ارزیابی ابعاد کالبدی- فضایی کیفیت محیطِ شهری در بافت میانی شهرهای میانه اندام (مطالعه موردی: شهر زنجان)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

اصغر تیموری ¹ , اکبر اصغری زمانی ²

1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
2 - دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

تاریخ دریافت : 1393/02/24 تاریخ پذیرش : 1394/11/05 تاریخ انتشار : 1394/11/01

کلید واژه: ارزیابی, شهر زنجان, کیفیت محیط شهری, بافت میانی,

چکیده مقاله :

       رشد سریع شهرها و توسعه‌ی کالبدی آن‌ها موجب بروز بحران‌های مختلف در زندگی شهری نظیر مشکلات محیطی و نزول کیفیت محیط شهرها شده است. در کشور ما هم به دنبال افزایش شهرنشینی و سرعت بالای تغییرات در بافت‌های شهری به دلایل مختلف، کیفیت محیط در نواحی شهری به ‌شدت تنزل یافته است. بحران کیفیت در محیط‌های شهری، توجه به رویکردهای مؤثرتری را که قابلیت‌های اجرایی بیش‌تری داشته باشند، به یک موضوع جدی تبدیل کرده است. شهر زنجان به‌عنوان یکی از شهرهای میانه اندام کشور از بحران کیفیت محیط شهری بی‌نصیب نمانده و با مشکلات فراوانی در ابعاد مختلف کیفیت محیط شهری روبروست. روش تحقیق در این مطالعه، به ‌صورت توصیفی- تحلیلی بوده و نوع تحقیق، کاربردی و رویکرد آن بصورت کمی و کیفی می‌باشد. بر این اساس کیفیت محیط شهری بافت میانی شهر زنجان با استفاده از شاخص‌های کالبدی- فضایی مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد مناطق سطح مطلوبیت متوسط 92/23 درصد و مناطق پایین‌تر از سطح مطلوبیت متوسط 6/39 درصد از سطح منطقه بافت میانی شهر زنجان را به خود اختصاص داده است، که در واقع نشان از وضعیت نامطلوب و نامناسب شاخص‌های کالبدی- فضایی و فاصله کیفی شاخص‌ها از وضعیت مطلوب دارد. پهنه‌بندی محدوده بافت میانی شهر زنجان از لحاظ میزان مطلوبیت ابعاد کالبدی- فضایی کیفیت محیط شهری نشان می‌دهد که محلات ترانس، بی‌سیم، قیر باشی، دروازه ارک، گونیه، درمانگاه در وضعیت نامطلوب و محلات امجدیه، صفا و مقدم در وضعیت نسبتاً نامطلوب قرار دارند. در نهایت پیشنهاد‌هایی برای ارتقای کیفیت محیط شهری در مقیاس محدوده مورد مطالعه ارائه شده است.

چکیده انگلیسی:

        The rapid growth of cities and the development of their physical situation have caused lots of crises such as environmental problems and declining of environmental quality in urban areas. Also, the environmental quality has declined in our country because of different reasons such as an increase in the urbanization speed and changes in contexts of urban areas. The quality crises in urban environments has changed the tendency of more effective approaches to serious issue. Zanjan, as a middle sized city, has faced to these kinds of quality crises and lots of problems in different dimensions of urban environmental quality. Research methodology of this study is descriptive-analytical with qualitative and quantitative approach. This study is based on urban environment quality in the middle texture of Zanjan city by using physical and spatial parameters. The findings of this qualitative and quantitative research show that moderate desirability level of 23/92% and medium suitability level lower than 39/6% is allocated to the medium texture of the Zanjan city that show the unfavorable situation of physical-spatial indicators and existence a distance of qualitative indicators from favorable conditions. The results of the zonation in the middle texture of Zanjan shows the utility-quality of urban spaces in terms of physical dimensions. Some places like Terans, Bisim, Ghir bashi, Darvazeh arc, Gavaniyyeh, Darmangah, some neighborhoods of Amjadiyyeh, Safa and Moghaddam are placed at undesirable and inappropriate situation in the Middle texture part of Zanjan. Finally, it was recommended some proffers and masterworks for managing the crisis quality of urban poor communities in physical-spatial dimensions.

منابع و مأخذ:

1. اورنگ، ملاحت (1386): «سنجش کیفیت محیط در بازسازی‌های پس از سانحه، مطالعه موردی: فضاهای عمومی شهر بم»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.


2. بحرینی، حسین (1381): فرآیند طراحی شهری، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، تهران.


3. بحرینی، حسین و منوچهر طبیبیان (1377)، «مدل ارزیابی کیفیت محیط زیست شهری»، نشریه محیط شناسی، دوره 24، شماره 21 و 22، تهران، صص 41-56.


4. بهرامی نژاد، دهقان (1382): «شناخت و ارزیابی کیفیت محیط شهری در بافت میانی شهرها، مطالعه موردی: بافت میانی شهر شیراز»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشگاه شیراز، شیراز.


5. پارسی، حمیدرضا و آرزو افلاطونی (1386): مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، تهران.


6. رفیعیان، مجتبی و جمشید مولودی (1390): رویکردها و روش‌های سنجش کیفیت محیط سکونتی، انتشارات آذرخش، تهران.


7. رفیعیان، مجتبی و حامده رضوی (1388): «ارتقای کیفیت محیط شهری با استفاده از رویکرد برنامه‌ریزی طراحی محور»، نشریه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره 14 ، شماره 2، تهران، صص287-269.


8. رهنمایی، محمدتقی و شاه حسینی، پروانه (1383)، «فرایند برنامه‌ریزی شهری ایران»، انتشارات سمت، چاپ اول، تهران.


9. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان زنجان(1385): نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن، زنجان.


10. سعیدنیا، احمد (1378): کتاب سبز شهرداری‌ها، جلد اول (شهرسازی)، سازمان شهرداری‌های کشور، تهران.


11. شماعی، علی و پوراحمد، احمد (1384): بهسازی و نوسازی از دیدگاه علم جغرافیا، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.


12. عموزاده، شهرزاد (1390): «سنجش کیفیت محیط در محلات شهری با رویکرد کالبدی-اجتماعی، نمونه مورد مطالعه: محله امامزاده یحیی و کوی برق ساری»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشگاه تهران، تهران.


13. گلکار، کوروش (1379): «مؤلفه‌های سازنده کیفیت طراحی شهری»، نشریه صفه، شماره 32،تهران، صص65-38.


14. گلکار، کوروش (1387): محیط بصری شهر؛ سیر تحول از رویکرد تزیینی تا رویکرد پایدار، نشریه علوم محیطی، سال ششم، شماره 2، تهران.


15. لینچ، کوین (1376): تئوری شکل خوب شهر، ترجمه سید حسین بحرینی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.


16. مهندسین مشاور آرمان‌شهر (1385): «طرح بازنگری تفصیلی شهر زنجان، جلد دوم، مطالعات کلی در مقیاس طرح جامع»، سازمان مسکن و شهرسازی استان زنجان.
    
    
    1. A.L.Brown (2003): Increasing the utility of urban environmental quality information, Landscape and Urban planning, No 65, p.p 85-93.
    
    
    2. Carmona, M., Heath, T., Oc, T. & Tiesdell, S. (2003): Public Place- Urban Space. Nottingham: Architectural press.
    
    
    3. Pacione. Michael (2003): Introduction on Urban Environmental Quality and Human WellBeing, Landscape and Urban Planning, No 65, pp 1-3.
    
    
    4. Punter J. V. & M. Carmona (1997): the Design Dimension of Planning: Theory, Content and Best Practice For Design Policies, London: E& FN Spon.
    
    
    5. Van poll, Ric (1997): The Perceived Quality of Urban Environment: A multi-attribute evaluation, University of Groningen.