از «ماهانِ» نظامیِ گنجوی تا «ماهانِ» احمدِ شاملو (احضار و بازآفرینی چهره¬ای افسانه¬ای در شعر احمد شاملو)
محورهای موضوعی : پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی
محمدهادی خالق زاده
1
(زبان و ادبیات فارسی، علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی ، یاسوج ، ایران)
کلید واژه: نظامی گنجوی, هفت¬پیکر, ماهان کوشیار, احمد شاملو, احضار و بازآفرینی,
چکیده مقاله :
تاریخ ادبیات، تاریخ بینامتنیت یا همان سلسله¬ای از تأثیرپذیری¬ها و تأثیرگذاری¬هاست. در این میان، تأثیرگذاری آثار برجسته بر هنرمندان پس از خود، بیشتر و جدی¬تر است. به همین ترتیب، تأثیری است که نظامی گنجوی بر شاعران پس از خویش داشته¬ است. یکی از اینان، شاعر بزرگ معاصر، احمد شاملوست. شاملو با شگردِ «احضار و بازآفرینیِ شخصیت»، «ماهانِ کوشیار» را از هفت¬پیکرِ نظامی فراخوانده، به آن لباسی نو پوشانده و با خلاقیت به بازی گرفته¬ است. شگرد احضار و بازآفرینیِ شخصیت که نخستین بار در این مقاله مفهوم¬پردازی و نام¬گذاری می¬شود، عبارت از اخذ چهره¬ای از آثار دیگران و بازیابی و بازآفرینی آن در پیکر شخصیتی پویا، فعال و معناساز در متنی نو است. ماهانِ نو در واقع، همان احمد شاملوست و اینک علاوه بر سرگردانی و فریب¬خواریِ سابق در هفت¬پیکر، دچار تنهایی وجودی، احساس بن¬بست تاریخی قومی، یأس و ملال فلسفی و نوعی سرگردانی شبه¬نیست¬انگارانه نیز شده¬ است. برای شاملو، مسئلۀ ماهان، به تصریح خودش، مسئلۀ اساسی قرن ماست.
The history of literature is the history of intertextuality or a series of influences and effects. Meanwhile, the influence of prominent works on artists after them is more and more serious. In the same way, it is the influence that Nezami Ganjavi had on the poets after him. One of them is the great contemporary poet, Ahmed Shamlous. With the trick of "summoning and re-creating the character", Shamlou has called "Mahan Koshyar" from the seven military figures, dressed it in new clothes and played with creativity. The method of summoning and re-creating a character, which is conceptualized and named for the first time in this article, consists of taking a face from the works of others, and retrieving and re-creating it in a dynamic, active and meaningful character in a new context. In fact, the new Mahan is the same as Ahmad Shamhou, and now, in addition to the former wandering and deception in Haft-Pikar, he has experienced existential loneliness, a sense of historical and ethnic impasse, philosophical despair and boredom, and a kind of pseudo-ideological wandering. For Shamlou, the Mahan issue is, as he stated, the fundamental issue of our century.
• آلن، گراهام (1397)، بینامتنیت، ترجمۀ پیام یزدانجو، تهران: نشر مرکز.
• اخوان ثالث، مهدی (1370)، ترا ای کهن بوم و بر دوست دارم، تهران: انتشارات مروارید، چاپ سوم.
• شاملو، احمد (1375)، گزینۀ اشعار (همراه با مقدمه¬ای از شاعر)، تهران: انتشارات مروارید، چاپ سوم.
• شاملو، احمد (1383)، مجموعۀ آثار (دفتر یکم: شعرها)، تهران: انتشارات نگاه، چاپ پنجم.
• شاملو، احمد (1384)، مقدمه بر چاپ اول «افسانه¬های هفت‌گنبد»، بازنشر در: فصلنامۀ گوهران، شمارۀ نهم و دهم (پاییز و زمستان)، صص 226 – 218.
• شمیسا، سیروس (1402)، نظامی و هفت¬پیکر، تهران: نشر لَنا.
• فرخی، سودابه و فهندژی سعدی، غلام¬حسین (1396)، بررسی و تحلیل آرایۀ تلمیح و ارائۀ تقسیم-بندی آن بر مبنای ساخت بلاغی، نشریۀ «پژوهش¬های نثر و نظم فارسی»، سال اول، پاییز 1396، شمارۀ 2، صص 79 – 41.
• نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1400)، هفت پیکر، به تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید رحیمیان، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ هفدهم.
• نیچه، فردریش (1387)، چنین گفت زرتشت، ترجمۀ داریوش آشوری، تهران: انتشارات آگاه، چاپ بیست و هشتم.
• هایدگر، مارتین (1390)، زرتشت نیچه کیست؟ در: «زرتشت نیچه کیست؟ و مقالات دیگر»، گزیده و ترجمۀ محمدسعید حنایی کاشانی، تهران: انتشارات هرمس، چاپ پنجم، صص 34 – 7.
• هسه، هرمان (1363)، اگر جنگ ادامه یابد (به همراهِ بازگشت زرتشت)، ترجمۀ نصرالله غفاری و داریوش دیانتی، تهران: انتشارات بهجت.
• همایی، جلال¬الدین (1389)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: انتشارات اهورا.