توان سنجی محیطی، الگویی مناسب در راستای شناخت توانمندی های منطقه ای با تأکید بر کشاورزی (مورد مطالعه: کشت زعفران در شهرستان های قاینات و زیرکوه)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

جواد میکانیکی ¹ , حجت اله صادقی ² , معصومه فدایی ³

1 - دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران
2 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
3 - کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

تاریخ دریافت : 1393/03/11 تاریخ پذیرش : 1394/07/07 تاریخ انتشار : 1394/07/01

کلید واژه: زعفران, توان سنجی محیطی, توانمندی‌های منطقه ای, شهرستان‌های قاینات و زیرکوه,

چکیده مقاله :

       امروزه می­توان بر اساس روش­های علمی دقیق با شناخت قابلیت­های محیطی هر منطقه، به توسعه کشاورزی اصولی و جامع دست یافت. یکی از این ابزارها، استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی می­باشد، که قابلیت توان­سنجی و پهنه­بندی محصولات مختلف کشاورزی را از طریق مدل­ها و الگوریتم­های مختلف دارا است. تحقیق حاضر با هدف ارزیابی و توان سنجی محیطی، در راستای شناخت توانمندی­های منطقه قائنات و زیرکوه در کشت محصول استراتژیک و مهم زعفران با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی انجام گرفته است. در این تحقیق پس از جمع­آوری اطلاعات و مبانی نظری و لایه­های مختلف و آماده­سازی آنها، از فرآیند تحلیل سلسله­مراتبی جهت تعیین نواحی مستعد بهره گرفته شده است؛ به این صورت که مراحل مختلف از جمله وزن دهی لایه­ها و همپوشانی آنها انجام شده و در نهایت نیز نقشه نهایی که نشانگر پهنه­های مختلف منطقه مورد مطالعه برای کشت زعفران می­باشد، بدست آمد. لایه­های مورد بررسی در تحقیق عبارت­اند از؛ معیار متوسط حداکثر دمای سالانه، متوسط حداقل دمای سالانه، pH خاک، ارتفاع، بارش سالانه، شیب و کاربری اراضی. نتایج نشان داد که بیش از 2746 کیلومتر مربع (60/17درصد) از مساحت منطقه برای کشت زعفران بسیار مناسب یا بدون محدودیت و  2126 کیلومترمربع (62/13 درصد)، با محدودیت شدید است. همچنین پهنه­های بدون محدودیت نیز با اراضی کنونی مقایسه شد. علاوه بر این برخی از قسمت­های منطقه که در حال حاضر به زیر کشت زعفران نمی­روند، امکان بهره­برداری از آنها نیز وجود دارد.

چکیده انگلیسی:

Nowadays, comprehensive agricultural development and principles can be achieved based on accurate scientific method and understand the potency of each area and environmental capabilities. One of these methods is the use of Geographical Information System that derived the potency and zoning of variety of agricultural products through different models and algorithms. The aim of this research refers to the comprehensive evaluation of potency cultivation of agricultural crops with planning approach and understanding of the natural ingredient and elements in cultivation of saffron in Qaenat and Zirko county by using Geographical Information System capability through AHP model. In this study, after collecting information and theoretical foundations and preparing different layers, a process of hierarchical analysis was used to determine interest-prone areas. In this case, the different stages including: the weight of the layers and their overlapping, and ultimately obtaining final map that indicates the various zones for saffron Cultivation. Layers of this study are as follows; parameter average maximum annual of temperature, average minimum annual of temperature, PH soil, elevation, annual precipitation, slope, land use. The results showed that more than 2,746 sq.km (17/60%) of the region for cultivation of saffron is very suitable without limitation but severely restricted zone with area of 2126 km² (13/62%) is existed. Also, yielding zones were compared with current land without restrictions. Moreover, some parts of the area under that is now under saffron cultivation is not possible to exploit.

منابع و مأخذ:

1. اسماعیل زاده، یاسمن و سعید جهانبخش (1390): «به انطباق نیازهای اقلیمی آگروکلیمایی گیاه زعفران با اقلیم جلگه مغان»، نشریه فضای جغرافیایی، شماره 35، اهر، صص18-1.


2. بیگلو، جعفر و زهرا مبارکی (1387): «سنجش تناسب اراضی استان قزوین برای کشت زعفران بر اساس روش های تصمیم گیری چند معیاره»، پژوهش های جغرافیای طبیعی، شماره 66، تهران، صص 119-101.


3. پرهیزکار، اکبر (1385): سامانه اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم گیری چندمعیاری، انتشارات سمت، تهران.


4. جهاد کشاورزی خراسان جنوبی (1392): دفتر آمار و اطلاعات، گزارشات، بیرجند.


5. رسولی، علی اکبر؛ قاسمی، کاظم و بهروز سبحانی (1384): «نقش بارش و ارتفاع در تعیین مناطق مساعد برای کشت گندم دیم با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (استان اردبیل)»، مجله جغرافیا و توسعه، صص200-183.


6. رکن­الدین­افتخاری، عبدالرضا؛ پورطاهری، مهدی؛ فرج زاده، منوچهر و وکیل حیدری ساربان (1388): «نقش توانمند سازی در توسعه کشاورزی»، مجله پژوهش های جغرافیای انسانی، شماره 69، تهران، صص103-87.


7. سرمدیان، فریدون؛ عسگری، محمد صادق؛ خدادادی، مارال و علی اکبر نوروزی (1388): «پهنه بندی اکولوژیکی کشاورزی با سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منطقه تاکستان»، مجله تحقیقات آب و خاک ایران، دوره 2، شماره 40، تهران، صص104-93.


8. سرور، رحیم (1383): «استفاده از روش ای .اچ. پی در مکان­یابی جغرافیایی»، مجله پژوهش­های جغرافیایی، شماره 49، تهران، صص19-38.


9. شمسی پور، علی اکبر؛ فیضی، وحید و رامین ساعد موچشی (1391): «ارزیابی اکولوژیکی زمین در تعیین قابلیت زمین در حوزه شهری یاسوج با مدل اکولوژیک»، نشریه مطااعات شهری، شماره پنجم، سنندج، صص72-61.


10. علیجانی، بهلول و رضا دوستان (1385): «تعیین نواحی مستعد کشت زرشک در استان خراسان جنوبی در GIS»، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای، شماره 8، مشهد، صص33-14.


11. فرج زاده، منوچهر و عباس تکلو بیغش (1380): ن«احیه بندی آگروکلیمایی استان همدان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی با تأکید بر گندم»، مجله پژوهش های جغرافیایی، شماره41، تهران، صص105-93.


12. فکرت، حسین و محسن احتشام (1382): زعفران ایران گوهری ناشناخته، انتشارات شهر آشوب، تهران.


13. قدسی پور، حسن (1385): فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، انتشارات صنعتی امیر کبیر، چاپ اول، تهران.


14. کافی، محمد (1381): زعفران، فناوری تولید و فرآوری، انتشارات زبان و ادب، چاپ اول، مشهد.


15. کامیابی، سعید؛ حبیبی، مجیدی و احمدرضا روحی (1393): «ارزیابی تأثیر عوامل اقلیمی مؤثر بر کشت زعفران با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) موردمطالعه: دهستان‌های شهرستان رشتخوار»، نشریه زعفران، دوره 2، شماره1، تربیت حیدریه، صص90-75.


16. لشکری، حسن و قاسم کیخسروی (1388): «مکان­یای محل­های مناسب کشت پسته در شهرستان سبزوار به روش استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی»، مجله جغرافیا و برنامه­ریزی، شماره 27، اصفهان، صص 139-95.


17. مبارکی، زهرا (1384): مکان یابی کشت زعفران در استان قزوین، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا، دانشگاه تهران.


18. محمدی، حسین؛ رنجبر، فیروز و محسن سلطانی (1390): «ارزیابی پتانسیل های اقلیمی کشت زعفران در شهرستان مرودشت»، نشریه جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، دوره22، شماره3، اصفهان، صص154-143.


19. مخدوم، مجید (1380): ارزیابی و برنامه ریزی محیط زیست با سامانه اطلاعات جغرافیایی، انتشارات دانشگاه تهران.


20. میکانیکی، جواد؛ اشرفی، علی و حجت اله صادقی (1391): «امکان سنجی کشت کلزا در شهرستان ایذه با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی»، نشریه جغرافیا و آمایش شهری- منطقه ای، شماره 8، زاهدان، صص114-101.


21. میرزابیاتی، رضا و منوچهر فرج زاده (1386): «امکانسنجی نواحی مستعد کشت زعفران در دشت نیشابور با  استفاده از GIS»، نشریه مدرس علوم انسانی، دوره11، شماره 1(50)، تهران، صص92-67.
    
    
    1. Anada,J.& Herath,G. (2008): Multi- attribute Preference modeling and regional Land-use planning, Ecological economic 65:325-335.
    
    
    2. Bagli, S., Terres JM., Gallego, J., Annoni, A. and Dallemand, J.F. (2003): Agro-Pedo-Climatological Zoning of Italy, europpen commission directorate general joint research centre ispra.
    
    
    3. Carlos M.F., Carlos, S., Lannac, A.C. and Freitas, J.A. (2005): WandereConference on International Agricultural Research for Development, October 11.
    
    
    4. Maji, A.K., Krishna, N.D. and Challa, R. (2008): Geography information system in analysis and interpretation of soil resources data for land useplanning, Journal of the Indian soil sci. 46(2):260-273.
    
    
    5. Nilsson, E. and Svensson, A. (2005): Agro-Ecological Assessment of Phonxay District, Louang Phrabang Province, Lao PDR, Physical Geography and Ecosystems Analysis .Lund University.
    
    
    6. Sepaskhah, A.R, Kamgar-Haghighi, A.A. (2009): Saffron   Irrigation   Regime. Journal of production. vol 3.pp67-79.
    
    
    7. Sicat,R.S.Carranza,E.M and Nidumolu,U.B, (2005): Fuzzy of Farmers Knowledge for land Suitability Classification, Agriculyure systems,No.93,pp49-75.
    
    
    8. Srdjevici, B, (2004): An Object Multi-Criteria Evaluation of Water Management Scenarios, Water Resources Management Journal, No.18, pp. 35-54.
    
    
    9. Wang, T. C., & Chang, T. H. (2007): Application of TOPSIS in evaluating initial training aircraft under a fuzzy environment. Expert Systems with Applications, 33.