مقایسه اثربخشی شفقت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی و درمان شناختی-رفتاری مثبتنگر بر تعارض والد-فرزند زنان سرپرست خانوار
محورهای موضوعی : زن و خانواده
اعظم رهبریان
1
,
طیبه شریفی
2
*
,
احمد غضنفری
3
1 - دانشجوی دکتری روانشناسی عمومی، گروه روانشناسی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد،ایران
2 - دانشیار، گروه روانشناسی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران. (نویسنده مسئول) t.sharifi@iaushk.ac.ir
3 - دانشیار، گروه روانشناسی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران
کلید واژه: ذهنآگاهی, تعارض والد-فرزند, درمان شناختی-رفتاری مثبتنگر, شفقت درمانی,
چکیده مقاله :
هدف این پژوهش، مقایسه اثربخشی شفقت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی و درمان شناختی-رفتاری مثبتنگر بر تعارض والد -فرزند در زنان سرپرست خانوار بود. روش مطالعه نیمه‌آزمایشی با اجرای پیش‌آزمون- پسآزمون - پیگیری همراه با گروه گواه بود. جامعة آماری شامل زنان سرپرست خانوار شهرکرد در سال 1401 بود. تعداد 60 نفر با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب وبه طور تصادفی در سه گروه گمارده شدند. سپس گروههای آزمایش تحت 8 جلسه شفقت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی و درمان شناختی -رفتاری مثبت نگر 120دقیقه ای قرارگرفتند. جهت تعیین اثربخشی مداخلات از پرسشنامه رفتار تعارض رابین و فاستر(20CBQ) استفاده و درنهایت، داده ها توسط آزمون تحلیل واریانس با اندازه مکرر تجزیه و تحلیل شدند. یافته ها نشان داد هر دو مداخله درکاهش نمره تعارض والد-فرزند زنان سرپرست خانوار اثربخش بودند. همچنین درمان شناختی-رفتاری مثبت نگر درکاهش تعارض والد-فرزند اثربخش تر بود. با توجه به نتایج، میتوان از این دو مداخله در کنار سایر مداخلات روانشناختی در بهبود تعارضات والد- فرزند زنان سرپرست خانوار بهره جست.
The aim of this research was to compare the effectiveness of mindfulness-based compassion therapy and positive cognitive-behavioral therapy on parent-child conflict of female headed households. The design of this study was quasi-experimental with pre-test, post-test and follow-up with the control group. The statistical population included female headed households of Shahrekord. 60 women were selected by purposive sampling and were randomly assigned in three groups in 2022. Then experimental groups were treated mindfulness-based compassion therapy and positive cognitive-behavioral therapy for 8 sessions of 120 minutes. the Robin and Foster's Conflict Behavioral Questionnaire (20CBQ) was used to determine the effectiveness of the interventions and finally, the data were analyzed by repeated measure analysis of variance. The finding showed that both interventions are effective in reducing the parent-child conflict score of female headed households, and Also, positive cognitive-behavioral therapy was more effective in reducing parent-child conflict. According to the results of the research, these two intervention can be used along with other psychological interventions to improve the parent-child conflicts of female headed households.
Alizadeh, Y., Gholamali Lavasani, M., & Madani, Y. (2020). The Effectiveness of Transactional Analysis Training in Reducing Parent-Child Conflicts among Male High School Students, Journal of Family and Research, 16(4), 7-22. [in Persian]
Aslami, E., & Parvandeh, N. (2020). Effectiveness of Mindfulness Based of Stress Reduction on Marital Adjustment, Quality of Parent- Child Relationship and Self- Compassion in Women Employees of Shiraz University, Journal of Woman & Society, 11(3), 1-24. [in Persian]
Azizi, M., Sepehri, S., & Demehri, F. (2021). Effect of acceptance and commitment therapy combined with Compassion-Focused Therapy on behavioral problems and mother-child interactions in children with hearing impairment. Auditory and Vestibular Research, 30(4), 256-263. [in Persian]
Baharvand, I., Sodani, M., & Abaspour, Z. (2019). The effectiveness of mindfulness-based stress reduction training on parent-child conflict and bullying in single mother-headed adolescents, Journal of Family Psychology, 6(1), 69-80. [in Persian]
Bannink, F. P. (2012). Positive CBT: From reducing distress to building success. Translated by Akram Khamseh (1393). Tehran: Arjamand Publication. [in Persian]
Bannink, F., & Geschwind, N. (2021). Positive CBT: Individual and group treatment protocols for positive cognitive behavioral therapy. Hogrefe Publishing GmbH.
Chung, S., Zhou, Q,. Kho, C,. & Main, A. (2021). Parent–Child Conflict Profiles in Chinese American Immigrant Families: Links to Sociocultural Factors and School-Age. Children's Psychological Adjustment, 60(1), 169-185.
Crowder, R., & Sears, A. (2017). Building resilience in social workers: An exploratory study on the impacts of a mindfulness-based intervention. Australian Social Work, 70(1), 17- 29.
Dorahaki, A., & Noubahkt, R. (2021). The Study of Economic and Social Status of Iranian female-headed households: a secondary analysis. Payesh. 20 (4) ,427-437. [in Persian]
Enayatifar, E., Miri, M., Norozi, E., Hosseini, T., & Malaki Moghadam, H. (2018). A study on mental health status and coping skills in female household heads in Birjand. Daneshvar Medicine, 26(2), 11-18. [in Persian]
Fazli Sabri, M,. MogaDass, T,. Sufian Burhan, N. A,. Rahim Abdul Wahab, H.A,. Wijekoon, R,. & Simanjuntak, M. (2021). Determinants of Life Satisfaction among Female-Headed Households in Malaysia. International Journal of Business and Society, 22(1) 286-295.
Germer, C., Neff, K. (2019). Teaching the mindful self-compassion program: A guide for professionals. Guilford Publications.
Haydicky, J., Shecter, C., Wiener, J., & Ducharme, J. M. (2015). Evaluation of MBCT for adolescents with ADHD and their parents: Impact on individual and family functioning. Journal of Child and Family Studies, 24, 76- 94.
Karami, K., Nazari, A. M., & Zahrakar, K. (2013). The Effects of Group Solution-focused Counseling in Reducing Parent-child Conflicts in Adolescents. Biannual Journal of Applied Counseling, 3(Vol.1 NO.3), 77-92. [in Persian]
Khedri, M., Shiralinia, K., & Aslani, K. (2022). Effectiveness of Mindful Self-Compassion Training on Reducing Rumination and Perceived Stress in Adolescent Girls. Quarterly of Applied Psychology, 16 (2): 201, 223, 2. [in Persian]
Lahav-Kadmiel, Z., & Brunstein-Klomek, A. (2018). Bullying victimization and depressive symptoms in adolescence: The moderating role of parent-child conflicts among boys and girls. Journal of adolescence, 68, 152- 158.
Nadaf Khairabadi, I. (2019). The Effectiveness of Positive Cognitive-Behavioral Therapy on Conflict Resolution, Defense Styles and Self-Strength in Couples. Master's thesis, Semnan University. [in Persian]
Perez-Blasco, J., Viguer, P., & Rodrigo, M. F. (2013). Effects of a mindfulness-based intervention on psychological distress, well-being, and maternal self-efficacy in breast-feeding mothers: results of a pilot study. Archives of women's mental health, 16, 227-236.
Peyghan, K., Kraskian, A., Hosseinzadeh, M., & Peyvandi, P. (2022). Comparison of the Effectiveness of “Compassion-Based Group Therapy” and “Group Reality Therapy” on Parent-Child interaction in Mothers with Autistic Children. Journal of Health Promotion Management; 11 (6) ,12-25. [in Persian]
Prasko, J., Hruby, R., Holubova, M., Latalova, K., Vyskocilova, J., Slepecky, M., ... & Grambal, A. (2016). Positive cognitive behavioral therapy. Activitas Nervosa Superior Rediviva, 58(1), 23-32.
Razavifar, M,. & Mousavi, S. (2017). The prediction of Studens’ Academic Cheating, Based on Parent – Child Conflict Factor. Master's Thesis, Department of General Psychology, Faculty of Social Sciences. Imam Khomeini International University. [in Persian]
Rezapour Mirsaleh, Y., Esmaeelbeigi, M.,& Delavari, M.(2018). Investigating the effectiveness of intervention based on acceptance and commitment in parent-child conflict resolution strategies in mothers of students with learning disabilities, Journal of Learning Disabilities, 7(3), 77-90. [in Persian]
Robin, A. L., & Foster, S. L. (1989). Negotiating parent-adolescent conflict: A behavioralfamily systems approach. The Guilford family therapy series.
Saad, G. E., Ghattas, H., Wendt, A., Hellwig, F., DeJong, J., Boerma, T., ... & Barros, A. J. (2022). Paving the way to understanding female-headed households: Variation in household composition across 103 low-and middle-income countries. Journal of global health, 12.
Sehatpour, J. (2014). The Effectiveness of Solution-Oriented Counseling to Reduce Mother-Teen Conflict. Master's thesis, Kharazmi University. [in Persian]
Solgi, Z., &Veisi, R. (2019). The effectiveness of Mindfulness Training on anxiety sensitivity, self-concept and academic self-efficacy in students with Dysgraphia. Quarterly of Applied Psychology, 12(4), 573-594. [in Persian]
Spierings, N. (2014). The influence of patriarchal norms, institutions, and household composition on women's employment in twenty-eight Muslim-majority countries. Feminist Economics, 20(4), 87-112.
Turpyn, C. C., & Chaplin, T. M. (2016). Mindful parenting and parents’ emotion expression: effects on adolescent risk behaviors. Mindfulness, 7, 246-254.
Van der oored, S., Bogels, S. M., & Peijenenburg, D. (2012). The effectiveness of mindfulness traibing for children with ADHD and mindful parenting for their parents. Journal of Child and Family Studies, 21, 139 -147.
Weaver, C. M., Shaw, D. S., Crossan, J. L., Dishion, T. J., & Wilson, M. N. (2015). Parent–child conflict and early childhood adjustment in two-parent low-income families: Parallel developmental processes. Child Psychiatry & Human Development, 46(1), 94-107.
Wendt, A., Hellwig, F., Saad, G. E., Faye, C., Mokomane, Z., Boerma, T., ... & Victora, C. (2021). Are children in female-headed households at a disadvantage? An analysis of immunization coverage and stunting prevalence: in 95 low-and middle-income countries. SSM-population health, 15.
Yarnell, L. M., & Neff, K. D. (2013). Self-compassion, interpersonal conflict resolutions, and well-being. Self and Identity, 12(2), 146-159.
_||_
Abdoli, N., Rashidi, A., & Seydi, M. (2023). The effectiveness of solution focused brief therapy on Parent-Child Relationship Quality, Emotional Adjustment and conflict Resolution styles Mothers of girls with emotional failure. Applied Research in Consulting, 5(2), 105-127. [in Persian]
Alizadeh, Y., Gholamali Lavasani, M., & Madani, Y. (2020). The Effectiveness of Transactional Analysis Training in Reducing Parent-Child Conflicts among Male High School Students, Journal of Family and Research, 16(4), 7-22. [in Persian]
Aslami, E., & Parvandeh, N. (2020). Effectiveness of Mindfulness Based of Stress Reduction on Marital Adjustment, Quality of Parent- Child Relationship and Self- Compassion in Women Employees of Shiraz University, Journal of Woman & Society, 11(3), 1-24. [in Persian]
Azizi, M., Sepehri, S., & Demehri, F. (2021). Effect of acceptance and commitment therapy combined with Compassion-Focused Therapy on behavioral problems and mother-child interactions in children with hearing impairment. Auditory and Vestibular Research, 30(4), 256-263. [in Persian]
Bahari, Z., Zahrakar, K., & Pirani, Z. (2021). Investigating the Effectiveness of Short-Term Solution-Oriented Instructional Program in The Reduction of Covert Relational Aggression and Augmentation of The Relation-Maintaining Strategies. International Journal of Pharmaceutical Research (09752366), 13(1).
Baharvand, I., Sodani, M., & Abaspour, Z. (2019). The effectiveness of mindfulness-based stress reduction training on parent-child conflict and bullying in single mother-headed adolescents, Journal of Family Psychology, 6(1), 69-80. [in Persian]
Bannink, F. P. (2012). Positive CBT: From reducing distress to building success. Translated by Akram Khamseh (1393). Tehran: Arjamand Publication. [in Persian]
Bannink, F., & Geschwind, N. (2021). Positive CBT: Individual and group treatment protocols for positive cognitive behavioral therapy. Hogrefe Publishing GmbH.
Chung, S., Zhou, Q,. Kho, C,. & Main, A. (2021). Parent–Child Conflict Profiles in Chinese American Immigrant Families: Links to Sociocultural Factors and School-Age. Children's Psychological Adjustment, 60(1), 169-185.
Crowder, R., & Sears, A. (2017). Building resilience in social workers: An exploratory study on the impacts of a mindfulness-based intervention. Australian Social Work, 70(1), 17- 29.
Dorahaki, A., & Noubahkt, R. (2021). The Study of Economic and Social Status of Iranian female-headed households: a secondary analysis. Payesh. 20 (4) ,427-437. [in Persian]
Enayatifar, E., Miri, M., Norozi, E., Hosseini, T., & Malaki Moghadam, H. (2018). A study on mental health status and coping skills in female household heads in Birjand. Daneshvar Medicine, 26(2), 11-18. [in Persian]
Fazli Sabri, M,. MogaDass, T,. Sufian Burhan, N. A,. Rahim Abdul Wahab, H.A,. Wijekoon, R,. & Simanjuntak, M. (2021). Determinants of Life Satisfaction among Female-Headed Households in Malaysia. International Journal of Business and Society, 22(1) 286-295.
Germer, C., Neff, K. (2019). Teaching the mindful self-compassion program: A guide for professionals. Guilford Publications.
Haydicky, J., Shecter, C., Wiener, J., & Ducharme, J. M. (2015). Evaluation of MBCT for adolescents with ADHD and their parents: Impact on individual and family functioning. Journal of Child and Family Studies, 24, 76- 94.
Karami, K., Nazari, A. M., & Zahrakar, K. (2013). The Effects of Group Solution-focused Counseling in Reducing Parent-child Conflicts in Adolescents. Biannual Journal of Applied Counseling, 3(Vol.1 NO.3), 77-92. [in Persian]
Khedri, M., Shiralinia, K., & Aslani, K. (2022). Effectiveness of Mindful Self-Compassion Training on Reducing Rumination and Perceived Stress in Adolescent Girls. Quarterly of Applied Psychology, 16 (2): 201, 223, 2. [in Persian]
Lahav-Kadmiel, Z., & Brunstein-Klomek, A. (2018). Bullying victimization and depressive symptoms in adolescence: The moderating role of parent-child conflicts among boys and girls. Journal of adolescence, 68, 152- 158.
Magyar-Moe, J. L. (2009). Therapist's guide to positive psychological interventions. Academic press.
Mahdianfar, E., Mahdian, H., & Jahangiry, A. (2023). Evaluation of the effectiveness of mindfulness on anger management, marital conflict and quality of life. medical journal of mashhad university of medical sciences, 65(6), 2441-2455. [in Persian]
Mostajeran, M., Jazayeri, R. S., & Fatehizade, M. (2022). The Effect of Integrated Compassion Focused Therapy and Emotion, Marital Conflict of Married Women. Family Counseling and Psychotherapy, 11(2), 263-302. [in Persian]
Nadaf Khairabadi, I. (2019). The Effectiveness of Positive Cognitive-Behavioral Therapy on Conflict Resolution, Defense Styles and Self-Strength in Couples. Master's thesis, Semnan University. [in Persian]
Perez-Blasco, J., Viguer, P., & Rodrigo, M. F. (2013). Effects of a mindfulness-based intervention on psychological distress, well-being, and maternal self-efficacy in breast-feeding mothers: results of a pilot study. Archives of women's mental health, 16, 227-236.
Peyghan, K., Kraskian, A., Hosseinzadeh, M., & Peyvandi, P. (2022). Comparison of the Effectiveness of “Compassion-Based Group Therapy” and “Group Reality Therapy” on Parent-Child interaction in Mothers with Autistic Children. Journal of Health Promotion Management; 11 (6) ,12-25. [in Persian]
Prasko, J., Hruby, R., Holubova, M., Latalova, K., Vyskocilova, J., Slepecky, M., ... & Grambal, A. (2016). Positive cognitive behavioral therapy. Activitas Nervosa Superior Rediviva, 58(1), 23-32.
Rajaei, R., Neshat Doost, H. T., & Aghaee Khajelangi, H. (2022). Effectiveness of Compassion Focused Therapy on Marital Conflicts in Women Applying for Divorce in Isfahan City Consulting Centers. Journal of Research in Behavioural Sciences, 20(2), 255-266. [in Persian]
Razavifar, M,. & Mousavi, S. (2017). The prediction of Studens’ Academic Cheating, Based on Parent – Child Conflict Factor. Master's Thesis, Department of General Psychology, Faculty of Social Sciences. Imam Khomeini International University. [in Persian]
Rezapour Mirsaleh, Y., Esmaeelbeigi, M.,& Delavari, M.(2018). Investigating the effectiveness of intervention based on acceptance and commitment in parent-child conflict resolution strategies in mothers of students with learning disabilities, Journal of Learning Disabilities, 7(3), 77-90. [in Persian]
Robin, A. L., & Foster, S. L. (1989). Negotiating parent-adolescent conflict: A behavioralfamily systems approach. The Guilford family therapy series.
Saad, G. E., Ghattas, H., Wendt, A., Hellwig, F., DeJong, J., Boerma, T., ... & Barros, A. J. (2022). Paving the way to understanding female-headed households: Variation in household composition across 103 low-and middle-income countries. Journal of global health, 12.
Sehatpour, J. (2014). The Effectiveness of Solution-Oriented Counseling to Reduce Mother-Teen Conflict. Master's thesis, Kharazmi University. [in Persian]
Solgi, Z., &Veisi, R. (2019). The effectiveness of Mindfulness Training on anxiety sensitivity, self-concept and academic self-efficacy in students with Dysgraphia. Quarterly of Applied Psychology, 12(4), 573-594. [in Persian]
Spierings, N. (2014). The influence of patriarchal norms, institutions, and household composition on women's employment in twenty-eight Muslim-majority countries. Feminist Economics, 20(4), 87-112.
Turpyn, C. C., & Chaplin, T. M. (2016). Mindful parenting and parents’ emotion expression: effects on adolescent risk behaviors. Mindfulness, 7, 246-254.
Van der oored, S., Bogels, S. M., & Peijenenburg, D. (2012). The effectiveness of mindfulness traibing for children with ADHD and mindful parenting for their parents. Journal of Child and Family Studies, 21, 139 -147.
Weaver, C. M., Shaw, D. S., Crossan, J. L., Dishion, T. J., & Wilson, M. N. (2015). Parent–child conflict and early childhood adjustment in two-parent low-income families: Parallel developmental processes. Child Psychiatry & Human Development, 46(1), 94-107.
Wendt, A., Hellwig, F., Saad, G. E., Faye, C., Mokomane, Z., Boerma, T., ... & Victora, C. (2021). Are children in female-headed households at a disadvantage? An analysis of immunization coverage and stunting prevalence: in 95 low-and middle-income countries. SSM-population health, 15.
Wolf, C., & Serpa, J. G. (2015). A clinician's guide to teaching mindfulness: The comprehensive session-by-session program for mental health professionals and health care providers. New Harbinger Publications.
Yarnell, L. M., & Neff, K. D. (2013). Self-compassion, interpersonal conflict resolutions, and well-being. Self and Identity, 12(2), 146-159.
مقایسه اثربخشی شفقت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی و درمان شناختی-رفتاری مثبتنگر بر تعارض والد-فرزند
مقاله برگرفته از رساله دکتری نویسنده اول می باشد
چکیده
هدف این پژوهش، مقایسه اثربخشي شفقت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی و درمان شناختی-رفتاری مثبتنگر بر تعارض والد -فرزند در زنان سرپرست خانوار بود. روش مطالعه نیمه‌آزمایشي با اجرای پیش‌آزمون- پسآزمون - پیگیری همراه با گروه گواه بود. جامعة آماری شامل زنان سرپرست خانوار شهرکرد در سال 1401 بود. تعداد 60 نفر با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب وبه طور تصادفی در سه گروه گمارده شدند. سپس گروههای آزمایش تحت 8 جلسه شفقت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی و درمان شناختی -رفتاری مثبتنگر 120دقیقه ای قرارگرفتند. جهت تعیین اثربخشی مداخلات از پرسشنامه رفتار تعارض رابین و فاستر(20CBQ) استفاده و درنهایت، داده ها توسط آزمون تحلیل واریانس با اندازه مکرر تجزیه و تحلیل شدند. یافتهها نشان داد هر دو مداخله درکاهش نمره تعارض والد-فرزند زنان سرپرست خانوار اثربخش بودند. همچنین درمان شناختی-رفتاری مثبتنگر درکاهش تعارض والد-فرزند اثربخشتر بود. با توجه به نتایج، میتوان از این دو مداخله در کنار سایر مداخلات روانشناختی در بهبود تعارضات والد- فرزند زنان سرپرست خانوار بهرهجست.
کلیدواژه‌ها: تعارض والد-فرزند، درمان شناختی-رفتاری مثبتنگر، ذهنآگاهی ، شفقت درمانی.
مقدمه
ازجمله پدیده‌های اجتماعی که در تمامی جوامع در جهان در حال وقوع است و رشدی فزاینده‌ای دارد، افزایش تعداد خانوارهای زن سرپرست است. بر اساس آمار صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف1) تا سال 2019، میانه سهم خانوارهای با سرپرستی زن 28% بوده است که بین بازه 7/1درصد در افغانستان تا1/50 درصد در بلاروس قرار داشته است (ساد، گاتاس، وندت، هلویگ، دیجانگ و همکاران2، 2022). زنان مطلقه، بیوه، همسران مردان معتاد یا زندانی یا ازکارافتاده یا معلول یا مهاجر و زنان خودسرپرست در گروه زنان سرپرست خانوار قرار می‌گیرند (وندت، هلویگ، ساد، فای، موکومان3 و همکاران، ۲۰۲۱). نکته مهم در این گروه از زنان، آسیب‌ها و مشکلات روانی است که به خاطر تغییر شرایط آنها، احتمال درگیر شدنشان وجود دارد؛ زیرا این زنان با عهده‌دار شدن سرپرستی خانواده به‌یک‌باره و به‌طور همزمان باید از یک‌سو، هم امورات و کارهای داخل منزل و هم بیرون از آن را انجام دهند و از سوی دیگر نقش مادری خود را در صورت داشتن فرزند ایفا کنند که تحمیل این هجمه از کارها و مسئولیت‌ها فشار زیادی بر این گروه وارد می‌کند (دراهکی، ۱۴۰۰؛ عنایتی فر، میری، نوروزی، حسینی و ملائکی مقدم، ۲۰۱۸). درواقع میتوان گفت، زنان سرپرست خانوار در فضایی پر از استرس، فشار مالی، اقتصادی، اجتماعی و روانی قرار دارند که عملکردشان را به لحاظ فردی، خانوادگی، اجتماعی، روانشناختی، دچار اختلال نموده و موجب تغییرات روانشناختی مانند استرس روانی، افسردگی، رضایت کمتر از زندگی و ... می‌گردد و به‌طور تدریجی اثرش را بر بهره‌وری و کیفیت زندگی نشان میدهد و باعث می شود که این گروه از زنان در جامعه پذیرفته نشوند و در نهایت مجبور شوند که به تنهایی زندگیکنند (فضلی صبری، مقدس، سوفیان برهان، رحیم عبدالوهاب، ویجیکون و همکاران4، ۲۰۲۱؛ اسپرینگز5، 2014)؛ این امر می‌تواند در صورت عدم توجه، آسیب‌های زیاد و جبران‌ناپذیری را به این زنان و در نهایت به جامعه وارد نماید.
یکی از مسائلی که زنان سرپرست خانوار دارای فرزند را به دلیل مشکلات اقتصادی، اجتماعی و روانی ممکن است درگیر نماید تعاملات والد-فرزندی و به‌خصوص تعارضات والد-فرزندی است. تضاد والد-فرزند به‌صورت جنبه‌ای از رابطه والد-فرزندی تعریف میشود که با تعاملات ناسازگار یا تند همراه است و طی آن والد و فرزند هر دو رفتار و تأثیر منفی از خود بروز میدهند (وی ور، شاو، کروسان، دیشون و ویلسون6، ۲۰۱۴؛ لاوکادمیل و برونسین کلومک7، ۲۰۱۸).
به دلیل اینکه رابطه والد و فرزند به‌صورت طرح‌واره‌ای عمل می‌کند و از این طریق سایر روابط بین فردی شکل می‌گیرد، می‌تواند بر رشد اجتماعی و عاطفی کودکان با ارائه چارچوبی برای ایجاد روابط بین فردی سالم در زمینه‌های مختلف اجتماعی اثرگذار باشد. از سوی دیگر، تضاد والد-فرزند که در برهه‌ای از رشد و تحول فرد یک پدیده هنجاری است و اوج آن در اواسط دوران کودکی تا نوجوانی دیده میشود و در مواردی مانند استقلال‌طلبی، به چالش کشیدن مرزها و قوانین خانواده توسط فرزندان شدت بیشتری می‌یابد، قرار دارد. پیچیده شدن مسائل هویتی نوجوانان، ظهور میل جنسی در نوجوان، لزوم انتخاب‌های مهم زندگی، تغییر در ارتباطات و مواجهه باقدرت والدین، تغییر در دلبستگی نوجوان نسبت به والدین و همسالان، تردید و تعارض در مورد ارزش‌های والدین، انتظار والدین از فرزند مبنی بر برآورده کردن آرزوها و توقعات آنها، خودمحور بودن نوجوان و شیوه‌های تربیتی کنترلی و قدرت‌طلبانه‌ی ازجمله علل به وجود آمدن تعارض میان والدین و فرزندان به شمار می‌آید (بیابانگرد، 1389 به نقل از رضوی فر، 1397). چونگ، ژو، خو و مین8، (2021) معتقدند علیرغم اینکه وجود سطوح متوسطی از تعارض قابل‌قبول است و حتی به سازگاری بهتر در جوانان منجر میشود، تعارض‌های مکرر و شدید یک عامل خطر برای ناسازگاری فرزندان است.
نتایج پژوهش‌ها در خصوص تضاد مادر و فرزند نشان میدهد تا حدودی، واسطه ارتباط بین تعارض زناشویی و مشکلات درونی کودکان در سن مدرسه است. علاوه بر این، تحقیقات نشان داده‌اند، عواملی ازجمله اضطراب در والدین و روابط بین فردی ناکارآمد بین والدین و فرزندان باعث بروز مشکلات رفتاری برای فرزندان میشود (ون در اوورد، بوگلز و پیجننبرگ9،2012). همچنین نرخ‌های بالاتر تعارض والدین-کودک، انواع مختلفی از رفتار مشکل‌ساز را پیش‌بینی می‌کند و به‌عنوان الگویی برای پرخاشگری و بزهکاری اولیه نمایشان کودکان و نوجوانان از اقشار مختلف اجتماعی-اقتصادی عمل می‌کند (وی ور و همکاران، 2014). در چنین شرایطی لازم است، علاوه بر حمایت مادی و معنوی از فرزندان در این خانوارها تا حد ممکن درمان‌هایی را که به کاهش شدت فشارهای وارده بر زن سرپرست خانوار می‌انجامد را شناسایی نموده و با آموزش و تربیت این زنان، مهارت لازم را برای رویارویی و مقابله با چنین شرایط سختی به آنها اعطا نمود. درنهایت سرریز اثرات این اتفاق نیکو به جامعه موجب میشود تا کل جامعه از بهبود شرایط زنان سرپرست خانوار منتفع شوند.
ازجمله درمانهای استفاده شده در جهت کاهش تعارضات میتوان به درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (رضاپورمیرصالح، اسماعیل بیگی و دلاوری، 1397)، آموزش گروهی تحلیل تبادلی (علیزاده، غلامعلی لواسانی و مدنی، 1398)، آموزش تنیدگی مبتنی بر ذهنآگاهی (بهاروند، سودانی و عباس پور ،1398)، مداخله ذهنآگاهی مبتنی بر کاهش استرس (اسلمی و پرونده10، 1399)، درمان شناختی رفتاری مثبتنگر(نداف، 1399)، ذهنآگاهی (مهدیان فر، مهدیان، جهانگیری، 2023) اشارهکرد. شفقت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی و درمان شناختی-رفتاری مثبتنگر11از جمله رویکردهای جدیدی هستند که که هرکدام تلفیقی از دو درمان هستند؛ بطوریکه شفقت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی تلفیق دو درمان موج سوم، شفقت درمانی و ذهنآگاهی و درمان شناختی رفتاری مثبتنگر تلفیقی از رواندرمانی کوتاه مدت راه حل محور و رواندرمانی مثبتگرا میباشد. تحقیقات زیادی از اثربخشی رویکردهای مبتنی بر ذهنآگاهی و شفقت حمایت کرده‌اند و از این رویکردها اخیراً برای بهبود سلامت روان افراد استفاده شده است. مباحث و تحقیقاتی در خصوص سودمندی این رویکردها بر کاهش اضطراب و استرس و هیجانات منفی و همچنین افزایش هیجانات مثبت، بهبود روابط بین فردی و بهبود تعارضات والد-فرزندی انجام‌شده است (تورپاین، چاپلین، 201612؛ پرزبراسکو، ویگور و رودریگو13، 2013).
کابات زین14 (1990) ذهنآگاهی را به معنی هشیار بودن که درنتیجه توجه کردن به شیوه‌ای پایدار و خاص که دربرگیرنده ویژگی‌های عمدی، در زمان حال و بدون پیش‌داوری و قضاوت است تعریف کرده است (کراودر و سییرز15، 2017؛ کاستاوا، لوین، لربک و زاتسوف16، 2019 به نقل از خدری، شیرالی نیا و اصلانی،2022). در مداخله‌های مبتنی بر ذهنآگاهی، چگونگی برقراری ارتباط با افکار و احساس‌های غیرمنطقی آموزش داده میشود و مراجعین یاد می‌گیرند بر محتوای افکار خود تمرکز کنند و آنها را تغییر بدهند (ریولی، 2018 به نقل از سلگی و ویسی،2019). شفقت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی17 رویکردی تلفیقی از ذهنآگاهی و شفقت به خود است که تأکید آن بر مؤلفه شفقت و مهربانی به خود است و در طراحی این درمان تلاش بر این بوده تا ذهنآگاهی و شفقت به خود به‌صورت مستقیم و عینی در افراد پرورش داده شود و ابزارهایی را برای برانگیختن ذهنآگاهی و شفقت به خود در زندگی روزانه مهیا نماید (گرمر و نف18، 2019، ترجمه آوازه سرافراز، 1400). درواقع در شفقت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی عقیده بر این است که در زمان رنج کشیدن، لازم است فرد با ذهنآگاه، بداند که در حال رنج کشیدن است و مهم این است که به رنج خود به‌طور شفقت‌آمیز پاسخ دهد (گرمر و نف19، 2019، ترجمه آوازه سرافراز، 1400). اسلمی و پرونده (2020) در پژوهشی که به بررسی اثربخشی ذهنآگاهی مبتنی بر کاهش استرس بر سازگاری زناشویی، رابطه والد فرزندی و خود دلسوزی در زنان کارمند دانشگاه پرداخته بودند، دریافتند که مداخله ذهنآگاهی بر سازگاری زناشویی، رابط والد فرزند و شفقت به خود تأثیر معناداری دارد. مستاجران، جزایری، فاتحی زاده (1400) در پژوهشی با عنوان تأثیر درمان یکپارچه شده متمرکز بر شفقت و هیجان در تعارض زناشویی زنان متأهل یافتند که درمان مذکور درکاهش تعارضات زناشویی مؤثر است. رجائی، نشاط دوست، آقائی خواجه لنگی(1401) در پژوهشی به این نتیجه رسیدند که درمان مبتنی بر شفقت در کاهش تعارضات زناشویی تأثیر دارد. همچنین، بهاروند، سودانی و عباس پور (1398) در پژوهشی با عنوان بررسی اثر آموزش کاهش تنیدگی مبتنی بر ذهنآگاهی بر تضاد مادر- فرزند و قلدری در نوجوانان دریافتند که ذهنآگاهی بر کاهش تضاد مادر و فرزند تأثیر مثبت و معناداری دارد. پیغان، موجمباری، تقوایی و پیوندی20 (2022) در پژوهش خود به مقایسه اثربخشی گروه‌درمانی مبتنی بر شفقت و واقعیت درمانی گروهی بر تعامل والدین و کودک در مادران دارای کودکان اوتیستیک پرداختند. نتایج نشان داد که هر دو درمان بر تعامل والد کودک تأثیر معناداری دارد. مهدیان فر، مهدیان، جهانگیری (2023) در پژوهش خود با عنوان بررسی اثربخشی ذهنآگاهی بر مدیریت خشم، تعارضات زناشویی و کیفیت زندگی به این نتیجه رسیدند که ذهنآگاهی بر این سه متغیر تأثیرمعناداری دارد.
از جمله دیگر مداخله های موثر بر تعارضات ، درمان شناختی-رفتاری مثبت نگر21است. درمان شناختی-رفتاری مثبتنگر، رویکرد جدیدی است که در درمان، آسیب‌شناسی و مسائل روانی، تنها تأکید بر بهبود بیماری ندارد، بلکه تمرکز و تأکید اصلی این رویکرد درمانی بر سلامت روانشناختی و جنبه‌های قوت فرد است (بنینک22، ۲۰۱۲، ترجمه خمسه،1399). بعد از مدل‌های «روان‌پویشی»، «رفتارگرایی» و «روانشناسی انسان‌گرایانه» روش «درمان شناختی- رفتاری مثبتنگر» موج چهارم در تکامل روانشناسی محسوب میشود. این رویکرد با بهرهگیری از نظریه شادکامی سلیگمن، نظریه توانمندیها، نظریه امیدواری اشنایدر، نظریه ایجاد و بسط فردریکسون و همچنین مبانی و تکنیکهای رویکرد راه حل محور از جمله یافتن و برجسته کردن استثنائات، پرسشهای معجزهآسا، تعجبآور و قیاسگر نه‌تنها جهت کاهش نگرانی‌ها بلکه برای بهبود و تقویت شادکامی، تنظیم هیجان، سبکهای مقابله‌ای و ویژگی‌های مثبت به کار گرفته میشود(بنینک، 2012، ترجمه خمسه،1399). مشخصه منحصربه‌فرد این رویکرد تأثیرات درمانی بلندمدت‌تر آن به دلیل تلفیق تکنیکهای درمان راه حل محور کوتاه مدت با رواندرمانی مثبتنگر است. علاوه بر این، به دلیل اینکه این روش درمانی بر قابلیت‌ها، توانایی سازگاری، منابع و نقاط قوت فرد تأکید دارد در تقویت و ایجاد انگیزه جهت تغییر، پیشرفت و اعتمادبه‌نفس، کمک‌کننده و دارای اهمیت زیادی است (پراسکو، هربی، هولوبووا، لاتالووا، ویسکوسیلووا23 و همکاران، 2016). عبدلی، رشیدی، صیدی(2023) در پژوهشی به مطالعه اثربخشی درمان کوتاه مدت راه حل محور برکیفیت ارتباط والد فرزندی، سازگاری هیجانی و سبکهای حل تعارض مادران درگیر شکست عاطفی پرداختند. نتایج حاکی از اثربخشی معنادار درمان فوق بود. نداف خیرآبادی (1399) در پژوهشی که به‌منظور مطالعه اثربخشی درمان شناختی-رفتاری مثبتنگر بر حل تعارض، سبکهای دفاعی و استحکام من در زوجین انجام داده بود، دریافت که درمان شناختی- رفتاری مثبتنگر بر سبکهای حل تعارض و سبکهای دفاعی و استحکام من آزمودنی‌ها ازلحاظ آماری تأثیر معناداری دارد. بهاری، زهراکار، پیرانی(2021) درپژوهش خود به این نتیجه رسیدند که برنامه آموزشیکوتاه مدت راه حل محور در کاهش پرخاشگری پنهان رابطهای و افزایش راهبردهای حفظ رابطه مؤثر است. کرمی، نظری و زهراکار (1392) در پژوهشی، اثربخشی مشاوره راه‌حل مدار بر کاهش تعارضات والد-فرزندی در گروه نوجوانان را مورد مطالعه قراردادند. نتایج پژوهش نشان داد، مشاوره گروهی راه‌حل‌مدار موجب کاهش پرخاشگری کلامی، پرخاشگری فیزیکی میشود و مهارت استدلال را افزایش میدهد.
با توجه به مطالب و پژوهشهای اشاره شده میتوان گفت که شفقت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی و درمان شناختی-رفتاری مثبتنگر بر وضعیت و بهبود روانی افراد تأثیر دارد . از آنجایی که دراکثر مطالعات پیشین به بررسی اثربخشی درمانهای موج دوم رویکرد شناختی رفتاری بر مشکلات روانشناختی پرداخته شده و از طرفی به دلیل اینکه مطالعات کافی به منظور بررسی اثربخشی درمانهای موج سوم و چهارم رویکرد شناختی رفتاری برکاهش تعارضات والد - فرزندی در گروه زنان سرپرست خانوار انجام نشده و همچنین کمبود مطالعات در خصوص اثربخشی درمان شناختی رفتاری مثبتنگر بر تعارض والد-فرزند و همینطور خلاء پژوهشی در خصوص مقایسه همزمان اثربخشی این دو درمان، پژوهشگر ترغیب شد تا به‌طور اختصاصی به بررسی و مقایسه همزمان اثربخشی شفقت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی و درمان شناختی-رفتاری مثبتنگر بر تعارض‌های والد-فرزند زنان سرپرست خانوار شهرکرد بپردازد تا صحت فرضیه های زیر را مورد بررسی قرار دهد.
1- شفقت درمانی مبتنی برذهنآگاهی بر تعارض والد-فرزند زنان سرپرست خانوار اثربخش است.
2- درمان شناختی رفتاری مثبتنگر بر تعارض والد-فرزند زنان سرپرست خانوار اثربخش است.
3- بین اثربخشی شفقت درمانی مبتنی برذهنآگاهی و درمان شناختی رفتاری مثبتنگر بر تعارض والد- فرزند زنان سرپرست خانوار تفاوت وجود دارد.
ابزار و روش
این تحقیق به‌صورت نیمه آزمایشی و با طرح پيش‌آزمون - پسآزمون - پیگیری همراه با دو گروه آزمايش و یک گروه گواه انجام گردید. رویکرد شفقت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی و درمان شناختی - رفتاری مثبتنگر به‌عنوان متغيرهای مستقل پژوهش و همچنین متغير وابسته تعارض والد-فرزند در نظر گرفته شد. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه زنان سرپرست خانوار شهرکرد در سال 1401 بود. با توجه به جدول تدوین‌شده توسط کوهن در سطح معناداری 05/0 و حجم اثر مساوی 5/0 برای رسیدن به توان 88/0 تعداد ۲۰ نفر آزمودنی با روش نمونه‌گیری هدفمند برای هر گروه انتخاب شد (۲۰ نفر در گروه شفقت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی، ۲۰ نفر در گروه درمان شناختی-رفتاری مثبت نگر و ۲۰ نفر در گروه گواه). رضایت آگاهانه جهت حضور در جلسات رواندرمانی، دارای فرزند تحت تکفل و عدم شرکت همزمان در سایر مداخلات درمانی به‌عنوان ملاک‌های ورود به مطالعه و همچنین داشتن غیبت بیش از ۲ جلسه در طول دوره درمان، تشدید یا بروز هرگونه اختلال در صورت شرکت در مداخلات به‌عنوان ملاک‌های خروج از مطالعه تعیین شد. پیش از آغاز مداخلات درمانی، پیش‌آزمون برای هر سه گروه اجرا گردید. سپس گروههای آزمایش تحت ۸ جلسه هفتگی ۱۲۰ دقیقه‌ای شفقت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی و درمان شناختی -رفتاری مثبت نگر قرار گرفتند. در این دوره گروه گواه مداخله‌ای دریافت نکرد. پس از اتمام مداخلات از هر سه گروه پسآزمون و پس از سه ماه یک آزمون پیگیری اخذ گردید.
ابزار پژوهش:
1-پرسشنامه رفتار تعارض والد-فرزند رابین و فاستر24 (2520CBQ): این پرسشنامه دارای دو فرم 20 سوالی که دارای دو انتخاب صحیح یا غلط به عنوان پاسخ میباشد و برای سنجش تعارض بین والدین و نوجوانان توسط رابین و فاستر (1989) طراحی شده است. در تحلیل نهایی نمره 20 بیانگر بالاترین مقدار تعارض و نمره صفر بیانگر کمترین سطح تعارض است. در فرم والدین برای پاسخ منفی به سؤالات 1، 2، 3، 4، 6 و 9 هر کدام نمره یک لحاظ می‌گردد. در خصوص سایر سؤالات پاسخ مثبت به آنها نمره یک لحاظ میشود. مقیاس 20CBQ از سطح مناسبی از روایی و اعتبار برخوردار است (رابین و فاستر، 1989). در پژوهش رنگاسامی و همکارانش (2013) پایایی این مقیاس 92/0 به دست آمد که بیانگر پایایی بالای این ابزار است. در ایران نیز همسانی درونی آن از طریق آلفای کرونباخ 93 صدم در مطالعه اسدی یونسی (1390) به دست آمده است (صحت پور،1393).
2-پروتکل شفقت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی: اولین بار پروتکل شفقت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی در سال ۲۰۱۰ در خانه فریتز پرلز در شهر بیگ سیور بر یک گروه ۱۲ نفره توسط کریستن نف و کریستوفر گرمر در ۸ جلسه دو ساعت و چهل‌وپنج دقیقه‌ای اجرا شد. گروه آزمایش در این پژوهش، این مداخله را در طول دو ماه، به‌صورت جلسات هفتگی ۱۲۰ دقیقه‌ای دریافت کردند.
3-پروتکل درمان شناختی رفتاری مثبت نگر: فردیکه بنینک پروتکل این درمان را اولین بار در سال ۲۰۲۱ به‌طور جامع ارائه نمود. گروه آزمایش در این پژوهش، این مداخله را در طول دو ماه به‌صورت جلسات هفتگی ۱۲۰ دقیقه‌ای دریافت نمودند.
جدول 1. پروتکل شفقت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی و پروتکل درمان شناختی -رفتاری مثبتنگر
جلسات | پروتکل شفقت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی
| پروتکل درمان شناختی _رفتاری مثبتنگر |
جلسه 1 | خوشامدگویی، معرفی اعضا و روانشناس، بیان انتظارات و اهداف محقق و گروه،آشنایی مفاهیم شفقت‌ورزی به خود و ذهنآگاهی، بحث در مورد سوءبرداشت‌های رایج درباره شفقت به خود، انجام تمرین (آرام نشستن، لمس تسکین‌دهنده و تفریح شفقت خود)،دادن تکالیف خانگی | خوشامدگویی، آشنایی با اعضا گروه و روانشناس، ایجاد رابطه درمانی با هر یک از مراجعین و اینکه هر یک مشغول چه‌کاری هستند،بیان اهداف و انتظارات گروه، توضیح منطق درمان شناختی رفتاری مثبت نگر،سؤالاتی درباره تغییرات قبل از شروع درمان و پرسیدن اهداف مراجعین،تکالیف خانگی (مشاهده اتفاقات روزانه و یا انتظار چه اتفاقاتی رادارند، چه چیزهایی نیاز به تغییر ندارد و بحث و تفکر در مورد بهترین خود ممکن) |
جلسه 2 | بررسی تکالیف خانگی جلسه قبل، انجام تنفس مهربانانه،تمرین ذهنآگاهی (تمرین کف پا، آرام نشستن) توضیحات در مورد جنبه مقاومت در ذهنآگاهی و پریشانی موجود در حین شفقت‌ورزی به خود و نحوه برخورد با این پریشانی‌ها،تمرین و آموزش ذهنآگاهی و شفقت به خود در زندگی روزانه، تمرین سنگ اینجا و اکنون، دادن تکالیف خانگی (تنفس مهربانانه، ذهنآگاهی و شفقت به خود در زندگی، سنگ اینجا و اکنون) | بررسی تکالیف خانگی جلسه قبل، بحث در مورد اهداف مراجعین،گفتگو در مورد موفقیت‌های قبلی مراجعین،توضیحات لازم در مورد دقت نظر مراجعین در مورد استثناها،گفتگو و کنکاش در مورد نقاط مثبت هر مراجع،کالیف خانگی (تهیه فهرستی از بهترین لحظات و لیست حامیان برای کمک به مراجعین دررسیدن به اهدافشان) |
جلسه 3 | بررسی تکالیف خانگی جلسه قبل،انجام تنفس مهربانانه، تمرین مهربانی صمیمانه، بیان تفاوت مهربانی صمیمانه و شفقت، تمرین کلاسی (بیدار کردن قلب‌هایمان، آرام نشستن، مهربانی صمیمانه نسبت به فردی عزیز، یافتن عبارات مهربانی صمیمانه)،تکالیف خانگی (مهربانی صمیمانه نسبت به فردی عزیز، یافتن عبارات مهربانی صمیمانه) | بررسی تکالیف خانگی جلسه قبل، گفتگو در مورد کارهای خوب انجام‌شده روزانه توسط مراجعین،گفتگو در مورد یافته‌های مراجعین در خصوص نقاط قوت شخصیتشان،بحث و گفتگو در مورد پنج فقره از بهترین تجربیات مراجعین برای بهتر زیستن، تمرین خانگی (دورنمای خودمثبت) |
جلسه 4 | بررسی تکالیف خانگی جلسه قبل، مدیتیشن مهربانی صمیمانه نسبت به خودمان،مرور مراحل پیشرفت در آموزش شفقت به خود،بیان مطالبی در خصوص خود انتقادگری و احساس امنیت،تمرین کلاسی (انگیزه دادن به خود با شفقت، نامه مشفقانه به خودم)تکالیف خانگی (مهربانی صمیمانه نسبت به خودمان و نوشتن نامه مشفقانه به خودمان) | بررسی تکالیف خانگی جلسه قبل،توضیح مفهوم لحظات درخشان و شفقت به خود و تمرین کلاسی،تکالیف خانگی (نامه‌ای از آینده به شما) |
جلسه 5 | بررسی تکالیف خانگی جلسه قبل، مدیتیشن ابراز و دریافت شفقت،توضیح مطالبی در باب عمیقاً زندگی کردن و ارزش‌های اصلی به شرکت‌کنندگان، تمرین کلاسی (کشف ارزش‌های اصلی خود، زندگی با یک تعهد، آرام نشستن) آموزش گوش دادن همراه با شفقت، تمرین (گوش دادن مشفقانه)تکالیف خانگی (ابراز و دریافت شفقت، زندگی با یک تعهد و گوش دادن مشفقانه) | بررسی تکالیف خانگی جلسه قبل، بررسی نظرات مراجعین در خصوص درمان، گفتگو در مورد دورنمای خودمثبت،گفتگو در خصوص یافته‌های مراجعین در مورد باورها و طرح‌واره‌های مفیدشان، اجرا پیکان رو به بالا برای بعضی از مراجعین،انجام تمرین روش تفکر خوش‌بینانه،تکالیف خانگی (تمرین لحظات بهتر، تمرین تفکر خوش‌بینانه به‌صورت روزانه) |
جلسه 6 | بررسی تکالیف خانگی جلسه قبل، آشنایی با جلسه کناره‌گیری،تمرین کلاسی کناره‌گیری (اسکن مشفقانه بدن، راه رفتن حسی و لذت‌بخش، استقرار، حس کردن طعم غذا، راه رفتن مشفقانه، تمرین کف پا، مهربانی صمیمانه نسبت به خود، ابراز و دریافت شفقت، بیرون آمدن از سکوت) | بررسی تکالیف خانگی جلسه قبل، بحث و گفتگو در مورد معنای زندگی هر یک از مراجعین و 5 فقره ترجیح مراجعین برای ساختن دنیای بهتر،توضیح نوع‌دوستی و اعمال محبت‌آمیز، تمرین اعمال محبت‌آمیز،تمرین قدردانی در چهار مرحله و تمرین نگارش نامه سپاسگزاری،تکالیف خانگی (ثبت لحظات بهتر روزانه، انجام 5 عمل محبت‌آمیز در طول هفته، تمرین قدردانی و نگارش نامه سپاسگزاری) |
جلسه 7 | بررسی تکالیف خانگی، مدیتیشن مهربانی صمیمانه نسبت به خودمان،توضیح نحوه مواجهه با هیجانات دردناک،تمرین آرام نشستن، بیان مفهوم شرم و منابع شرم و احساسات مرتبط و باورهای هسته‌ای، تمرین کلاسی کار بااحساس شرم، تکالیف خانگی (کار با هیجانات دردناک، کار بااحساس شرم) | بررسی تکالیف خانگی جلسه قبل،بحث و گفتگو در مورد حفظ رفتار،تکالیف خانگی (ثبت لحظات بهتر روزانه، نوشتن نامه سپاسگزاری و خواندن آن برای سایر مراجعین) |
جلسه 8 | بررسی تکالیف خانگی جلسه قبل، مدیتیشن دوست مشفق، بررسی روابط چالش‌برانگیز،تمرین کلاسی (رفع نیازهای برآورده نشده و حرکت طنز، آرام نشستن)، توضیح مطالب در خصوص درد ناشی از رابطه و فرسودگی ناشی از مراقبت، تمرین کلاسی (تفریح شفقت خود در روابط، شفقت همراه با تعادل)، تکالیف خانگی | برسی تکالیف خانگی جلسه قبل،تمرین گروهی جعبه تعارف و خواندن آنها،برگزاری جشن موفقیت مراجعین،تکالیف خانگی (ادامه نوشتن لحظات بهتر روزانه) |
روش اجرا:
در این تحقیق، در ابتدای پژوهش با اخذ مجوز کد اخلاق از سوی کمیته اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد به شماره شناسه IR.IAU.SHK.REC.1401.092 و همچنین دریافت معرفی‌نامه از واحد تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد جهت ارائه به کمیته امداد استان و اداره کل بهزیستی شهرکرد، به مراکز مربوطه مراجعه شد. با توجه به محرمانه بودن اطلاعات مددجویان، محقق با عدم همکاری کمیته امداد مواجه شد. درنهایت اداره کل بهزیستی با صدور معرفی‌نامه شماره ۷۷۱۵/۵/۱۷ مورخه ۱۹/۸/۱۴۰۱ جهت معرفی به ۴ مرکز مثبت زندگی سطح شهرکرد با محقق همکاری کرد. برای اجرایی نمودن این پژوهش، ابتدا تعداد ۵۰۰ پرسشنامه رفتار تعارض والد-فرزند تحویل مراکز مثبت زندگی شهرکرد گردید که درمجموع ۲۸۸ فقره پرسشنامه تکمیل و در اختیار محقق قرار گرفت. از بین پرسشنامه‌ها تعداد ۶۰ نفر آزمودنی که نمره تعارض بالاتری کسب نموده بودند، انتخاب و پس از اخذ رضایت آگاهانه از آنها، به‌طور تصادفی در سه گروه ۲۰ نفره گمارده شدند. سپس دو گروه آزمایشی ۸ جلسه هفتگی ۱۲۰ دقیقه‌ای مداخله به شرح جداول شماره1 دریافت و پس از اتمام مداخلات از هر سه گروه پسآزمون و پس از سه ماه یک آزمون پیگیری اخذ گردید. همچنین از پروتکل شفقت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی بر اساس گرمر و نف (۲۰۱0) و پروتکل درمان شناختی-رفتاری مثبتنگر بر اساس بننینک26 (۲۰۲۱) در این مطالعه استفاده شد.
یافتهها
به‌منظور تجزیه‌وتحلیل داده ها در دو سطح آمار توصيفي شامل: فراواني، درصد فراواني، ميانگين و انحراف استاندارد و در سطح آمار استنباطي نیز با رعايت پیش‌فرض‌ها از آزمون تحلیل واريانس با اندازهگیری مکرر (طرح آمیخته) براي بررسي فرضيات پژوهش استفاده شد. نتايج آماري با نرم‌افزار SPSS نسخه ۲4 مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت.
جدول 2. شاخص‌های توصیفی تعارض والد- فرزند
گروه | شاخص | پیش‌آزمون | پسآزمون | پیگیری |
آزمایش (درمان شناختی– رفتاری مثبت نگر) | میانگین | 70/12 | 65/7 | 45/7 |
انحراف معیار | 43/2 | 56/1 | 30/2 | |
آزمایش (شفقت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی) | میانگین | 95/12 | 90/9 | 75/9 |
انحراف معیار | 93/1 | 31/2 | 07/2 | |
گواه | میانگین | 13 | 20/13 | 55/12 |
انحراف معیار | 92/1 | 10/3 | 60/1 |
برای بررسی فرضیه های پژوهش از تحلیل واریانس با اندازهگیری مکرر استفاده شد. به‌منظور استفاده از آزمون‌های پارامتریک برای بررسی تساوی واریانس از آزمون لوین استفاده شد که نتایج در مراحل پیش‌آزمون(452/0=P ، 805/0= F)، پسآزمون(108/0= P ، 312/2= F) و پیگیری(264/0= P ، 365/1= F) بود که مؤید فرض صفر مبنی بر برابری واریانس‌های خطا در سه گروه موردمطالعه است. جهت بررسی پیش‌فرض یکنواختی کوواریانس‌ها یا برابری کوواریانس‌ها با کوواریانس کل از آزمون موخلی(565/0= P، 980/0= Muchly) استفاده شد. بر اساس نتایج چون سطح معنی‌داری در آزمون کرویت موخلی بالاتر از 05/0 شد لذا از آزمون فرض کرویت برای تحلیل واریانس با اندازهگیری مکرر(طرح آمیخته) استفاده گردید. نتیجه آزمون ام. باکس (180/0=P ، 354/1=F ، 598/17=Box,s M) بیانگر برابری ماتریس‌های کوواریانس مشاهده‌شده متغیر وابسته (تعارض والد-فرزند) در بین گروههای مختلف بود. همچنین، جهت بررسی نرمال بودن داده ها از آزمون شاپیرو-ویلک استفاده شد که نتایج آن در جدول 3 ارائه شده است.
جدول 3. آزمون شاپیرو-ویلک برای بررسی نرمال بودن متغیر تعارض والد- فرزند
گروه | زمان | آماره آزمون | درجه آزادی | سطح معنی‌داری |
آزمایش (درمان شناختی– رفتاری مثبت نگر) | پیش‌آزمون | 911/0 | 20 | 066/0 |
پسآزمون | 941/0 | 20 | 249/0 | |
پیگیری | 940/0 | 20 | 238/0 | |
آزمایش (شفقت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی) | پیش‌آزمون | 945/0 | 20 | 294/0 |
پسآزمون | 932/0 | 20 | 172/0 | |
پیگیری | 951/0 | 20 | 382/0 | |
گواه | پیش‌آزمون | 909/0 | 20 | 059/0 |
پسآزمون | 918/0 | 20 | 090/0 | |
پیگیری | 934/0 | 20 | 187/0 |
سطح معنی داری آزمون شاپیرو-ویلک برای تمام گروه‌ها در هر سه مرحله پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری از 05/0 بیشتر بود که این مطلب موید فرض صفر مبنی بر نرمال بودن توزیع نمرات در متغیر تعارض والد-فرزند زنان سرپرست خانوار در گروههای آزمایش و گواه در سه مرحله مورد نظر میباشد.
جدول4. خلاصه آزمون تحلیل واریانس با اندازه های تکراری
منبع | آزمون | مقدار | آماره F | درجه آزادی فرضیه | درجه آزادی خطا | معنی‌داری | مجذور اتا | توان آزمون |
| اثر پیلای | 453/0 | *334/8 | 4 | 114 | 000/0 | 226/0 | 998/0 |
زمان*گروه | لامبدای ویلکز | 548/0 | *820/9 | 4 | 112 | 000/0 | 260/0 | 1 |
| اثر هتلینگ | 823/0 | *320/11 | 4 | 110 | 000/0 | 292/0 | 1 |
| بزرگ‌ترین ریشه روی | 822/0 | *423/23 | 2 | 57 | 000/0 | 451/0 | 1 |
| اثر پیلای | 611/0 | *04/44 | 2 | 56 | 000/0 | 611/0 | 1 |
تعارض*گروه | لامبدای ویلکز | 389/0 | *04/44 | 2 | 56 | 000/0 | 611/0 | 1 |
| اثر هتلینگ | 573/1 | *04/44 | 2 | 56 | 000/0 | 611/0 | 1 |
| بزرگ‌ترین ریشه روی | 573/1 | *04/44 | 2 | 56 | 000/0 | 611/0 | 1 |
نتایج تحلیل واریانس نشان داد که در یکی از زمانها، حداقل یکی از مداخله ها بر نمره تعارض والد-فرزند تــأثیر داشته است و 26 درصد واریانس نمره تعارض والد-فرزند را تبیین می کند. همچنین نتایج مبین آن بود که حداقل یکی از مداخله‌ها در یکی از گروه ها بر نمره تعارض والد-فرزند در مرحله پسآزمون تأثیرگذاشته و1/61 درصد واریانس نمره تعارض والد-فرزند را مداخله‌ها تبیین می‌کند.
جدول5. آزمون تعقیبی بونفرونی برای مقایسه زوجی میانگین تعارض والد-فرزند بینگروهی و درون‌گروهی
|
| اختلاف میانگین‌ها | خطای استاندارد | سطح معنی‌داری |
درمان شناختی- رفتاری مثبتنگر | شفقت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی | *۶۰/۱- | ۴۶/۰ | 001/0 |
درمان شناختی- رفتاری مثبتنگر | گواه | *۶۵/۳- | ۴۶/۰ | 000/0 |
شفقت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی | گواه | *05/۲- | ۴۶/۰ | 000/0 |
پیش‌آزمون | پسآزمون | *۶۳۳/۲ | ۳۷۴/۰ | 000/0 |
پیش‌آزمون | پیگیری | *۹۶۷/۲ | ۳۳۹/۰ | 000/0 |
پسآزمون | پیگیری | ۳۳۳/۰ | ۳۸۲/۰ | 387/0 |
با توجه به نتایج جدول 5 تفاوت میانگین پیش‌آزمون با پسآزمون (اثر مداخله) و تفاوت میانگین پیش‌آزمون با پیگیری (اثر زمان) معنادار بود؛ ولی نتیجه پسآزمون با پیگیری (اثر ثبات مداخله) معنادار نبود که این نتیجه بیانگر آن است که درمان شناختی –رفتاری مثبت نگر و شفقت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی در مرحله پسآزمون تأثیر معنی‌داری برکاهش تعارض والد-فرزند داشته و تأثیر آنها در مرحله پیگیری متداوم بوده است. عدم معناداری تفاوت میانگین پسآزمون با پیگیری مؤید این مطلب است که اثر درمان‌ها در طول زمان پایدار بوده است. همچنین نتایج جدول 5 نشان داد که هم درمان شناختی-رفتاری مثبتنگر و هم شفقت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی در مقایسه با گروه گواه اثربخش بوده‌اند. نکته قابل‌تأمل این است که درمان شناختی- رفتاری مثبتنگر در کاهش نمره تعارض والد-فرزند اثربخشتر بوده است .
جدول6. نتایج برآورد پارامترها جهت مقایسه تعارض والد- فرزند به تفکیک سه گروه در مراحل پژوهش
مرحله | مقایسه | آماره | معنی داری | اندازه اثر |
پیش آزمون | شناختی-رفتاری مثبت نگر با گواه شفقت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی با گواه | 30/0- 05/0- | 654/0 940/0 | 004/0 000/0 |
پس آزمون | شناختی-رفتاری مثبت نگر با گواه شفقت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی با گواه | 55/5- 30/3- | 000/0 000/0 | 482/0 247/0 |
پیگیری | شناختی-رفتاری مثبت نگر با گواه شفقت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی با گواه | 10/5- 80/2- | 000/0 000/0 | 529/0 253/0 |
نتایج جدول 6 نشان داد که دو گروه درمان شناختی-رفتاری مثبت نگر و شفقت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی در مرحله پیش آزمون تفاوت معنی داری با گروه گواه ندارند (05/0<P). اما در مرحله پس آزمون، میانگین نمره تعارض والد- فرزند گروههای درمان شناختی رفتاری مثبت نگر (0001/0>P) و شفقت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی (0001/0>P) به طور معنی داری کمتر از گروه گواه است. میزان تأثیر درمانهای شناختی-رفتاری و شفقت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی در پسآزمون بر تعارض والد- فرزند به ترتیب 482/0 و 247/0 شده است. همچنین تأثیر دو روش درمان شناختی- رفتاری مثبت نگر و شفقت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی در مرحله پیگیری نیز معنیدار بوده و میزان تأثیر آنها به ترتیب 529/0 و 253/0 به دست آمد.
بحث و نتایج
هدف از انجام پژوهش حاضر، مقایسه اثربخشی شفقت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی و درمان شناختی-رفتاری مثبتنگر بر تعارض والد-فرزند در زنان سرپرست خانوار شهرکرد بود. نتایج تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر(طرح آمیخته ) نشان داد که هر دو درمان بر میزان تعارض والد-فرزند زنان سرپرست خانوار بعد از انجام پسآزمون تأثیر معناداری داشته است. در ضمن تأثیر درمان شناختی –رفتاری مثبتنگر بر کاهش تعارض والد-فرزند بیشتر از شفقت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی بود. یافته‌های این تحقیق مطابق با نتایج مطالعات پیشین از جمله عبدلی، رشیدی، صیدی(2023)درباره اثربخشی درمان کوتاه مدت راه حل محور برکیفیت ارتباط والد فرزندی، سازگاری هیجانی و سبکهای حل تعارض مادران درگیر شکست عاطفی؛ نداف خیرآبادی (1399) درباره اثربخشی درمان شناختیرفتاری مثبتنگر بر حل تعارض، سبکهای دفاعی و استحکام من در زوجین؛ بهاروند و همکاران (1398)درباره اثربخشی آموزش کاهش تنیدگی مبتنی بر ذهنآگاهی بر تعارض والد- فرزند و قلدری در نوجوانان مادرسرپرست؛ کرمی و همکاران (1392) درباره اثربخشی مشاوره راه‌حل محور به شیوه گروهی بر کاهش تعارضات والد-فرزندی در نوجوانان؛ ون در او ورد و همکاران (2012) درباره تأثیرآموزش ذهنآگاهی به کودکان دارای اختلال بیش فعالی و کمبود توجه و آموزش فرزندپروری ذهن‌آگاهانه به والدین بر بهبود تعامل مادر-فرزند؛ اسلمی و پرونده (2020)درباره اثربخشی ذهنآگاهی مبتنی بر کاهش استرس بر سازگاری زناشویی، کیفیت رابطه والدین با فرزند و دلسوزی به خود در زنان کارمند دانشگاه شیراز؛ پیغان و همکاران (2022) درباره مقایسه اثربخشی گروه درمانی مبتنی برشفقت و واقعیت درمانی گروهی بر تعامل والد-کودک در مادران دارای فرزند درخودمانده؛ عزیزی، سپهری و دمهری27 (۲۰۲۱) درباره تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد همراه با درمان مبتنی بر شفقت بر مشکلات رفتاری و تعامل مادر و کودک در کودکان دارای آسیب شنوایی است.
در تبیین یافته اول مبنی بر اثربخشی شفقت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی بر کاهش تعارض والد-فرزند می توان گفت که ذهنآگاهی و شفقت ورزی با توجه به کارکردشان در بهبود عملکرد روانشناختی، بهبود شاخص های فیزیولوژیکی و نوروپلاستیسیتی مغز، موجب تنظیم هیجان می‌گردند؛ بطوری که آموزش فنون ذهنآگاهی در کنار گفتگوهای خودشفقتی ، در کاهش کورتیزول بزاقی و خونی، کاهش استرس، تنش‌های ماهیچه‌ای و بدنی نقش دارد؛ از طرف دیگر مدیتیشن منظم موجب ایجاد تغییرات ساختاری در مغز میشود که این تغییرات نه تنها بر خلق و هیجانات اثر میگذارند، بلکه تفسیر رویدادها و علائم بدنی را نیز تغییر میدهند (ولف و سرپا، 2015؛ هادیکی، شکتر،واینر و دوچارمه، 2015). همچنین ذهنآگاهی میزان آگاهی غیرقضاوتی فرد را افزایش داده و کمک می‌کند تا رفتارهای سایرین را قضاوت ننماید؛ بلکه آن رفتارها را بپذیرد و از تکانشی رفتارنمودن اجتناب کند. مهار هیجانات منفی مخصوصآً خشم و عدم قضاوت و همچنین پذیرش دیگران می تواند روابط بین فردی از جمله روابط والد-فرزندی را بهبود بخشد و در کاهش تعارضات کمک کننده باشد. از طرفی هنگاهی که ذهنآگاهی با شفقت همراه می‌گردد علاوه بر اینکه منافع روانشناختی برای شخص به همراه دارد، در بهبود روابط بین‌فردی نیز مفید واقع میشود. زیرا افرادی که از خودمهروزی بالاتری برخوردارند، پیوستگی هیجانی بیشتری داشته، پذیراتر هستند، کنترلگری پایین‌تری دارند و در نهایت پرخاشگری کلامی و جسمانی پایین‌تری بروز میدهند. این افراد هنگامی که با دیگران در تعارض قرار می‌گیرند بیشتر مصالحه می‌کنند؛ در هنگام حل تعارض‌ها نیز بیشتر احساس اصالت نموده و کمتر دچار پریشانی شده و احساس بهزیستی بالاتری در روابط دارند که این فرایند منجر به کاهش تعارضات بین فردی می‌گردد(گرمر و نف، 2019؛ یارنل و نف،2013).
در تبیین یافته دوم و سوم مبنی براثربخشی درمان شناختی-رفتاری مثبتنگر بر کاهش تعارض والد-فرزند و همچنین اثربخشی بیشتر این درمان، پژوهشی که به مقایسه اثربخشی این دو درمان بطور همزمان بپردازد وجود نداشت ؛ ولی میتوان گفت این درمان با استفاده از تکنیک های رواندرمانی کوتاه مدت راه حل محور از جمله یافتن و برجسته کردن استثنائات، پرسشهای معجزهآسا، تعجبآور و قیاسگر به افراد کمک می‌کند تا در زمان مواجهه با مشکلات به دنبال ابداع راه‌حل‌های مفید و کارآمد باشند. پرسشهای راه حل محور باعث ایجاد عاطفه مثبت، کاهش عاطفه منفی و نیز افزایش بینش و شناخت مراجعان در هنگام تعارضات بین فردی میشوند؛ در نتیجه، این افراد قادر خواهند بود تا به جای رفتار تکانشی و صحبت نکردن درباره مشکلات جاری با دیگران ، که موجب شدید شدن تعارض‌ها میشود؛ راهکارهای ابداعی بیابند که در زمان مشکلات بتوانند با سایرین گفتگو نمایند و مشکل را از طریق گفتمان حل نمایند. نقطه قوت این درمان در این است که به افراد یاد میدهد که به جای تعبیر غلط مقصود دیگران و ایجاد درگیری و تعارض، بتوانند خشم خود را با یادگیری و تاکید بر گفتمان راه‌حلی به جای گفتمان مشکل‌محوری، کنترل نمایند. این درمان به اعضای خانواده برای استفاده از کلام به عنوان راهی برای کاستن تعارض‌ها و پرخاشگری کلامی یاری میرساند و با دیدی غیر آسیب‌شناختی به مسائل از عنصر ارتباط که خود منجر به همدلی، صمیمیت و پذیرش می‌گردد، بهره می‌گیرد که این همکاری و همدلی میزان پرخاشگری فرزندان را کاهش میدهد(بنینک، 2012، ترجمه خمسه، 1399).
از طرفی مطابق با فرضیه ایجاد در روانشناسی مثبت میتوان گفت که هیجانات مثبت به گسترش خزانه فکر و عمل کمک می کنند و باعث ایجاد منابع شخصی از جمله منابع جسمی (نظیر قدرت عضلانی، هماهنگی در بدن )، منابع اجتماعی(نظیر دوستی، مهارتهای اجتماعی)، منایع روانشناختی(نظیر خلاقیت، خوش بینی و تابآوری) میشوند؛ که علیرغم گذرا بودن هیجانات مثبت، این منابع دائمی هستند و به فرد میتوانند در شرایط سخت و تعاملات بین فردی یاری برسانند(مگیارموئه، 2009).
نتایج این پژوهش نشانداد که علاوه بر اثربخشی هر دو مداخله در کاهش تعارض والد-فرزند، درمان شناختی –رفتاری مثبتنگر از اثربخشی بالاتری نیز برخورداراست؛ لذا پیشنهاد می‌گردد تا در مراکز روان درمانی از این رویکردها در بهبود تعارضات والد-فرزند زنان سرپرست خانوار استفاده شود. همچنین با توجه به اینکه خصیصه های فوق در این پژوهش در سطوحی متفاوت در خصوص مردان نیز مطرح است؛ لذا توصیه میشود در مطالعات آتی به تاثیر مداخلات مورد بررسی در پژوهش حاضر بر ویژگی‌های روانشناختی در جامعه مردان نیز پرداخته شود تا بتوان با مقایسه تفاوت های جنسیتی در سلامت روان هر دو جنس، راهکارهای درمانی مناسبی با در نظر گرفتن تفاوت های جنسیتی ارائه کرد.
این پژوهش نیز مانند سایر پژوهشهای حوزه انسانی از محدودیت‌هایی رنج برده است. از جمله محدود بودن پژوهش حاضر به زنان سرپرست خانوار شهر شهرکرد و همچنین وضعیت اقتصادی پایین این گروه از زنان، تعمیم نتایج به سایر زنان سرپرست خانوار و دیگر جوامع آماری را با احتیاط همراه می‌سازد.
سپاسگزاری: از سازمان بهزیستی استان چهارمحال و بختیاری و شرکت کنندگانی که در به ثمر رسیدن این پژوهش به ما ياري رساندند ، نهايت سپاسگزاري و تشكر را به عمل میآوريم
تضاد منافع: نویسندگان اعلام می‌کنند که هیچ‌گونه تضاد منافعی درپژوهش وجود ندارد.
Referenes
Abdoli, N., Rashidi, A., & Seydi, M. (2023). The effectiveness of solution focused brief therapy on Parent-Child Relationship Quality, Emotional Adjustment and conflict Resolution styles Mothers of girls with emotional failure. Applied Research in Consulting, 5(2), 105-127. [in Persian]
Alizadeh, Y., Gholamali Lavasani, M., & Madani, Y. (2020). The Effectiveness of Transactional Analysis Training in Reducing Parent-Child Conflicts among Male High School Students, Journal of Family and Research, 16(4), 7-22. [in Persian]
Aslami, E., & Parvandeh, N. (2020). Effectiveness of Mindfulness Based of Stress Reduction on Marital Adjustment, Quality of Parent- Child Relationship and Self- Compassion in Women Employees of Shiraz University, Journal of Woman & Society, 11(3), 1-24. [in Persian]
Azizi, M., Sepehri, S., & Demehri, F. (2021). Effect of acceptance and commitment therapy combined with Compassion-Focused Therapy on behavioral problems and mother-child interactions in children with hearing impairment. Auditory and Vestibular Research, 30(4), 256-263. [in Persian]
Bahari, Z., Zahrakar, K., & Pirani, Z. (2021). Investigating the Effectiveness of Short-Term Solution-Oriented Instructional Program in The Reduction of Covert Relational Aggression and Augmentation of The Relation-Maintaining Strategies. International Journal of Pharmaceutical Research (09752366), 13(1).
Baharvand, I., Sodani, M., & Abaspour, Z. (2019). The effectiveness of mindfulness-based stress reduction training on parent-child conflict and bullying in single mother-headed adolescents, Journal of Family Psychology, 6(1), 69-80. [in Persian]
Bannink, F. P. (2012). Positive CBT: From reducing distress to building success. Translated by Akram Khamseh (1393). Tehran: Arjamand Publication. [in Persian]
Bannink, F., & Geschwind, N. (2021). Positive CBT: Individual and group treatment protocols for positive cognitive behavioral therapy. Hogrefe Publishing GmbH.
Chung, S., Zhou, Q,. Kho, C,. & Main, A. (2021). Parent–Child Conflict Profiles in Chinese American Immigrant Families: Links to Sociocultural Factors and School-Age. Children's Psychological Adjustment, 60(1), 169-185.
Crowder, R., & Sears, A. (2017). Building resilience in social workers: An exploratory study on the impacts of a mindfulness-based intervention. Australian Social Work, 70(1), 17- 29.
Dorahaki, A., & Noubahkt, R. (2021). The Study of Economic and Social Status of Iranian female-headed households: a secondary analysis. Payesh. 20 (4) ,427-437. [in Persian]
Enayatifar, E., Miri, M., Norozi, E., Hosseini, T., & Malaki Moghadam, H. (2018). A study on mental health status and coping skills in female household heads in Birjand. Daneshvar Medicine, 26(2), 11-18. [in Persian]
Fazli Sabri, M,. MogaDass, T,. Sufian Burhan, N. A,. Rahim Abdul Wahab, H.A,. Wijekoon, R,. & Simanjuntak, M. (2021). Determinants of Life Satisfaction among Female-Headed Households in Malaysia. International Journal of Business and Society, 22(1) 286-295.
Germer, C., Neff, K. (2019). Teaching the mindful self-compassion program: A guide for professionals. Guilford Publications.
Haydicky, J., Shecter, C., Wiener, J., & Ducharme, J. M. (2015). Evaluation of MBCT for adolescents with ADHD and their parents: Impact on individual and family functioning. Journal of Child and Family Studies, 24, 76- 94.
Karami, K., Nazari, A. M., & Zahrakar, K. (2013). The Effects of Group Solution-focused Counseling in Reducing Parent-child Conflicts in Adolescents. Biannual Journal of Applied Counseling, 3(Vol.1 NO.3), 77-92. [in Persian]
Khedri, M., Shiralinia, K., & Aslani, K. (2022). Effectiveness of Mindful Self-Compassion Training on Reducing Rumination and Perceived Stress in Adolescent Girls. Quarterly of Applied Psychology, 16 (2): 201, 223, 2. [in Persian]
Lahav-Kadmiel, Z., & Brunstein-Klomek, A. (2018). Bullying victimization and depressive symptoms in adolescence: The moderating role of parent-child conflicts among boys and girls. Journal of adolescence, 68, 152- 158.
Magyar-Moe, J. L. (2009). Therapist's guide to positive psychological interventions. Academic press.
Mahdianfar, E., Mahdian, H., & Jahangiry, A. (2023). Evaluation of the effectiveness of mindfulness on anger management, marital conflict and quality of life. medical journal of mashhad university of medical sciences, 65(6), 2441-2455. [in Persian]
Mostajeran, M., Jazayeri, R. S., & Fatehizade, M. (2022). The Effect of Integrated Compassion Focused Therapy and Emotion, Marital Conflict of Married Women. Family Counseling and Psychotherapy, 11(2), 263-302. [in Persian]
Nadaf Khairabadi, I. (2019). The Effectiveness of Positive Cognitive-Behavioral Therapy on Conflict Resolution, Defense Styles and Self-Strength in Couples. Master's thesis, Semnan University. [in Persian]
Perez-Blasco, J., Viguer, P., & Rodrigo, M. F. (2013). Effects of a mindfulness-based intervention on psychological distress, well-being, and maternal self-efficacy in breast-feeding mothers: results of a pilot study. Archives of women's mental health, 16, 227-236.
Peyghan, K., Kraskian, A., Hosseinzadeh, M., & Peyvandi, P. (2022). Comparison of the Effectiveness of “Compassion-Based Group Therapy” and “Group Reality Therapy” on Parent-Child interaction in Mothers with Autistic Children. Journal of Health Promotion Management; 11 (6) ,12-25. [in Persian]
Prasko, J., Hruby, R., Holubova, M., Latalova, K., Vyskocilova, J., Slepecky, M., ... & Grambal, A. (2016). Positive cognitive behavioral therapy. Activitas Nervosa Superior Rediviva, 58(1), 23-32.
Rajaei, R., Neshat Doost, H. T., & Aghaee Khajelangi, H. (2022). Effectiveness of Compassion Focused Therapy on Marital Conflicts in Women Applying for Divorce in Isfahan City Consulting Centers. Journal of Research in Behavioural Sciences, 20(2), 255-266. [in Persian]
Razavifar, M,. & Mousavi, S. (2017). The prediction of Studens’ Academic Cheating, Based on Parent – Child Conflict Factor. Master's Thesis, Department of General Psychology, Faculty of Social Sciences. Imam Khomeini International University. [in Persian]
Rezapour Mirsaleh, Y., Esmaeelbeigi, M.,& Delavari, M.(2018). Investigating the effectiveness of intervention based on acceptance and commitment in parent-child conflict resolution strategies in mothers of students with learning disabilities, Journal of Learning Disabilities, 7(3), 77-90. [in Persian]
Robin, A. L., & Foster, S. L. (1989). Negotiating parent-adolescent conflict: A behavioralfamily systems approach. The Guilford family therapy series.
Saad, G. E., Ghattas, H., Wendt, A., Hellwig, F., DeJong, J., Boerma, T., ... & Barros, A. J. (2022). Paving the way to understanding female-headed households: Variation in household composition across 103 low-and middle-income countries. Journal of global health, 12.
Sehatpour, J. (2014). The Effectiveness of Solution-Oriented Counseling to Reduce Mother-Teen Conflict. Master's thesis, Kharazmi University. [in Persian]
Solgi, Z., &Veisi, R. (2019). The effectiveness of Mindfulness Training on anxiety sensitivity, self-concept and academic self-efficacy in students with Dysgraphia. Quarterly of Applied Psychology, 12(4), 573-594. [in Persian]
Spierings, N. (2014). The influence of patriarchal norms, institutions, and household composition on women's employment in twenty-eight Muslim-majority countries. Feminist Economics, 20(4), 87-112.
Turpyn, C. C., & Chaplin, T. M. (2016). Mindful parenting and parents’ emotion expression: effects on adolescent risk behaviors. Mindfulness, 7, 246-254.
Van der oored, S., Bogels, S. M., & Peijenenburg, D. (2012). The effectiveness of mindfulness traibing for children with ADHD and mindful parenting for their parents. Journal of Child and Family Studies, 21, 139 -147.
Weaver, C. M., Shaw, D. S., Crossan, J. L., Dishion, T. J., & Wilson, M. N. (2015). Parent–child conflict and early childhood adjustment in two-parent low-income families: Parallel developmental processes. Child Psychiatry & Human Development, 46(1), 94-107.
Wendt, A., Hellwig, F., Saad, G. E., Faye, C., Mokomane, Z., Boerma, T., ... & Victora, C. (2021). Are children in female-headed households at a disadvantage? An analysis of immunization coverage and stunting prevalence: in 95 low-and middle-income countries. SSM-population health, 15.
Wolf, C., & Serpa, J. G. (2015). A clinician's guide to teaching mindfulness: The comprehensive session-by-session program for mental health professionals and health care providers. New Harbinger Publications.
Yarnell, L. M., & Neff, K. D. (2013). Self-compassion, interpersonal conflict resolutions, and well-being. Self and Identity, 12(2), 146-159.
[1] UNICEF
[2] Saad, Ghattas, Wendt, Hellwig, DeJong et al
[3] Wendt, Hellwig, Saad, Faye, Mokomane,et al
[4] Fazli Sabri, MogaDass, Sufian Burhan, Rahim Abdul Wahab, Wijekoon,
[5] Spierings
[6] Weaver, Shaw, Crossan, Dishion & Wilson
[7] Lahav-Kadmiel & Brunstein-Klomek
[8] Chung, Zhou, Kho, Main,
[9] Van der oored, Bogels & Peijenenburg
[10] Aslami & Parvandeh
[11] Positive Cognitive-Behavioral Therapy
[12] Turpyn & chaplin
[13] Perez-Blasco, Viguer & Rodrigo
[14] Kabat Zinn
[15] Crowder & Sears
[16] Kostova, Levin, Lorberg, & Ziedonis
[17] mindfulness-based compassion therapy
[18] Germer & Neff
[19] Germer & Neff
[20] Peyghan, K., Mujumbari, A. K., Taghvaie, M. H., & Peivandi
[21] positive cognitive-behavioral therapy (PCBT)
[22] bannink
[23] Prasko, Hruby, Holubova, Latalova, Vyskocilova et al
[24] Robin & Foster
[25] Conflict Behavioral Questionnaire
[26] Bannink
[27] Azizi, Sepehri & Demehri