تحلیلی آینده پژوهانه بر وضعیت تاب آوری شهری در بافتهای فرسودۀ مناطق 7 و 15 شهرداری تهران
محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ایمحمدجواد خسروی 1 , علیرضا استعلاجی 2 * , سعید پیری 3 , حمیدرضا صباغی 4
1 - دانشجوی دوره دکتری شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران
2 - استاد گروه جغرافیای انسانی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - هیات علمی گروه شهرسازی و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان
4 - استادیار و عضو هیئت علمی، گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران
کلید واژه: بافت فرسوده, کلانشهر تهران, تابآوری شهری, تحلیل راهبردی,
چکیده مقاله :
از شروع تمدن انسانی، مخاطرات طبیعی تأثیرات شدید و گاهی اوقات فاجعه آمیز بر فعالیت های حیاتی انسان در سراسر جهان داشته است که شهر تهران از این قضیه مستثنی نیست. یکی از این راهکارهای مواجه با این مشکلات، بالابردن تابآوری مناطق است. لذا هدف پژوهش حاضر ارائه تحلیلی آیندهپژوهانه بر وضعیت تابآوری شهری در بافتهای فرسودۀ مناطق 7 و 15 شهرداری تهران است. روش تحقیق بهکار گرفته شده توصیفی-تحلیلی، مبتنی بر مطالعات کتابخانهای- اسنادی، پرسشنامه و الگوهای پیمایشی و نرم افزاری است. در چارچوب رویکرد نرمافزاری، دادههای بدست آمده در دو سطح سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و الگوی مطالعات راهبردی میکمک (Mic Mac)، مورد بررسی قرار گرفت. جامعه آماری پژوهش حاضر عبارت بود از مجموع افراد، نخبگان و کارشناسانی که پیرامون موضوع مورد مطالعه از دانش، تجربه و تخصص مورد نیاز برخوردار میباشند که با استفاده از الگوی غیرتصادفی هدفمند در قالب شیوۀ تحلیل آراء دلفی، تعداد 40 نفر به عنوان نمونۀ آماری انتخاب گردید. از مجموع ۹۲۹ رابطه قابل ارزیابی در این ماتریس، ۳۲ عددشان صفر بوده است و به معنی این است که عوامل برهم دیگر تأثیر نگذاشته یا از همدیگر تأثیر نپذیرفتهاند. ۹۰ رابطه، عدد یک را نشان میدهند که به این معنی میباشد که تأثیر خیلی کمی نسبت به هم داشتهاند، ۳۰۳ رابطه عددشان دو بوده است که نشان از نابسامانی گستردهتر وضعیت تابآوری بافتهای فرسودۀ شهری منطقۀ 7 نسبت به منطقۀ 15 میباشد. به نحوی که در منطقۀ 7 پارامترهای زیرساختی و مدیریتی (0.96) در قیاس با منطقۀ 15، از اثرگذاری بالاتری نسبت به سایر عوامل برخوردار بودهاند.
Since the beginning of human civilization, natural hazards have had severe and sometimes catastrophic effects on vital human activities around the world, of which the city of Tehran is no exception. One of the solutions to these problems is to increase the resilience of the regions. Therefore, the aim of this study is to provide a futuristic research on the status of urban resilience in the worn-out areas of districts 7 and 15 of Tehran Municipality. The research method used is descriptive-analytical, based on library-documentary studies, questionnaires and survey and software models. In the framework of the software approach, the data obtained at the two levels of the Geographic Information System (GIS) and the Mic Macm Strategic Studies model were examined. The statistical population of the present study consisted of a total of individuals, elites and experts who have the required knowledge, experience and expertise about the subject under study. Statistically selected. The results of the present study showed that Out of a total of 929 measurable relationships in this matrix, 32 were zero, meaning that they were no longer influenced by each other or influenced by each other. 90 relations show the number one, which means that they had very little effect on each other, 303 relations have the number two, which indicates a wider disorder of the resilience of worn-out urban tissues. Area 7 is relative to Area 15. So that in region 7, infrastructure and management parameters (0.96) compared to region 15, had a higher impact than other factors.
_||_
تحلیلی آینده پژوهانه بر وضعیت تابآوری شهری در بافتهای فرسودۀ
مناطق 7 و 15 شهرداری تهران
چکیده
از شروع تمدن انسانی، مخاطرات طبیعی تأثیرات شدید و گاهی اوقات فاجعه آمیز بر فعالیت های حیاتی انسان در سراسر جهان داشته است که شهر تهران از این قضیه مستثنی نیست. یکی از این راهکارهای مواجه با این مشکلات، بالابردن تابآوری مناطق است. لذا هدف پژوهش حاضر ارائه تحلیلی آیندهپژوهانه بر وضعیت تابآوری شهری در بافتهای فرسودۀ مناطق 7 و 15 شهرداری تهران است. روش تحقیق بهکار گرفته شده توصیفی-تحلیلی، مبتنی بر مطالعات کتابخانهای- اسنادی، پرسشنامه و الگوهای پیمایشی و نرم افزاری است. در چارچوب رویکرد نرمافزاری، دادههای بدست آمده در دو سطح سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و الگوی مطالعات راهبردی میکمک (Mic Mac)، مورد بررسی قرار گرفت. جامعه آماری پژوهش حاضر عبارت بود از مجموع افراد، نخبگان و کارشناسانی که پیرامون موضوع مورد مطالعه از دانش، تجربه و تخصص مورد نیاز برخوردار میباشند که با استفاده از الگوی غیرتصادفی هدفمند در قالب شیوۀ تحلیل آراء دلفی، تعداد 40 نفر به عنوان نمونۀ آماری انتخاب گردید. از مجموع ۹۲۹ رابطه قابل ارزیابی در این ماتریس، ۳۲ عددشان صفر بوده است و به معنی این است که عوامل برهم دیگر تأثیر نگذاشته یا از همدیگر تأثیر نپذیرفتهاند. ۹۰ رابطه، عدد یک را نشان میدهند که به این معنی میباشد که تأثیر خیلی کمی نسبت به هم داشتهاند، ۳۰۳ رابطه عددشان دو بوده است که نشان از نابسامانی گستردهتر وضعیت تابآوری بافتهای فرسودۀ شهری منطقۀ 7 نسبت به منطقۀ 15 میباشد. به نحوی که در منطقۀ 7 پارامترهای زیرساختی و مدیریتی (0.96) در قیاس با منطقۀ 15، از اثرگذاری بالاتری نسبت به سایر عوامل برخوردار بودهاند.
واژگان کلیدی: تابآوری شهری، کلانشهر تهران، بافت فرسوده، تحلیل راهبردی.
مقدمه
جهان شهری شده، چالشهای نوینی را فراروی جوامع انسانی ایجاد نموده است. به نحوی که شهرنشینی آینده در کشورهای در حال توسعه با چالشهای عمدهای در حوزۀ پایداری شهری، توسعۀ زیرساختی، محیط زیست شهری، تابآوری، بافتهای فرسوده و...، همراه خواهد بود. همین امر مدیران و سیاستگذاران شهری را به فکر ایجاد سیستمهای شهری پایدار به ویژه در فضاهای نیازمند توجه در مقیاس کلانشهرهایی نظیر تهران، مشهد، اصفهان، شیراز و غیره، انداخته است. مفهوم تابآوری برای اولین توسط هالینگ1 در سال (1973) در حوزۀ علوم اکولوژیک زیستی مطرح گردید که تعریف ارائه شده از سوی وی، مبنای ارائه تعاریف متعدد دیگری شده است. تابآوری در حوزۀ بافت فرسوده شهری، مفهوم ویژهای است که در سالهای اخیر جایگاه خاصی در ادبیات برنامهریزی شهری به خود اختصاص داده است. از منظر راجرز، تابآوری در حوزۀ بافت شهری مقولهای است فضایی- ذهنی که باید با بازنگری کالبدهای شهری، زمینۀ توسعۀ خدمات عینی به شهروندان فراهم گردد (Ragerz. A. 2020: 115).
از طرفی در سطح اجتماعی، تغییرات در بافت شهری باعث بر هم خوردن ساختار فضایی اجتماعی محلات و مناطق شهری میشود، به گونهای که در بلند مدت بخش غالب بافت فرسوده در منطقه 7 تهران در معرض مخاطرات طبیعی و غیر طبیعی و انواع تهدیدات قرار گرفته است، این امر برای منطقه 15 از وضعیت مطلوبتری برخوردار است. از طرفی دیگر در ابعاد نهادی، کالبدی و فضایی، محلات قرار گرفته در کانون نواحی هدف و بافتهای فرسودۀ شهری ضمن آنکه به لحاظ سیما و منظر شهری از وضعیت پایداری برخوردار نمیباشند به لحاظ شاخصهای تابآوری نیز در مواجه با بجرانهایی با منشأ طبیعی یا انسانی، حداکثر خسارتپذیری را خواهند داشت و از کارایی مناسب برخوردار نخواهند بود (Rezaei, M.1389: 52).
توجه به جایگاه تابآوری در حوزۀ ساماندهی بافتهای فرسوده شهری از اهمیتی انکارناپذیر در مدیریت شهری برخوردار است. در این بین پیوند آینده پژوهی و مطالعات تابآوری در حوزۀ فضاهای شهری، میتواند ضمن تلاش برای شناسایی عوامل اثرگذار بر تابآوری شهری و ساماندهی آن، سناریوهای فراروی این فضاها را نیز مورد تحلیل قرار داده و متناسب با وضعیت محلات و نواحی مختلف، وضعیتهای قابل تحقق را مورد شناسایی قرار داده و با توجه به آن، برنامهریزیهای موضوعی را انجام دهد (Mitchell, 2016: 34). حاتمی نژاد، پوراحمد و نصرتی (1396) در تحقیق خود با عنوان آینده پژوهی در بافت فرسوده شهری متغیرهای کلیدی مؤثر جهت کاهش بافت های فرسوده و بررسی روابط بین متغیرها و نحوه اثرگذاری بر همدیگر در افق 1416 را مطرح کردند که کلیدی ترین متغیرهای راهبردی جهت کاهش بافت فرسوده ناحیه یک منطقه 9 به ترتیب بیشترین تأثیرگذاری "تغییر دولت ها"، "فقدان قانون خاص در ساماندهی بافت فرسوده"، "تعادل بخشی و تحقق عدالت اجتماعی"، "ضعف نگرش و دانش مدیران شهری" و "برپایی تشکل های محلی سازمان یافته" بود (Hataminezhad. H, Pourahmad. A, Nosrati. M, 2019: 38). در این بین، عمدۀ کارهای انجام شده پیرامون بافتهای فرسودۀ شهر ی و تابآوری در مناطق مختلف کلانشهر تهران نظیر مناطق 7 و 15، با رویکردهای کلاسیک مطرح در این حوزه بوده است و تاکنون مطالعات چندانی با رویکردهای نوینی همچون آیندهپژوهی انجام نشده است که این امر نشان از ضرورت توجه به این الگوی مطالعاتی در پژوهشهای آتی است (Rajabi. M. 1398: 63؛ Heshmati. J. 1396: 76). بر این اساس، پژوهش حاضر سعی دارد تا با بهرهگیری از این رویکرد بینرشتهای و با تأملی نوین بر مفهوم پایداری در عرصۀ بافتهای فرسوده شهری ضمن شناسایی مهمترین پیشرانهای اثرگذار بر ساماندهی بافتهای فرسودۀ شهری در مناطق 7 و 15 شهرداری تهران با رویکرد تابآوری شهری، توزیع فضایی و ضریب آسیبپذیری آنان را مورد تحلیل قرار دهد و در نهایت، مهمترین سناریوهای مطرح را نیز برای ساماندهی وضعیت موجود این بافتهای شهری در قالب طرح مسئله تحقیق، مورد بررسی قرار دهد. وجه تمایز پژوهش حاضر با سایر پژوهشهای صورت گرفته در حوزۀ تابآوری شهری در محدودۀ مورد مطالعه (7 و 15 شهرداری تهران)، رویکرد بهکار گرفته شده در آن میباشد، به نحوی که آیندهنگاری در پرتوی توجه به تحلیل فضایی شاخصهای تابآوری شهری میتواند به عنوان حوزهای جدید در شناسایی راهبردها و سناریوهای آتی مد نظر قرار گیرد. لذا با توجه به موضوع مورد مطالعه و هدف تحقیق این پژوهش درصدد پاسخ به این سؤالات است: 1. پیشرانهای کلیدی اثرگذار بر تابآوری اجتماعی و کالبدی بافتهای فرسوده شهری در مناطق 7 و 15 شهرداری تهران، کدامند؟ 2. مهمترین پارامترهای موثر بر افزایش تابآوری اجتماعی و کالبدی بافتهای فرسودۀ شهری در مناطق 7 و 15 شهرداری تهران، کدامند؟
پیشینه و مبانی نظری تحقیق:
موضوع آینده پژوهی سابقه مطالعه چندانی در ایران ندارد. اما بحث بافت های شهری به ویژه بافت های فرسوده و ناکارآمد از قدمت طوانی برخوردار است. در ارتباط با موضوع آینده پژوهی چه در داخل و چه در خارج پژوهش های بسیاری انجام شده است که به دلیل گستردگی موضوع هر کدام به یک جنبه از مسائل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی و کالبدی پرداخته اند. با این وجود، تحقیق های آینده پژوهی درخور و مرتبط با بافت های فرسوده شهری صورت نگرفته است و هیچ کدام از این پژوهشها نتوانستهاند به نحوی جامع، تابآوری را در ارتباط با بافتهای فرسودۀ شهری مورد بررسی قرار دهند. در تعریفی جامع از تابآوری شهری میتوان آن را مجموعه تدابیر، سیاستها و راهبردهایی دانست در که یک فضای شهری متناسب با وضعیتهای زیرساختی، خدماتی، اجتماعی و اقتصادی خود، قابل اعمال خواهد بود و تلاش مینماید تا با بکارگیری اصول صحیح برنامهریزی و مدیریت شهری در قبل، حین و بعد از وقوع بحران با به حداقلرسانی خسارتها، زمینۀ بازگشت به روند طبیعی رویدادها را فراهم سازد و حیات شهری را تحت تأثیر جدی قرار ندهد و روند ارائه خدمات را با چالش جدی مواجه ننماید (Heidari. A. 1400: 52؛ Salari. M. 1400: 6). در این میان، تابآوری شهری در قیاس کالبدی آن همان مفهومی است که پژوهش حاضر سعی دارد وضعیت مناطق 7 و 15 را در چارچوب آن مورد بررسی قرار دهد (Habitat. I. 2016: 23).
پیرامون پیشینۀ تحقیق و تابآوری شهری در بافتهای فرسوده تحقیقات متعددی صورت گرفته است که در جای خود قابل بررسی و بکارگیری در پژوهشهای بعدی را دارد اما همراهی رویکرد آیندهپژوهی با ملاحظات تحلیل فضایی در بحث تابآوری شهری بافتهلی فرسودۀ مناطق 7 و 15، عنوان نوینی است که تاکنون پیرامون آن پژوهشهای زیادی انجام نشده است. جعفری و همکاران (1399) در تحلیل تابآوری اقتصادی بهرهبرداران کشاورزی در برابر اثرات خشکسالی در سکونتگاه های روستائی فسا نشان دادند که عامل تنوع مهارت در نیروی کار و اشتغال بیشترین تاثیر را در حوزه تابآوری اقتصادی دارد. کارین و همکاران 2(2017) در تحقیقی با عنوان تاب آوری در عمل: پنج اصل برای ارتباط نواحی اجتماعی در برابر حوادث اقلیمی، کاربردهای کلیدی تابآوری را برای مدیریت حوادث آب و هوایی و پنج اصل اساسی در عمل را برای تصمیمگیری در مناطق روستایی مطرح می کند. غلامی و همکاران (1401) در مطالعه ای تحت عنوان ارزیابی اثرات بازی های اندرویدی در تاب آوری اجتماعی شهرها نمونه موردی شهر اراک، نشان دادند که عوامل تاب آوری اجتماعی تاثیر بسیار زیادی از بازی های اندرویدی پذیرفته و در نهایت بر تاب آوری اجتماعی نوجوانان و جوانان تاثیر گذاشته و آن را کاهش می دهد. رنجبر و همکاران (1399) با بهکارگیری رویکرد آیندهپژوهی و استفاده از تحلیل ساختاری در نرم افزار میک مک پیشرانهای موثر بر تابآوری با رویکرد بازآفرینی مورد شناسایی و تحلیل قرار دادند. در نهایت براساس نتایج تحلیلی ماتریس تحلیل ساختاری در نرم افزار میک مک، متغیرهای بخش کالبدی بیشترین تأثیر را بر بازآفرینی با رویکرد تابآوری در محدوده مورد‌مطالعه و عوامل نهادی کمترین درجه تأثیرگذاری را داشتند (Ranjbar, Z. Shokri Firoozjah, P., Ghobadi veteran, Gh. 2020: 136). لی و همکاران (2020) در تحقیقی به مدلسازی سیستم تابآوری شهری در پکن و شبیهسازی آن در مواجه با بحرانهای احتمالی پرداختهاند. تأکید اصلی آنها بر مقاومت ساختمانی، تفاوت فضایی مناطق شهری و حاکمیت مدیریت شهری پایدار بوده است به نحوی که برای سنجش میزان سازگار بافتهای شهری در پکن ضمن شناسایی اشکالی مختلفی از تابآوریهای فرعی، سیستم تابآوری شهری پویا (SD) را به عنوان ابزاری مناسب برای سنجش بازخورد علی، متغیرهای مختلف در سطح فضای شهری، پیشنهاد میدهد. در ادامه با توجه به بزرگ بودن پکن به عنوان مورد ، روند بهبود تابآوری شهری تا سال 2025 شبیه سازی شد و چهار سناریو برای بهبود مقاومت شهری به طور موثر با تنظیم متغیرهای درون زا تنظیم گردید. تجزیه و تحلیل سناریوها نشان داد که همه زیر سیستمها به جز مولفه اقتصادی-اجتماعی به تعدیل سیاست، حساس هستند. ژو و همکاران (2017) نشان دادند که حذف شاخصهای آسیب پذیر اجتماعی نامناسب و بهینه سازی مدل پیشنهادی، با استفاده از روش کاهش خصلت مجموعهای مهمترین رویکرد بکار رفته در پژوهش حاضر میباشد. نتایج نشان میدهد که مناطق شمال شرقی و مرکزی استان سیچوان متعلق به گروه دارای آسیب پذیری اجتماعی بالا به لحاظ پارامترهای تابآوری کالبدی هستند؛ به طور خاص، گوآ نگیوآن آسیب پذیر ترین منطقه است. احمدی و همکاران (1399) در بررسی تابآوری کالبدی-اجتماعی بافت فرسوده تاریخی با تأکید بر فرم شهری پایدار با روش میانگین فاصله از حد بهینه (نمونه موردی: محلات بافت تاریخی تهران) در این مقاله مورد توجه بوده است. نتایج نشانگر این است که تابآوری فرم شهری محلات دارای فاصله نامناسب از حد بهینه مطلوب بوده و تابآور نیستند، اما محله دولت با میزان ARI 0.65 می تواند نمونه مناسب‌تری در تبیین رویکرد بازآفرینی باشد. حیدری و سالاری (1400) نیز تابآوری شهری را بر اساس معیارهای شهر اکولوژیک در شهر جیرفت با رویکرد آیندهپژوهی مورد تحلیل و بررسی قرار دادهاند. در این پژوهش شاخصهای زیرساختی با ضریب پرشدگی بالاتر در کنار عوامل مشارکتی و مدیریتی از اهمیتی قابل توجهتر نسبت به سایر موارد برخوردار بودند.
روش تحقیق و شناخت محدوده:
منطقۀ 15 شهرداری تهران
منطقه 15 تهران به عنوان یکی از مناطق حاشیه ای تهران در گذشته با وجود دروازه های متعدد به عنوان یکی از محل های اصلی ورود مسافران به شهر تهران بوده است. این منطقه از شمال به پادگان قصر فيروزه، 45 متري آهنگ، خيابان خاوران و شوش شرقي و از غرب به خيابان فدائيان اسلام و از جنوب به خيابان دولت آباد، كوه بي‌بي شهربانو و كارخانه سيمان و از شرق به كوه هاي شرقي تهران و حد شرقي اراضي افسريه منتهي مي شود. این منطقه دارای 7 ناحیه بوده که، شش ناحيه در محدوده قانوني شهر با مساحت 27/8 کیلومتر مربع و یک ناحيه آن در حريم استحفاظي شهر تهران قرار دارد (پرتال شهرداری تهران، 1400). ناحیه 1 منطقه 15 در بخش شمالی با منطقه 14 و در بخش شمال غربی با منطقه 12 و در بخش غربی با منطقه 16همجوار است (Vajari. R. 1399: 52).
شکل (1) نمایی کلی از منطقۀ 15 شهرداری تهران (مأخذ: یافتههای تحقیق، 1400).
منطقۀ 7 شهرداری تهران
این منطقه دارای ۵ ناحیه و ۱۶ محله و وسعتی حدود۱۵۳۳۵۲۱۲متر مربع میباشد. محلات بهار،گرگان، نظام آباد، عباس‌آباد، عشرت آباد و اندیشه از محلات مشهور این منطقه هستند. از شمال همجوار مناطق ۳ و ۴ از شرق با منطقه ۸ از غرب با منطقه شش و از جنوب با مناطق ۱۲ و ۱۳ شهرداری تهران همسایه‌است (شهرداری تهران، 1400). در این منطقه، حدود 80 هکتار اراضی فرسودۀ شهری، قرار دارد.
[1] Halling
[2] . Karin de Bruin & et al
شکل (2) موقعیت منطقۀ 7 شهرداری تهران (مأخذ: یافتههای تحقیق، 1400).
رویکرد پژوهش از لحاظ استراتژی و هدف توسعه ای-کاربردی و از لحاظ اقداماتی که ما در این مناطق انجام می دهیم توصیفی-تحلیلی، مبتنی بر مطالعات کتابخانهای- اسنادی، پرسشنامه و الگوهای پیمایشی و نرم افزاری است. در چارچوب رویکرد نرمافزاری، دادههای بدست آمده در دو سطح سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و الگوی مطالعات راهبردی میکمک (Mic Mac)، مورد بررسی قرار گرفت. جامعه آماری پژوهش حاضر عبارت بود از مجموع افراد، نخبگان و کارشناسانی که پیرامون موضوع مورد مطالعه از دانش، تجربه و تخصص مورد نیاز برخوردار میباشند که با استفاده از الگوی غیرتصادفی هدفمند در قالب شیوۀ تحلیل آراء دلفی، تعداد 40 نفر به عنوان نمونۀ آماری انتخاب گردید. در مقیاس بافتهای فرسوده نیز با توجه به جمعیت 2 میلیون نفری بافتهای فرسوده شهری در تهران، تعداد 350 نفر از طریق فرمول کوکران در مناطق 7 و 15 و محلات هدف آن به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. در مرحله نخست با کمک کارشناسان، عوامل تأثیرگذار بر تابآوری شهری در بافت فرسوده مناطق هدف مشخص و سپس با شناسایی پیشرانها، سناریوهای مورد نظر برای هر وضعیت در آینده مورد بررسی قرار گرفت. سپس با طراحی پرسشنامهای، ماتریس تأثیرات تدوین و برای تحلیل نتایج نهایی مورد استفاده قرار گرفت. در ادامه در چارچوب نرمافزار میک مک و سناریو ویزارد،1 عدم‌قطعیتها2 و نیروهای پیشران، تأثیرگذار و تأثیرپذیر شناسایی و مورد تحلیل قرار گرفته است. آنچه مهم است، این نکته میباشد که پژوهش حاضر ضمن آنکه سعی میکند اِبعاد کمی لازم را در پژوهش مورد توجه قرار دهد، بیشتر رویکردی کیفی و غیر کمی را دنبال مینماید. در ادامه، نتایج به دست آمده به منظور تحلیل و ارزیابی در اختیار افراد نمونه قرار گرفت. در این راستا، پس از اخذ نظرات نمونۀ آماری، وضعیتهای محتمل در چارچوب ماتریسی با ابعاد n*n به منظور ورود به نرمافزار سناریو ویزارد تعریف و کُدگذاری متفاوت با مرحلۀ اول انجام شد. سپس با استفاده از پرسشنامهای در قالب ماتریس اثرگذاری متقاطع متعادل از نمونۀ آماری خواسته شد تا بر حسب میزان اهمیت این شاخصها از 3- تا 3+ (3-: اثرگذاری به شدت منفی، 2-: اثرگذاری نسبتاً منفی، 1-: اثرگذاری منفی و ضعیف، 0: اثرگذاری خنثی، 1+: اثرگذاری مثبت ضعیف، 2+: اثرگذاری مثبت متوسط، 3+: اثرگذاری مثبت شدید) به امتیازدهی به توصیفگرها و عوامل مربوط به هر کدام بپردازند. پس از خروجی گرفتن از نرمافزار سناریو ویزارد بر مبنای امتیازهای وارد شده به ماتریس، ماتریس نرمال3 و استانداردسازی شده4 محاسبه شد و با تحلیل میزان سازگاری توصیفگرها، سناریوهای محتمل طبقهبندی گردیدند. در ادامه اطلاعات جمع‌آوری شده وارد نرم افزار SPSS شد و سپس با آزمونهای آماری تی تک نمونهای، همبستگی پیرسون و ضریب همبستگی نتایج پژوهش مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در این تحقیق برای آزمون تی تک نمونهای، میانگین نمونه با مقدار ۳ در نظر گرفته شد و مورد مقایسه قرار گرفت.
بحث و ارائه یافته ها:
پایداری سیستم تابآوری شهری در بافتهای فرسودۀ مناطق 7 و 15 شهرداری تهران
پس از ورود متغیرها به نرمافزار میک مک به صورت شکل (3) در چارچوبِ ماتریسِ تحلیلِ اثراتِ متقاطع از نمونه آماری خواسته شد تا بر حسب میزان اهمیت و تأثیرگذاری، تأثیرپذیری و وابستگی عناصر به هم، به امتیازدهی متغیرها از 0 تا 3 و P اقدام نمایند. در این راستا، عدد صفر به منزلۀ بدون تأثیر، عدد یک به منزله تأثیر ضعیف، عدد دو به منزله تأثیر متوسط، عدد سه به معنی تأثیر زیاد و P به معنای اثرگذاری مستقیم و غیرمستقیم به صورت بالقوه میباشند. در نهایت، پس از امتیازدهی ماتریسی به صورت شکل (4) بدست آمد. باید گفت که به منظور جلوگیری از طولانی شدن ماتریسها، دادهها به صورت ترکیبی در فرآیند تحلیل نرمافزاری مورد تحلیل قرار گرفت و همچنین، در قالب پرسشنامه میانگین امتیازات مربوط به هر گویه اساس تحلیلها بوده است.
پس از تشکیل ماتریس اولیه اثرات متقاطع، ویژگیهای کلی ماتریس محاسبه شده به صورت جدول (4) بدست آمد.
جدول (2) ماتریس سیستم تابآوری شهری بافتهای فرسودۀ شهری در مناطق 7 و 15 شهرداری تهران
اندازه ماتریس5 | ۳۱ |
تعداد تکرار دادهای6 | ۲ |
تعداد صفرها7 | ۳۲ |
تعداد یکها8 | ۹۰ |
تعداد دوها9 | ۳۰۳ |
تعداد سهها10 | ۵۳۶ |
تعداد Pها11 | ۰ |
مجموع12 | ۹۲۹ |
شاخص پرشدگی13 | 96.670% |
ماخذ: یافتههای پژوهش، ۱۴۰۰.
بر مبنای جدول (2)، که در آن ویژگیهای ماتریس اولیه براساس نظر نخبگان و متخصصین در رابطه با تابآوری شهری بافتهای فرسودۀ مناطق 7 و 15 بدست آمده است، میتوان استنباط کرد که سطح اعتبار و پایایی متغیرها در سطح بسیار مطلوبی میباشد که در آن میزان پرشدگی حاصل شده برای متغیرها با دوبار تکرار چرخش دادهای، ۶۷/۹۶٪ را نشان میدهد که این نمایانگر ضریب بالای تأثیرگذاری و بار عاملی بالا در متغیرها و عوامل برگزیده شده برهم است. از مجموع ۹۲۹ رابطه قابل ارزیابی در این ماتریس، ۳۲ عددشان صفر بوده است که این به معنی این است که عوامل برهم دیگر تأثیر نگذاشته یا از همدیگر تأثیر نپذیرفتهاند. ۹۰ رابطه، عدد یک را نشان میدهند که به این معنی میباشد که تأثیر خیلی کمی نسبت به هم داشتهاند، ۳۰۳ رابطه عددشان دو بوده است به این معنی که تأثیر کمی نسبت به هم داشته اند. ۵۳۶ رابطه دارای تأثیرگذاری متوسط بوده است و ارزشP (تأثیرگذاری مستقیم بالقوه) صفر بوده است. لذا، به منظور دستیابی به درکی درست از وضعیتِ پایداری یا ناپایداریِ سیستم تابآوری شهری بافتهای فرسودۀ شهری در مناطق 7 و 15 شهرداری تهران بایستی به نحوۀ چیدمان و توزیع شاخصها و متغیرهای مورد بررسی در سطح صفحه نمودار توجه نمود. در سیستمهای پایدار سکونتگاهی، توزیع متغیرها با دارا بودن تعدادی ضریب اثرگذاری و تأثیرپذیری بالا به صورت تقریباً مساوی در نقاط مختلف نمودار به صورت L انگلیسی خواهد بود، در حالی که در سیستمهای ناپایدار این امر به صورت توزیع نامتوازان ضرایب حول خط قطری در جهتهای شمال شرقی و جنوبغربی نمودار خواهد بود و علاوه بر این نمیتوان الگوی واحدی در توزیع متغیرها نیز در صفحه نمودار ارائه داد. با توجه به مجموعه ارزشهای محاسبه شده و همچنین آنچه در قسمتهای بعدی خواهد آمد، میتوان گفت که سیستم تابآوری بافتهای فرسوده مناطق 7 و 15 شهرداری تهران از ناپایداری بسیار شدیدی رنج میبرد به نحوی که دادهها و توزیع آنها ضمن عدم برخورداری از روندی یکسان، دارای حدهای متفاوت بهرهمندی در توزیع میباشد، به گونهای که پس از امتیازهای بالای 86، 80، 75 و... مطابق ماتریس اثرات متقاقطع و اثرگذاریهای مستقیم و غیرمستقیم، دیگر حد میانهای از ارزشهای محاسبه شده برای متغیرهای وجود ندارد و به صورت آنی با ضرایب بسیار پائینتری مواجه میشویم که این روند معمولی و استاندارد در توزیع شاخصها نمیباشد.
شکل (3) سیستم ناپایدار تابآوری شهری بافتهای فرسودۀ شهری در مناطق 7 و 15 شهرداری تهران.
(مأخذ: یافتههای پژوهش، 1400).
در این راستا، تحلیل دادهها در محیط SPSS نیز موید ناپایداری شدید سیستم تابآوری شهری در بافت فرسوده مناطق هدف بود.
جدول (3) آزمون t تک نمونه ای به ترتیب اولویت میزان تأثیر متغیرها
متغیر | df | Sig (2-tiled) | Mean Difference | 95% Confidence Interval of the Difference | |||
| upper | lower | |||||
کیفیت فضا | 198 | 0.001 | 0.6315 | 0.8003 | 0.4629 | ||
حس تعلق به مکان | 198 | 0.001 | 0.3355 | 0.4941 | 0.1769 | ||
زیرساختگرایی | 198 | 0.001 | 0.3355 | 0.4941 | 0.1769 | ||
نوسازی فضا | 198 | 0.05 | 0.2828 | 0.4483 | 0.1175 | ||
آموزش شهروندی | 198 | 0.65 | 0.561 | 0.876 | 0.1550 | ||
سیما و منظر شهری | 198 | 0.12 | 0.3355 | 0.6543 | 0.2314 | ||
مدیریت بافت | 198 | 0.03 | 0.3355 | 0.7654 | 0.8761 | ||
(مأخذ: یافتههای پژوهش، 1400).
تأثیرگذاری- وابستگیِ مستقیم و غیرمستقیم در تابآوری شهری بافتهای فرسودۀ مناطق 7 و 15 شهرداری تهران
در چارچوب جدول (4)، مقادیر ارزش گذاری شده در سطرها و ستونهای ماتریس اثراتِ متقاطع به ازای هر متغیر بیان شده است. پیرامون درک اعداد بدست آمده در جدول (4) بایستی اشاره نمود که جمع مقادیر هر سطر بیانگر میزان تأثیرگذاری و مقادیر هر ستون نشاندهندهی میزان تأثیرپذیری آنها از دیگر شاخص میباشد. بر این اساس، به ترتیب متغیرهای A13 (93)، A30 (86)، A31 (84)، A12 (82.5)، A1 (83) و A2 (81.5)، دارای بیشترین میزان اثرگذاری و عدم قطعیت بر سایر متغیرهای پژوهش بودهاند. به نحوی که در شرایط مستقیم دارای بیشترین احتمال رویداد نیز خواهند بود. در این حالت، متغیرهایی نظیر A14 (64)، A5 (62)، A7 (61.5)، A23 (60) و A22 (51.5) دارای کمترین میزان احتمال رویداد و عدم قطعیت بودهاند که در تدوین پیشرانها و سناریوها باید به این نکته توجه داشت.
جدول(4) ماتریس تأثیرات مستقیم عوامل موثر بر تابآوری شهری بافتهای فرسودۀ مناطق 7 و 15 شهرداری تهران
N° | متغیر | اثرگذاری | اثرپذیری | عدم قطعیت | نماد |
|---|---|---|---|---|---|
۱ | اسناد مدون راهبردی | ۸۶ | ۸۰ | 83 | A1 |
۲ | مدیریت یکپارچه فرآیندهای تابآوری | ۸۲ | ۸۱ | 81.50 | A2 |
۳ | ادراک جامع مدیریتی | ۸۱ | ۷۶ | 78.5 | A3 |
۴ | برنامههای دولت محلی | ۷۲ | ۷۴ | 73 | A4 |
۵ | هوشمندسازی | ۵۳ | ۷۱ | 62 | A5 |
۶ | زیرساختهای مالی | ۷۳ | ۷۳ | 73 | A6 |
۷ | سرمایهگذاری زیرساختی | ۴۹ | ۷۴ | 61.5 | A7 |
۸ | اعطای تسهیلات مالی | ۸۵ | ۷۵ | 80 | A8 |
۹ | حمایت سازمانهای دولتی از جوامع آسیبپذیر | ۸۷ | ۷۵ | 81 | A9 |
۱۰ | بهبود زیرساختها قبل از بحران | ۸۶ | ۶۶ | 76 | A10 |
۱۱ | نقش سازمانهای مردمنهاد | ۸۹ | ۷۰ | 79.5 | A11 |
۱۲ | مشارکت مدیران شهری | ۸۷ | ۷۸ | 82.5 | A12 |
۱۳ | مهاجرتهای درون شهری | ۸۸ | ۸۰ | 93 | A13 |
۱۴ | خدمات زیرساختی و خدمات شهری | ۵۵ | ۷۳ | 64 | A14 |
۱۵ | تناسب با شرایط اقلیمی | ۸۸ | ۷۱ | 79.5 | A15 |
۱۶ | کیفیت مسیرهای ارتباطی | ۴۹ | ۶۸ | 58.5 | A16 |
۱۷ | کاربریهای خدماتی | ۸۷ | ۶۹ | 78 | A17 |
۱۸ | شبکه انتقال انرژی | ۷۳ | ۷۳ | 73 | A18 |
۱۹ | مخاطرات انسانی و بلایای طبیعی | ۸۷ | ۷۴ | 80.5 | A19 |
۲۰ | تفکیک آب شرب و غیرشرب | ۵۸ | ۷۳ | 65.5 | A20 |
۲۱ | کیفیت دفع فاضلاب | ۴۹ | ۶۹ | 59 | A21 |
۲۲ | توسعه فضای سبز | ۳۶ | ۶۷ | 51.5 | A22 |
۲۳ | وضعیت کمی و کیفی بافت | ۴۴ | ۷۶ | 60 | A23 |
۲۴ | سیما و منظر بافت | ۷۹ | ۸۲ | 80.5 | A24 |
۲۵ | تغییرات آب و هوایی | ۷۹ | ۸۱ | 80 | A25 |
۲۶ | انرژیهای تجدیدپذیر | ۷۴ | ۷۳ | 73.5 | A26 |
۲۷ | استفاده از آبهای سطحی و سیلابها | ۷۸ | ۷۵ | 76.5 | A27 |
۲۸ | قوانین نظام مهندسی | ۸۱ | ۷۱ | 76 | A28 |
۲۹ | میزان خطرپذیری | ۸۹ | ۷۰ | 79.5 | A29 |
۳۰ | کیفیت معابر و خیابانها | ۹۰ | ۸۲ | 86 | A30 |
۳۱ | تغیرات جمعیتی | ۹۰ | ۷۸ | 84 | A31 |
N° | متغیر | أثرگذاری | أثرپذیری | --- | --- |
| جمع | ۲۳۰۴ | ۲۳۰۴ | --- | --- |
مأخذ: یافتههای پژوهش،۱۴۰۰
متناظر با جدول (4)، اثرگذاری و عدم قطعیت در حالت غیرمستقیم به صورت شکل (6) قابل ترسیم است. با توجه به شکل (4) میتوان دریافت که در مرحله اثرسنجی غیرمستقیم، دادههایِ حاصل از تحلیلِ مستقیم متغیرها، به توانهای 2، 4، 6، 8 و... رسانده شدهاند و به این صورت امکان مطالعه اثرات غیر مستقیم متغیرها که به وسیله مسیرها و حلقههای بازخورد در سیستم تابآوری بافت فرسودۀ شهری مناطق 7 و 15 تهران، انتشار یافتهاند، فراهم گردیده است. در این راستا، با مرتب کردن متغیرها، به نظم موجود در بین عناصر سیستم و میزان اثرگذاری آنها بر یکدیگر پی خواهیم بُرد. در ادامه ماتریس اثر- وابستگی غیر مستقیم متغیرها بیان شده است.
شکل (4) میزان اثرگذاری- وابستگی غیرمستقیم تابآوری شهری در مناطق 7 و 15 شهرداری تهران.
(یافتههای پژوهش، 1400).
پیشرانهای اثرگذار بر تابآوری بافتهای فرسودۀ شهری در مناطق 7 و 15 شهرداری تهران
به منظور تدوین سناریوهای پژوهش، لازم است ابتدا پیشرانهایی که مبنای تدوین راهبردهای آینده هستند، شناخته شوند و بر اساس آن ضمن تدوین عدم قطعیتهای نهایی، مهمترین وضعیتهای قابل تحقق تا خوشبینانه و فاجعه بررسی گردد. از اینرو، پیشرانها مجموعه عواملی هستند که نقشی اساسی در بقا و پایداری سیستم داشته و بیتوجهی به آنان سبب بر هم خوردن چرخه برنامهریزی و عدم تحقق اهداف از قبل تعیین شده، میگردد. در ادامه، مهمترین پیشرانهای اثرگذار بر تابآوری بافتهای فرسودۀ شهری در مناطق 7 و 15 شهرداری تهران به صورت جدول (7) آورده شده است.
جدول (5) پیشرانهای اثرگذار بر تابآوری بافتهای فرسودۀ شهری در مناطق 7 و 15 شهرداری تهران
متغیر | متغیر | متغیر |
اسناد مدون راهبردی | مدیریت یکپارچه فرآیندهای تابآوری | بهبود منابع زیرساختی |
مهاجرت درون منطقهای | تغییرات اقلیمی موثر بر بحران | کاربریهای خدماتی |
زیرساختهای انرژی | تغییرات کاربری اراضی | میزان خطرپذیری |
ادراک جامع مدیریتی | حمایت سازمانهای دولتی از جوامع آسیبپذیر | تناسب ساخت و سازها با شرایط فضایی- کالبدی |
مشارکت مدیران شهری | اعطای تسهیلات مالی به خانوارهای درگیر بحران | مخاطرات انسانی و بلایای طبیعی |
تغییرات چمعیتی | سازمانهای مردم نهاد |
|
(یافتههای پژوهش، 1400).
سناریوهای فراروی تابآوری بافتهای فرسودۀ شهری در مناطق 7 و 15 شهرداری تهران
پس از خروجی گرفتن از نرمافزار سناریو ویزارد بر مبنای امتیازهای وارد شده به ماتریس، ماتریس نرمال14 و استانداردسازی شده15 محاسبه شد. لذا، با توجه به هدف پژوهش حاضر در این قسمت که سنجش آراء نخبگان پیرامون توصیفگرهای سیستم تابآوری بافتهای فرسودۀ شهری در مناطق 7 و 15 شهرداری تهران است در تحلیلی چند بُعدی،لایههای مختلف دادهای که تنها در چارچوبِ نرمافزار سناریوویزارد قابلیت بررسی دارند، مورد تحلیل پیچیده قرار گرفتند و با تحلیل میزان سازگاری توصیفگرها، سناریوهای به دست آمده در سه وضعیف سازگاری مطلوب16، میانه17 و ضعیف و ناسازگار18 طبقهبندی گردیدند. بایستی اشاره نمود که در وضعیت اسانداردسازی شده، دادهها تنها زمانی معنادار میباشند که مجموع امتیاز هر گروه قضاوتی19 برابر با صفر باشند. در مرحله منطق‌دهي به سناريوها، محورهاي سناريو تشکيل مي‌گردد و انتخاب آنها توجيه مي‌شود؛ محورهاي سناريو، محورهايي هستند که سناريوهاي نهايي بر اساس آنها متمايز مي‌شوند. چنان که قبلا ذکر شد، 17 متغير اسناد مدون، مدیریت یکپارچه، توسعۀ زیرساخت مالی، بهسازی تأسیسات و مسئله تغییرات کاربری به عنوان متغيرهايي معرفي شدند که بيشترين تاثيرگذاري و نيز بيشترين عدم قطعيت را دارند. بدين ترتيب، دو محور سناريو عبارتند از:
با ترکيب دو محور اصلي، چهار سناريو شکل ميگيرد: سناريو 1 (تابآوری مطلوب بافت فرسودۀ شهری در مناطق 7 و 15): مدیریت مطلوب، برنامهسازی ایدهآل برای انتقال زیرساختهای انرژی، توسعۀ مطلوب زیرساختهای مالی، توجه به مسئله مهاجرت و افزایش تقاضای فضای زیستی، سیاستگذاری صحیح در حوزۀ تغییرات کاربری اراضی. سناريو 2 (تابآوری مطلوب بافت فرسودۀ شهری در مناطق 7 و 15): مدیریت نسبتاً مطلوب، برنامهسازی مناسب برای انتقال زیرساختهای انرژی، توسعۀ مناسب زیرساختهای مالی، توجه به مهاجرت و بحران تقاضای زیستی به مثابه بحرانی امنیتی، توجه مناسب به حوزۀ تغییرات کاربری اراضی در بافت فرسوده. سناريو 3 (تابآوری مطلوب بافت فرسودۀ شهری در مناطق 7 و 15): شفافیت کم رویهها و اطلاع رسانی، مدیر نامناسب و تدوام وضع موجود، برنامهگریزی، بیتوجهی به متغیرهای اجتماعی و اقتصادی در مسئله بافت فرسوده، مدیریت بخشی و غیر متخصصانه. سناريو 4 (تابآوری مطلوب بافت فرسودۀ شهری در مناطق 7 و 15): عدم شفافیت رویهها و اطلاع رسانی، مدیریت نامطلوب فرآیندها و سرمایهگذاریها، برنامهسازی فاجعه برای انتقال زیرساختها، توسعۀ مشوش زیرساختهای فنی و مالی، بیتوجهی به مسئله مهاجرت و افزایش تقاضای زیستی و تغییرات گسترده کاربری اراضی.
نتیجهگیری و ارائه پیشنهادها:
در بین دیدگاههای مفهومی، دو دیدگاه بازیابی فضای شهری و پایداری فضایی در ارتباط با بافتهای فرسوده دارای درک کامل، از تابآوری هستند. به طوری که آنها تابآوری یک جامعه (فرد یا سیستم زیستی- کالبدی)، را ویژگی ذاتی در نظر میگیرند که آن را قادر میسازد با یک عامل فشار اعم از انسانی یا غیر انسانی نظیر رویدادها و بحرانها، تطبیق پیدا کند یا نکند. این دو دیدگاه بر این نکته تأکید میکنند که جامعه به عنوان یک کل، یا تابآور است یا تابآور نیست، اما در رویکرد سوم یعنی تابآوری در مفهوم گذار، تفاوت بین تابآوری اجتماعی و کالبدی- فضایی روشن میشود. در این میان، تابآوری شهری در قیاس کالبدی آن همان مفهومی است که پژوهش حاضر سعی دارد وضعیت مناطق 7 و 15 را در چارچوب آن مورد بررسی قرار دهد. بر این اساس، هدف پژوهش حاضر ارائه تحلیلی آیندهپژوهانه بر وضعیت تابآوری شهری در بافتهای فرسودۀ مناطق 7 و 15 شهرداری تهران بود. نمونه آماری برای تحلیل آینده پژوهانه در قالب شیوۀ تحلیل آراء دلفی، تعداد 40 نفر به عنوان نمونۀ آماری انتخاب شد. در سیستمهای پایدار سکونتگاهی، توزیع متغیرها با دارا بودن تعدادی ضریب اثرگذاری و تأثیرپذیری بالا به صورت تقریباً مساوی در نقاط مختلف نمودار به صورت L انگلیسی بود، در حالی که در سیستمهای ناپایدار این امر به صورت توزیع نامتوازان ضرایب حول خط قطری در جهتهای شمال شرقی و جنوبغربی نمودار بود و علاوه بر این نمیتوان الگوی واحدی در توزیع متغیرها نیز در صفحه نمودار ارائه داد. با توجه به مجموعه ارزشهای محاسبه شده، نشان داده شد که سیستم تابآوری بافتهای فرسوده مناطق 7 و 15 شهرداری تهران از ناپایداری بسیار شدیدی رنج میبرد به نحوی که دادهها و توزیع آنها ضمن عدم برخورداری از روندی یکسان، دارای حدهای متفاوت بهرهمندی در توزیع میباشد، به گونهای که پس از امتیازهای بالای 86، 80، 75 و... مطابق ماتریس اثرات متقاقطع و اثرگذاریهای مستقیم و غیرمستقیم، دیگر حد میانهای از ارزشهای محاسبه شده برای متغیرهای وجود ندارد و به صورت آنی با ضرایب بسیار پائینتری مواجه میشویم که این روند معمولی و استاندارد در توزیع شاخصها نمیباشد. با مقایسه این تحقیق با مطالعات قبلی، نتایج بدست آمده با مطالعات حاتمی نژاد، پوراحمد و نصرتی (1396)؛ ونگ و همکاران20 (2015)؛ ژنگ و همکاران21 (2014) در حوزه تحلیل آینده پژوهانه و و همچنین ناکارآمدی بافت های فرسوده و ارتباط آن با تابآوری اجتماعی و کالبدی همراستا بود. از سوی دیگر، نتایج مطالعه حاضر در حوزه وضعیت تابآوری اجتماعی، با مطالعات ساندرز و بکر (2015)؛ احمدی و همکاران (1399)؛ نقدی و همکاران (1400) و شاو و همکاران22 (2014) موافق بود. در این مطالعات نیز پایین بودن تابآوری اجتماعی و تاکید بر جامعه تابآور برای برطرف کردن نیازهای جامعه، همچنین تاکید بر سناریوی قابلیت ایجاد سرمایه در مناطق محلی و بافت فرسوده از اهمیت بالایی برخودار است. اما نتایج مطالعات در حوزه میزان تابآوری مناطق 7 و 15 و پیشران های اثرگذار با مطالعات واجاری، سرور و استعلاجی (1397) مطابقت نداشت. در مطالعه آن ها تاکید بر میزان تابآوری کالبدی و پایین بودن آن در منطقه 12 تهران بود در حالیکه در تحقیق حاضر هرچند تابآوری در همه ابعاد در مناطق 7 و 15 در وضعیت نابسامانی قرار دار، اما تابآوری اجتماعی در حد بسیار پایینی را در این دو منطقه شاهد هستیم. یکی دیگر از تناقضات این مطالعه با مطالعات رنجبر و همکاران (1399) بود. آن ها براساس نتایج تحلیلی ماتریس تحلیل ساختاری در نرم افزار میک مک، بیان داشتند که متغیرهای بخش کالبدی بیشترین تأثیر را بر بازآفرینی با رویکرد تابآوری در استان مازندران و عوامل نهادی کمترین درجه تأثیرگذاری را داشتند. این درحالی است که در مطالعه حاضر تاب آوری در بافت های فرسوده شهری، آن هم در شهر تهران مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت با توجه با تناقضات و همسویی مطالعات پیشین با مطالعه حاضر، مهمترین پیشنهادی پژوهش به صورت ذیل قابل ارائه است:
جدول (6) پیشنهادهای پژوهش
حوزه | پیشنهادات |
|---|---|
مدیریت- سیاستگذاری | ü ارائه راهبردها و سیاستهای کلی در زمینه، بهبود و از میان برداشتن موانع پیش روی تابآوری شهری در بافت فرسودۀ شهری مناطق هدف؛ ü تغییر و اصلاح شیوهنامهها و بخش نامههای مدیریت بحران به صورت سالانه یا دورهای متناسب با مناطق هدف؛ ü تعیین مسئولیت و نقش هرکدام از مدیران شهری برای پیشگیری در قبل، حین و بعد از بحران؛ ü تهیه و تنظیم چک لیستهای برای دوام و ثبات در برابر بحران بنابر سناریوهای مختلف؛ ü مطالعه سناریوهای مدیریتی- سیاستگذاری مطابق با وضع موجود و رفع معایب و نواقص ناشی از سناریوها؛ |
مالی-اقتصادی | ü سرمایهگذاری و تأمین هزینهها و اعتبارات کافی در جهت بهبود مدیریت منابع زیرساختی برای تابآورسازی شهر در مقابله با بحرانهای احتمالی. ü بهبود و تقویت شرایط اقتصادی جامعه و مردم به ویژوه مناطقی که بیشتر دستخوش بحران و خطر میباشند؛ ü توانمندسازی دولت محلی با سرمایههای بومی و پشتوانههای دولتی در جهت اختصاص بودجه و منابع مالی به نواحی خطرپذیر شهر با رویکرد ارتقاء و افزایش تابآوری شهر در برابر بحرانها. |
اجتماعی- فرهنگی | ü ارتقا و توسعه شناخت و معرفت آگاهیهای عمومی جامعه در حوزۀ تابآوری شهری در بافت فرسوده مناطق 7 و 15 شهرداری تهران. ü آموزش پیوسته نیروهای فنی و متخصص برای ایستادگی و پایداری در برابر بحران. |
کالبدی- فضایی | ü نگهداری و احداث زیرساختهایی در جهت کاهش خطرپذیری و افزایش تابآوری. |
زیستمحیطی | ü بررسی تخصصی متناسب و بیان ایدههای نو و تازه برای رفع مشکلات ویژه زمان حال؛ ü افزایش سرمایهگذاریها و تخصیص بودجه کلان در مقابله با بحرانهای احتمالی؛ |
برنامهریزی- قانونگذاری | ü ایجاد تعامل و هماهنگی میان میان نهادها و سازمانها قانون گذار و برنامهریز، برای طرح سیاستگذاری و برنامههای اجرایی در جهت پیشگیری از بحرانها؛ ü توجه و تأکید بیشتر برنامهریزان به تابآوری شهری در تدوین اسناد و برنامهها. |
مأخذ: یافتههای پژوهش، 1400.
منابع و مأخذ
1. Adger, W.N. (2005). Social and ecological resilience: Are they related? Progress in Human Geography, 24, 3 347-364.
2. Ahmadi, Maral, Andalib, Alireza, Majedi, Hamid, Saeedeh Zarabadi, Zahra Sadat (1399). Investigation of physical-social resilience of historical worn-out texture with emphasis on sustainable urban form with the method of average distance from the optimal limit (Case study: historical texture neighborhoods of Tehran). Environmental Studies Haft Hesar, No. 32, Year 8, 5-16. [In Persian]
3. Ali mirezaii. sommaee shahrokhi. (2022). Evaluating the effects of Android games on the social resilience of cities Case study of Arak city. Journal of Regional Planning. 10.30495/jzpm.2022.29305.4012.
4. Asadi Azizabadi, Mahsa, Ziari, Keramatullah, Watankhahi, Mohsen (1399). Prioritization of the dimensions of resilience of urban worn-out texture based on the spatial model of disaster resilience (Case study: worn-out texture of Karaj city). Journal of Applied Research in Geographical Sciences, 20th year, No. 56. [In Persian]
5. Barbara Lucini, (2014). Multicultural approaches to disaster and cultural resilience. How to consider them to improve disaster management and prevention: the Italian case of two earthquakes, 4th International Conference on Building Resilience, Building Resilience 10-8 ,2014 September 2014, Salford Quays, United kingdom, Procedia Economics and Finance, 18156 – 151.
6. C. S. Holling. (2007). “Resilience and stability of ecological systems,” Annu. Rev. Ecol. Syst., 23–11973.
7. Cutter, L., Burton, C., Emrich, C., (2010). Disaster Resilience Indicators for Benchmarking Baseline Conditions, Homeland Security and Emergency Management, 7.
8. Doyle, A. (2015). urban resilience: the regeneration of the Dublin Docklands. Urban Design and Planning. 169: 175–184.0.
9. Elias Movadat, Tropical Swallow, Kourosh Momeni (2020). Estimation of urban resilience distribution from the perspective of earthquake crisis using spatial statistics model (Case study: Ilam city). Journal of Regional Planning. Year 9, consecutive number 36, winter 2020.
10. Habitat III. (2016). Draft Outcome Document of the United Nations Conference on Housing and Sus tainable Urban Development. In United Nations Conference on Housing and Sus tainable Urban.
11. Hatami Nejad H, Poorahmad, Ahmad, Nosrati Hashi, Morteza (2019). Future research in dilapidated urban context Case study: District 1, District 9 of Tehran. Quarterly Journal of Geographical Information. Volume 28, Number 109, 2019.
12. Healey, P. (1998). Building institutional capacity through collaborative approaches to urban planning. Environment and Planning, 30(9), 1531-1546.
13. Holling, C.S. (1978), Adaptive Environmental Assessment and Management, John Wiley and Sons, New York, 1978.
14. Iftekhar Ahmed. (2016). Building Resilience of Urban Slums in Dhaka, Bangladesh, 11th International Conference of The International Institute for Infrastructure Resilience and Reconstruction (I3R2): Complex Disasters and Disaster Risk Management, Procedia - Social and Behavioral Sciences 202, 218-213.
15. Karin de Bruijna, Joost Buurmanb, Marjolein Mensa, Ruben Dahma, Frans Klijn,(2017), Resilience in practice: Five principles to enable societies to cope with extreme weather events, Environmental Science & Policy ,70, pp:21–30.
16. Lei, Y., Wang. J. a., Yue, Y., Zhou, H., Yin, W. (2013). Rethinking the Relationships of Vulnerability, Resilience, and Adaptation from a Disaster Risk Perspective, Natural Hazards, Vol. 70, No. 1., pp.609-627, doi:10. 1007/ s12069- 013- 0831- 7.
17. Marzieh Jafari, Mohammad Reza Razvani, Hassan Ali Faraji Sabokbar, Mojtaba Ghaderi Masoum, Alireza Darban Astanah. (2020). Analysis of Economic Resilience of Farmers to Drought Impacts
18. McManus, S., Seville, E. Vargo, J., Brunsdon, D. (2008). Facilitated Process for Improving Organizational Resilience. Natural Hazards Review, 9(2): 81-90.
19. Mitchell, T., Harris, K. (2012), Resilience a Risk Management Approach, Background Note, ODI.
20. Mitchell, T., Harris, K. (2012), Resilience a Risk Management Approach, Background Note, ODI.
21. Poorahmad, Ahmad, Ziari, Keramatullah, Abdali, Yaghoub, Qalipour Kahralani, Sara Allah (1398). Analysis of resilience criteria in urban worn-out tissue against earthquakes with emphasis on physical resilience (Case: District 10 of Tehran Municipality). Quarterly Journal of Urban Research and Planning, Volume 10, Issue 36, 1-21. [In Persian]
22. R. D. Kusumastuti, Viverita, Z. A. Husodo, L. Suardi, and D. N. Danarsari. (2014). “Developing a resilience index towards natural disasters in Indonesia,” Int. J. Disaster Risk Reduct., vol. 10, Part A, no. PA, pp. 340–327, Dec.
23. Ranjbar, Z. Shokri Firoozjah, P., Ghobadi veteran, Gh (2020). Application of urban regeneration in promoting the resilience of coastal cities in the west of Mazandaran province. Journal of Regional Resilience of What to What? Ecosystems, 4, 8, 765-781.
24. Rezaei, M. (1389). Assessing the economic resilience and institution of urban communities against natural disasters Case study: Tehran neighborhood earthquake. Journal of Crisis Management No. 3, pp. 27-38.
25. Salehi Ismail; Mohammad Taghi Aghababaei; Hajar Sarmadi; Mohammad Reza Farzad Behtash (1390). Investigation of environmental resilience using causality network model, Journal of Environmental Studies, 37 (59); 99-112. [In Persian]
26. Shaw, D., Scully, J., Hart, T. (2014). The paradox of social resilience: How cognitive Strategies and coping mechanisms attenuate and accentuate resilience. Global Environmental Change, 25, 194–203.
27. Vajari, F., Server, R., Infectious, A. (1398). Ranking of 15th district of Tehran based on resilience components. Journal of New Attitudes in Human Geography, Twelfth Year, No. 2, pp. 425-438. [In Persian]
28. W.S.A. Saunders, J.S. Becker. (2015). A discussion of resilience and sustainability: Land use planning recovery from the Canterbury earthquake sequence, New Zealand, International Journal of Disaster Risk Reduction, 1481–73.
29. Wong, L. K. S., & Yu, P. H. F. (2015). Urban renewal and social sustainability: An exploratory study of the urban life of Wan Chai. SpringerPlus, 4(2), 1.
30. Xuanhua Xu, Weiwei Zhang, Xiaohong Chen. (2017). Social vulnerability assessment of earthquake disaster based on the catastrophe progression method: A Sichuan Province, case study, International Journal of Disaster Risk Reduction, Available online23 June 2017, In Press, Accepted Manuscript — Note to users.
31. Zheng, H. W., Shen, G. Q., & Wang, H. (2014). A review of recent studies on sustainable urban renewal. Habitat International, 41, 272-279.
[1] Micmac, scenariowizard
[2] عدمقطعیت یعنی اینکه معلوم نیست یک پدیده در آینده چگونه رخ میدهدو چقدر میتواند اهمیت (بالا یا پایین) داشته باشد و تا چه میزان برای ما ناشناخته باشد.
[3] Normal Martix.
[4] Standarization Matrix.
[5] Matrix size
[6] Number of iterations
[7] Number of zeros
[8] Number of ones
[9] Number of twos
[10] Number of threes
[11] Number of P
[12] Total
[13] Fill rate
[14] Normal Matrix.
[15] Standardization Matrix.
[16] Optimal compatibility.
[17] Middle compatibility.
[18] Weak & incompatibility.
[19] Judgment group.
[20] . Wong et al.
[21] .Zheng et al.
[22] . Shaw, D., Scully, J., Hart, T.