ارزیابی کارکرد شهرهای کوچک در نظام شهری استان لرستان با استفاده از مدل های ضریب کشش پذیری، TOPSIS و L.Q

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

سعید ملکی ¹ , الیاس مودت ² , مهران کرمی ³

1 - دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران
2 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران
3 - کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

تاریخ دریافت : 1393/07/29 تاریخ پذیرش : 1394/11/05 تاریخ انتشار : 1394/11/01

کلید واژه: استان لرستان, شهرهای کوچک, TOPSIS, نظام شهری, L.Q,

چکیده مقاله :

امروزه شهرهای بزرگ نواحی متروپلیتن در کشورهای در حال توسعه به شدت در حال رشد هستند. این نواحی تمامی امکانات، خدمات و سرمایه­های کشور را در خود بلعیده، ولی با این وجود با انواع مشکلات و معضلات شهری دست و پنجه نرم می­کنند. از طرف دیگر سایر نقاط در این کشورها اعم از شهرهای میانی، کوچک و نقاط روستایی از توسعه عقب مانده­اند و دچار رکود و توقف پیشرفت خود شده­اند. پژوهش حاضر  با ماهیت توسعه­ای– کاربردی و روش تحقیق ترکیبی (پیمایش و توصیفی– تحلیلی) به ارزیابی کارکرد شهرهای کوچک در نظام شهری استان لرستان پرداخته است. همچنین با استفاده از مدل­های ضریب کشش پذیری، تاپسیس، ضریب مکانی و نرم­افزار EXCEL و GIS داده­ها و اطلاعات، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داده است طی دوره 1355-1390 بیشترین و کمترین ضریب کشش­پذیری را در بین کل شهر­های استان لرستان به ترتیب شهرهای الیگودرز و دورود با ضریب 3/2 و 026/- دارا بوده­اند، همچنین نتایج مدل L.Q نشان داده است شهرهای نام برده فعالیت پایه آنها فقط بخش صنعت می­باشد. در نهایت رتبه­بندی مدل TOPSIS نشان داده شهر بروجرد از لحاظ ایده­آل منفی کمترین فاصله (217/0) را با ایده آل مورد نظر داشته است.

چکیده انگلیسی:

         Creation balance between development indicators, especially in cities is considered as one of the best development criteria. Consideration of current status is the first step of reaching this goal. Thus, classifying cities of Hamedan province in terms of access to eight selected factors from civil services subset is the main aim in this research. This descriptive-analytical research has an applicable goal setting approach through serving and experts^’ opinion by using statistical resources, librarian studies and questionnaire. Statistical population is fourteen cities of Hamedan province which in terms of civil services such as: fire station, public libraries, parks, hospitals, waste transport vehicle, traveling terminals, advanced training centers and communication services office evaluating by PROMETHEE and STURGESS models in VISUAL  PROMETHEE environment. According to results, there is a big gap between Hamadan cities in their facilities. In other words, the most inflow of output in terms of possessing civil services in PROMETHE model and the top position in STURGESS model (332) rather than the other province’s cities allocated to Hamedan. In contrast, Azandarian city with (-0.864) and (6) values respectively in PROMETHE and STURGESS models, is the most deprived of eight municipal facilities in the province. Findings of PROMETHE model shows that middle cities except Hamedan and Azandarian are more appropriate to the current position. To summarize, the grade of province cities in Promethee model match more to the eight civil services examined, while the STURGESS model’s ones have less compatibility.

منابع و مأخذ:

1. ارجمند­نیا، اصغر (1371): «نقش شهر­های میانه و کوچک در نظام اسکان جمعیت»، ماهنامه اطلاعات سیاسی– اقتصادی، مؤسسه اطلاعات، شماره 29، تهران، صص 47- 63.


2. باقری، اشرف السادات (1375): نقش شهر­های میانی در توسعه ناحیه­ای، رساله دکترا، دانشگاه تربیت مدرس تهران.


3. تقوایی، مسعود و مریم رضایی (1378): «نقش شهرهای کوچک در توسعه منطقه ای»، مجله بنا، شماره سی و هفتم، تهران، صص30-55.


4. حبیب، فرخ (1378): «سلسله مراتب شهری»، مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 38، تهران، صص 89-105.


5. حسامیان، فرخ؛ اعتماد، گیتی و محمدرضا حائری (1377): شهرنشینی در ایران، انتشارات آگاه، چاپ سوم، تهران.


6. حکمت نیا، حسن و میرنجف موسوی (1385): کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه ریزی شهری، انتشارات علم نوین، یزد.


7. رضوانی، علی اصغر (1382): رابطه شهر و روستا، نشر ماکان، تهران.


8. رضوانی، محمد رضا؛ اکبریان، سعید رضا و علی گلی (1386): «نقش و عملکرد شهرهای کوچک در توسعه روستایی با استفاده از روش تحلیل شبکه، مورد: دهستان رونیز»، مجله پژوهشهای جغرافیایی، شماره 61، تهران، صص 19- 31.


9. سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان لرستان (1375): گزارش اقتصادی و اجتماعی شهرستان پلدختر.


10. سازمان مسکن و شهر­سازی (1376): طرح کالبدی منطقه آذربایجان، شبکه شهر­ها و خدمات، مرکز مطالعات و تحقیقات شهر­سازی و معماری ایران، جلد اول، تهران.


11. شکویی، حسین (1387): دیدگاه های نو در جغرافیای شهری، جلد اول، انتشارات سمت، چاپ یازدهم، تهران.  


12. صرافی، مظفر (1379): مبانی برنامه ریزی توسعه منطقه ای، انتشارات سازمان مدیریت و برنامه ریزی، تهران.


13. ضرابی، اصغر (1379): «آینده شهرها: برنامه ریزی توسعه پایداری شهری»، مجموعه مقالات اولین همایش مدیریت توسعه پایدار در نواحی شهری، دانشگاه تبریز، صص 1-22.


14. علی بابایی، محمدرضا (1381): بررسی نقش شهر­های کوچک در تعادل بخشی فضایی جمعیت استان سیستان و بلوچستان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان.


15. فنی، زهره (1388): شهرهای کوچک رویکردی دیگر در توسعه منطقه ای، ویرایش جدید، انتشارات آذرخش، چاپ سوم، تهران.


16. مختاری، آیت الله (1380): راهبرد های بهینه توسعه فضایی استان فارس، پایان نامه کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشگاه شیراز.


17. مرادی، فریبرز (1388): سند توسعه منابع طبیعی و آبخیزداری استان لرستان در افق 1404، ادارة کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان لرستان، نشر پونه.


18. مشهدی­زاده دهاقانی، ناصر (1374): تحلیلی از ویژگی­های برنامه ریزی شهری در ایران، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.


19. ملکی، سعید (1384): «بررسی و سنجش شاخص­های توسعه انسانی در ایران و جهان»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، شماره اول، ایلام، صص 37-57.


20. موسوی، میر­نجف (1382): سنجش درجه توسعه یافتگی نواحی ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا، دانشگاه یزد.


21. نظریان، اصغر (1374): جغرافیای شهری ایران، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ اول.
    
    
    1. 22.  Bell, D and Jayne, M. (2006): the study of urban geography Australian.
    
    
    2. 23.  Culling, W, and Nadin, B. (2006): Town and Country Planning in The UK.
    
    
    3. 24.  Fedak, R. (2000): small towns and industry growth in India, Dehlei.
    
    
    4. 25.  Gaile, G. (1992): improving rural – urban linkages through small towns market – based development; third world planning review, vol. 14, pp 18-34.
    
    
    5. 26.  Hardoy. G. and satterth, W. (1986): The role of small and intermediate urban centers in the national & regional development, London Trento.
    
    
    6. 27.  Ligale, A.N. (1982): The Role Small and Intermedia Cities in National Development
    
    
    7. 28.  Rondinelli, D.A. (1983): Secondary Cities in Developing Countries, Sage Publications.
    
    
    8. 29.  Silberfein, M. (1998): The role of a small town in rural Development, studies in comparative International Development, vol.23, pp 31-56.
    
    
    9. 30.  Tavernieh, N. (2008): Paradigms of regional development and role of small centers, Amesterdam.
    
    
    10. 31.  UNCHC (2009): small town and its position in third world, New­York.