ارزیابی ابعاد و مؤلفه‌های مؤثر بر تاب‌آوری منطقه‌ای با استفاده از تکنیک TRIZ (مطالعه موردی: استان همدان)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

نادر زالی ^{1 *} , مهدی سهرابی ²

1 - دانشیار گروه شهرسازی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران
2 - کارشناسی ارشد برنامه ریزی منطقه‌ای، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

تاریخ دریافت : 1395/04/24 تاریخ پذیرش : 1396/11/20 تاریخ انتشار : 1397/02/01

کلید واژه: استان همدان, پایداری, TRIZ, برنامه‌ریزی منطقه‌ای, تاب‌آوری,

چکیده مقاله :

      هر بحران یا شوکی اختلال در جامعه و دور شدن از اهداف و کارکردهای تعیین‌شده و کاهش پایداری را به همراه دارد. به همین دلیل ضروری است که برنامه‌ریزی، با تمرکز بر تاب‌آوری مدنظر قرار گیرد. تنها در این صورت است که در مواجهه با یک شوک ناگهانی، اجتماع  نه‌تنها اختلال را جذب کرده و خود را ساماندهی می‌کند، بلکه قادر است وضعیتش را به شرایط بهتر نیز ارتقاء دهد. هدف از این تحقیق بررسی وضعیت تاب‌آوری استان همدان در سه بعد جمعیت و جمعیت‌شناسی، زیرساخت‌ها و اقتصادی با به‌کارگیری نظر نخبگان در تعیین ابعاد مختلف در تاب‌آوری استان همدان و باهدف شناسایی نقاط قوت و ضعف استان همدان از منظر تاب‌آوری می‌باشد. پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربری بوده و روش تحقیق، توصیفی- پیمایشی است. بخش نخست تحقیق روشی مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای و استفاده از گزارش‌های تهیه‌شده توسط ارگان‌های مختلف نظیر طرح‌های جامع، تفصیلی، آمایش استان و آمارنامه‌ها حاصل‌شده‌ است. در بخش دوم مطالعه ابتدا فاکتورهای مطرح در تاب‌آوری در قالب چارچوب PEOPLES تبیین شد. سپس با استفاده از تکنیک دلفی و TRIZ ابعاد و فاکتورهای نهایی ارائه شد و با انجام مطالعات و محاسبات لازم تاب‌آوری استان همدان در ابعاد و مؤلفه‌های مختلف مورد ارزیابی و سنجش قرار گرفت. نتایج حاصل از پژوهش حاضر نشان می‌دهد که در بعد جمعیت‌شناسی کمترین میزان تاب‌آوری را نرخ رشد (67/0) و بیشترین میزان تاب‌آوری را تراکم جمعیت و نسبت جنسی (98/0) داشته‌اند. همچنین نتایج در ارتباط با بعد زیرساخت‌ها نشان می‌دهد که مصرف برق در بخش خانگی فاقد تاب‌آوری و خدمات آموزشی و خدمات درمانی دارای تاب‌آوری کامل (برابر با یک) می‌باشند. درنهایت نتایج به‌دست‌آمده در بعد اقتصادی نشان می‌دهد که بیشترین تاب‌آوری را جمعیت غیرفعال (97/0) و کمترین تاب‌آوری را میزان اشتغال در بخش کشاورزی (78/0) دارا می‌باشند.

چکیده انگلیسی:

       Every shock or crisis usually causes social disorder, divates the society from its predefined goals and functions, and reduces sustainability. Therefore, planning with an emphasis on resilience should be focused on. In such a condition, when the society confronts a sudden shock, it is not only able to absorb disorders and organize itself, but also it can improve its condition to a higher level. The aim of this study was to investigate the resiliency of the state of Hamadan in three dimensions of population and demography, infrastructure, and economy using experts’ opinions to determinethe different aspects of resiliency in Hamadan and to identify its strengths and weaknesses from the perspective of resilience. The present research is an applied which employs a descriptive survey design. The first section is prepared based on literature review and using reports presented by various organizations, such as comprehensive and detailed province plans and statistical reports. In the second section, resilience factors are discussed based on PEOPLES framework. Afterwards, using Delphi and TRIZ techniques, the final factors and dimensions are presented. Then, the resilience of Hamadan has been evaluated. The results showed that from a demographic point of view, the least resiliency belonged to the growth rate (0.67) whereas population density and sex ratio (0.98) had the highest amount of resiliency. In addition, the findings displayed that from the infrastructure point of view, electricity consumption in the domestic sector had no resiliency while education services and healthcare had full resiliency. Finally, from the perspective of economy, results indicated that inactive population had the high amount of resiliency (0.97) and the least amount of resiliency belonged to the employment rate in the agriculture sector (0.78).

منابع و مأخذ:

1. Basir Zadeh, M. (2012). 40 Principles of TRIZ. Tehran Scientific Industrial Services Co. First Edition. (In Persian).


2. Farzad Behtash, M. & Kaynezhad, M, & Pir Babaei, M. and Asgari, A. (2014). Assessment and Analysis of Dimensions and Resiliency Components of the Metropolis of Tabriz, Journal of Fine Arts, Architecture and Urban Development, No. 3, pp: 33-42.(In Persian).


3. Ministry of Interior, Hamedan Governorate, Planning and Budget Office (2012-2016). Operational Program of the 5th Economic, Social and Cultural Development Program in Hamedan Province. (In Persian).


4. Municipality of Mashhad, How to Reserve Cities, Geneva, March 2012 pp: 23-20. (In Persian).


5. Ostovar Izadzhah, y. (2013). Concepts and models of resilience in natural disasters. Journal of Crisis Prevention and Management second year, No. 2, pp: 145. (In Persian).


6. Rafie'an, M. & Rezai, M. & Asgari, A. Parhizkar,v. and Shayan, S. (2011). The Conceptual Explanation of Resilience and Its Indicators in Managing Sociological Disasters, Research Institute of Humanities and Cultural Studies, period 15, , No. 4, pp: 19-41. (In Persian)


7. Statistics Center of Iran, "Statistics of Hamedan Province" 1387-2012. (In Persian).


8. 1Dawley S, Pike A. Tomaney J. (2000): Towards the Resilient Region. Local Economy, 25(8): PP650-667.


9. Harrison, P. and F. Pearce. (2000): AAAS Atlas of Population and Environment, Los University, Angeles of California Press.


10. Hutcgings, M. & Brechwald, D (2012): Regional resilience inita ve: policy agenda for recovery. Earthquake and Hazards Specialist.


11. Jha,k Miner, w. Geddes, s. (2012): Building urban resilience : principles, tools, and practice, the world bank.


12. karrholm, M, Nylund, K, Fuente, P. (2014): Spatial resillience: principles, tools, and practice, the world bank.


13. kesh M, sakdaPolrak P. (2013):WHAT IS SOCIAL RESILIENCE? LESSONS LEARNED AND WAYS FORWARD. Erdkunde, 67 (1): pp 5-19.


14. Leon, J, March, A. (2014): Urban morphology as a tool for supporting tsunami rapid resilience: A case study of Talcahuano, Chile, Habitat International.


15. L. Cutter S, Barnes L, Berry M, Christopher Burton, Elijah Evans, Eric Tate, Jennifer Webb. (2008): A place-basrd model for understanding community resilience to natural disasters. Global environmental change.


16. Mitchell, T., Harris, K. (2012): Resilience: a risk management approach,


17. Background note, ODI.


18. Normandin J. M, Therrien M.-C, Tanguay G.A. (2011): City strength


19. In times of turbulence: strategic resilience indicators, Urban Affairs Association 41st Conference, New Orleans.


20. S.Rensghler, Amy Chris, Lucy A. Arendt, Gian- paolo Cimellaro, Andrei M. Reinborn, Michel Bruneau. (2010): A framework for de ning and measuring resilience at the community scale: the PEOPLES resilience framework. National institute of atandards and Tchonolog