیم نور را به داخل فضا هدایت می‌کنند و یا نور با عبور از لایه کنترل‌کننده وارد فضا می‌شود (کسرایی،1387، 129). این لایه واسط می‌تواند سطحی مشبک و یا نیمه شفاف باشد که بسته به فضای هدف کیفیت نور را دستخوش تغییر می‌کند. این نوع مدخل‌ها حداکثر راه‌های ورود نور به داخل فضا را شامل می‌شوند چراکه حضور نور را باکیفیت مناسب و دلخواه در فضا را می‌توان داشت. در معماری قدیم ایرانی تنها مدخل ورود نور موردبحث نیست بلکه این مقصد آن است که معنای آن را کامل می‌کند. درواقع چگونگی ورود نور، گذر از فضا و نقش‌بندی نور در کنار سایه است که فرایند حضور نور را تکمیل می‌کند؛ و در این مسیر عوامل مختلفی کیفیت نهایی نور را تعریف می‌کنند ازجمله سطوح، رنگ، مصالح و آرایه‌های موجود (نایبی و همایونی، 1386، 3).

اگرچه موضوع سطح در اثر نمی‌تواند به‌آسانی بدون در نظر داشتن خصوصیات هویتی آن چون مصالح، رنگ و بافت مورد تحلیل قرار گیرد اما سطوح معماری به‌عنوان یک عامل مجزا در ترکیب با یکدیگر و بسته به «رویارویی یا عدم رویارویی با نور» و نیز میزان و چه‌بسا «زمان تاثیرپذیری» از آن (روشنایی با تاریکی و نیز سایه‌ای که بر اساس حرکت نور از سایر اجزا بر خود می‌پذیرند) در حضوربخشی و ادراک فضا دخیل بوده‌اند (دشتی شفیعی و همکاران، 1392، 8). سطوح یکدست، مجوف، جلو و عقب‌رفته با تاقی‌ها و طاقچه‌ها و نیم ستون‌ها، سطوح انتزاعی تداعی شده با عناصری چون ستون، سطوح متقاطع با مدخل یا مدخل‌های نوری و درنهایت سطوح مختلف ازنقطه‌نظر ریخت‌شناسی، با رفتارهایی که در قبال نور و با ترکیب‌هایی از سایه و نور که پدید می‌آورند، حضور نور را واجد کیفیاتی می‌کنند که این کیفیات سیر ادراک فضا را مطابق با نیازها و خواست‌های برپایی اثر مورد هدف قرار می‌دهند (Lam, 1986, 253).

تابش نور بر سطوح صیقلی و انعکاس آن بر روی سطوح دیگر، ادامه‌دهنده نور واردشده در فضا است، به‌طوری‌که مسیر نور تا رسیدن به هدف مدنظر و طی مکان‌های پیش‌بینی‌شده، قطع نگردد. هانری کربن از این مصالح صیقلی بانام «آیینه کاشی» یاد می‌کند. مصالحی چون آجر و چوب با جذب نور و بازتاب اندک آن فضایی آرام‌تر نوری را باعث می‌شود، گچ با رنگ روشن خود روشنایی فضا را دوچندان می‌کند و آینه‌ها علاوه بر بازتاب نور فضایی رمزآلود می‌سازد و هندسه فضا را به خارج از مرزهای واقعی می‌کشاند (پاکزاد، 1387، 59). شیشه‌ها با کمی تغییر زاویه هدایتگر نورند و در نوع رنگی خود، کیفیت نور را متغیر می‌سازند. چیدمان انواع این مصالح است که در جوار و ترکیب با یکدیگر تنوع فضایی را حاصل می‌شود و با نقش‌آفرینی در حد مطلوب خود، داستان گذر نور را روایت می‌کنند (نایبی و همایونی، 1386، 96). در جدول 4، آرای برخی ازنظریه­پردازانی که به مطالعه نور در معماری پرداخته­اند، آورده شده است.

جدول4: ادبیات مرتبط با نور در معماری (مأخذ: نگارندگان)

نام نویسنده	نام کتاب	ماهیت فیزیکی	تاثیر ذهنی – رفتاری	توضیحات
جان لنگ	آفرینش نظریه معماری	شفافیت مکانی	فرایند تطابق و همسازی – تداعی­گر	میزان روشنایی طبیعی یا مصنوعی محیط را دارای اهمیت عملی و نمادین می‌داند که به ترتیب به ویژگی چشم و فرآیند تطابق و همسازی ربط دارد و دیگری به معنای تداعی‌کننده روشنایی‌های هر محیط است (لنگ، 1386).
هانری کربن	شهرهای رمزی	فرم خاص نورپردازی	فضاسازی	بهره­گیری از جهت غالب نور در تابش و جهت­گیری بر اساس آن با توجه به ملاحظاتی که بنا ملزم به عنایت به آن است ترکیبی از کیفیات به­کارگیری نور در معماری را شامل می‌شود. استفاده از نور به‌عنوان عامل راهنما در شناخت و معرفی فضاها یا بخش­هایی از تک فضاها از مده خصوصیات به­کارگیری نور برای تحقق حضوری کیفی است (کربن، 1370، 32).
استیون هال و همکاران	پرسش­های ادراک	چندحسی	به روح ادراکی و قدرت متافیزیکی	از نگاه پدیدارشناسانه به روح ادراکی و قدرت متافیزیكی معماری نشات گرفته از نور و سایه اشاره می‌کند و اساس آنچه چشم می‌بیند و احساس می‌کند را منوط به شرایط نور در معماری می‌داند. هال با بیان ایده پارالاکس (زاویه شکست نور)، که می‌تواند به‌عنوان سکانس بندی یک سطح که ناشی از حرکت فرد در فضاست، سعی دارد یک شرایط خاص را تعریف نماید که به‌عنوان یکی از ابزارهای طراحی برای بالا بردن حس فضا و تاثیر مصالح و متریال مورداستفاده قرار گیرد (Holl et al., 2006, 18).
اولریک اکسنر دتریش پرسل	مفاهیم پایه در طراحی فضا	لایه‌بندی، شفافیت و رقص آرایی	مرز و ابعاد قابل‌رؤیت به‌مثابه درک فضا	درک کلی از فضا را زمانی میسر می‌داند که مرزها و ابعاد فضایی به‌اندازه‌ی کافی قابل روئیت باشد. از این منظر طراحی فضایی برابر است با طراحی نور در فضا  (اکسنر و پرسل، 1397، 157)
مایکل براون	تفکر معمارانه	مصالح ساختمان	حس در فرایند طراحی	نور و نقش اساسی آن بر حس را در فرآیند طراحی مطرح می‌کند و از عنصر نور به‌عنوان مهم‌ترین مصالح ساختمانی یاد می‌کند (براون، 1396، 113).
تادائو آندو	شعر فضا	نور، مکان، زمان	هستی­بخش	نور به زیبایی نمود می­­بخشد. او با نشاندن طبیعت و نور متغیر در درون فرم­های هندسی موجب ایجاد فضاهای پیچیده می‌شود و موجب می‌شود که فرد عناصر ترکیبی فضا را درک کند(Ando, 1988, 453).
تیتوس بورکهارت	هنر اسلامی زبان و بیان	کنتراست رنگ	وحدت الهی	هیچ نماد و مظهری مانند نور به وحدت الهی نزدیک نیست. ایجاد اثربخشی نور به‌عنوان یک عامل کیفی و نه یک عنصر صرفا عملکردی و چه‌بسا عاملی زیباشناختی با نقش زمینه‌ای تاریکی است. بهره­گیری از تاریکی به‌عنوان عامل متضاد در روشی که می‌توان آن را ادراک قیاسی نامید در بناها می‌توان اعمال نمود. روشنایی درواقع به‌خودی‌خود دیدنی نیست و سرشت آن با تقسیمات آن به رنگ­ها دگرگونی و با افزایش و کاهش آن به درجات میان نور و تاریکی کاسته نمی­شود. همان‌گونه که لاوجود شناخته نمی­شود مگر با قیاس با ضدش یعنی وجود، تاریکی هم به دیده نمی‌آید مگر با ضدش که روشنی باشد و درجات روشنی و تاریکی سایه را پدیدار می­سازد (بورکهارت، 1365).
سید حسین نصر	نظر متفکران اسلامی درباره طبیعت	ابزار حسی و فراحسی	تصورات ذهنی برخاسته از حقایق عینی	حضور نور در معماری، توأمان بر عین و ذهن تاثیرگذار می‌داند که توسط ابزارهای حسی و فراحسی درک و شناخته می‌شود. درواقع حضور اندیشیده نور در معماری از طریق انتخاب آگاهانه از اجزا، ترکیب آن­ها و نیز اثر برایندی­شان به تحقق می­رسد و کالبد خام معماری را به پیکره­ای برخلاف انتظار مبدل می­کند (نصر، 1342).

 

n طراحی نور در مسکن

در طراحی استفاده از نور روز دو سطح کلی (عام) و جزئی (خاص) وجود دارد. سطح عام به مباحثی می‌پردازد که قابل‌تعمیم به اکثر بناها و قالب‌های طراحی است (مساوات و شاطرزاده، 1391، 6). الگوهای متفاوت انتشار نور از مشخصه­های معمارانه جداره­های نور گذر (بازشوها و سایبان‌های داخلی و خارجی) چون هندسه و ترکیب‌بندی آن‌ها در فضای داخل تاثیر می‌پذیرد. تحقیقات اندکی به گونه شناسی انواع متفاوت شرایط انتشار نور روز در فضای داخلی پرداخته‌اند(محمدی­تبار و فیاض، 1391، 17). اغلب مطالعات صرفا به بررسی تعداد محدودی از الگوهای انتشار نور روز و ادراکات ساکنان معطوف گشته و دغدغه‌ای جهت گونه‌بندی شرایط متفاوت انتشار نور روز در فضای داخلی نداشته‌اند(برهانی داریان و علی الحسابی، 1386، 27). دراین‌بین رو کاسل و اندرسن (2014) با بررسی نمونه‌های متعددی از معماری معاصر، الگوهای متفاوت انتشار نور روز در آن‌ها را به‌طور شهودی و برمبنای تضاد درخشندگی فضایی (تیرگی و روشنی) و تنوع درخشندگی به ده گونه کلی مقوله‌بندی نمودند همانطور که تصویر 2 نمایش می‌دهد این الگوها به ترتیب شامل الگوی انتشار مستقیم و اغراق‌آمیز (انتشار کاملا متغیر نور روز از سقف)، انتشار مستقیم و دراماتیک (انتشار تکه‌های وسیع نور مستقیم از جداره‌ها در فضا)، انتشار مستقیم و فیلتر شده (انتشار فیلترشده نور مستقیم از جداره و سقف در فضا)، انتشار نسبتا مستقيم فضا (ترکیب انتشار مستقيم بدون فیلتر و فیلترشده نور)، انتشار مستقیم (انتشار نور بدون فیلتر و با کمترین موانع ورود)، انتشار مستقیم انتخابی (انتشار نور مستقیم به شکل انتخابی، مجزا و هدفمند)، انتشار مستقیم و غیرمستقیم (انتشار نور از بازشوهایی با عمق زیاد در جداره‌ها که منجر به انتشار مستقیم و غیرمستقیم نور در فضای داخلی می‌شود) انتشار فضایی غیرمستقیم (انتشار غیرمستقیم نور در جهت‌های متفاوت از جداره و سقف در فضای داخل)، انتشار غیرمستقیم (انتشار نور غیرمستقیم صرفا از جبهه شمالی) و انتشار غیرمستقیم و پخش شونده (بهره‌گیری از صفحات پخش‌کننده نور که تضاد نو و سایه را در فضا کاهش دهد) می­شوند. (Rockastle and Anderson, 2014)

 

تصویر2: گونه‌های متفاوت انتشار نور در فضای داخلی مسکن­ها بر مبنای تضاد درخشندگی فضایی و تنوع درخشندگی (Rockastle and Anderson, 2014, 328)

n نشانه‌شناسی

منظور از نشانه‌شناسی دانشی است که به بررسی کارکرد اجتماعی نشانه‌ها و یافتن سازوکارهای تولید معنا از طریق نظام‌های نشانه‌ای می‌پردازد (سجودی، ۱۳۸۷، 132). به‌بیان‌دیگر، کاربرد علم نشانه‌ها با توجه به‌تمامی جلوه‌های فرهنگی در قالب لایه‌هایی فراتر از نشانه‌های ملموس و محسوس و توجه به دلالت‌های ضمنی و کشف ساحت غیابی متن را نشانه‌شناسی می‌گویند (دینه سن، 1380، 119). معماری، همچون هر وسیله ارتباطی دیگری، در فرایند مکالمه هر متن اجتماعی، حامل پیام و یا مجموعه‌ای از پیام‌ها است که به‌وسیله گره‌های دلالتی و روابط درون‌متنی به مخاطب منتقل می‌شوند. مخاطب نیز با توجه به شبکه شکل‌دهنده متن و لایه‌ها و روابط درون‌متنی و از طریق قراردادهای اجتماعی، مسائل و برداشت‌های ذهنی و نوع نگاه و زاویه دید خود، به دریافت پیام‌های متن و یا معناسازی برای متن همت می‌گمارد (اهری، 1387، 401). پس هر متن یک نظام و شبکه دلالتی را به روی مخاطب می‌گشاید و هرکدام از اجزای این شبکه وسیع به عضوی دیگر اشاره می‌نماید(Boyce, 2003, 451). هرکدام از این اجزا، نشانه‌ای است که مخاطب را به «بازتولید» متن دعوت می‌کند، پس هر متن شبکه‌ای از نشانه‌هاست. این نشانه‌ها به‌طور مجرد، واجد معنایی خاص نیستند و تنها در بافتار شبکه گون متن، دلالت­گری خود را نشان می‌دهند. درنتیجه به‌منظور شناخت، تفسير، تأویل و معناسازی متن به وجود دانشی منسجم نیاز است که به شناخت ریز عناصر شبکه متن و روابط درونی متن و تأويل معنای متن بپردازد؛ این دانش نشانه‌شناسی نام دارد (دباغ و مختاباد، ۱۳۹۰، ۷۰).

در رویکرد اروپایی فردینان دو سوسور زبان‌شناس سوئیسی، یکی از نخستین کسانی بود که بر اهمیت علم نشانه‌شناسی تاکید، کرد طوری که شاید بتوان او را پایه‌گذار علم نشانه‌شناسی در رویکرد اروپایی آن دانست نشانه‌شناسی به نظر سوسور علم پژوهش نظام‌های دلالت معنایی است (احمدی، ۱388، ۱2). نشانه‌شناسی از این منظر نظامی بسته است و بر روابط دالی و مدلولی به شکل انتزاعی آن تاکید دارد. نشانه سوسوری از یک‌سو به رابطه لازم و ملزوم دال و مدلول اهمیت می‌داد و از دیگر سو این رابطه را اختیاری می‌دانست که ازنظر نظام ارزشی قابل توجیه نبود. ازاین‌رو نشانه موردنظر سوسور مدلولی، قطعی نهایی و پایان‌یافته را توصیف می‌کند (ساسانی، 1389، 46).

انتخاب اصطلاح نشانه - معناشناسی برای این علم با تحول نشانه‌شناسی مرتبط است. این واژه برای پیچیده نمودن زیبا جلوه دادن و نوگرایی انتخاب نشده است (شعیری، ۱،۱۳۸۵). تحول عظیمی که در زبان‌شناسی از دوره سوسور آغاز شد، با مطالعات يلمزلف، بارت و دیگران ادامه پیدا کرد و به گرمس رسید. درواقع همان جایگاهی بود که بررسی معنا در زبان­شناسی یافت (چندلر، 1387، 52). این تحولات سبب شد تا در حوزه مکتب پاریس، واژه نشانه-معناشناختی جانشین نشانه­شناسی شود.

در نشانه‌شناسی سوسوری و حتی فلسفی نشانه‌ها در رابطه نظام‌مند و لازم و ملزوم دال و مدلول و در خارج فرایند زبانی قرار می‌گیرند (شعیری، ۱۳۸۸، ۳۸). در نشانه‌شناسی موردنظر پیرس، رابطه دال و مدلول رابطه‌ای غیرمتقارن است. ازنظر او این رابطه، ویژگی حسی- ادراکی دارد؛ چون ارتباط بین ابژه با تصور ذهنی از همان ابژه، از زاویه دید یا نظرگاه سوژه صورت می‌گیرد. پس می‌توان به وجود حضوری زنده قائل شد که هم نگاه و زاویه دید دارد و هم نشانه را در فرایندی دینامیک دریافت می‌کند؛ اما به دو دلیل هنوز نمی‌توان از نشانه- معناشناسی گفتمانی سخن گفت:

الف) برای جسمانه به‌مثابه پایگاهی که ازآنجا همه فعالیت‌های حسی- ادراکی شکل می‌گیرد جایگاهی دیده نشده است؛ ب) غیاب نظام ارزشی؛ نظامی که بدون آن نمی‌توان برای فرایند معنا هیچ هوشمندی قائل بود (ماجدی،1391، 89).

n ابعاد نشانه­شناسی

n بعد حسی - ادراکی نشانه­شناسی

گفتمان نشانه معناشناسی با جریان‌های مختلف حسی، ادراکی، عاطفی زیبایی‌شناختی، رخدادی جسمانه­ای و تنشی پیوند دارد. در آفرینش‌های ادبی، نشانه- معناها درنتیجه ارتباط حسی- ادراکی انسان شکل می‌گیرند طوری که می‌توان احساس و ادراک را خاستگاه نشانه معناها داست (باقری و عینی فر، ۱۳۹۵، ۷). مسئله‌ای که علوم زبانی مانند پدیدارشناسی و نشانه - معناشناسی با آن مواجه هستند این است که چگونه معنا از طریق احساس و ادراک شکل می‌گیرد شکل‌گیری معنا از طریق احساس و ادراک نیز همیشه با مشکلی اساسی روبه‌رو است و آن اینکه در گفتمان‌های ادبی جریان‌هایی حسی تابع جریانی هستند که گرمس آن‌ها را گریز از واقعیت می‌نامد بر اساس این واقعیت در پشت پرده‌ای از ظاهر پنهان می‌ماند که برای جبران دورافتادگی از واقعیت معنایی و دستیابی به بنیان‌های ادراک حسی نشانه- معناها باید به پدیدارشناسی مراجعه نمود. پدیدارشناسی، با ایجاد شناخت صفر دستیابی به این بنیان‌ها را ممکن می‌سازد و چنین مفهومی به معنی مطالعه معنا در دل زندگی و در راستای واقعیت نزدیک به آن است به همین دلیل امروز نشانه معناشناسی، در جست­وجوی زمینه‌های آفرینش معنا از طریق فرایند حسی ادراکی است (شعیری، ۱۳۸5، 135).

 

n بعد حسی - دیداری

این‌گونه حسی، نسبت به گونه‌های دیگر دارای ابعادی بسیار گسترده است و همه ویژگی‌های گونه‌های دیگر حسی مانند، تعاملی، انتقالی، دوسویگی، انعکاسی درونه­ای مرحله‌ای شمایلی، هم‌زمانی و برگشت‌پذیری را دارد اما مهم‌ترین ویژگی گونه حسی دیداری مقدم بودن آن بر حواس دیگر است؛ یعنی فرایند حسی دیداری می‌تواند سبب تحریک و تحرک شوشگر و ارتباط او با جریان‌های حسی دیگر شود و یا بالعکس سبب بسته شدن ارتباط و قطع فعالیت حسی شود. پس این‌گونه حسی، می­تواند در صدر گونه‌های حسی دیگر قرار گیرد و زمینه گستردگی یا محو آن‌ها را فراهم آورد (برودنت، 1385، 21) بعد حسی- دیداری امکان، تکثیر، زایش گسترش و تعامل بین گونه‌های عاملی و یا دیگر گونه‌های حسی را به وجود می‌آورد (فولادی و جعفری، 1392، 3). این‌گونه حسی باقابلیت انفصال پوسته‌ای می‌تواند هر چیز را از پوسته خود جدا سازد و با پوسته‌ای جدید نمایان کند. نور یکی از عناصری است که می‌تواند سبب تغییر پوسته‌ای گونه‌های بیرونی شود. نور ملایم نور، تند نور خیره‌کننده نور منعکس‌شده نور پر، نور شفاف، نور جذب‌کننده نور ضعیف نور ثابت نور متحرک همه در انفصال پوسته‌ای تاثیرگذار هستند و سیال شدن معنایی را موجب می‌شوند (احمدی، 1388، 127). جدول 5، برخی از عوامل معناساز در معماری در قالب کیفیت­های گوناگون حسی، کیفیت­های فرمی و کیفیت­های تداعی­کننده نشانه­ها را نشان می­دهد.

جدول5: چگونگی نمود نشانه­ها در معماری (فلاحت و نوحی، 1391، 21)

دال (نمود)	مصداق	مدلول (تفسیر)
کیفیت فرمی	پیکره­بندی بنای معماری -استفاده از فرم­های نمادگرایانه در اجزا بنا -اعمال برخی عامل نمادگرایانه در جهت مقاصد طراح شکل­دهی فضای معماری شکل­دهی فضاهای بزرگ و کوچک، پراکنده و متراکم، محصور و باز، عمودی و افقی	تداعی حاصل از اصول فرم­شناسی و تداعی­های حاصل از الگوها
کیفیت حسی-ادراکی	به‌کارگیری مصالح معماری استفاده نمادگرایانه از مصالح	تداعی­های حاصل از الگوها، تکرار، تقویت زمینه­های فرهنگی
	استفاده از نور در فضای معماری استفاده از نور طبیعی، نور مصنوعی، نور متمرکز و یا نور خطی و ... استفاده از رنگ در فضای معماری	تداعی­های حاصل از اصول اجتماع­پذیر فرهنگی، اعتقادی و اصول سیماشناختی. تداعی حاصل از اصول اجتماع­پذیر و فرایند تکرار.

n آموزش­ طراحی با دیدگاه نشانه­شناسی در مسکن

در حوزه معماری یکی از مفاهیم بسیار مهم اما مبهم و ناشناخته مفهوم طراحی است. طراحی پدیده هنری است که در ذهن اتفاق می­افتد و ماهیت چندبعدی دارد و بنابراین شناخت پروسه‌ها و مراحل فرآیند آن ضروری است. آموزش معماری با آموزش طراحی معنا می‌یابد(ذاکری، 1390، 32). آموزش آکادمیک معماری از ابتدا گرایش به فردیت داشته است، اما آموزش معماری به‌طور طبیعی با آموزش‌های معلم محور دانشگاهی که منبعث از طراحی آموزشی عینیت گراست تناسبی ندارد. به همین، دلیل پیروی از روش‌های معمول آموزش دانشگاهی نمی‌توانند برای آموزش طراحی معماری سودمند باشند(أنتونيادس، 1388، 33)، بنابراین در مطالعاتی که معطوف به توسعه روش‌های آموزش طراحی معماری است می‌توان از قابلیت‌های توسعه‌یافته رویکردهای طراحی آموزشی سازنده گرا بهره گرفت، چراکه طراحی آموزشی سازنده گرا مشتمل بر فراهم آوردن ،محیط منابع و پشتیبانی از فرآیندهای یادگیری است(خیابانیان، ۱۳۸۸، ۵۱). همچنین بر توجه به اصولی مانند مشارکت فعال یادگیرنده در فرآیندهای یادگیری گنجاندن یادگیری در زمینه‌های اصیل و واقعی مسئله گشایی یادگیری بر بستر مشارکت و تعاملات اجتماعی تاکید می‌شود، بنابراین بهره‌گیری از آموزش طراحی مخاطب محور در سایه معنانگری با دیدگاه نشانه‌شناسی نیز با ماهیت محیط آموزشی سازنده گرا و در سایه توجه به مولفه‌های شیوه و محتوای آموزش طراحی مسکن سازگار است پرداختن به تحقیق در آموزش طراحی، مستلزم پژوهش در زمینه‌ای خاص از کاربری‌ها است، چراکه فرآیندهای آموزش بر اساس محتوای موضوع روش‌ها و مراحل متفاوتی را طلب می‌نماید(حجت، ۱۳۸8، 21). در این میان پرداختن به فضای سکونتی در اولویت است؛ چراکه فضاهای مسکونی در حدود نیمی از سطوح شهرها را اشغال نموده و جایگاه تبلور فرهنگ سنت شکل زندگی فناوری و تمدن هر جامعه‌ای است. از سوی دیگر بخش عمده زندگی افراد در خانه سپری می‌شود (ارجمندی، 1390، 25).

طراحان با سیر روند پژوهش بسترشناسی، به تحلیل داده‌ها پرداخته و به کشف و استخراج وجوه زیبایی‌شناختی از دیدگاه مخاطبان بستر طرح می‌پردازد و بر اساس آن ایده پردازی می‌نمایند(Beamish, 2002, 134). ایده­پردازی براساس رعایت ابعاد روان‌شناختی در کنار وجوه زیبایی شکل می‌گیرد و سپس در قالب طراحی فرم و کالبد و فضا خلق اثر می‌نماید و بعد از تجسم ایده به ارزیابی آن پرداخته می‌شود (محمودی، ۱۳۷۸، ۷۶). ارزیابی نه به معنای آنچه امروزه در سطح آموزش طراحی به‌صورت سلیقه محوری اساتید اجرا می‌شود، که منظور، ارزیابی جامعه مخاطبان براساس ادراک آنان از نشانه‌هایی است که بیانگر دیدگاه‌های زیبایی‌شناختی کاربران در قالب طرح است.  چرخه فرایند شناسایی بستر و کاربرد نشانه­ها در راستای رضایت زیبایی­شناسانه و روان­شناسانه در قالب طراحی و نیز ارزیابی نشانه­ها توسط مخاطبان، مهم­ترین وجوه ارتباطی میان عوامل  موثر بر آموزش طراحی مسکن است(رحیمی، ۱389، ۱86). وجوه روان­شناسی به‌طور عمده به‌صورت  تاثیرگذاری بر ایده­پردازی در فرایند طراحی و آموزش نقش می­آفرینند اما  ابعاد زیبایی­شناختی علاوه بر اثرگذاری بر ایده­پردازی به‌صورت مستقیم بر طراحی روابط فضایی و نیز ارزیابی نشانه­ها تاثیرگذار است. یکی دیگر از چرخه­های جزیی در فرآیند آموزش میان مراحل طراحی فرم و کالبد و طراحی روابط فضایی شکل می‌یابد که بر لزوم توجه اساتید به انطباق و همخوانی کالبد و فضا در طراحی دانشجویان تاکید دارد. چرخه تحلیل پژوهش محور –ایده­پردازی- طراحی روابط فضایی- ارزیابی خوانش­محور جمعی نشانه­ها نیز بر لزوم هدایت دانشجویان به تحقق ایده­ها در قالب طراحی روابط فضایی در راستای رضایتمندی مخاطبان اشاره دارد (لاوسون، ۱۳۸۷، ۳۶).

 

n نشانه­شناسی نور در مسکن

نور و ورود آن به فضا می‌تواند براي القاي مفاهیم و اهداف گوناگون به کار رود، گاهی نور می‌تواند از روزنی وارد شود و براي تاکید نقطه‌ای خاص و یا شیئی مهم باشد و یا اینکه با ورود نور ملایم به فضا، آن را روحانی نشان دهد. نور می‌تواند به‌گونه‌ای وارد فضا شود تا کیفیت محوري فضا را القا کند و یا ایجاد حرکت و سکون کند و مسیر حرکت را تعریف کند. نور و درجات مختلف حضور نور در فضا می‌تواند سلسله‌مراتب را تعریف کند و فضا را تفکیک کند. درواقع حضوربخشی به نور در یک فضا می‌تواند در ادراك فضا اثرگذار باشد.

جدول6: ویژگی­های نشانه­شناسی نور (مأخذ: نگارندگان)

نشانه­شناسی نور	نور و سلسله‌مراتب	در فضاي معماري ایرانی به‌دقت از سلسله‌مراتب نور و تاریکی به نشانه حرکت و هدایت از فضایی به فضاي دیگر استفاده شده است(بهروز فر،1375، 63). طیف روشنایی تا تاریکی و بعد بازهم روشنایی در ورودي بنا، مخاطب را به سمت داخل بنا هدایت و دعوت می‌کند و او را در بخش‌هایی، از فضاي عمومی به خصوصی می‌برد(Veitch, 2001, 179). تفاوت عناصري که در کنار هم قرار گرفته‌اند، سبب ایجاد سلسله‌مراتب می‌گردد و مخاطب را به جهت موردنظر هدایت می‌کند(Boyce,2003, 76). تغییرات روشنایی در فضاهاي کنارهم و یا در یک فضا می‌تواند نشانه تعریف سلسله‌مراتب و ایجاد حس حرکت در بنا شود و یا حرکت بصري را ایجاد کند (زنوزی و فرخ شبابي، 1374، 129).	سلسله‌مراتب نوری (مأخذ: ابراهیمی، 1393).
	نور و تفکیک فضایی	با ایجاد عرصه‌هایی از نور و تاریکی درواقع با ایجاد گونه‌های متفاوت انتشار نور در فضای داخلی خانه­ها، می‌توان فضاي یکپارچه را به بخش‌های مجزا تقسیم کرد (ارجمندی، 1392، 58). قرارگیري روشنایی در کنار سایه و وجود طیفی از روشنایی در یک فضاي بزرگ، فضاي بزرگ را به چندین حوزه تقسیم کرده و آن را این‌گونه تعریف می‌کند. (Tregenza & Wilson, 2011, 99).	تفکیک فضایی به کمک نور (مأخذ: پرورش­نیا و همکاران، 1394)
	نور و تشخیص زمان	در یک بناي معماري درك زمان براي مخاطب از اهمیت بالایی برخوردار است (گیفورد، 1375، 163). ورود نور طبیعی به فضاي معماري می‌تواند مخاطب را نسبت به زمان آگاه سازد (پاکزاد،1387، 121).  تغییر حالت فضاي معماري به‌واسطه‌ی تغییر میزان نور طبیعی در طول روز می‌تواند نشانه ایجاد آگاهی در مخاطب شود((Hong yeji, 2002, 106. این‌گونه تصاویر متعددي از فضا در ذهن مخاطب ساخته می‌شود (حائری، 1388، 102) و  مختصات جغرافیایی را نیز نشان می‌دهد(قیابکلو،1391، 59).	نور و تشخیص زمان URL 1
	نور و حرکت	یکی از مهم‌ترین مشخصه‌های نور طبیعی نیز توالی و تکرار آن در طول روز است که باعث تغییر و حرکت و تنوع می‌شود (سوسن آبادی فراهانی و احمدی، 1395، 5). نور طبیعی با حضور در فضاي معماري می‌تواند نشانه ریتم و محور باشد و منجر به القاي حس حرکت در مخاطب شود. (Boyce, 1998, 451)	ریتم نوری و تقویت مسیر حرکت (ابراهیمی، 1393).
	نور و تمرکز و تاکیدبخشی	براي جلب‌توجه مخاطب به سمتی می‌توان از نور طبیعی استفاده کرد. به کمک نور می‌توان فضاهایی با ارزش‌های نوري متفاوت خلق کرد (اسدپوریان، 1392، 106). تمرکز تابش نور بر قسمتی از فضا درحالی‌که بقیه بخش‌ها در روشنایی کمتري قرار گرفته‌اند، اهمیت آن بخش را گوشزد می­کند(برهانی داریانی، 1386، 44). در فضاهاي بزرگ می‌توان با ارزش‌گذاری نوري ذهن را متمرکز بخش‌های اصلی کرده و قسمت‌های فرعی و کم‌اهمیت را از ذهن مخاطب دور کرد(گروتر، 1383، 459).	نور و تمرکز (گروتر، 1383، 459).
	نور و حس دعوت‌کنندگی	نور با ایجاد گونه‌های متفاوت انتشار نور در فضای داخلی خانه با تکرار خود در فضا مسیر حرکت را تعریف می‌کند و به گذر در فضا دعوت می‌کند و با تغییر در زاویه و میزان تابش و نحوه ورود به فضا مخاطب را به سمت خود می‌کشاند (برهانی داریانی، 1386، 43). وجود نور در کنار تاریکی آدمی را به‌سوی نور دعوت می‌کند. نور نشانه دعوت­کنندگی­ است (محمدی­تبار و فیاض، 1391، 17).	نور طبیعی و حس دعوت­کنندگی (محمدی­تبار و فیاض، 1391، 17).

با توجه به نتایج به‌دست‌آمده و ارتباط بین متغیرهای پژوهش در تصویر 3، ترسیم شده است.

 

تصویر3: چارچوب مفهومی به‌دست‌آمده از مولفه‌های آموزش طراحی نور در فضاهای مسکونی با تکیه‌بر آرای نشانه‌شناسی

 (نگارندگان)

 

 

 

n  تحلیل یافته‌ها

کدگذاری مصاحبه‌ها و استخراج مولفه‌های آموزش طراحی نور در این مرحله صورت می‌گیرد و پس از انجام مصاحبه‌ها نتایج برای سهولت انجام کار وارد نرم‌افزار می‌شود و برای تعدیل داده‌ها کدگذاری با رویکرد تعدیل و تفسیر داده‌ای صورت می‌گیرد. تصویر 4، مولفه­های استخراج شده از متون مصاحبه­ها را نشان می­دهد.

 

 

تصویر4: استخراج مولفه‌های آموزش طراحی نور

طبق آمار توصیفی 253 نفر (72.1%) از جامعه نمونه، مرد و 98 نفر (27.9%) زن بوده و 74.4% در گروه سن 30 -18 سال قرار داشتند. در این قسمت، طبق عوامل براساس مولفه‌های به‌دست‌آمده از آموزش طراحی در معماری با تاکید بر نشانه‌شناسی به این تحلیل‌ها پرداخته می‌شود. روش کار چنین است که نخست اسناد و مدارک شامل نقشه خانه­های موردمطالعه و عکس­های این خانه­ها به‌عنوان فایل پیوست در اختیار دانشجویان معماری قرار می­گیرد. سپس به تعداد مولفه‌های هر فاکتور (5 عدد)، سوال طراحی‌شده و هر سوال پاسخی بین طیف 1 تا 5 دارا است. مجموع نمرات شاخص‌های یک فاکتور به معنای امتیازی است که هر فرد به کیفیت موردنظر خانه­های موردمطالعه داده است. پس نمره قابل کسب هر کیفیت بین 5 تا 25 متغیر است. بر این اساس دسته‌بندی ایجاد می‌شود. بدین‌صورت که افرادی که مجموعا نمره 5 تا 11 به یک فاکتور داده‌اند، آن را ضعیف برآورد کرده، امتیاز 12 تا 18 نظری متوسط و 19 تا 25 نظری خوب نسبت به آن دارند.

n آماره‌های استنباطی

نتایج پرسشنامه پس از عددگذاری وارد نرم‌افزار ORIGINPRO نسخه v9.9.0.225 می‌شود برای تحلیل از روابط پیش‌بین (رگرسیون) و روابط همبستگی استفاده می‌شود. برای بررسی نوع پارامتریک و ناپارامتریک بودن داده‌ها از Two- Sample Kolmogorov-Smirnov Test بهره گرفته می‌شود.

 

جدول 7: آزمون کولموگروف اسمیرنوف برای بررسی نرمال بودن مولفه‌های آموزش طراحی نور

p	Z کولموگروف اسمیرنوف	انحراف استاندارد	میانگین	متغیر
448/0	775/0	13/7	25/37	مولفه‌های آموزش طراحی نور

همان‌گونه که در جدول 7 مشاهده می‌گردد آزمون کولموگروف اسمیرنوف برای نمره مولفه‌های آموزش طراحی نور معنادار است (432/0=p) و بنابراین دارای توزیع نرمالی نیستند و باید از تحلیل­های ناپارامتریک برای آن استفاده کرد. جدول8، رابطه ميان متغيرها را براساس هدف تحقيق با به دست آوردن میزان ضریب همبستگی بررسي مي‌کند. درواقع برای بررسی این موضوع که آیا بين دو متغير رابطه وجود دارد يا خير، و در صورت وجود رابطه شدت آن چقدر است از ضریب همبستگی استفاده می­شود.

همان‌طور که ملاحظه می‌گردد بین مولفه‌های آموزش طراحی نور در معماری با یکدیگر همبستگی مثبت و معنا‌داری وجود دارد. مشخص شده است که اصل سادگی با مقدار (212/0) کمترین همبستگی با دیگر مولفه‌ها را دارد و بیشترین مربوط به کاربست انتشار، شکست، عبور با مقدار (973/0) است.

جدول8: مولفه‌های آموزش طراحی نور در معماری

معنا‌داری	ضریب همبستگی	مولفه‌ها
000/0	645/0	ایجاد نشانه تمرکز و تاکیدبخشی با استفاده از روش آموزش طراحی	روش‌های بهره‌گیری از نشانه‌شناسی در آموزش خوانش طراحی نور
000/0	788/0	ایجاد نشانه حرکت با استفاده از آموزش طراحی
000/0	913/0	ایجاد دعوت­کنندگی از طریق آموزش طراحی نور
000/0	514/0	آموزش طراحی نور خانه­ جهت تشخیص زمان
000/0	749/0	آموزش تفکیک فضایی با استفاده از نور در خانه­
000/0	656/0	آموزش ایجاد سلسله­مراتب در نور
000/0	661/0	آموزش شفافیت و تداوم فضایی
000/0	874/0	آموزش ایجاد نظم و وحدت از طریق طراحی نور
000/0	756/0	آموزش ایجاد ریتم فضایی از طریق طراحی نور
000/0	728/0	آموزش ایجاد تصور و تصویرسازی در ذهن مخاطب از طریق طراحی نور
000/0	813/0	سایه و گوناگونی اجزا
000/0	625/0	القای نقش‌های متنوع با نور
000/0	715/0	القای اصول روانشناسی با نور
000/0	806/0	رعایت اصل کل­نگری
000/0	315/0	رعایت اصل زیبایی­شناختی
000/0	756/0	رعایت انسجام و پیوستگی
000/0	792/0	ایجاد مراتب فضایی
000/0	755/0	اصل تناسب فضا
000/0	842/0	اصل هم‌ترازی
000/0	518/0	اصل شخصی‌سازی
000/0	212/0	اصل سادگی
000/0	675/0	همخوانی نور با تغییر زاویه در سطوح
000/0	754/0	آموزش ایجاد تنوع رفتاری از طریق نور
000/0	973/0	کاربست انتشار، شکست، عبور
000/0	583/0	نور در انواع مصالح
000/0	919/0	آموزش مصالح جذاب، دافع و عبور دهنده نور
000/0	752/0	انواع نور مصنوع

برای استفاده از نوع رگرسیون خطی و یا چند متغیره از نمودار ماتریس همبستگی درونی متغیرها استفاده می‌شود. پس از بررسی همبستگی بین متغیرها جهت پی بردن به اطلاعات بيشتري از رابطه و شدت بين متغيرها و نيز جهت دست یافتن به اطلاعاتی چون پیش­بینی تغییرات (به ازاي تغييرات در متغيرهاي مستقل چه مقدار به متغير وابسته افزوده و يا كاسته مي‌شود)  از تحليل رگرسيون استفاده مي‌شود. پس از ترسیم نمودار ماتریس همبستگی (تصویر 5) مشخص گردید عوامل فاقد رابطه خطی می‌باشند پس بهره‌گیری از رگرسیون چند متغیره صحیح است.

 

تصویر 5: نمودار ماتریس همبستگی عوامل

با توجه به جدول به‌دست‌آمده از ضرایب تعیین جدول 9 برای مولفه‌های آموزش طراحی در معماری مشخص شد که بیشترین سهم عاملی مربوط به مولفه‌های سایه و گوناگونی اجزا، رعایت انسجام و پیوستگی، آموزش ایجاد سلسله­مراتب در نور با مقدار (000/1) است و کمترین مربوط به مولفه اصل سادگی با مقدار (213/0) است.

جدول9: رگرسیون گام‌به‌گام مولفه‌های آموزش طراحی معماری

درجه آزادی	معنا‌داری	T	β	B	F	ضریب تعیین	مولفه‌ها	روش‌های بهره‌گیری از نشانه‌شناسی در آموزش خوانش طراحی نور
383	000/0	288/25	421/0	1	134/522	958/0	ایجاد نشانه تمرکز و تاکیدبخشی با استفاده از روش آموزش طراحی
383	000/0	254/65	615/0	1	265/229	921/0	ایجاد نشانه حرکت با استفاده از آموزش طراحی
383	000/0	517/49	424/0	1	412/323	421/0	ایجاد دعوت­کنندگی از طریق آموزش طراحی نور
383	000/0	326/25	423/0	1	211/441	246/0	آموزش طراحی نور خانه جهت تشخیص زمان
383	000/0	351/58	454/0	1	541/321	821/0	آموزش تفکیک فضایی با استفاده از نور در خانه
383	000/0	324/29	341/0	1	991/621	000/1	آموزش ایجاد سلسله­مراتب در نور
383	000/0	248/48	421/0	1	124/443	323/0	آموزش شفافیت و تداوم فضایی
383	000/0	288/25	421/0	1	134/522	958/0	آموزش ایجاد نظم و وحدت از طریق طراحی نور
383	000/0	254/65	615/0	1	265/229	921/0	آموزش ایجاد ریتم فضایی از طریق طراحی نور
383	000/0	517/49	424/0	1	412/323	421/0	آموزش ایجاد تصور و تصویرسازی در ذهن مخاطب از طریق طراحی نور
383	000/0	825/21	578/0	1	920/581	000/1	سایه و گوناگونی اجزا
383	000/0	586/31	514/0	1	654/218	754/0	القای نقش‌های متنوع با نور
383	000/0	566/48	542/0	1	382/752	756/0	القای اصول روانشناسی با نور
383	000/0	618/25	541/0	1	321/514	661/0	رعایت اصل کل­نگری
383	000/0	131/22	654/0	1	167/428	874/0	رعایت اصل زیبایی­شناختی
383	000/0	861/287	221/0	1	175/431	000/1	رعایت انسجام و پیوستگی
383	000/0	418/43	521/0	1	425/154	213/0	اصل سادگی
383	000/0	348/33	522/0	1	421/131	831/0	اصل تناسب فضا
383	000/0	524/44	524/0	1	222/461	541/0	اصل هم‌ترازی
383	000/0	325/29	619/0	1	214/475	275/0	اصل شخصی‌سازی
383	000/0	218/54	436/0	1	633/572	843/0	ایجاد مراتب فضایی
383	000/0	398/91	274/0	1	485/152	782/0	همخوانی نور با تغییر زاویه در سطوح
383	000/0	219/1	688/0	1	117/5	274/0	آموزش ایجاد تنوع رفتاری از طریق نور
383	000/0	256/11	821/0	1	252/731	374/0	کاربست انتشار، شکست، عبور
383	000/0	321/12	835/0	1	781/37	867/0	نور در انواع مصالح
383	000/0	741/77	625/0	1	312/652	895/0	آموزش مصالح جذاب، دافع و عبور دهنده نور
383	000/0	472/39	232/0	1	217/314	777/0	انواع نور مصنوع

 در مرحله بعد ماتریس پراکنش داده‌ای بین مولفه‌های آموزش طراحی نور در معماری را با مدل­سازیStructure در نرم‌افزارOrigin pro نسخه v9.9.0.225 انجام می‌شود.

 

تصویر6: مدل‌سازی Structural از مولفه‌های آموزش طراحی نور مبتنی بر نشانه‌شناسی

مدل‌سازی Structural  پراکندگی زوجی متغیرها در پرسشنامه توسط پاسخ­دهندگان به‌صورت ماتریس زوجی بررسی شده است و نتایج در تصویر 6 این امر رانشان می­دهد که بیشینه پاسخ­ها در بازه (4/0-1123/0) بودند. بسیاری از پاسخ­دهندگان طیف­های وسط را مورد بی­توجهی قرار داده­اند. این امر حاکی از آن است که مولفه­های آموزش طراحی نور به‌صورت 0 و 1 عمل کرده و دارای دامنه اعداد صحیح است به این معنا که در (تصویر 6) مشخص  می‌شود که پاسخ‌دهندگان دارای ارتباط کمی در نحوه پاسخ خود به سوالات می‌باشند و سوالات و نحوه برخورد با مولفه‌ها توسط شرکت‌کنندگان دارای پاسخ‌های متنوعی است. این امر نشان می‌دهد که جنبه‌های دیگری در نحوه آموزش می­توانند موثر باشند.

n بحث

این پژوهش به دنبال پاسخ به این سوال بود که مولفه‌های آموزش طراحی نور در مسکن با تاکید بر نظریات نشانه‌شناسی چیستند. برای این منظور، با استفاده از روش مصاحبه با متخصصان، همه مولفه‌های آموزش طراحی نور با تاکید بر نشانه­شناسی استخراج گردید. مولفه­ها در تصویر 4 نمایش داده­ شده­اند. سپس با توزیع پرسشنامه میان دانشجویان معماری، مولفه­های استخراج شده، مورد تحلیل آماره‌های استنباطی قرار می‌گیرند.

نکته قابل‌تأمل تمایز بین آماره‌های استنباطی و آماره‌های توصیفی در این مرحله است که باید تمرکز را بر یافته‌های استنباطی قرار داد. مولفه آموزش کاربست، انتشار، شکست، عبور بالاترین همبستگی را بر دیگر مولفه‌ها در حوزه آموزش طراحی نور دارد. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده آموزش خصوصیات نور می‌تواند دیگر جنبه‌های آموزش طراحی نور را ارتقا دهد، زیرا خصوصیات نور در دل خود بسیاری از دیگر مفاهیم و مطالب مرتبط با طراحی نور را در دل خود جای داده که دانشجویان در این مباحث با دیگر مباحث به‌طور ناخواسته درگیر و آشنا می‌شوند که الزام به آموزش این مبحث در ابتدای جلسات را تداعی می‌کند. خلق مراتب فضایی با نور، دیگر مولفه‌ها را کمتر تحت تاثیر خود قرار می‌دهد زیرا با توجه به عناصر بصری قوی‌تر مانند دیوار تاثیر نور برای این حوزه بسیار پایین بوده و به نظر می‌رسد باید در جلسات انتهایی آموزش طراحی معماری نور عنوان شود؛ اما در آموزش طراحی نور بیشترین سهم عاملی مربوط به سایه و گوناگونی اجزا، رعایت انسجام و پیوستگی، آموزش ایجاد سلسله­مراتب در نور است. می‌توان این‌گونه استنباط نمود که مهم‌ترین حالت کاربست نور به‌کارگیری خصوصیات سایه و خلف خصوصیات بصری متنوع به‌وسیله نور است.

ازنظر نشانه­شناسی، نور موجب هویت­بخشی و شاخص شدن، ایجاد تمرکز، آشکار کردن نظم و وحدت فضا، نمایش تعادل و تکامل، شفافیت و تداوم فضایی می­شود، درواقع نور ابزار درک فضاست، اما بدون وجود سایه و تاریکی محیط یکنواخت خلق‌شده و فاقد قدرت بیان می­باشد. مناظره این دو باعث تکامل یگانگی و شکل­گیری کلیت فضا می­گردد. در فضای روشن، عملکردها و معانی به‌صورت مشخص و متمایز تحقق‌یافته و واقعیت جلوه می­کند. درعین‌حال ابهام ناشی از تاریکی و سایه باعث تجسم مفاهیم در ذهن مخاطب و برانگیخته شدن قوه تخیل وی می­شود. از سوی دیگر کنتراست شدید باعث خستگی مکانیسم ادراک بینایی می­شود. این قبیل کنتراست­ها باعث ایجاد نسبت­های متفاوت درخشندگی در حوزه دید شده و در صورت عدم کنترل این نسبت­ها، تنش بصری به همراه دارد.

پس وجودش در آموزش و بسط مفاهیم آن الزامی است. نحوه کاربرد نور در فضا و جلوگیری از انفکاک فضایی و کالبدی بسیار بااهمیت است. همچنین باید به دانش­آموختگان نحوه دسترسی به خصوصیات نورها و نحوه بازخوانی راهنمای کاربردی آن‌ها را برای کار با نورهای جدیدتر آموخت تا دانش خود را نسبت به تاثیر نور بر مصالح به‌روز نگه دارند.

 

n  نتیجه‌گیری

نور نه‌تنها نقش مهمی در ارزش‌گذاری بر عناصر معماری دارد بلکه یکی از عوامل مهم و تعیین‌کننده فضا محسوب می‌شود. فضای معماری با ادراک بصری ارتباط مستقیم دارد و ادراک بصری نیز از پیامدهای نوری که اعصاب چشم دریافت می‌کند، متأثر می‌گردد. درواقع نور نقش کلیدی در درک بصری از فضای معماری، تعریف شکل، اندازه، رنگ، پدیدار ساختن بافت مواد دارد و به بهبود کیفیت معنایی و آگاهی­های فیزیکی فضا کمک می­کند.

در معماری معاصر هویت معماری گذشته به فراموشی سپرده شده است. شاید یکی از بینش و اندیشه‌های گذشته که در این دوران به فراموشی سپرده شده است و در کمتر بنایی می‌توان آن را دید، یکی بودن بنا و نور طبیعی است که نقش روح و جسم را در معماری بازی می‌کند. عدم درک صحیح فلسفه حضور نور در فضای سنتی، موجب بی­هویتی و اغتشاش در کاربرد نور طبیعی و مصنوعی در فضاهای معماری معاصر و در سطح کلان­تر در فضاهای شهری گشته است. از این دست می­توان به مواردی از قبیل، خودنمایی فرم منابع نوری در مقابل کاربرد هنرمندانه و مفهومی نور به‌عنوان نشانه در فضاها، ترکیب نامناسب و بی­هدف نور در فضاهای معماری و شهری، ناخوانایی، عدم تعریف مسیرها و ایجاد سردرگمی در فضا، کم­رنگ شدن حریم­ها متناسب نبودن نورپردازی با حجم فضا، تبدیل شدن نور روز به عاملی مزاحم و عدم همخوانی نور و عملکرد فضا اشاره کرد.

در بیشتر بناهای امروزی تنها کالبد بنا که نمودی از وجود مادی است دیده می‌شود و دیگر نمی‌توان نقش نور طبیعی که نمادی از زنده‌بودن بنا است در بنا دید. با توجه به اینکه مقدار نور طبیعی نسبت به گذشته هیچ‌گونه تغییری نخواهد کرد لذا کیفیت بهره‌گیری از آن با استفاده از تجربیات گذشتگان در خانه‌های امروزی ضروری به نظر می‌رسد. نشانه‌شناسی به‌عنوان محدودکننده توجه به مولفه‌ها در طراحی نور می‌تواند تمرکز را به خلق نمایه‌ها و نمادها در فضا بداند. نور به‌طور ماهوی دارای خصوصیت القاکننده نمایه و نماد است زیرا رکن اصلی برای نمایان شده شکل کالبدی فضا و ارکان آن «نور» است. تصویر 7، نحوه تاثیر آموزش طراحی نور در فضاهای مسکونی را با بهره­گیری از نشانه­شناسی ارائه می­دهد.

 

تصویر7: نمایش آموزش طراحی نور در فضاهای مسکونی با تکیه‌بر آرای نشانه‌شناسی

در زیر راهکارهایی جهت بهبود در آموزش طراحی نور تدوین شده است؛

-       ارائه الگوهای بهینه نحوه کاربست نور روز در خلق نقش‌های کالبدی- فضایی با توجه به نحوه تابش نور در فضاهای متنوع

-       آموزش خصوصیات و مولفه‌های نور روز مانند (شکست، انتشار، انعکاس و...) به دانشجویان و ارائه نمونه‌های مطلوب در دوره معاصر

-       تدوین ضوابط به‌کارگیری نور روز برای کاهش مصرف انرژی و همچنین ارائه گونه شناسی نورپردازی نسب به خصوصیات اقلیمی، کالبدی، فضایی و...

-       گونه شناسی نور و نحوه اثرات محیطی آن با توجه به‌شدت اثر و نحوه تابش (نقطه‌ای، خطی، پراکنده و...) در مواجهه با مصالح گوناگون

-       استخراج مفاهیم نورپردازی در فضاهای داخلی برپایه مفاهیم اصلی نشانه‌شناسی و با تاکید بر خلق نماد و نمایه در فضا

-       تمرکز به آموزش خلق پیوستگی بصری با تمرکز بر نورپردازی و القای انتخاب مسیر با توجه به کاربست سایه و نورپردازی اجزا در فضا

 

n  فهرست منابع

§       ابراهیمی، مریم. (1393). پایان­نامه کارشناسی ارشد طراحی مجتمع مسکونی با رویکرد نقش­آفرینی نور روز در ادراك فضا در شیراز، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه یزد.

§       ابن هیثم، المناظر، ترکیه: نسخه کتابخانه ایاصوفیا، به شماره 2448، زبان نسخه: عربی، تقدیم شده به سلطان محمدابن السلطان مرادخان 0متولد 803 ه.ق-متوفی 989 ه.ق)، تاریخ نسخه: 869 ه.ق.

§       احمدی، بابک. (1388). ساختار و تأویل متن، نشر مرکز، تهران.

§       ارجمندی، هانیه. (1390) تاثیرات معنوی و روان‌شناختی نور و رنگ خانه‌های سنتی ایرانی بر ساکنان، مترجمین: محمدمهدی میر لو؛ سمیه اسد زاده، مجله اطلاعات حکمت و معرفت، شماره 69، 25-30.

§       اسدپوریان، محسن. (1392). نور و نورپردازی در معماری، کنفرانس ملی معماری و منظر شهری پایدار،1-17.

§       اکسنر، اولریش، پرسل، دیتریش (1397). مبانی طراحی فضا، ترجمه مهسا کامی شیرازی، تهران: انتشارات اول و آخر.

§       اهری، زهرا. (1387). کاربرد روش چارلز موریس در مطالعه نشانه‌های معماري شهري، مجموعه مقالات سومین هم‌اندیشی نشانه‌شناسی هنر.

§       آنتونیاس، آنتونی. (1388). بوطیقای معماری، جلد اول، راهبردهای نامحسوس به‌سوی خلاقیت معماری، ترجمه احد رضا آی، انتشارات سروش، چاپ چهارم.

§       باقری، سحر و عینی­فر، علیرضا. (1395). تدقیق و تحدید حوزه شمول و نمود نشانه­ها در معماری، آرمان­شهر، 17، 1-10.

§       براون، مایکل. (1396). تفکر معمارانه فرایند طراحی و چشم خیال­اندیش، ترجمه سعید حقیر، تهران: انتشارات کتاب فکر نو.

§       برهاني داريان، فرناز و علی الحسابی، مهران. (1386). انعطاف‌پذیری در مسکن حداقل، نشريه آبادی، شماره 23، 20-35.

§       برودبنت، جفری. (1385). راهنمایي ساده در باب نظریه نشانه‌ها در معماري، نشریه ما (فصلنامه معماری ایران)، شماره 21، 16–21.

§       بورکهارت، تیتوس. (1365). هنر اسلامی زبان و بیان، ترجمه مسعود رجب­نیا، تهران: انتشارات سروش.

§       بهروزفر، فریبرز. ( 1375). مسکن و ابعاد فرهنگي-اجتماعي آن. مجموعه مقالات سومين سمينار سیاست‌های توسعه مسکن در ايران، جلد اول، سازمان ملي زمين و مسکن، وزارت مسکن و شهرسازی.

§       پاکزاد، جهانشاه. (1387). نورپردازی شهری و ملاحظات طراحی شهری، مجموعه مقالات نخستین همایش و نمایشگاه بین‌المللی نورپردازی شهری، تهران: انتشارات سازمان زیباسازی با همکاری گروه شهرشناسی دفتر پژوهش‌های فرهنگی، 56-62.

§       پرورش نیا، یاسمن، غلامیان، پریسا، حیدري، مهلا. (1394). نقش حرکت معنایی در بازارهاي سنتی ایران. همایش ملی معماري و شهرسازي ایرانی- اسلامی. گیلان: دانشگاه پیام نور رشت.

§       پوپ، آرتور ابهام. (1366). معماری ایران، ترجمه غلامحسین صدری افشار، ارومیه: انزلی.

§       جوانی، زهرا و مدنی، رامین و حجت، عیسی. (1398). نور روز؛ محرک شادماني و سلامت روان ساکنين مجتمع‌های مسکوني؛ مورد مطالعاتي: مجتمع‌های مسکوني مناطق 7، 8، 12 و 14 شهر اصفهان، آرمان­­شهر، 12(27)، 55-65.

§       چندلر، دانیل. (1387). مباني نشانه‌شناسی، ترجمه: مهدی پارسا، شرکت انتشارات سوره مهر، تهران.

§       حائری، محمدرضا. (1388). طراحي مسکن امروزی و اصول معماری خانه‌های سنتي، نشريه آبادی، دوره 6؛ شماره 23.

§       حجت، عیسی. (1388). مشق معماری تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

§       خیابانیان، علی. (1388). خلاقیت در فرایند طراحی معماری، تبریز، انتشارات مهرمان، چاپ اول.

§       خرمی، فراز. (1397). تاثیر طراحی داخلی بر دسترسی به نور روز در ساختمان‌های اداری، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده معماری، دانشگاه تهران.

§       دانایی، لادن. (1392). ارتباط نور و کنتراست در معماری داخلی، سومین همایش معماری داخلی و دکوراسیون، 1-7.

§       دانشگرمقدم، گلرخ. (1388). فهم مسئله طراحی در آموزش معماری، بررسی مولفه­های موثر بر فهم کافی از مسئله طراحی به عنوان آغازگاهی برای طراحان مبتدی، نشریه هنرهای زیبا، 37، 59-68.

§       دباغ، امیر مسعود و مختاباد، محمد. (1390). چارچوبی نوین برای خوانش مساجد تهران معاصر، نقش‌جهان، 4(2)، 22-35.

§       دشتی شفیعی، علی و عاصی، شیدا و سلیمی، رزگار. (1392). اهمیت نور در معماری و تاثیر آن بر روان انسان. اولین کنفرانس استانی عمران، معماری، 1-9.

§       دینه سن، آنه ماری. (1380). درآمدي بر نشانه‌شناسی، مظفر قهرمان، نشر پرسش.

§       ذاکري، سید محمدحسین. (1390). دانش پیشینه محور در طراحی: جستجوي الگویی جهت بهره­گیري در آموزش طراحی معماري، پایان‌نامه دکتري. گروه معماري. دانشکده هنرهاي زیبا. دانشگاه تهران.

§       رحیمی، المیرا (1389)، طرح مایه در فرآیند طراحی، همایش منطقه‌ای معماری و فرآیند طراحی زنجان.

§       زنوزی، عباس و فرخ شبابي، محمدرضا. مهندسان مشاور باوند (1374). بررسي خصوصیت‌ها و شاخص‌های مسکن اجتماعي (Clustered Housing)، مجموعه مقالات سمینار سیاست‌های توسعه مسکن در ايران، دومين سمينار، جلد دوم، وزارت مسکن و شهرسازی (سازمان ملي زمين و مسکن)، تهران.

§       ساسانی، فرهاد. (1389). معناکاوي: به سوي نشانه‌شناسی اجتماعي، انتشارات علم، تهران.

§       سجودی، فرزان. (1381). نشانه‌شناسی کاربردی، انتشارات علم، تهران.

§       سوسن آبادی فراهانی، رضا و احمدی، حمید. (1395). عوامل موثر در طراحی مطلوب فضاهای تجاری با رویکرد تعاملات اجتماعی، سومین کنفرانس بین­المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، 1-9.

§       شعیری، حمیدرضا. (1385). مطالعه نقش گفتمان هنری در جا­به­جایی نشانه­ها و تغییر کارکرد معنایی آن­ها (مطالعه عکاسی از خالکوبی)، مجموعه مقالات دومین هم­اندیشی نشانه­شناسی هنر، به اهتمام حمیدرضا شعیری، تهران: فرهنگستان هنر، 133-150.

§       شعیری، حمیدرضا. (1388). از نشانه­شناسی ساخت­گرا تا نشانه-معناشناختی گفتمانی، فصلنامه نقد ادبی، 2(8)، 33-51.

§       شفیعی، فاطمه و فاضلی، علیرضا و آزادی، محمدجواد. (1393). بررسی تجلی رمز نور در معماری اسلامی بر مبنای نگاه اشرقی سهروردی به نور و تاکید بر شاخصه‌های مساجد اسلامی، نگارینه هنر اسلامی، 1(3)، 24-41.

§       کربن، هانری. (1370). شهرهای رمزی (مقدمه­ای بر کتاب اصفهان تصویر بهشت)، ترجمه علی­اکبر خان محمدی، تهران: مجله صفه، شماره 3 و 4.

§       کسرایی، فریدون. (1387). چهل کلید نور در معماری داخلی، ناشر فریدون کسرایی.

§       گروتر، يورگ. كورت. ( 1383 ). زیبایی­شناسی در معماري. (جهانشاه پاکزاد، و عبدالرضا همایون، مترجم) تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.

§       گيفورد، رابرت. ( 1378 ). روانشناسي محیط‌های مسکوني، ترجمه: وحيد قباديان، نشريه معماری و فرهنگ، شماره 2 و 3، تهران.

§       لاوسون، برایان. (1387). طراحان چگونه می‌اندیشند، ابهام‌زدایی از فرایند طراحی، ترجمه دکتر حمید ندیمی، تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، چاپ دوم.

§       لنگ، جان، (1386). آفرینش نظریه معماری نقش علوم رفتاری در طراحی محیط، ترجمه علیرضا عینی فر، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم.

§       فلاحت، محمدصادق و نوحی، سمیرا. (1391). ماهیت نشانه­ها و نقش آن در ارتقای حس مکان فضای معماری، هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 1، 17-25.

§       فولادی، وحدانه و جعفری، فاطمه. (1392)، مقایسه تطبیقی نورپردازی معماری معاصر و معماری سنتی (نمونه موردی مدرسه خان شیراز و دبستان 15 کلاسه سعدی در شیراز)، مطالعات معماری و شهرسازی، دوره 14، شماره5

§       قیابکلو، زهرا. (1391). مبانی فیزیک 3، روشنایی الکتریکی، انتشارات جهاد دانشگاهی واحد صنعتی امیرکبیر، چاپ اول.

§       ماجدی، حمید. (1391). جستاري در نشانه‌شناسی شهري، آرمان‌شهر، 3(4)، 49-56.

§       محمدى تبار، آيت و فياض، ريما. (١٣٩١). طراحى داخلى یك اتاق‌خواب نمونه براى استفاده بهينه از نور طبیعی، فصلنامه معمارى و شهرسازى، 8، 5-21.

§       محمودی، امیر سعید. (1381). چالش‌های آموزش طراحی معماری در ایران، نشریه هنرهای زیبا،70-79.

§       مساوات، هما و شاطرزاده، علی. (1391). بررسی مفهوم نور از جنبه زیبایی‌شناسی در معماری سنتی ایران، همایش ملی معماری و شهرسازی ایرانی اسلامی. موسسه آموزش عالی خاوران. مشهد. ایران 

§       موذنی، مسعود و طوفان، سحر و ستارزاده، داریوش. (1399). ارزیابی الگوهای نوری مؤثر بر کیفیت زندگی ساکنین واحدهای مسکونی با بهره‌گیری از هندسه فراکتال، اندیشه معماری، 4(7)، 122-137.

§       نایبی، بتول و همایونی، اعظم. (1386). تاثیر نور فضاهای داخلی بر کیفیت زندگی و رفتارهای اخلاقی انسان، فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، سال دوم. شماره‌های 3 و 5.

§       نصر، سید حسین. (1342). نظر متفکران اسلامی درباره طبیعت، تهران: انتشارات خوارزمی.

§       هومانی­راد، مرضیه و شرفی­نفر، اشکبوس. (1394). کندوکاوی در نسبت ارگونومی و معنویت بخشی نور روز در معماری مساجد، آرمان­شهر، دوره 8، 1-13.

§       یزدانفر، سید عباس. (1383). مروری بر طرح‌واره ذهنی دانشجویان و رشد آن در فرایند آموزش طراحی (کارگاه معماری طرح یک)، نشریه صفه، 38، 145-169.

§       Ando, Tadao. (1988). Shintai and Space. In: Co, F. D., ed. (8995). Tadao Ando Complete Works. London: Phaidon. Press,

§       Beamish, Anne. (2002). Strategies for international design studios: using information technologies for collaborative learning and design, Architectural education today: Cross cultural perspectives, 133-142.

§       Boyce, Peter Robert. (2003). Human Factors in Lighting. (2thed.). London: Taylor & Francis.

§       Boyce, Peter, Robert. (1998). Lighting Quality, CIE Proceeding of the first CIE Symposium on Lighting Quality,72-84,Vienna, 1998.

§       Holl, Steven., Juhani, Pallasmaa., Perez‐Gomez, Alberto. (2006). Questions of Perception: Phenomenology in Architecture. San Francisco: William Stout Publishers.

§       Hong, Yeji. (2002). The Psychology of Lighting, Architectural Lighting Magazine, Zing Communications, Inc9.

§       Lam, William. C. (1986). Sunlighting as a Formgiver for Architecture, Van Nostrand Rinhold, New York.

§       Rockcastle, Siobhan, & Andersen, Marilyne. (2014). Measuring the dynamics of contrast & daylight variability in architecture: A proof-of-concept methodology, Building and Environment, 81, 320-333.

§       Schon, Donald. A. (1987). Educating the reflective practitioner (p. 27). San Francisco: JosseyBass).

§       Tregenza, Peter, & Wilson, Michael. (2011). Daylighting. Architecture and lightening design, London and New York: Routledge.

§       Veitch, Jennifer. (2001). A. Psychological Processes influencing Light quality, Journal of The Illuminating Enginecring Socicty, 30(1), 124-140., 2001.

§       URL 1: House Decoration. (2023). Residential Houses. Retrieved January 25, 2023, from https://www.ppt90.ir.

§       URL 2: Iranghardi. (2022). Houses in district 1 of Tehran. Retrieved August 25, 2022, from https://www.safaraneh.com.

109

---

[1]  * نویسنده مسئول: E-mail: [e-mail]

این مقاله برگرفته از رساله دکتری نویسنده اول با عنوان “تبيين مولفه­های آموزش طراحی نور روز در مسکن امروز با بهره­گيری از اصول نشانه­شناسی” می‌باشد که به راهنمایی نویسنده دوم و مشاوره نویسنده سوم در دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز انجام شده است.