تبیین مولفه‌های تاثیرگذار بر حس مکان با نگاهی به عناصر محیطی،گرافیکی و مبلمان در منطقه دو شهر قزوین
محورهای موضوعی : دو فصلنامه فضای زیست
مونا مهرانفر
1
,
جمال الدین سهیلی
2
*
,
رضا افهمی
3
1 - گروه معماری،واحد بین المللی کیش،دانشگاه آزاد اسلامی،کیش،ایران
2 - گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.
3 - گروه معماری ،دانشگاه تربیت مدرس
کلید واژه: برنامه درسی, پدیده‌شناسی, ادراکات حسی, تجربه زیسته, طراحی معماری.,
چکیده مقاله :
برنامه درسی به صورت یک فرآیند در جهت مفهوم بخشیدن به پدیده‌های مربوط به انسان و جهان در یک ساختار متعادل برای آسان نمودن یادگیری به وجود می‌آید. امروزه توجه بسیاری به پدیده‌شناسی اداراکات حسی در حوزه طراحی و آموزش معماری ایجاد شده است و این موضوع متأثر از چند حسی بودن تجربه معماری می‌باشد. پدیده‌شناسی ادراکات حسی این قابلیت را دارد که کیفیت طراحی معماری و تجربه زیسته فضا را ارتقا بخشد. لذا جهت نفوذ پدیده‌شناسی و توجه به ادراکات حسی در آموزش دروس طراحی نیاز به اصلاح برنامه‌های درسی طراحی معماری مطرح می‌گردد. این رویکرد جامع می‌تواند به عنوان مبانی نظری مورد نیاز به آفرینش‌های معماری معنادارتر و عمیق‌تری در موضوع درس «طراحی معماری2» که در حیطه طراحی بناهای مسکونی می‌باشد منجر گردد که این مقوله از مهم‌ترین اهداف پژوهش حاظر است. لذا این به‌روزرسانی برنامه درسی در آماده‌سازی بهتر معماران در آینده حرفه‌ای می‌تواند تاثیر مطلوبی داشته باشد. از آنجا که ماهیت پژوهش حاضر از نوع کیفی می‌باشد و در پی رسیدن به پاسخ این سوال است که کارکرد مولفه‌های پدیده‌شناسی حواس در تقویت ادراک فضاهای معماری چگونه در آموزش طراحی معماری تحقق می‌یابد؟ با ابزار مطالعات کتابخانه‌ای در سطح اول و در سطح دوم به مشاهده مستقیم از آتلیه‌های معماری و انجام مصاحبه با اساتید و دانشجویان رشته معماری پرداخته شده و با فرآیند تحلیل و کدگذاری داده‌ها در برنامهAtlas.ti9 شش درون‌مایه اصلی جهت توجه به ادراکات حسی در طراحی معماری استخراج شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که توجه به عوامل متعددی در قالب احساس محیط همچون، نور و سایه، بساوایی، رایحه‌پذیری، همنشینی مصالح، دید و محیط پیرامون و اصوات بهنگام در فضاها و در فرآیند طراحی می‌تواند به ادراک بدنمند افراد از فضای معماری منجر گردد. همچنین نتایج به دست آمده می‌تواند به عنوان مبانی پدیده‌شناسی حواس در برنامه درسی «طراحی معماری2» پیشنهاد گردد.
Environmental graphics seeks to image and visualize the public and private concepts of various subjects in various environments in order to quickly, clearly, and accurately convey these concepts to the audience while respecting the aesthetic principles that are considered in graphic art. Unfortunately, in contemporary times, attention has not been paid to environmental graphics and the impact of its components on inducing a sense of place and creating places.This is due to the inadequacy of strategic research in this regard.Therefore, the present study, using a qualitative-quantitative descriptive-survey research method and library and field tools (interviews and observations) and using the content analysis method, seeks to approach the main goal of the research: "explaining the components affecting the sense of place through graphic elements used in the second district of Qazvin city."Finally, the results of the research indicate that each of the physical, perceptual, social, and functional factors of the environmental graphic elements in this area has a different degree of effectiveness in instilling a sense of place in citizens.Among the environmental graphic components in District 2 of Qazvin city and in the main focus, the visual structure component (in axes 4 and 2) plays the most important role, which has been able to create a sense of place in the citizens of this region through its proportions with its context and the type of color combinations used and form.Because there is a strong two-way connection between the components of proportions, form, and color combinations with environmental graphics in this area, based on the views of citizens and the analyses of researchers .This component, by using appropriate proportions with the context, color combinations, and forms used, has been able to create a sense of place in the citizens of this region.There is a strong connection between proportions, form and graphics.
• احمدی نژاد، فرشته و بندرآباد، علیرضا و پیری، سعید و مدیری، آتوسا.(1400). تبیین مولفه‌های حس مکان در پهنه فرهنگی تهران مورد مطالعه: محور علمی- فرهنگی دروازه دولت- میدان انقلاب. اقتصاد و برنامه‌ریزی شهری. 2(4)، 391-409. doi: 10.22034/UE.2022.2.04.10 # • آزاد خانی، پاکزاد. (1395). بررسي نقش و عملكرد مبلمان شهري در ارتقاء كيفيت محيط شهري و رضايتمندي شهروندان (مطالعه موردي: منطقه 4 شهرداري كرمانشاه). نشريه پژوهش و برنامه‌ريزي شهري، 7(27)، 93-110. https://ensani.ir/fa/article/author/173956 # • بقاپور، محمدرضا. (1395). نقش ضوابط در ساماندهی گرافیك خیابانی، حرفه هنرمند، شمارۀ 26.# • بیگدلو. رضا. (1396). تحلیل تاریخی کارکرد حس مکان در ایجاد و تداوم هویت ایرانی. فصلنامه مطالعات ملی. 18(3)، 21-42.DOR: 20.1001.1.1735059.1396.18.71.2.0 # • حسینی، رضا. (1388). شناخت هنر گرافیک، تهران: انتشارات مارلیک. # • دانش پایه، نسار و حبیب، فرح.(1396). معیارهای اصلی شکل‌گیری حس مکان در پهنه های توسعه جدید شهری مطالعه موردی: منطقه 22 و 4 شهرداری تهران. فصلنامه مطالعات شهری، 25، 17-30. doi: 10.34785/J011.2018.021 # • رحمانی،نجیبه،شادرخ،سارا، (1394)، بررسی تاثیر گرافیک محیطی بر افزایش توسعه گردشگری شهری، دوفصلنامه هنرهای کاربردی، 7، 61-72. doi: 10.22075/aaj.2016.2599 # • سجادزاده، حسن و کریمی مشاور، مهرداد و وحدت، سلمان.(1393). خوانش بصری گرافیک محیطی در فضاهای شهری با تأکید بر نقاشی دیواری، نمونه موردی: تهران. فصلنامه معماری و شهرسازی آرمان شهر،19، 107-118. https://www.armanshahrjournal.com/article_50453.html # • ضابطیان، الهام و خیرالدین، رضا. (1397). سطوح حس مکان در فضاهای شهری(نمونه موردی : ميدان امام خمينی و امام حسين شهر تهران). فصلنامه دانش شهرسازی، 2(2)، 47-63. doi: 10.22124/upk.2018.10448 # • ضرابیان، فرناز و منعام، محمدرضا. (1387). بررسی میزان و عوامل تاثیر گذار بر حس تعلق به مکان. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 9(89)، 23-28. https://ensani.ir/fa/article/255380 # • طاهرطلوع دل، محمدصادق و مهدی‌نژاد. جمال الدین و سادات، سیده اشرف. (1399). تأثیر مؤلفه‌های معنایی، رفتاری و کالبدی حس مکان در رضایتمندی سکونتی. فصلنامه معماری و شهرسازی اسلامی، 8(1). 165-182. doi: 10.22061/jsaud.2020 5756.1556 . # • فلاحت، محمد صادق و کمالی، لیلا و شهیدی، صمد.(1395). نقش مفهوم حس مکان در ارتقای کیفیت حفاظت معماری، نشریه باغ نظر، 14(46)، 15-22. https://www.bagh-sj.com/article_44351.html # • مرتضوی، شهرناز.(1392). روانشناسی محیط و کاربرد آن، تهران: انتشـارات دانشـگاه شـهید بهشـتی.# • مهرانفر، مونا و سهیلی، جمال الدین و افهمی، رضا. (1401). ارائه یک مدل خوانش گرافیکی مبلمان شهری با تا کید بر بهبود حس مکان، نمونه مورد مطالعه: منطقه 2 شهر قزوین. مطالعات شهری، 11(43). 55-64. doi: 10.34785/J011. 2022.011 # • میرغلامی، مرتضی و آیشم، معصومه. (1395). مدل مفهومی ارزیابی حس مکان براساس مؤلفه‌های کالبدی، ادراکی، عملکردی و اجتماعی. فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهری، 19،69-80. https://urbstudies. uok.ac.ir/ article_33399.html ?lang=fa# • نورخواه، ندا و چارئی، عبدالرضا.(1392). بررسي نورآرايي درگرافيک محيطي شهري (با نگاهي به ايران). فصلنامه تحلیلی پژوهشی نگره، 14،92-107. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1378887# # • وحدت، سلمان و سجادزاده، حسن. (1395). بررسي و ارزيابي نقش هنر شهري در افزايش ميزان حضورپذيري فضاهاي عمومي با تأكيد بر گرافيك شهری (نمونه موردی: پارك مردم همدان). فصلنامه پژوهش هنر، 6(11)، 25-38. http://ph.aui.ac.ir/article-1-240-fa.html# • Alirhayim, Rashad.(2023). Place attachment in the context of loss and displacement: The case of Syrian immigrants in Esenyurt, Istanbul, Journal of Urban Affairs,47(4). 1-23. https://doi.org/10.1080/07352166.2023.2180378# • #Altman, Seth Low.(2012) . Place Attachment, Plenum Press: NewYork. • Amdur, Liron, & Epstein-Pliouchtch, Marina.(2009). Architects’ Places, Users’ Places: Place Meanings at the New Central Bus Station, Tel Aviv. Journal of Urban Design, 14(2): 147-161. DOI:10.1080/13574800802670952# • Atamaz, Elif.(2019).Environmental graphic design for building information systems. EurAsian Journal of BioSciences.13.2271-2278. https://www.researchgate.net/publication/348742204#_ • Cheng, Antony, & Daniels, Steven. (2016). Examining the interaction between geographic scale and ways of knowing in ecosystem management: a case study of placebased collaborative planning. Forest Science, (49): 841-854. https://doi.org/10.1093/forestscience/49.6.841# • Jackson, John Brinckerhoff. (2015). A Sense of Place, a Sense of Time. New Haven: Yale University Press • Javin, Gunila, Lakhman, Peter. (2010).Sense of Place: Authenticity and Character. Journal of Urban Design, 8 (1): 67-81. https://doi.org/10.1080/1357480032000064773 • Manzo, Lynne C. Devine-Wright, Patrick.(2020). Place Attachment: Advances in Theory, Methods and Applications.Develope psychology.Book# • Masterson, Vanessa, & Tengö, Maria., & Spierenburg, Marja. (2017). Competing place meanings in complex landscapes: a social–ecological approach to unpacking community conservation outcomes on the Wild Coast, South Africa. Society & Natural Resources, 30(12), 1442–1457. https://doi.org/10.1080/ 08941920.2017.1347975# #Shamai, Shmuel. (1991). Sense of place: an empirical measurement, Israel, geoforum, 22, 347- 358. DOI:10.1016/0016-7185(91)90017-K # Stedman, Richard . (2012). towards a social psichology of place: predicting behavior from place-based cognitions, attitude and identity. journal of environment and psychology, (34): 561-581. DOI:10.1177/0013916502034005001 #Steele, Fritz. (2014).The sense of place, CBI Publishing Company, Boston. #Tuan, YiFu. (2010).Space and place: The perspective of Experience. Minnea Polis: University of Minnesota press. • فلاحت، محمد صادق،کمالی،لیلا،شهیدی،صمد.(1395). «نقش مفهوم حس مکان در ارتقای کیفیت حفاظت معماری»، نشریه باغ نظر، سال چهاردهم،شماره46،صص15-22.
• طاهرطلوع دل، محمدصادق. مهدی نژاد. جمال الدین. سادات، سیده اشرف.(1399). تأثیر مؤلفه های معنایی، رفتاری و کالبدی حس مکان در رضایتمندی سکونتی. فصلنامه معماری و شهرسازی اسلامی. سال هشتم. شماره1. 165-182.
• مرتضـوی، شـهرناز .(1392). روانشناسـی محیـط و کاربرد آن، تهران، انتشـارات دانشـگاه شـهید بهشـتی.
• میرغلامی، مرتضی،آیشم، معصومه.(1395). «مدل مفهومی ارزیابی حس مکان براساس مؤلفه‌های کالبدی، ادراکی، عملکردی و اجتماعی»، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهری، شماره نوزدهم،صص69-80.
• نورخواه، ندا، چارئی، عبدالرضا،(1392)، بررسي نورآرايي درگرافيک محيطي شهري (با نگاهي به ايران)، فصلنامه تحلیلی پژوهشی نگره،شماره14،92-107
• وحدت، سلمان، سجادزاده، حسن.(1395). «بررسي و ارزيابي نقش هنر شهري در افزايش ميزان حضورپذيري فضاهاي عمومي با تأكيد بر گرافيك شهری (نمونه موردی: پارك مردم همدان)»، فصلنامه پژوهش هنر، سال ششم،شماره یازدهم،صص25-38
•
Altman, I.c Seth Low.(2012) Place Attachment, Plenum Press: NewYork. •
Amdu, L., & Epstein-Pliouchtch, M.2016. Architects’ Places, Users’ Places: Place Meanings at the New Central Bus Station, Tel Aviv. Journal of Urban Design, 14(2): 147-161 • Atamaz, Elif.(2019). Environmental graphic design for building information systems. EurAsian Journal of BioSciences.13.2271-2278
. • Cheng, A. S., & Daniels, S. E. 2016. Examining the interaction between geographic scale and ways of knowing in ecosystem management: a case study of placebased collaborative planning. Forest Science, )49(: 841-854
• Eskandari, Maryam, Balilan Asl, Lida, Sattarzadeh, Dariush,(2019), "Promoting the Sense of Place Attachment through Enplaning the Meaning of Place in the Open Space of Aseman-e-Tabriz Residential Complex", Armanshahr Architecture & Urban Development, 12(26), 15-30
. •
Jackson, J. B. (2015) A Sense of Place, a Sense of Time. New Haven: Yale University Press • Javen, G, Lakhman, P. (2013)Sense of Place: Authenticity and Character". Journal of Urban Design 8 (1): 67-81
. • Shamai,S. (1991) Sense of place: an empirical measurement, Israel, geoforum, Vol.22, pp.: 347- 358
•
stedman, R. C. 2012. towards a social psichology of place: predicting behavior from place-based cognitions, attitude and identity. journal of environment and psychology, (34): 561-581 •
Steele, F. (2014) The sense of place, CBI Publishing Company, Boston. •
Tuan, Y.-F. 2010. Space and place: The perspective of Experience. Minnea Polis: University of Minnesota press.