بررسی عوامل جغرافیایی مؤثر بر سیل خیزی در نواحی روستایی مورد پژوهشی: روستاهای شهرستان سروآباد

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

وحید ریاحی ¹ , لقمان زمانی ²

1 - دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
2 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1393/03/28 تاریخ پذیرش : 1394/01/21 تاریخ انتشار : 1394/01/01

کلید واژه: سکونتگاه های روستایی, بحران های روستایی, سیل خیزی, شهرستان سروآباد,

چکیده مقاله :

       توسعه­ی سریع کالبدی سکونتگاه­های روستایی در حاشیه­ی رودخانه­ها و رود دره­ های کشور، موجب بروز خسارات و مواجه گردیدن روستاها با مشکلات متعددی گردیده است. به گونه­ای که ضرورت چاره­اندیشی برای کاهش اثرات منفی پدیده­ی سیل را بر پایه­ی مطالعات علمی و اعمال مدیریت کارآمد مبتنی بر یافته­های علمی، بیش از پیش روشن می­سازد. هدف از انجام این تحقیق مدیریت بر بحران سیلاب در مناطق روستایی و شناسایی پهنه­های امن و در معرض خطر سکونتگاه­های روستایی است و بدین منظور روستاهای شهرستان سروآباد از توابع استان کردستان به عنوان مطالعه موردی انتخاب شده است. برای رسیدن به این امر از شش فاکتور شیب، جهت شیب، پوشش گیاهی، لیتولوژی، بارندگی و فاصله از مسیل استفاده شده است. این پژوهش بر حسب روش تحلیلی و بر حسب ماهیت کاربردی است و در انجام آن از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) بهره گرفته شده و در نهایت پس از تجزیه و تحلیل داده­ها و لایه­های اطلاعاتی، نقشه­های نهایی تلفیقی خطر و نقشه­های هم پوشانی جهت ارزیابی فاکتورها تولید گردید. نتایج مطالعه ضمن آنکه به شناسایی مناطق امن و در معرض خطر سیل در نواحی روستایی شهرستان انجامید، نشان داد که حدود 50 درصد مساحت شهرستان، 39 روستا از مجموع 77 روستا و 48 درصد جمعیت سکونتگاه­های روستایی در محدوده پرخطر سیل قرار دارد.

چکیده انگلیسی:

Rapid physical growth of rural settlements on the periphery of the body and the valleys of the rivers have been causing widespread damage and several problems. Needed remedy is tangible to reduce the negative impacts of flood events based on scientific studies. The purpose of this study refers to manage flood crisis in rural areas and identify safe and in danger zones of rural settlements. Villages of Sarvabad county are selected as a case study. The six factors such as slope, aspect, vegetation, lithology, rainfall and distance from watercourse have been considered in this study. This study is based on analytical and the functional approach by using GIS (GIS) and Analytical Hierarchy Process (AHP) to draw maps of secure and safe areas by evaluating considered factors. The results of this study, leaded to identify areas at risk of flooding in the rural areas, showed that 50% of the Sarvabad county area covered 39 villages of 77 villages and 48% of rural settlements located within the flood risk.

منابع و مأخذ:

1. استانداری کردستان (1388،1387): سالنامه آماری استان کردستان، سنندج.


2. اسکینر، ک و گری مرشام (1387): مدیریت سوانح، ترجمه: حمید رضا جعفری، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، تهران.


3. اسمیت، کیت (1382): مخاطرات محیطی، ترجمه: ابراهیم مقیمی و شاپور گودرزی نژاد، سمت، تهران.


4. بمان زاده، فاطمه (1387): پهنه بندی خطر زمین لغزش در دامنه های جنوبی البرز- محدوده اوشان فشم، پایان نامه کارشناسی ارشد ژئومورفولوژی، دانشگاه خوارزمی، تهران.


5. پورموسوی، سیدموسی (1378): «بررسی آسیب­های تهران ناشی از عملکرد مخاطرات محیطی (زلزله و سیل)»، ماهنامه تخصصی کانون مهندسان ساختمان شهرستان کرج، آباد بوم، شماره 14، تهران.


6. تی تی دژ، امید، طالع، مهدی و سعید کاردار (1388): شهر الکترونیک و GIS شهری، مؤسسه علم معمار، تهران.


7. حکمت نیا، حسن و میرنجف موسوی (1385): کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه ریزی شهری و ناحیه ای، انتشارات علم نوین، چاپ اول، یزد.


8. درابک، ت، جرالد، ج.ه (1383): مدیریت بحران اصول و راهنمای عملی دولت های محلی، مترجم: رضا پور خردمند، شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری، تهران.


9. رحیمی، داریوش (1388): «تأثیر رگبارهای منفرد بر مدیریت بحران سیل (حوضه فارسان)»، مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، سال 20، شماره 3، اصفهان، صص


10. رکن­الدین افتخاری، عبدالرضا (1388): «تحلیلی بر دیدگاههای نظری آسیب­پذیری جامعه نسبت به مخاطرات محیطی»، فصلنامه مدرس علوم انسانی، دوره 13، شماره 1، تهران، صص 65-33.  


11. سوادکوهی فر، ساسان (1386): مبانی مدیریت پروژه های بحرانی، شهری و بحران، انتشارات دانشگاه امام حسین، چاپ اول، تهران.


12. محمدخانی، مظفر و مریم سمانیان (1389): نقش برنامه­ریزی روستایی و مدیریت بحران در کاهش مخاطرات طبیعی، چهارمین کنگره بین المللی جغرافیدانان جهان اسلام، تهران.


13. محمودی، فرج الله (1374): ژئومورفولوژی دینامیک، انتشارات پیام نور، چاپ اول، تهران.


14. مرکز آمار ایران ( 1390،1385): سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان سروآباد، تهران.


15. مرکز مطالعات و خدمات تخصصی شهری و روستایی (1385): آشنایی با مدیریت بحران با تأکید بر نقاط روستایی، وزارت کشور، سازمان دهیاری ها و شهرداری های کشور، چاپ اول، تهران.


16. میرصانعی، سیدرضا و رحمت الله کاردان (1378): «نگرش تحلیلی بر ویژگی های زمین لغزش ها در کشور»، مجموعه مقالات اولین کنفرانس زمین شناسی مهندسی و محیط زیست ایران، چاپ اول، تهران.


17. ناطقی الهی، فرزاد (1378): «شناخت بحران و مدیریت بحران»، مجله انجمن مهندسان راه و ساختمان ایران (بنا)، شماره 9، تهران، صص 34-25.


18. ویسی، فرزاد (1389): تحلیل الگوی حرکات فصلی و دوره ای جمعیت روستایی و اثرات آن در اقتصاد محلی مطالعه موردی: شهرستان سروآباد- استان کردستان، پایان نامه دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.

19. A Practical Guide for Field Staff. (1996) :Contingency Planning.

20. Aysan, Yasemin, Davis. Ian. (1993): Rehabilitation and Reconstruction (Disaster Management Training Programme). Published: UNDP.

21. Goodchild, M.F., Kemp, K., (1992): Application Issues in GIS, Infromation and Analysis. National Center for Geographic.

22. Kent. Randolph, (1988): Disaster: Preparedness. Published: UNDP.

23. Malezewiki, J., (2003): GIS and Multicriteria Decision Analysis. John Wiley & Sons.

24. Oddershede, A,.  Arias, A,. Cancino, H, (2007): Rural Development Decision Support Using the Analytic Hierarchy Process. Mathematical and Computer Modelling, 46, 1107-1114.

25. Overview of Disaster Management. (1992), Published: UNDP, 2edition.

26. Stephenson, R. S., (1991): Disaster and Development (Disaster Management Training Programme). Published: UNDP.

Stephenson, R. S., (1991): Disaster Assessment. Published: UNDP.