روایت زنان از رنج های زندگی؛ مطالعه کیفی در سکونت گاه غیر رسمی (مورد مطالعه: محله التیمورمشهد)
محورهای موضوعی : زن و خانوادهسیمین فروغ زاده 1 , سعید شریعتی مزینانی 2
1 - مربی پژوهش، عضو هیات علمی گروه توسعه پایدار شهری و منطقه ای جهاد دانشگاهی خراسان رضوی، مشهد(نویسنده مسئول)
s.foroughzade@jdm.ac.ir
2 - عضو هیات علمی و مدیر پژوهش مرکزعلمی کاربردی جهاددانشگاهی
کلید واژه: زنان, مشکلات, مشهد, سکونت گاه غیر رسمی, التیمور,
چکیده مقاله :
مطالعه ی حاضر با هدف فهم روایت زنان حاشیه نشین منطقه التیمور مشهد از مشکلات شان در تجربه ی زندگی روزمره انجام شده است. رویکرد محققان در انجام پژوهش، روش تحلیل متن و تکنیک گردآوری داده ها، مصاحبه نیمه ساختاریافته بوده است. برای دستیابی به اهداف تحقیق با 25 نفر از زنان متاهل ســاکن در منطقه که به شیوه ی هدفمند انتخاب شــده بودند گفت و گو و متن مصاحبه ها به روش تماتیک تحلیل شد.از خلال روایت هایی که زنان از تجربه زیسته خود داشتند مشکلات در دو قلمرو عمومی و خصوصی به عنوان مضامین اصلی استخراج شدند. همچنین نحوه ادراک زنان از مشکلاتشان مورد پرس و جو قرار گرفت و از تحلیل متن مصاحبه ها غلبه رویکرد تقدیرگرایانه به مشکلات استنتاج شد. در خصوص عوامل ایجاد مشکلات، زنان مصاحبه شونده به متغیرهای فرهنگی، اقتصادی و ساختاری اشاره کردند و در نهایت، انواع واکنش های زنان در مواجهه با مشکلاتشان مورد سوال قرار گرفت و معلوم شد که زنان شیوه های مختلف واکنش های فعالانه و انفعالی را در پیش می گیرند.
مطالعه ی حاضر با هدف فهم روایت زنان حاشیه نشین منطقه التیمور مشهد از مشکلات شان در تجربه ی زندگی روزمره انجام شده است. رویکرد محققان در انجام پژوهش، روش تحلیل متن و تکنیک گردآوری داده ها، مصاحبه نیمه ساختاریافته بوده است. برای دستیابی به اهداف تحقیق با 25 نفر از زنان متاهل ســاکن در منطقه که به شیوه ی هدفمند انتخاب شــده بودند گفت و گو و متن مصاحبه ها به روش تماتیک تحلیل شد.از خلال روایت هایی که زنان از تجربه زیسته خود داشتند مشکلات در دو قلمرو عمومی و خصوصی به عنوان مضامین اصلی استخراج شدند. همچنین نحوه ادراک زنان از مشکلاتشان مورد پرس و جو قرار گرفت و از تحلیل متن مصاحبه ها غلبه رویکرد تقدیرگرایانه به مشکلات استنتاج شد. در خصوص عوامل ایجاد مشکلات، زنان مصاحبه شونده به متغیرهای فرهنگی، اقتصادی و ساختاری اشاره کردند و در نهایت، انواع واکنش های زنان در مواجهه با مشکلاتشان مورد سوال قرار گرفت و معلوم شد که زنان شیوه های مختلف واکنش های فعالانه و انفعالی را در پیش می گیرند.
1. Azcona.G , Bhatt.A, Duerto. S , Priya Uteng.T (2020) .Harsh realities: Marginali Marginalized Women in Cities of The Developing World, Publishing entities: United Nations Entity for Gender Equality and the Empowerment of Women (UN Women); United Nations Human Settlements Programme (UN-HABITAT).
2. Azazi. S (2001). Structural analysis of gender. Compiled by Nasrin Jazeei , A View on Gender Analysis in Iran. Shahid Beheshti University, Tehran [in Persian].
3. Afrasiabi .H, Jahangiri.S (2017). Problems of social interactions of women head of household (Qualitative study amongst Shahin-Shahr women) , Women in Development and Politics,14(4): 431-450[in Persian].
4. Abdollahi.M (2004).Social Problem Design in Iran: Objectives and Necessity, Social Issues in Iran, Tehran: Nashr-e-Agha [in Persian].
5. Bernards.J (2005). An Introduction to Family Studies, A Translation by Hossein Ghazian, Tehran: Ney Publishing [in Persian].
6. Blaki.N (2005).Social Research Design, A Translation by Hassan Chavoshian, Tehran: Ney Publishing [in Persian].
7. Burger.p, Luckman.T (1997). The Social Construction of Reality (a Treatise in the sociology of knowledge), A Translation by Fariborz Majidi, Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company,Second Edition [in Persian].
8. Ghasemi Nejad.A, hasanvand.H (2021).Experience of Living on the Outskirt of Cities and Women's Social Health (A Qualitative Study Conducted on Women Living in "Hesar Amir Pakdasht"),Societal Security Studies,12(66):37-55 [in Persian].
9. Gall.M, Borg.W, Gall. J (2004).Quantitative and qualitative research methods in education and psychology. A Translation by Ahmad Reza Nasr and others, Tehran: Samt [in Persian].
10. Qandarhari.P (2003).Women and Power, Tehran: Cultural Heritage Organization (Research Institute), Vice Chancellor for Research, Anthropology Research Institute [in Persian].
11. Qazvineh.J,Hosseini.S.Gh (2017).Social consequences of lack of urban development on families in suburban areas (Case study of women in Hekmatabad neighborhood of Kermanshah), 3rd International Conference on Psychology, Sociology of Educational Sciences and Social Studies, Shiraz: Kharazmi Higher Institute of Science and Technology, August, https://civilica.com/doc/668436 [in Persian].
12. Hindin. M J (2007). "role theory" in George Ritzer (ed.) The Blackwell Encyclopedia of Sociology, Blackwell Publishing, 3959-3962.
13. Hughes. K.C , Wickeri. E. A (2011). Home in the City: Women's Struggle to Secure Adequate Housing in Urban Tanzania, Fordham International Law Journal, 34(4):786-929.
14. Harding.S ) 2004).”Standpoint Theory as a site of Political , Philosophic and Scientific Debate “ in Sanora Harding (ed) The Feminist stand point theory Reader : London and NY:Routledge.
15. Henderson.K.A,Hodges.S,Kivel. B.D (2002).Context and dialogue in research on women and leisure. Journal of Leisure Research, 34(3): 253-271
16. Ibrahimzadeh.I,bareimani.F,nasiry.Y (2004).Slum -dwellers, Solutions and its Special – Civil Abnormalities Case Study: Karimabad Zahedan,Geography and Development ,2(3):121-143 [in Persian].
17. ISNA, tips to make the public spaces of cities more humane ( 2018 ) , address: https://b2n.ir/s90967 [in Persian].
18. Kakulu.L,Byme.P.Viitanen.K (2009).Phenomenological Research in Compulsory Land Acquisition and Compensation. In I. Federation of Surveyors FIG (Ed.), FIG Working Week, Eilat, 3-8-5.2009 FIG.
19. Mirhosseini.Z,Boorboor.Z ,Samsami.M,Ahmadi.N, Akhtari.Z (2020). Challenges of daily life of marginalized women in Tehran, a qualitative study, Women's Strategic Studies Quarterly, 22(89):1-36 [in Persian].
20. Mohammad pour.A (2013).Qualitative Research Method, Anti-Method 1 (Logic and Design in Qualitative Methodology), Tehran: Sociologists [in Persian].
21. Mohammadpour,A (2010).Method by Method, Tehran: Sociologists [in Persian].
22. Mahmoudian .H, Nasrabad.H, Karegar shooraki.M (2010).Skilled Migrant Women in Tehran,Women in Development and Politics,7(4):51-70 [in Persian].
23. Mills.C.W (2010).A Critical Sociological Insight into American Sociology, A Translation by Abdolmaboud Ansari, Tehran: Publisher, Fourth Edition [in Persian].
24. Naghdi.A,Zare.S (2011).Comparative study of marginalized women issues (in order to social harms management), Police Management Studies Quarterly ,6(4): 553-579 [in Persian].
25. Narayan.D ) 2015(. Empowerment and Poverty Reduction: A Sourcebook. Washington DC: World Bank,Translators: Pourasghar Sangachin, Farzam, Ramezani, Javad, Persian Editor: Habib Jabbari, Ministry of Cooperatives, Labor and Social Welfare [in Persian].
26. Oxfam, Women’s Empowerment Link (WEL), National Organization of Peer Educators (NOPE) and SITE Enterprise Promotion (SITE), Gender and Power Analysis in Nairobi Informal Settlements .Available at https://landportal.org
27. Office of Facilitation and Local Development of Timur (1398(. Report on assessing the situation of Timur neighborhood. Mashhad. Khorasan Razavi Governorate[in Persian].
28. Rafiei. H (2001). Social Problem : An Agenda for Social Welfare Systems. Social welfare Quarterly ,1(1) :5-33 [in Persian].
29. Racher.F.E , Robinson.S (2002).Are Phenomenology and Postpositivism Strange Bedfellow? Western Journal of Nursing Research, 25(5):464-481.
30. Siddiq Orei.Gh.R, Farzaneh .A, Bagheri.M , Mohammadi. Sh (2020). Fundamentals of Sociology (Basic Concepts and Propositions), Qom: Research Institute of Hawzah & University (RIHU) [in Persian].
31. Shalchi. S, Gholizadeh. S (2018).Women And The Experience Of Social Exclusion In Informal Settlement In Tehran (Case Of Study: Islamabad), Urban Studies,8(27):1-31 [in Persian].
32. Sohrab Zadeh. M (2010).Dictionary of Social problems, Tehran: Sociologists [in Persian].
33. Strauss.A,Carbin.J (2006).Principles of Qualitative Research Methodology of Basic Theory Procedures and Methods, Translator: Buick Mohammadi ,Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies [in Persian].
34. Sadeghi .R, Shahabi. Z (2019).The Paradox of Work and Mothering: The Experience of Transition to Motherhood of Employed Women, Journal of Applied Sociology,30(73): 91-104 [in Persian].
35. Sadeghi.S,Moghaddam.S (2013).A Qualitative Study on How Women Perceived Their Social Problems.Social Welfar Quarterly ,13 (49):309-346 [in Persian].
36. The site of Mashhad Municipality, Chahar district, address: https://b2n.ir/a05707 [in Persian].
37. Tulaei. N, Sharifian Sani.M (2003). Social Capital and Welfare of Local Communities, Symposium on Social Capital and Social Welfare, University of Social Welfare and Rehabilitation Sciences, Tehran [in Persian].
38. Turner.J. H (2012). Contemporary Sociological Theory. India: SAGE Publications.
39. Yosefi. A, Noghani. M , Hejazi. M (2009). The city of Mashad neighborhood solidarity networks. Iranian Journal of Sociology ,10 (1): 138-161 [in Persian].
40. Zanjanizadeh Azazi.H,Sanati.N, Ismaili Yazdi.F ( 2012).The Evaluation of the Women Decision-making Power in Family and the Effective Factors , cultural studies & communication,8(26):11-25 [in Persian].
روایت زنان از رنج های زندگی؛ مطالعه کیفی در سکونت گاه غیر رسمی مشهد
چکیده
پژوهش با رویکرد کیفی و با انجام بیست و پنج مصاحبه عمیق به شناسایی مشکلات زنان ساکن در منطقه التیمور که یکی از سکونت‌گاههای غیر رسمی شهر مشهد است،می پردازد.مصاحبه ها به روش تماتیک تحلیل شد و در نهایت از خلال روایت هایی که زنان از تجربه های زیسته خود داشتند،مشکلات در دو قلمر عمومی و خصوصی به عنوان مضامین اصلی حاصل شد.نتایج نشان داد زنان با پذیرش مسئولیت های خانوادگی و در قلمرو زندگی خصوصی خودو با جایگاه و نقشی که در خانواده دارند(همسری، مادری، خانه داری و حتی تیماردار و شاغل) دچار تسلیم و تقدیر گرایی، تکیه و وابستگی به پدر و همسر و پسر، خودکم بینی و پایین بودن سطح سواد هستند.در قلمرو خصوصی زندگی آنها، عموماً همسران برای تامین معاش حداقلی غایب بوده و یا گرفتار در دام اعتیاد و در حاشیه هستند و نقش برجسته ای ندارند.در این محیط به صورتی تناقض نما، زنان هویت خود را در همسری و عموماً مادری بازنمایی می کندو علیرغم مدیریت داخل خانه و تربیت و آموزش فرزندان، از عدم مهارت در برقراری ارتباط با فرزند و همسر، احساس عدم درک در رابطه متقابل، نگرانی و ناامیدی و بالاخره پرخاشگری وتوهین لفظی و تحقیر و خشونت جسمی و روانی علیه شان می گویند. روایت های دردمندانه این زنان نشان می دهد که آنها زیست وابسته ای را تجربه می کنند و همواره نوعی نارضایتی درونی، خستگی، رنج دائمی و سرخوردگی و حتی عدم تعادل روانی و افسردگی در درونشان وجود دارد.مشکلات زنان در قلمرو زندگی عمومی نشان از نوعی طردشدگی دارد که یا به روابط محلی و همسایگی برمی گردد یا احساسی است که زنان به عنوان شهروند درجه دو دارند و یا مشکلات خود را در پیوند با سیاست های سطح کلان یا ملی کشور می بینند.از جمله این مشکلات عبارتند از: بی اعتمادی به دولت، احساس نابرابری و محروم بودن از حمایت های لازم، عدم احساس تعلق به محل زندگی، آزار و بی مسئولیتی همسایه ها و عدم برقراری ارتباط با همسایه، پایین بودن میزان درآمد، فشار اجتماعی و برچسب زنی، نبود امنیت در محل زندگی، فروش آزادانه و دسترسی آسان به مواد مخدر، تورم و گرانی، بیکاری و عدم ثبات شغلی.
واژه های کلیدی : زنان، مشکلات ، مشهد، سکونت گاه غیر رسمی
مقدمه
گسترش فيزيكي نابسامان و بي رويهي شهرها يكي از مشكلات شهر و شهرنشيني جهان سوم در دوران معاصر است.به طوري كه طي فرآيندي مداوم محدوده هاي فيزيكي و فضاهاي كالبدي شهر در جهات عمودي و افقي به لحاظ كمي و كيفي رشد مييابد و اگر اين روند سريع و بي برنامه باشد به تركيبي نامتناسب از فضاهاي شهري مشكل زا خواهد انجامید. در این میان يكي از علل شكل گيري اين روند و همچنين يكي از مهمترين پيامدهاي آن حاشيه نشيني شهري است(ابراهیم زاده و دیگران، 121:1383). به دلیل فرایند سریع شهرنشینی، مسئله اسکان غیررسمی به یک مسئله چندبُعدی(کالبدی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، مدیریتی و بهداشتی) تبدیل شده است و تاکنون بکارگیری سیاست‌های تخریب، دسترسی به خدمات اجتماعی، توانمندسازی اقتصادی، محرومیت قانونی و... موفق نبوده است.در ایران، پيدايش اين شكل از اسكان شهري معلول اجراي برنامه هاي نوسازي، ورود نفت به اقتصاد ايران و تمركزگرايى شديد و شهر محورى برنامه هاي توسعه بوده است.
از نظر تاریخی، در گذشته بیشتر جوانان، تحصیلکرده ها و مردان مهاجرت می کردند؛ اما در شرایط کنونی شاهد تغییر الگوهای مهاجرت و ورود زنان و دختران به جریان های مهاجرت هستیم. با این همه، در پژوهش ها و مداخلات سیاسی بیست سال اخیر در مورد مهاجرت، جنسیت مقوله ای مؤثر برای تحلیل در نظر گرفته نشده است.علت بی توجهی به این موضوع، مردانه تلقی کردن جریان مهاجرت ها و مرتبط دانستن مهاجرت زنان با مهاجرت های خانوادگی بوده است. درحالی که هم اکنون زنان و دختران بیش از نیمی از مهاجران را تشکیل می دهند(محمودیان،52 : 1388 به نقل از سنگرا، 2004 :2). برای زنان و دختران، حرکت از مناطق دور افتاده روستایی به مناطق شهری می توانسته منشا تحول در موقعیت اجتماعی و رهایی از هنجارهای تبعیض آمیز، به ویژه هنجارهای سخت جنسیتی باشد. لیکن در عمل، زنان و کودکان، بزرگ ترین قربانیان حاشیه نشینی بوده اند(سازمان ملل متحد،2003 )برای بسیاری از زنان ساکن در محله های حاشیه شهر واقعیت زندگی شهری اغلب فقر عمیق، نابرابری در دسترسی به خدمات مانند بهداشت و آموزش و کار مناسب و استمرار تبعیض بوده است. زنان در زندگی روزمره خود با انواع مختلفی از تبعیض روبرو هستند. آنها در معرض افزایش فقر و قدرت مذاکره و دسترسی به منابع محدود قراردارند.آنها همچنین بزرگترین دشواری های ناشی از گسترش مناطق شهری نظیر کمبود منابع و اغلب تفکیک فضایی را متحمل می شوند(همان).با توجه به شرایط و مختصات زندگی زنان و دختران حاشیه نشین که آن را از زندگی زنان ساکن در متن اصلی جامعه شهری تا حدود زیادی متمایز می سازد و به رغم وجود مسائل و دشواری های فردی، خانوادگی و اجتماعی مرتبط با جنسیت که زنان حاشیه نشین با آن مواجه هستند این مسائل به هیچ وجه متناسب با اهمیت شان مورد توجه پژوهشگران قرار نگرفته اند. نگاهی به مطالعات انجام شده حاکی از آن است که در غالب پژوهش های مرتبط با پدیده حاشیه نشینی، عامل جنسیت را مغفول گذارده یا در حد یک متغیر جنبی بدان پرداخته اند.این تحقیق به روش کیفی و به شیوه موردی در شهر مشهد تلاش می کند در حد خود به برجسته کردن مسائل زنان حاشیه نشین بپردازد. مشهد یکی از کانون های اصلی شکل گیری سکونت‌گاههای حاشیه ای در سطح کشور است به طوری که رتبه دوم سکونت‌گاههای غیر رسمی کشور را از حیث مساحت بافت های حاشیه نشین به خود اختصاص داده و در سال 1395حدود یک سوم جمعیت این شهر در بافت حاشیه‌ای ساکن بوده است.از حیث جمعیت و وسعت نیز مشهد، پس از تهران دومین شهر دارای جمعیت حاشیه نشین ایران است.به این ترتیب حاشیه نشینی یک مسئله مهم در حوزه مدیریت و برنامه ریزی شهری و نیز یک دغدغه جدی اجتماعی برای محققان مسائل اجتماعی است. در این پژوهش که در منطقه التیمور(یکی از محدوده های اسکان غیر رسمی در مشهد) انجام می شود قصد داریم با اتخاذ رویکرد کیفی و با تکیه بر تجارب زیسته نمونه ای از زنان، دغدغه های اصلی و انواع مشکلات آنها را به عنوان بخشی از واقعیت اجتماعی توصیف و واکاوی کنیم و به این سوالات پاسخ دهیم که مشکلات زنان حاشیه نشین به روایت خود آنان چیست؟و این زنان چه تفسیری از مشکلات خود دارند ؟
مرور پیشینه
در دو دهه اخیر مشکلات زنان، موضوع پژوهش های فراوانی در ایران و خارج از ایران بوده است اما چنان که اشاره کردیم مسائل زنان حاشیه نشین تا حد زیادی مورد کم توجهی محققان قرار گرفته است. اگر در بررسی پیشینه، تناسب تحقیقات گذشته با موضوع و روش مطالعه حاضر را در نظر بگیریم، یعنی مطالعاتی که با روش کیفی بر مطالعه مشکلات زنان حاشیه نشین متمرکز بوده اند آنگاه با قلت چشمگیر این گونه مطالعات در گذشته مواجه می شویم به نحوی که شمار این دست تحقیقات به انگشتان یک دست نیز نمی رسند.مطالعات گذشته عموماً بر مشکلات حاشیه نشینان متمرکز بوده اند بدون تمرکز بر زنان، یا به مشکلات زنان به طور کلی پرداخته اند بدون تمرکز بر زنان حاشیه نشین و یا نهایتاً این که به مشکلات زنان حاشیه نشین توجه کرده اند و موضوعاتی نظیر عوامل موثر بر باروری، رفتارها و نگرش های اجتماعی و فرهنگی، سلامت عمومی و سرمایه اجتماعی و... را به روش کمی یا متکی بر آمار رسمی بررسی کرده اند.
تحقیق«چالش های زندگی روزمره زنان حاشیه نشین شهر تهران(مطالعه ی کیفی)»توسط میرحسینی و همکاران،(1399) با هدف درک تفسیر زنان از زندگی حاشیه نشینی و تجربه ی زندگی روزمره آنها در مناطق حاشیه ای شهر تهران(منطقه 19) انجام شده است. نتایج این پژوهش که به روش کیفی بر روی چهارده نفر از زنان 60-14 ساله ی ساکن کوره های آجرپزی با حداقل 5 سال سکونت در این منطقه انجام شد، حاکی از آن است که سبک زندگی خاص زنان حاشیه نشین، شبکه های درهم تنیده ی همسایگی زنان، باقی ماندن زنان در دور فقر و محرومیت و زندگی شبه شهری زنان حاشیه نشین به گونه ای است که در نهایت به ساختن و برجسته سازی فرهنگ حاشیه نشینی منجر شده است. بنابراین سبک زندگی زنان حاشیه نشین که چگونگی گذران اوقات فراغت، الگوی زندگی خانوادگی، الگوی اشتغال، مبانی دینی و امور معنوی، پوشش، تغذیه، الگوهای رفتاری وتعاملات روزمره، ازدواج،تأمین معاش وغیره را در برگرفته هنجارهای رفتاری و عملکردی ویژه ای را برای زنان حاشیه نشین برجسته می کند. همچنین نتایج بیانگر آن است که زندگی حاشیه ای چالش ها و تبعات متعددی برای زنان و دختران به همراه دارد، از جمله احساس ناامنی اجتماعی، دسترسی نداشتن به امکانات و فرصت های اجتماعی و ثبات نداشتن و زندگی موقتی. قاسمی نژاد و حسنوند(1400) تجربه حاشیه‌نشینی و سلامت اجتماعی در بین زنان حصارامیر پاکدشت را به روش کیفی و از طریق مصاحبه با ده نفر از زنان حاشیه نشین بالای 18 سال منطقه بررسی کردند و نشان دادند که «روابط نارس، بی ثباتی موقعیتی، خودحاشیه سازی و تداوم بخشی به وضع موجود، برگشت ناپذیری متقابل، حس رهابودگی و بی معنایی» در بین زنان مورد مطالعه وجود دارد. زندگی حاشیه نشینی، زنان منطقة حصارامیر را در وضعیت «محدودیت رابطه ایی» قرار داده و این امر منجر به فرودستی موقعیتی در بین آن ها شده است و مرزهای خانوادگی را ناپایدار کرده و با سستی منزلت زنانه، امکان انطباق پذیری و مشارکت‌پذیری آنها را کاهش داده است.آورزمانی و صفائی نبات (1398) در یک مطالعه کیفی پیرامون احساس ناامنی در میان زنان حاشیه نشین شهری به واکاوی معنا، تجارب زیسته، زمینه ها، علل و پیامدهای احساس ناامنی در میان سی و سه نفر از زنان شهرک محمدآباد واقع در جنوب شهرستان شهریار پرداختند.نتایج بیانگر آن بود که هر چهار نوع احساس ناامنی (جانی، روانی، منزلتی و اخلاقی) در تجربه زیسته زنان حاشیه نشین شهری وجود دارد.این احساس ناامنی بیشتر از نوع تهدیدات جانی و جسمی است. زنان حاشیه نشین شهری برخلاف کلانشهرها که احساس ناامنی زنان بیشتر از نوع روانی یا منزلتی است. بنابراین تجارب زیسته زنان حاشیه نشین شهری از ناامنی بازتاب محیط محروم و شرایط فضایی حاکم بر آن است.شالچی و قلی زاده (1397)، تجربه ی طرد اجتماعی زنان ساکن در سکونتگاه غیررسمی محله ی اسلام آباد در منطقه ی دو تهران را به روش کیفی و با یک نمونه بسست و چهار نفری بررسی کردند. نتایج نشان داد اغلب زنان در این محله از داشتن روابط بین گروهی و فرامحلی محروم هستند. به سبب وجود سبک زندگی سنتی، آنان از داشتن مهارت و امکان اشتغال برخوردار نبوده و زیست وابسته ای را تجربه می کنند. همچنین آنان تجربه ی بسیار محدودی از رفت و آمد به سایر نقاط شهری را داشته، آشنایی کمی از تهران دارند. علاوه بر آن به سبب درونی کردن تصویر منفی از محله و داغ ننگ از سکونت در محله احساس شرمساری کرده و روابط خود را با بیرون از محله کاهش داده اند. این مسأله همچنین فرصت های ازدواج برای دختران را کاهش می دهد. تفاوت هایی در تجربه ی طرد اجتماعی دو نسل از زنان در محله وجود دارد؛ زنان نسل دوم علاوه بر طرد از جامعه ی بزرگ تر، طرد ارادی از اجتماع محلی و احساس نابرابری را نیز تجربه می کنند.عنبری و بقایی(۱۳۹۳)در بررسی فرهنگ فقر در منطقه دیزج همدان به این نتیجه رسیدند که اعتیاد، خودکشی، دزدی و تن فروشی به ترتیب اولویت، بیشترین فراوانی را در میان مشکلات زنان حاشیه نشین در منطقۀ پژوهش دارند. یافته‌ها نشان داد برخی نگرش‌ها و رفتارهای موسوم به فرهنگ فقر اعم از بی انضباطی، بی‌تعهدی و جمع‌گریزی در خانواده‌های افراد آسیبدیده وجود دارد که مقوّم و ترغیب‌کنندۀ زنان مورد بررسی به سوی آسیب‌های خاص است. زنان آسیبدیده نسبت به زنان فاقد آسیب بیشتر گرفتار فرهنگ و باورهای فقرگرایانه اند. به بیانی روشن‌تر،فقر از طریق مؤلفه‌های فرهنگی شامل نابسامانی اقتصادی،بی‌تفاوتی اجتماعی، نابسامانی خانوادگی و ناامیدی، به ایجاد و افزایش آسیب در نمونۀ مورد مطالعه منجر شده است.نقدی و زارع(1392) نگرش ها و رفتارهای اجتماعی، فرهنگی زنان حاشیه نشین شهر شیراز را به روش پیمایش مطالعه کردند. مطابق یافته های آنان، بیشتر زنان تقدیرگرا بودند و شیوع فرهنگ فقر در محله در حد متوسط(80.7 درصد) بود. روابط بسیار ضعیف همسایگان با یکدیگر(77 درصد)،اعتقاد به زیاد بودن آسیب های اجتماعی و سبک زندگی فقیرانه، مشارکت متوسط، تعلق شهروندی زیاد و تقدیرگرایی زنان از دیگر نتایج تحقیق بود. قاسمی و همکاران(1392) در بررسی کیفیت زندگی مرتبط با سلامت پانصد و پنجاه و پنج زن ساکن در محلات حاشیه نشین شهرکرمانشاه نتیجه گرفتند که کیفیت زندگی مرتبط با سلامت زنان ساکن در محلات حاشیه نشین شهر کرمانشاه در سطحی مطلوب قرار ندارد و متغیرهایی همچون احساس امنیت، وضعیت بیماری، فعالیت ورزشی و وضعیت تاهل از مهم ترین تبیین کننده های آن هستند. نقدی و زارع(1390) مسائل زنان حاشیه نشین در محله جعفرآباد کرمانشاه و مناطق حاشیه همدان را بررسی کردند و نشان دادند که زنان دارای تحصیلات پایینی هستند،وضعیت اقتصاد خانوار و مسکن زیر استاندارد است و بُعد خانوار و باروری زنان بالا است وتعلق شهروندی متوسط تا کم است.آسیب های اجتماعی به طورکلی وزنان به طور خاص دراین مناطق زیاد بوده و نهایتاً اینکه رضایت از مدیریت شهری دربین زنان حاشیه نشین نیز اندک است.
در میان تحقیقات خارج از کشور نیز، وینتر و همکاران(2021) طی یک مطالعه کیفی به شناسایی علل احتمالی خشونت و جنایت علیه زنان در شهرک های غیررسمی و نحوه واکنش و پیشگیری از خشونت بر اساس ادراک زنان ساکن در سکونت‌گاههای غیررسمی ماتار1 در نایروبی، کنیا پرداختند. پنجاه و پنج مصاحبه عمیق با زنان ساکن در این سکونتگاه ها انجام شد و طبق یافته های مطالعه، شایع ترین عامل، خشونت و جنایت علیه زنان، جوانان بیکار بودند، اما چالش های دولتی، فساد و یا عدم کفایت پلیس، موانع اجتماعی، قبیله گرایی و فقدان زیرساخت های حفاظتی نیز به عنوان عوامل موثر در این زمینه معرفی شدند.از نظر زنان، نیاز به اعتمادسازی بین بخش های رسمی و غیر رسمی جامعه، نظام های پاسخگویی و سرمایه گذاری بلند مدت برای تقویت واکنش و پیشگیری پایدار از خشونت و وقوع جرم در این سکونتگاه ها وجود دارد.احمد و همکاران(2019) به روش کیفی با هجده زن متاهل که در محله های کم درآمد رسمی و غیررسمی در حلب زندگی می کردند به بررسی ادراک آنان از تأثیرات محله بر سلامت و رفاه خود پرداختند.نتایج نشان داد که تجربه ویژگی های اجتماعی محله برای احساس رفاه زنان حتی مهمتر از شرایط محیطی و زیرساخت های فیزیکی است. حمایت اجتماعی بیشترین تأثیر مثبت را بر احساس رفاه پاسخگویان داشت. اهمیت این مطالعه، نمایش دیدگاه زنانی است که در جوامع حاشیه نشین زندگی می کنند و ویژگی های محله برای آنها اهمیت دارد. تحلیل جنسیت و قدرت در سکونت‌گاههای غیررسمی نایروبی(2015) عنوان مطالعه انجام شده با مدیریت آکسفام2 در پنج سکونتگاه غیررسمی در شهر نایروبی است. هدف پروژه ، رسیدگی به چالش هایی است که زندگی شغلی زنان را تحت تأثیر قرار می دهد از جمله درآمد کم و غیرقابل اعتماد، کار زیاد، اخاذی، آزارهای جنسی و ... . داده های مطالعه از طریق مصاحبه با 794 پاسخ دهنده از خانواده های انتخاب شده تصادفی،20 مطلع کلیدی و برگزاری 26 بحث گروه تمرکز جمع آوری شد و تحلیل آنها نشان داد که تقسیم کار بر اساس جنسیت در سطح خانوار نابرابر است و تا حد زیادی توسط عوامل فرهنگی و اجتماعی تعیین می شود. تصمیمات مربوط به فعالیت های مولد، دارایی ها یا مسائل مربوط به اجتماع محلی توسط مردان گرفته می شود و در مورد اکثر تصمیمات مردان حرف آخر را می زدند. در سطح جامعه، زنان غالباً از مباحثی مانند شناسایی پروژه های توسعه عمومی و همچنین بودجه بندی کنار گذاشته می شوند. مسائل خانگی جدی برای زنان از جمله تجربه خشونت جنسیتی،در مجامع عمومی فاقد اهمیت بود. علاوه بر این، زنان اغلب به دلیل کلیشه سازی، تصورات فرهنگی و نگرش های منفی که زنان را در حوزه خصوصی محدود می کرد در دسترسی به منابع مولد محروم بودند. زنان به طور کلی فقیرتر از مردان هستند. برای مقابله با نابرابری های جنسیتی، چارچوب قانونی، سیاستی ونهادی ناکافی بود و نهایتا این که سطح آگاهی از قوانین و سیاست های تامین کننده برابری جنسیتی در میان اطلاع دهندگان کلیدی پایین بود.همچنین«چالش های مبتلابه گروه های زنان تولیدکننده درآمد در سکونت‌گاههای غیررسمی:مطالعه ای بر روی گروه های زنان منتخب در کیبرا»مطالعه انجام شده توسط آبالا (2013) است که نشان داد که اولا 63٪ گروه های زنان در رابطه با قومیت یک چالش بزرگ داشتند.ثانیا،84٪ زنان اعلام کردند که به کمک نیازمند دارند و این یک مشکل بزرگ بود.ثالثا، زنان با بحران مدیریت و در نهایت سرمایه ناکافی برای راه اندازی فعالیت های مختلف خود مواجه بودند. در مجموع زنان تولیدکننده درآمد با چالش های جنسیتی مواجه بودند. در نتیجه، زنان مجبور بودند به طور مداوم در زمینه های غیر سودآوری سرمایه گذاری کنند که تنها به آنها امکان می داد تا از خانه خارج شوند.پدرسالاری بر تمام سطوح از جمله دسترسی، مشارکت و کنترل تأثیر گذاراست. بر این اساس، محقق نتیجه می گیرد که توانمندسازی اقتصادی به طور مستقیم به ابعاد دیگر قدرت به ویژه در خانواده مرتبط است و این که تقسیم جنسیتی کار باید برای مردان و زنان هردو قابل قبول باشد و اساس آن سلطه سیاسی یا اقتصادی یکی بر دیگری نباشد.تحقیق دیگری با عنوان«خانه ای در شهر: مبارزه زنان برای تأمین مسکن مناسب در نواحی شهری تانزانیا »(هیوز و ویکری، 2011) وجود دارد که بخشی از آن مبارزه زنان برای به دست آوردن مسکن مناسب در شهرهای تانزانیا است و در این چارچوب موانع متعددی را که زنان در تأمین و نگهداری مسکن در شهرهای تانزانیا با آن روبرو هستند،از جمله قوانین و شیوه های تبعیض آمیز، نگرش های مردسالارانه عمیقاً ریشه دارو انگ و تبعیض را مشخص می کند.محققان بررسی می کنند که زندگی بدون مسکن کافی چگونه بر زندگی زنان تأثیر می‌گذارد.به طور خاص، از آنجا که زنان مدت زمان نامتناسبی را در سکونت‌گاههای غیررسمی سپری می کنند، فقدان خدمات اساسی را که مشخصه این مناطق فقیرنشین شهری است، با شدت بیشتری تجربه می کنند. علاوه بر این، ساکنان زن سکونت‌گاههای غیررسمی در میان خطرات دیگر با افزایش خشونت جنسیتی و خطرات مربوط به سلامت روبرو هستند.
ملاحظات مفهومی و نظری
درباره تعاریف وطبقه‌بندی مشکلات اجتماعی در ایران نیز مانند سایر کشورهای جهان توافق قطعی وجود ندارد، به‌گونه‌ای که در اسناد سازمان‌های دولتی و غیردولتی و مکتوبات صاحبنظران، مصادیق مشکل، مسئله، انحراف و آسیب اجتماعی همپوشانی فراوان داشته و طبقه‌بندی برخی از مسائل و مشکلات اجتماعی در هریک از دسته‌بندی‌های فوق را دشوار می‌نماید.صرفنظر از تفاوت دیدگاه‌ها در نام‌گذاری مسائل اجتماعی، فصل مشترک همه این مسائل در آن است که همه آنها پدیده‌هایی نامطلوب بوده و افکار عمومی جامعه و نخبگان را به خود مشغول داشته، به‌گونه‌ای که نوعی وفاق و آمادگی جمعی برای مهار آنها پدید آمده است(عبدالهی،1383: 11).در برخی ترجمه ها معادل واژه انگلیسیSocial Problem ، مشکل اجتماعی مطرح شده و حتی در برخی فرهنگنامه ها بدون توجه به یکسان بودن معادل انگلیسی، دو واژه مسائل اجتماعی و مشکلات اجتماعی به صورت مجزا تعریف شده اند(سهراب زاده، 1389).
به اعتقاد رابرت مرتون مشكل اجتماعي عبارت است از تفاوت فاحش ميان آرمان هاي جامعه و وضع موجود آن(رفيعي،1380 :8 ).بر اساس اين تعريف براي شناخت مشكلات اجتماعي ابتدا بايد آرمان و ارزش هاي جامعه را شناخت تا بتوان موارد مغاير با آن را به عنوان مشكل اجتماعي، مورد نظر قرار داد. مطابق تعريف قابل قبول تري مشكل اجتماعي وضعيتي است كه به اعتقاد بسياري از افراد جامعه(نه الزاماً اكثر آن ها)كيفيت زندگي يا مهم ترين ارزش هاي آن ها را خدشه دار مي كند، علل يا عواقب اجتماعي دارد و براي حل آن ها بايد به اصلاح سياست هاي اجتماعي پرداخت(رفيعي،1380: 12). طبق اين تعريف به طور كلي چهار معيار مهم براي تشخيص مشكلات اجتماعي مطرح شده است:1. تعريف گروهي و اجماع اكثر افراد جامعه،2. اثر منفي بر كيفيت زندگي يا مهم ترين ارزشهاي مورد توافق جامعه،3. وجود علل و عواقب اجتماعي،4.لزوم اصلاح سياستهاي اجتماعي براي حل آن.هنگامی‌که از مشکلات، آسیب‌ها یا انحرافات اجتماعی نام برده می‌شود با مجموعه‌ای از سختی‌ها وآلام انسانی روبه‌رو می‌شویم که تمایز بین جنبه‌های فردی و اجتماعی آنها بسیار دشوار می‌باشد. در توضیح تفاوت میان این دو، میلز مشکل فردی را مسئله‌ای می‌داند که در درون فرد و روابط بلافصل او با دیگران پیدا شود و فرد شخصآ و به صورت مستقیم درگیر آن باشد. اما مشکل اجتماعی نه تنها بر جمعیت زیادی اثر منفی می‌گذارد بلکه در نهادهای اجتماعی ریشه دارد. به بیان دیگر مشکل اجتماعی علل یا عواقبی فراتر از فرد و محیط بلافصل او دارد.به عبارتی هنگامی‌که در جامعه‌ای مشکلات فردی، جمعیت قابل توجهی را درگیر می‌سازند آنگاه آنها را به‌عنوان مشکل اجتماعی نیز می‌توان تلقی نمود(رفیعی،1387: 187).
هدف این متن واکاوی تجربه زیسته زنان درخصوص مسائل و مشکلات موجود در نقش های مختلف خانه داری، همسری و مادری و... است. هر نقش مجموعه‌ای از مجوزها، وظایف، انتظارات، هنجارها و رفتارهایی است که یک فرد با آن روبرو می‌شود یا انجام می‌دهد(هیندین،2007 :3970) نقش مفهوم کلیدی است که افراد را به ساختار اجتماعی پیوند می‌داد و به دلیل همین تأکید،نظریه‌پردازی نقش اهمیت یافته است(ترنر،2012: 383).زنان به دلیل موقعیت فرودستی که نسبت به مردان در اکثریت قریب به اتفاق جوامع دارند و نیز به دلیل غلبه مردان بر گفتمان های علمی و نیز تابوهای اجتماعی و هنجار های فرهنگی که جنس مونث و مسائل پیرامونی آن را احاطه کرده کمتر توانسته اند از موقعیت ویژه خود سخن بگویند(اباذری و همکاران،1387: 76) و کل زندگی شخصی و اجتماعی خود را به نحو متمایزی از مردان تجربه می کنند(باندز،2004).
زنان به دلیل زن بودن خود نقش های متعددی دارند و این مساله دشواری هایی را در زندگی برایشان پدید می آورد. چنانکه ترنر هم اشاره دارد،کنشگران مایل‌اند فشار نقشی را که زاییده‌ی تناقض نقش، تضاد نقش، عدم کفایت نقش است کاهش دهند و خشنودی‌های کفایت بالای نقش را زیاد کنند(گرایش به رفع فشار نقش) (ترنر،2012: 389).در ادبیات مرتبط، این موضوع که زنان در بخش های مختلف زندگی خود موقعیت نابرابری را تجربه می کنند، به شکل های مختلف بیان شده است. هندرسون به نقل از کی(1998)بیان می کند که زنان همچنان میزان نامتناسبی از کار خانه را انجام می دهند و یا تامپسون(1995) اظهار می دارد زنان بیشتر محتمل است که فراغت شان را حول مسئولیت های خانواده مستقر کنند، در حالی که مردان محدودیتی برای فراغت شان قائل نمی شوند و در این خصوص لارسون و همکاران(1997) معتقدند مادران اغلب تجربه دلپذیری از فراغت خانوادگی ندارند زیرا نمی توانند خود را از وظایف و مسئولیت های مراقبت کننده بودن جداکنند(هندرسون،2002: 263).برناردز(1384)هم به این موضوع اشاره دارد که در حال حاضر قدرتی که در خانواده وجود دارد بیانگر این است که اجرای تمام کارهای مراقبت از فرزندان و کار های خانه توسط زنان است و از سوی دیگر مردان در کار های مزدی و بسیاری از مقام های اقتداری توفق دارند(برناردز، 1384: 20).هدف این تحقیق با توجه به مبانی فوق، واکاوی تجربه زیسته و گونه شناسی مشکلات زنان ساکن در سکونت‌گاههای غیر رسمی مشهد است که به سبب جنسیت و سکونت در این منطقه از شهر، دچار فشار مضاعفی هستند.
روش پژوهش
در انتخاب روش انجام پژوهش، روش کیفی برگزیده شد زیرا با عنایت به موضوع مطالعه که عبارتست از بررسی تجربه زیسته جامعه مورد مطالعه، تحقیق کیفی امکان درک عمیق تری از دیدگاه، تجربه و نگرش زنان مورد بررسی را به ما می دهد. تحقیق با اتکا به رویکرد امیک که از پایه های اساسی رویکرد کیفی بوده و بر درک و تفسیر افراد درگیر در موضوع یا پدیده مورد بررسی تاکید دارد، انجام شده و با استراتژی استفهامی به موضوع مطالعهی خود پرداخته است. استفهام در این فرایند حرکت از توصیفهای عامیانه به سمت توصیفهای فنی و علمی است(بلیکی،1384 :155).به این منظور رهیافت مناسب برای پژوهش در خصوص اینکه افراد چگونه جهان فردی و اجتماعی شان را می فهمند، تحلیل پدیدارشناسی تفسیری است که بر تجربه های دست اول کنشگران تاکید می کند.چنانکه اندیشمندان این حوزه هم از پدیدار شناسی به عنوان مطالعه پدیده ها به عنوان امری تجربه شده نام می برند(ریچر و رابینسون،2002 و مانن،2007 ).این نوع از تحلیل با گزارش های ذهنی افراد سرو کار دارد و پژوهشگر می کوشد تا جهان شخصی مشارکت کنندگان را تاجایی که امکان دارد بررسی کند.نظر پاتون هم موید این موضوع است که در روش پدیدارشناسی تمرکز اصلی مصاحبه بر تجربه مردم و چگونگی تفسیر شان از جهان است(کاکولو و همکاران،2009).
برای انجام مصاحبه،مشارکت کنندگان آگاهانه و با منطق نمونه گیری نظری و با ویژگی های اجتماعی و زمینه ای متنوع و به دلیل قابلیتشان در روشنگری یافته ها، انتخاب شدند.به کمک مصاحبه نامه نیمه ساخت یافته با بیست و پنج نفر از زنان ساکن در سکونت گاه غیر رسمی مشهد (منطقه التیمور)، مصاحبه عمیق انجام شد.این مصاحبه ها با موضوع شناسایی مشکلات زنان به صورت محاوره ای بود و طی آن تلاش شد که به تجربیات و کنه روایت زنان پی برده شود.طبق قاعده اشباع، مراحل جمع آوری داده ها و تحلیل آنها به صورت همزمان تا دست یابی به اشباع داده ها ادامه یافت(پریست و همکاران،2002).تا امکان کشف، بازآفرینی و تفسیر داده ها فراهم گردد.برای نظم دهی و تحلیل داده ها، پس از پایان هر مصاحبه محقق صوت گفتگوی مصاحبه گر و مشارکت کننده را پیاده کرده و هر مصاحبه را که انبوهی از داده های خام بود،به یک نوشتار تبدیل کرد. متن مصاحبه به گزاره تبدیل شد و گزاره ها،کدگذاری شدند. در تحلیل تماتیک انجام شده، محقق از طریق طبقه بندی داده ها و الگویابی درون داده ای و برون داده ای به سنخ شناسی تحلیلی دست یافت(محمدپور،1392 :66 ). به این ترتیب به صوت نظام مند، واحدهای معنایی، مضمون ها و زیر مضمون بدست آمد و در نهایت اتصالات و روابط بین مضامین و انتزاع و ارتباط با مفاهیم نظری صورت گرفت. علاوه برآن با اتکا به توصیه های جامنسون و کریستین(2008)در خصوص اعتباریابی در تحقیقات کیفی، از ملاک توصیف گرهای با استنباط پایین، ملاک تشخیص خارجی(محمد پور،1392: 168)،ملاک تمامیت زمینه ای و ملاک پیوستگی اسناد ومدارک(گال، بورگ، گال ،1384 : 1005- 995)سعی در تامین اعتبار نتایج گردید.
یافته ها
محدوده و قلمرو پژوهش
در سکونت گاه های غیر رسمی شهر مشهد،جمعیت نزدیک به یک میلیون و دویست هزار نفر در هشت پهنه سکونتی با مساحت 3894 هکتار زندگی می کنند(قربانی و همکاران،1397 :34 ).درشهر مشهد هشت پهنه سکونت گاه های غیر رسمی وجود دارد.پهنه التیمور یکی از این پهنه ها است که دوازده محله را در برمی گیرد و در منطقه چهار مشهد واقع شده است. مطالعه حاضر در محله الیتمور واقع در پهنه التیمور بوده است.در این محله با بیست و پنج نفر از زنان شاغل و خانه دار در سنین مختلف 20 تا60 سال مصاحبه شد.تحصیلات مشارکت کنندگان شامل3 نفر بیسواد، 10 نفر ابتدایی ،6 نفر راهنمایی، 7 نفر دیپلم و 4 نفر لیسانس بود.یکی از معیارها برای انتخاب زنان، معیار وضعیت اقتصادی خانواده بود و براین اساس محقق با زنان در سطوح مختلف اقتصادی وارد گفتگو شد.
مشکلات زنان
از تجزیه و تحلیل مصاحبه های بدست آمده به کمک روش پدیدارشناسی تفسیری، این نتیجه حاصل شد که مشکلات زنان به دو قلمرو عمومی و خصوصی مربوط می شود. این توصیفات از خلال تجربیات، وقایع زندگی روزانه و روابط اجتماعی زنان با دیگران و تصویری است که آنها از وضعیت خود در این دو قلمرو زندگی دارند و بی تردید بخش عمده این مشکلات به شکاف میان آرمان ها و واقعیت موجود بر می گردد.در این پژوهش دو دسته اصلی از مشکلات و زیر شاخه های هریک شناسایی شدند.
1- مشکلات زنان در قلمرو خصوصی
مشکلات موجود در قلمرو خصوصی به آن دسته از مشکلاتی اشاره دارد که به موقعیت اجتماعی تعریف شده زن در خانه برمی گردد. در علم جامعه شناسی، منظور از موقعیت اجتماعی، وضعیت فرد نسبت به اشخاص دیگر در یک گروه اجتماعی است(صدیق اورعی و همکاران، 1399: 134). این تحقیق نشان داد زنان در گروه خانواده در موقعیت همسر، مادر، خانه دار و تیماردار و زن شاغل ظاهرا می شوند و در این موقعیت ها تجربه های نه چندان خوشایندی را در ارتباط با دیگران تجربه می کنند.
- مشکلات در نقش همسری
ازدواج از مهم ترین رخدادهای زندگی زنان به شمار می آید، به نحوی که منجر به شکل گیری هویت اجتماعی جدیدی در بین زنان در چاچوب ساختار نهادی خانواده می گردد. زنان با قرارگرفتن در نقش همسری، با مشکلات بیشماری مواجهه می شوند که یکی از مهمترین آنها خشونت خانگی است. خشونت علیه زنان پدیده ای است که در آن زن به خاطر جنسیت خود و صرفاٌ به علت زن بودن مورد اعمال زور و تضییع حق از سوی جنس مخالف قرار می گیرد و چون این نوع خشونت در چهارچوب خانواده و بین زن و شوهر اتفاق می افتد، از آن به خشونت خانگی تعبیر می شود.این خشونت در دو بعد ذهنی و جسمانی بوده و در یک طیف وسیعی از تهدید و تمایل و حتی اقدام به خشونت می تواند باشد. در این تحقیق تجارب روایت شده زنان نشان داد انواع مختلف خشونت خانگی در ارتباط با همسر وجود دارد. یکی از آنها، خشونت اجتماعی3 است که در آن شوهر از قدرت خود برای کنترل زن استفاده می کند.تحلیل مصاحبه نشان داد زنان در معرض تعصب و بدبینی همسرانشان هستند و بخشی از این بدبینی در ارتباط با چگونگی پوشش زنان در بیرون از منزل و حتی جمع خانوادگی است.
نصرتی(28 سال، خانه دار):همسرم تزش اینه که تو خیابون من بهت اعتماد دارم، اما دوست ندارم اطرافیان تو رو با ارایش ببینن.تو خونه آرایش کن. جلوی خانواده خودت، دایی، عموت و خالت و اینها مشکلی نیست، اما خانواده من میاد، نه.پدرشوهرم خیلی حساسه .می گه دوست ندارم آرایش کنی.که بگن زن مسلم یک رژ لب زده.بعد من می گم خواهرت و ؟ زن داداشت چی؟ می گه من به اونا کار ندارم.تو زن منی.اونا زن من نیستن..... راضی شدم دیگه . قبول کردم و گفتم اشکالی نداره حالا اونجور که تومی خوای دیگه. کنار اومدم باهاش.
اما تعصب مردها صرفاٌ محدود به کیفیت و چگونگی پوشش زن نیست.مردها برای ارتباط همسرشان با دیگران و به خصوص مردهای دیگر محدودیت هایی قائل هستند و در صورت مواجهه با چنین موقعیت هایی واکنش تندی نشان می دهند.
مرادی (43 سال، خانه دار) :یکبار پیش اومد به همسایه بغل دستیمون گفتیم جوازشو بگذاره .اونم جوازشوم گذاشت.حالا برای ادب و احترام رد می شدیم برای این کاری که انجام داده یک سلامی می کردم.می گفت تو برای چی سلام کردی؟ به تو چه ربطی داری به این مرده سلام می کنی؟ بدبین شده بود حسابی
از دیگر خشونت های اجتماعی اعمال شده بر زنان، مزاحمت خانواده همسر و یا دوستان ناباب همسر است که زنان را می رنجاند.
محمدی (25 سال، خانه دار): خواهرهای شوهرم که از افغانستان اومدن و با ما زندگی می کنند ،سواد ندارن و هیچ کجا رو نمی شناسن.من کجا اینها رو بفرستم سرکار بالاخره هر جایی برن یک رفت و امدهایی دارن دیگه .نمی تونن برن سرکار.
مرادی( 43 سال، خانه دار ):.دوستاش خونه رو بلد بودن می امدن .دوست دارم کلا زندگیم رو از این جا ببرم شاید زندگی بهتر بشه.از جای دیگه دوستاش می اومدن.از اطراف شهر .دیگه ادم که معتاد باشه همه جا می ره میاد.
ایجاد محدودیت و جلوگیری از ارتقا و رشد زنان توسط مردها از جمله رفتارهای معمول مردها است که مانع رشد زنان در جامعه است.
سرمدی (32 ساله، خانه دار) : اون موقع که بچه دار شدم دانشگاه می رفتم و بعدش نتونستم برم سرکار.اونجا بهم گفته بود می گذارم بری سرکار.چون مجرد هم که بودم سرکار می رفتم .با اینکه خودش هم توافق کرده بود و بعد از اینکه مدرکم رو گرفتم و چندجا دولتی بود گفت نمی خواد بری.چند جاغیر دولتی بود باز گفت رفت و آمد مرد زیاده و جایی که رفت و امد مرد زیاد ه نمی خوام بری.منم برای زندگیم مجبور شدم کوتاه بیام.
مجاور(20 سال، مطلقه،آرایشگر و سرپرست خانوار) : هفت سال زندگی کردم باهاش. از این جا تا جای خونمون می خواستم برم همسرم می برد و میاورد.خیلی حساس بود..اون موقع هم من ارایشگری رو خیلی دوست داشتم گفتم بگذار برم، گفت نه .گفتم درسم رو بخونم گفت نه.گفت فقط می شینی تو خونه و کارهای خونه رو می کنم.خوب به هیج جا نرسیدم و از جامعه شناختی نداشتم و رفتارم خیلی بچه گونه بود
اکبری ( 31 سال، خانه دار ): اول دبیرستان بودم . دو سال تو عقد بودیم وشرط کردم و درسم رو خوندم.اما برای کنکور و اینها گفت نه.
اما خشونت روانی4 که شرافت و آبرو و اعتماد به نفس زنان را خدشه دار می کند هم از جمله رفتارهای عادی شوهر در خانه است. نتایج نشان داد زنان در معرض تهمت و بددهنی، همچنین توهین، لفاظی و فحاشی همسرانشان قرار می گیرند.
بابایی (41 سال ، خانه دار): شوهرم خیلی بد دهنه. فحش نامربوط می ده . وصله نامربوط می چسوبه.تهمت می زنه.مثلا الان اومدم بیرون.بهم می گه رفتی بیرون، حالا میایی؟ یا مثلا فحش های بدی می ده که نمی شه به زبون بیارم.با اینکه اعتیادش رو گذاشته کنار بدهنه.بدهنی رو از همون اول ازدواج داشت ولی الان خیلی بیشتر شده .خودش هم دلیلش رو نمی دونه عادتشه.... گشنگی رو تحمل می کنم.همه چیز رو تحمل می کنم .اما هیچ چیز به اندازه بد دهنی بدم نمیاد.خیلی رنج می برم.
بدخلقی و تحقیر در منزل و بعضاً نقدهای ناروا و انتظارات زیاد همسر، مشکلی است که زنان در منزل با آن روبرو هستند.
خوشکلام(40 سال، خانه دار): بیرون یک اخلاق داره تو خانه یک اخلاق دیگه .به قول قدیمی ها می گفتن خانه تاریک کن و بیرون روشن کن. جلوی مردم جوری رفتار می گنه که همه می گن این چقدر خوبه و به به چه چه می کنند...چقدر ادم خوبیه خوش بحال اون کسی که خانمشه.طوری صحبت می کنه انگار یک شخصیت مهمیه.اینقدر درک و فهم داره.اما تو خانه برعکس همه اینها.بیشتر توقع رو از من داره و بچه ها .توقع داره خیلی تحویلش بگیریم .اگر داد زد هچی بهش نگیم .هر رفتاری کرد ما گذشت داشته باشیم.توقعش از ما زیاده.اینجور که با مردم هست با ما نیست.
ریحانی(31 سال، خانه دار): مثلا می گه مگر این لباس رو با این شلوار می پوشن؟ این رنگ رو با این رنگ می پوشن؟باید اینو ست کنی.باید اینجوری ارایش کنی.خوب منم نمی تونم.بلد نیستم.
یکی دیگر از خشونت های روانی مرد آن است که مردها همسر خود را با زنان دیگر مقایسه می کنند و این مساله زنان را آزار می دهد و علاوه برآن، خیانت و بعضاً پذیرش آن توسط زنان است. این پدیده به علت مسائل فرهنگی و ارزش های اجتماعی موجود در جامعه امروز ایران، بیشتر مسکوت باقی می ماند و شاید بتوان از آن به عنوان یک ممنوعیت اجتماعی یاد کرد
مجاور (20 سال،مطلقه و آرایشگر): بهم خیانت کرد. نمی دونستم. حدود یک سال و خرده ای بود با کس دیگه ای بود.وقتی فهمیدم مشکلی نداشتم.گفتم می مونم اما دیگه مثل سابق نبودم.چهار ماه فقط خودم می دونستم و هیچ کسی نفهمید.میگفتم بابام ابرو داره نمی خوام ابروی بابام بره که بگن دختر فلانی طلاق گرفته. چون بابام روی این جور مسائل حساس بود گفتم طلاق نمی گیرم و هیچی کسی هم نفهمید.بعداز چهار ماه اتفاقی فهمیدم بچه هم داره .اینو که فهمیدم گفتم نه. وقتی به همسرم گفتم.گفت مشکل ندارم اونو ول می کنم بچه رو هم ول می کنم یا اصلا ازش می گیرم.
ریحانی (31 سال، خانه دار): تو خانواده نمی تونم با شوهرم با بچه هام ارتباط برقرار کنم.شوهرم مجبور می شه می ره رابطه های مکرر پیدا می کنه... اره فکر می کنم خودم یک جاهایی کم می گذارم.از لحاظ جنسی و از هر لحاظ .خودم ضعیفم. باعث می شه طرف هم بگذاره بره...چون بزرگ شده روستا هستم خیلی چیزها رو خاموشم .نمی فهمم.مثلا شوهرم میاد توضیح می ده .کارش سیاره.مثلا فلان صاحب کار دخترش با این تیپ اومده.اینجوری ارایش کرده بود.اینجوری بود.من نمی تونم .نه به لحاظ اقتصادی و نه از لحاظ چیزهای دیگه نمی تونم.
حتی مردها از تشکیل پرونده قضایی برای همسرشان هم ابایی ندارند و با این کار ضربه سختی به زن و خانواده خود وارد می کنند
مرادی (43 سال، خانه دار):کارت های عابر بانک من و دخترم دست شوهرم بود و ازش سوء استفاده کرد. شوهرم اعتیاد داشت.گفت کارتم مسدود شده طلبکارم باید پول بریزم تو کارتم..کارت های من و دخترم رو برد .دیگه هر جا می رفته پاتوق خانه و جاهای دیگه. مثلا خدا عالمه زیر پاش نشستن.خودش که می گه گم کردم..برده داده به کسی که اونها وارد بودن از حساب های مختلف پول می ریختن به کارت های ما و از این ور هم سریع خالی کردن.بعد شوهرم می گفت کارت ها تون گم شده .برین بسوزونید یکبار دو بار این جوری شد و ما رفتیم سوزوندیم.. دو بار در یک هفته ریخته بودن و از این ور برداشت کرده بودن .حتی پیامش تو گوشی من هم می امد.که بهش می گفتم محسن کارت دست کیه تو که گفتی گم شده و سوخته؟ می گفت نه دست رفیقمه گفته کارتت بده پول واریز می خوان بکنن.خانواده اش پول ریختن تو کارت شما بعد برداشته.. ما رفتیم شکایت کردیم حتی برای من از مینو دشت پرونده اومد.برام زده بود حمل مواد مخدر و هفت فقره سرقت و جعل اسنا رسمی. خیلی ترسیده بودم و نرفتم .دوبار پرونده برام درست شد از نیشابور..من پام شکسته بودو نتونستم به موقع جلسه دادگاه برم دیگه پرونده ام بسته شد.فقط پای دختر دومیم خیلی گیره.اولی دوتا پرونده براش درست شده و دومی چند تا از خوزستان، اهواز، بندرلنگه ،پاکدشت، کرمان و... دیگه شوهرم یک اقرارنامه نوشت از تو زندان و صحبت کرده و گفت هر پرونده ای برای شما اومد همین اقرار نامه رو بزنن روی پرونده دیگه از هر شهری میاد ، از طرف دفتر قضایی بفرستن برای همون شهر..من نه سوادی دارم نه همچین سابقه های.قانون خودش ببینه بدونه ما بیگناهیم .بدونه شوهرم چطور ادمیه.از قانون می خوام کمک کنه
برخی از نتایج مطالعه نشان می دهد خشونت فیزیکی5 مرد در خانه، زنان و حتی کودکان را در موقعیت دردناکی قرار می دهد و جسم آنها را آزار می دهد.گاه مردها از اقتدار خود سوء استفاده کرده مساله ای را بهانه می کند و به روح و روان همسر و یا فرزندان خود ضربه می زند.
خوشکلام (40 سال ، خانه دار ) : خیلی داد می زنه. اعصابش خرده .زود عصبانی می شه..اگر خیلی بهش فشار بیاد یک چیزی پرت می کنه و بعدش هم کتک می زنه..خیلی شاخ و شونه می کشه... بچه ها رو خیلی محکم می زنه. یا هولشون می ده .
اکبری ( 31 سال، خانه دار ): مثلا دیشب به بچه می گه تو الان روزه می گیری و نماز می خونی، قرآن هم می خونی؟ باید روزی یک جزء قران بخونی.من می گم بچه روزی یک جزء قران بخونه خسته می شه.درس دارن نمی رسن.من می گم خوب چرا اجبار می کنی؟ چرا اینکاری رو می کنی که بچه زده بشه؟..بچه های خوبین.مشکل اونها هم با باباشونه.که چرا اینقدر گیر می ده .
در کنار همه گونه های خشونت،خشونت اقتصادی6 هم وجود دارد و آن گونه رفتارها و آزارهای اعمال شده توسط شوهر را شامل می شود که در نهایت باعث عدم دستیابی زن به منابع اقتصادی است.جلوه این نوع خشونت، بی ثباتی شغلی و تنبلی و بیکاری مردها است که زنان آن را تجربه می کنند و این مساله خود پایه و اساس و آغاز مشکلات دیگر برای خانواده است.
بابایی (41 سال، خانه دار ): الان دو ماهه که سر کار نمی ره .تو خونه اس... یک روز بره سرکار روزی صد و پنجاه داریم.اگر هر روز بره سرکار درامد خوبی می تونه داشته باشه.اعتیاد هم نداره .عادت کرده به تنبلی.
مزینی (29 سال خانه دار):کار شوهرم ازاده یک روز هست و یک روز نیست.خوب اینجور مسائل روی خانواده فشار میاد. هرچی این دور و بر گشتم کار مناسب پیدا نکردم.
زن و مرد ممکن است در یک فضای مشترک زندگی کنند و حتی آزار و خشونت فیزیکی هم بر زن اعمال نشود، اما ممکن است آنقدر این رابطه ضعیف و بی روح باشد که زوجین به نوعی دچار طلاق عاطفی شوند. این نوع از طلاق که ناشی از بی مهری و کم شدن محبت در خانواده است زوج را درگیر رابطه ای می کند که از لحاظ روحی و جسمی از یکدیگر فاصله می گیرند و هر کدام دیگری را متهم می کنند و مقصر می دانند.یافته ها نشان می دهد مردها رفتار غیر دوستانه ای در خانه دارند و زنان به ناچار با همسرانشان بدون هیچگونه رابطه عاطفی و علاقه و به اجبار زندگی مشترک را سپری می کنند و در مواردی خود را در حل مشکلات زندگی زناشویی ناتوان می بینند.طبیعتا این شکل از رفتار، کودکان را هم از وجود تعامل گرم با پدر محروم می کند.عدم درک متقابل بین زن و مرد و پذیرش و تحمل این شرایط توسط زن از مشکلاتی است که فضای خانه را سرد می کند.اما زنان سکوت را برای حفظ پایه های خانواده بر هر اقدام دیگری ترجیح می دهند.
محمدی (25 سال، خانه دار): رابطه ام خوبه بد نیست. راستش ،دوست ندارمش. ولی بهش نمی گم. شاید ناراحت بشه و یک وقتی با یکی دیگه بره . وقتی من باهاش خوب نباشم اینم مجبور می شه بره..من هیچ وقت از این حسم، بهش هیچی نگفتم.
بابایی(41 سال، خانه دار): شخصیتم خرد نمی شه .ولی می دونم نمی تونم به اخر برسونن.مثلا برم دادگاه برم پاسگاه برم خونه مامانم باز واسطه بشن.این ور و اون باز برگردم.شوهرم می گه رفتی دوباره باز برگشتی.
سرمدی ( 32 ساله، خانه دار): سطح درکش خیلی پایینه.شاید من چیزهایی بخوام که از نظر اون اصلا نامتعارف باشه. خیلی مشکل داریم اما دوتا بچه دارم و چاره ای ندارم.
اکبری (31 سال، خانه دار): طرز فکرش خیلی سنتی هست.رفتارش و اخلاقش و طرز فکرش مثل بابا و بابابزرگ منه تا مثلا شوهرم.حدود 41 سالشه مثلا می گه زن بهتر تو خونه باشه، چرا باید کار کنه چرا باید زیاد بیرون باشه........کاری نمی شه کرد یا باید واستی به جنگ و دعوا یا باید باهاش کنار بیایی.
در مواردی بین زن و مرد نه تنها فاصله عاطفی بوجود می آید، بلکه فاصله فیزیکی نیز اتفاق می افتد.
اکبری(31 سال، خانه دار) : خودش از 12 سالگی مشهده و خانواده اش تبریز هستن. سالی یکی دوبار می ره سر می زنه و میاد.از دوازده سالگی سرکوره ها هم زندکی می کرده و کار می کرده.الان همینطوره خواب و کارش کلا همونجاس.در طول روز زیاد خونه نیست. درحد دو ساعت میاد و می ره. دیگه عادت کردیم.چون شغل پدر خودم هم همین بوده و خونه نبوده .بابای خودم رو هم سه هفته یکبار می دیدمش.شهرستان کار میکرد و هفته ای یکشب خونه بود و می رفت و دیگه عادت کردیم
کاظمی(33 سال، خانه دار):کلا شوهرم جدا هست از ما .خانه مون.از این خانه های دو طبقه قدیمیه.اون الان کلا پایین زندگی می کنه و من و بچه ها بالا.چون ناراحتی اعصاب داره نمی تونه سرو صدا و شلوغی و اینها رو تحمل کنه..از وقتی بچه ها به دنیا اومدن و دیگه شری و شلوغی و اینها دیگه نتونست تحمل کنه
اما نوع دیگری از رفتارها که احتمالا می تواند ناشی از طلاق عاطفی باشد، مسامحه یا اهمال و بی مسئولیتی مردها در خانواده است که در برآوردن نیازهای خانواده کوتاهی می کنند و این مساله زنان را نگران می کند.نشانه دیگر از بی مسئولیتی مرد در قبال خانواده، اعتیاد مرد است که کل اعضای خانواده را درگیر می کند.
قادری(42 سال، خانه دار):به زندگی کمتر می رسه.مثلا دخترم برای مدرسه اش گوشی می خواست. گوشی خودم نوکیا بود و نمی شد به باباش که می گفتم.من از کی برم براش گوشی بگیرم؟ یک کم مسئولیت داشته باش. می گفت ندارم.اصلا مدرسه نفرست.خوب می شه ادم به خاطر یک گوشی بچه رو مدرسه نفرسته؟ اگر من مادر این بچه ها نبودم الان بچه هام بازیافتی بودن.باباشون اصلا اهمیتی نمی ده .به فکر خودشه و موادش.به فکراینده بچه ها و پیشرفت بچه ها نیست. الان بیست روزه رفته.به حساب خودش کار می کنه.ادم که اعتیاد داره راست و دروغش رو خدا می دونه..از روزی که رفته برای ما 300 تومن فرستاده.هی زنگ می زنم که پول ندارم .ازکسی دو میلیون پول قرض گرفتم رفتم برای دخترم گوشی خریدممی گه چی کار کنم؟ می خواستی نخری. می گه الان اون هایی که دیپلم گرفتن توخونه بیکارن.الکی هزینه می کنه بچه ها رو می فرستی مدرسه.نفرستشون.خوب! یک روز می ره سرکار و یک روز نمی ره ..می گفت خونه رو بفرشیم، مثل ماشین رو که فروخت و داد به مواد، الان خونه هم رفته بود. .
مرادی(43 سال، خانه دار) :حدود نه سال با همسر اولم زندگی کردم.بعد هشت ماه مجدد ازدواج کردم.دوست داداشم بود اولش خیلی خوب بود غیرتی بود.داداشم می گفت این بچه خوبیه ، غیرتیه این مثل اون نیست.اون بی غیرت بود..اینم خوشو جا زده بود تو دل اینها.تقریبا چهار سال بعد فهمیدم اعتیاد داشته. قبلا اعتیاد داشته هشت سال بعدش ترک کرده.
- مشکلات در نقش مادری
نقش مادری برزگ ترین رویداد تکاملی زندگی یک زن است. زنان در این نقش نگرانی و درگیری های ذهنی بی شماری را تجربه می کنند. رابطه مادر و فرزند در ایجاد احساس امنیت در فرزند و رشد انواع مهارت ها، ارزش ها و سازگاری های اجتماعی کمک می کند و با ایجاد پندارهای اولیه از زندگی، رفتار او را در بزرگسالی تحت تاثیر قرار می دهد. تعامل مادر و فرزند در مراحل مختلف دستخوش تغییراتی می شود و اوج این دگرگونی زمانی است که فرد به مرحله نوجوانی و جوانی می رسد.در این تحقیق مشخص شد یکی از نگرانی های مادران، بیم از بیکاری و آینده شغلی فرزندانشان است.
بربری(58 سال، خانه دار): جوان ها بیکارن یکی اش پسر خودم.یک وقت می ره سرکار یک وقت نمی ره.یا دوستاش می ره بیرون.اعصابم خورده.بهش می گم چرا می ری بیرون کاش نری با اینها. باهاش دعوا کردم.یا می گه می اندازم می رم خیلی بهم گیر بدی .یا وانمی ایستم خونه یا می ره دیر میاد خونه..... الان 18 سالشه-تا کلاس نه. یا ده نیم کاره گذاشت و دیگه نرفت.آرایشگاه یکی دوسالی گذاشتیم رفت و گفت بهم یاد نمی دن ،اون رو ول کرد.رفت باز ساندوچی یکی سالی کار کرد اونم گذاشت کنار و باز نرفت. چند وقتی بیکار بود و باز چند ماهی رفت بنایی.باز الان بنایی هم نمی ره و می گه هوا سرده نمیرم بنایی. تا ظهر که تو خونه خوابه .بلند می شه و موتور برمی داره می ره بیرون . یک ونیم و دو میاد و ناهار می خوره و باز تا ساعت چهار و چهار نیم خانه است و باز میره بیرون.باز تا ساعت 7 و 8 میاد خانه. .....الا ن من همش مثل این افسرده هام.ناراحتم.همش جوش می خورم ..دوست دارم با همشون دعوا کنم. همش اعصابم خورده... میاد به من می گه ده تومن پول بده.می گم جوونه پول تو جیبش باشه.من هم مجبورم بدم چی کار کنم.می گم نکنه خدایی نکرده بره دست به مال مردم بزنه.یا راه خلاف کشیده نشه.
نتایج تحقیق نشان داد نگرانی زنان از رفتارهای نابهنجار و معتاد شدن فرزند هم وجود دارد.خصوصا که هم محله از این حیث نا امن است و هم پدری در خانه است که خود معتاد است و می تواند الگوی فرزندان در خانه باشد.
قادری(42 سال، خانه دار) : هیج کس از همون اول نمی ره سراغ مواد صنعتی. همه از ناس و سیگار شروع می شه.به بچه هام می گم اگر یک وقت تو مدرسه دوستات تعارفت کردن حواست باشه.بچه هام می گن نونوایی می ری بچه پنج ساله، ده ساله ناس تو لپش می گذاره یا دخترم می گه همکلاسی هام ناس استفاده می کنه.میان می گن دوستم گفته بیا اصلا یک عالم دیگه اس.اینها رو میان به من می گن.خوب اینها هم بچه ان می خوان تجربه کنن.منم می گم همه چی رو نباید تجربه کنی.الان بابات رو ببین اونم تجربه کرده.تو هم بیوفتی تو چاله که بفهمی این کاربده.
مرادی ( 43 سال، خانه دار): چند بار من نمی دونستم بچه رو فرستاده بود دنبال مواد که من فهمیدم. حاضربود اون مرگ رو بکشه که دعوامون شد. یا فرستاده بود دنبال سیگار ...یکبار اومدن خونه خبر دادن که پسرم داره سیگار می کشه.منم می رفتم سرکار.بهش می گم پسر جان کار اشتباه نکنی.می گه چیه مامان بهم شک داری.درحالیکه خودم یقین پیدا کردم.نمی تونم واضح بهش بگم.بچه ها رو می خوام از این محل دور کنم...نگرانم برای پسرم که 12 سالشه. نمی تونم از دوستاش جداش کنم. بیشتر به خاطر پسرم می خوام از این محله دورش کنم.دوستاش میان دنبالش و نمی شه هم فشاربیاریم روش بدتر می شه.
بربری (58 سال، خانه دار): آخر التیمور فضا خیلی بازه،مدرسه هستش و چند تا خانه خرابه .جوان ها می رن همونجا .حالا یا یک چیزی می خورن یا یک چیزی می کشن.یا کاری انجام می دن.پدر مادر نمی تونه یکسره دنبال اینها راه بیوفته.بخصوص که ماشینی و موتوری هم داشته باشن.حالا یکی دوبار بری دنبالشان که ببینن که دیگه واویلایه که شما داری منو تعقیب می کنی. چرا دنبال من راه افتادی؟مگر من بچه ام؟اگر ساخت و سازی باشه تو زمین های خالی، پارکی باشه، تفریحاتی باشه .همه دیده بشه، خیلی بهتره .
برای رسیدن به رابطه انسانی سالم، اصول و شیوه هایی وجود دارد والدین هم باید دانایی و مهارت لازم را داشته باشند تا بتوانند با این اصول پیوند روحی و فکری با اعضای خانواده برقرار نموده، نقش تربیتی خود را اعمال نمایند.یکی از مشکلاتی که زنان روزانه درگیر آن هستند، نداشتن مهارت برقراری ارتباط با فرزند است که نتیجه آن بی احترامی و توهین فرزند به مادر و یا بالعکس است.در این حالت پیام های کلامی و غیر کلامی توسط طرفین درک نمی شود و این خود مانع ارتباط روشن وموثر بین مادر و فرزند است. گاه نتیجه فقدان مهارت در داشتن ارتباط صحیح با فرزند از نبود رابطه محبت آمیز هم فراتر می رود و به تنبیه و خشونت می رسد.
پیر(49 سال، خانه دار): گهگاهی قلیون تنباکو می کشم.دخترم دیروز می گه از همین قلیون تنباکو که می کشی حالت خراب شده .منم گفتم نگاه کن اگر قلیون تنباکو نکشم،دیوانه می شم.به تو چه که اینو از دست می گیری .کم خودم اذیتم .بهش گفتم حق نداری بهم بگی اینو بکش اینو نکش...به خدا اگر این دوقلوها آزارم ندن اینقدر ارومم، صبر دارم.ولی یک هفته ی که من رو نابود کردن..... نمی دونم با بچه بزرگم چطور رفتار کنم.می گه شما اگر مادر بودی دوقلو نمی آوردی.چون که معتاد بودی.غلط کردی اوردی می خواستی بچه نیاری.می دونستی به نون شبت موندی .می خواستی بچه نیاری دو قلو دوقلو میاری... با اینها چی کار کنم.به خدا موندم. دو تا ادم مریض تو خانه باشه، این سه تا بچه هم باشن.این سه نفر هم همش روی مخت راه برن.دیگه دیروز گفتم می خوام برم مواد بکشم.ده سال نماز می خواندم. اینقدر به خدا فحش می دم دیگه که اقا جان ما نمی خوام دیگه .دست ما رو ول کن.دیگه نمیخوام.بگذار برم بکشم .بگذار برم.مریض شدم دیگه به قران.چشمام از کاسه زده بود بیرون. .دیروز هیچی حالیم نبود. یک چوب برداشتم قلوهام رو می زدم..این دوقلوهام گفتن درس نمی خونم . دو هفته نابودم کردن و خسته شده بودم و روی مخم زیاد راه می رفتن .سه روز پیش با یک چوب رفتم انچنان زدم، آنچنان زدم که پاشون تیکه تیکه کردم. بعد نشستم قلیون تنباکو کشیدم.من روزی شاید ده تا قلیون تنباکو می کشم. به خاطر اینکه اینها روی مخ من راه می رن.
ریحانی(31 سال، خانه دار): مشکلات بیشتر اقتصادیه و بعدش تربیت بچه ام هست.خودم سوادم کمه.اونجوری که باید بچه ام رو مدیریت کنم نمی تونم.توانمندیم کمه.اونجوری که باید صحبت کنم و تو اجتماع باشم نیستم.بچه ام یک سوالی ازم می پرسه من واقعا نمی دونم چطوری جوابشو بدم...... مثلا پسرم 13 سالشه تو سن بلوغه.یک کارهایی می کنه تو خونه .می خواد جلب توجه کنه. نمی تونم باهاش رابطه برقرار کنم.از اینکه نمی تونم رابطه برقرار کنم از خودم ناراحت می شم بعد تلافیش رو سر همون بچه درمیارم.
بی بی (55 سال، بیوه و سرپرست خانوار ): پدر مادرش از هم جدا شدن.من مادربزرگشم.می گه تو پیری.بهش می گم اینجا نرو اینجا برو.بهم می گه تو پیری حالیت نمی شه.دیروز رفتم دم کارواش که احوالشو بپرسم .می گه برای چی امدی.بهش می گم غذا اوردم.می گه بی خود اوردی.بهم می پره.بهم می گه تو پیری تو اینجا اومدی، ابروی منو می بری.خوب من چی کار کردم که ابروی تو رو ببرم؟ می گه چرا غذا اوردی؟ چرا لباس گرم برام اوردی؟.اگر خواسته باشم یکسره باید دعوا کنم.منم که اعصاب و روانم خیلی خرابه.اگر یکی یک چیزی بهم بگه خیلی تو دلم می ره.می شینم گریه می کنم و یا دعا می کنم.دعای عاشورا بخونم .خدایا برام درست کن و مشکل رو حل کن....
مقدسی (43 سال، مطلقه و دارنده سوپر مارکت و سرپرست خانوار ): الان زهرا سه روزه تو بیمارستانه. هر کار می کنم هیچی نمی خوره، باهام قهر کرده و صحبت نمی کنه .دیروز از اخر دیگه داداشم اومد گفت چه خبر؟ گفتم خودم رو زدم و یک مشت قرص هم خوردم .از اخر هم قهر کرده از خانه مان رفته.
آگاهی والدین نسبت به نیازهای اساسی فرزندان مهمترین تاثیر را بر سلامت روان فرزندان دارد.چنانچه خانواده به نیازهای اساسی فرزندان خود توجه کامل داشته باشند و از آنها به شکل صحیح حمایت کند، قاعدتا فرزندان دچار مسائل رفتاری از جمله پرخاشگری نخواهند شد.علیرغم اهمیت این مساله، نتایج مطالعه حاضر نشان می دهد یکی دیگر از مشکلات زنان در خانواده که عمدتاً ناشی از مشکلات اقتصادی است، ناتوانی در تامین نیازها و خواسته های فرزندانشان است ویا وابستگی مالی زنان به فرزندانشان که نوعی دیگر از ارتباط بین مادر و فرزند است.
پیر(49 سال، خانه دار):دو قلوهام خواسته هاشون زیاده و منم نمی تونم خواسته هاشونو براورده کنم.شکم اینها رو سیر کنم یا پوشاک و کفش شون رو تهیه کنم؟....مثلا همین دیروز یک هزاری نداشتم خرج کنم.کارت هم دست شوهرم بود.گفتم بگذار شوهرم از سرکار بیاد بالاخره شب به شب پول بهم می ده.یک اسباب بازی می خواستن.انقدر روی افکار من هستند و اینقدر روی مخ من کار می کنن و من رو خسته می کنن که نگم....من پول ندارم هزینه اینها رو بدم.مادر نمونه هستم که اینها رو هل می دم که پیشرفت کنن و مثل من معتاد نشن.دوست دارم ورزش و رباتیک برن....سه شب پیش میوه نداشتیم.دخترم یک جیغ زد گفت دوازده شب باید بری میوه بخری.گفتم مادر جان میوه نخور از کجا ؟ من نمی تونم..... اگر پسرم نباشه و حمایتم نکنه ما لنگیم.تازه رو غلطک افتادیم.یعنی دو قلوها به دنیا امد ما یک شیر خشک پیدا نمی کردیم به قرآن.ببین چه وضعی بود خانه ما . پسرم به سختی سربازیشو تمام کرد و امد.خودم هولش دادم و گفتم برو کار.الان ماشالله کار می کنه .می گم بیا زن بگیر.می گه با کدوم پول.مگر دیوانم که خودم رو بدبخت کنم.کم بدبختی کشیدم..برای ما رفت یخچال دست دوم و گاز گرفت شد.ماشالله اگر پسرم نباشه من کارم لنگه.
شادورا (47 سال، خانه دار): با دختر بزرگم مشکل دارم.با خواهرش لج بازی می کنه و به من غر می زنه که ما چرا اتاق خواب نداریم. دختر بزرگم 14 سالشه و نوجوان هست و حساسه.من فقط می گم دعا کن که بتونیم خونه بسازیم.
مقدسی(43 سال، مطلقه و دارنده سوپر مارکت و سرپرست خانوار): دیروز پسرم اومده می گه پول بده برم کاپشن بخرم.می گم ندارم.سرو صدا کرده و قهر کرده و ناهار نخورده.خوب از کجا بیارم.... الان یک سره روی سرم منت دارن که تو برای ما کم وقت می گذاری.
فقر و بی پناهی زنان،آنان را درگیر مشکلاتی می کند که یکی از آنها پناه بردن به مردان دیگر است و حاصل آن تولد فرزندانی است که هویت قانونی ندارند و بی پناه تر از مادرانشان هستند.فرزندانی که فاقد شناسنامه و هرگونه اوراق هویتی هستند و این موضوع باعث می شود از حقوق بسیاری مانند تحصیل، امکانات رفاهی و... محروم شوند و مادران را دچار مشکلات بیشتری کند.
عرب زاده(39 سال، مطلقه، خانه دار): چون در به در این طرف اون طرف بودم.به خاطر اینکه در این خانه آن خانه مجبور بودم به یکی پناه ببرم با یکی دوست بشم و یک صیغه محرمیتی بینمون همونجا خوانده باشه و یا نشه.خوب این وسط یک بچه ای این وسط کاشته می شده.من هم درگیرمواد بودم.هیچ جایی نمی رفتم.بهداشتی و جایی و این ور اون وری.خوب که قرصی بگیرم و بخورم که بچه دار نشم.باید این بچه ها رو باید دور می انداختم.باباهاشان می گذاشتن می رفتن.من مجبور بودم بچه هام رو خودم بزرگشان کنم.
گاه دخالت والدین در ازدواج سبب می شود جوانان از روی لجبازی با خانواده و یا احساسات و هیجانات خود به صورت پنهانی و بدون اطلاع خانواده با شخص مورد نظر خود ازدواج کند و دست به انتخابی غیر عاقلانه بزنند.در صورتی عواقب ازدواج پنهانی بیشتر می شود که فرد در انتخاب خود، دچار اشتباه نیز شده باشد.این گونه مشکلات برای فرزندان، همواره بر روی ذهن و روان زنان تاثیر دارد و آنان را آزار می دهد.
کبیری(60 سال، خانه دار) : اول که نگفت زن دارم و بچه دارم .دیگه باباش هم راضی نبود و بچه اش هم راضی نبود.خیلی زبون باز بود و دختره مون از راه به در کرد. یواشکی ازدواج کرد.گفت بابام رضایت نمی ده و زندگی خودمه .دوشب نبود.دیگه باباش اومد گفت این کجاست.بهش گفتم رفت دیگه تو زندگی خودش.دیگه هیچی زنگ زد به پسراش و رفتن پسره رو گرفتن و اوردن زدن. دیگه عقد کرده بود.اما موضوعی دیگه هم پیش اومد. رفته بود وام بگیره وام یک میلیاردی به اسم دخترم.بهش گفتیم که این کلاه برداره و دیگه عقلش رو جمع کرد و آمدم طرف خودمون و گفت مامان این به درد ما نمی خوره..خیلی حرص و جوش خوردم از دستش.دیگه طلاقشو گرفتم..اوقاتش از دست باباش تلخ بود.به خاطر همین که پول نمی ده و نمی دونست این مرده کلاهبرداره و دروغگو هست.
تجربه از دست دادن فرزند، درد دیگری است که زنان را دگرگون می کند و این درد در هرلحظه زندگی با آنها همراه است.
مقدسی (43 سال، مطلقه و دارنده سوپر مارکت و سرپرست خانوار): به یکی از بچه هام تجاوز کردن.سه سال و نیمش بود. قاتلش رو اعدام کردیم.تجاوز کرده بود بهش بعد با چاقو زده بود به کلیه اش .با شیشه نوشابه زده بود تو سرش.....بعد از مدتی ماشینمون چپ کرد.ماشین شوهرم که از سیستان و بلوچستان راننده بود و تو راه خوابش برده بود و ماشینمان چپ کرد.اون سیزده سالش بود.همراه باباش رفته بود بار می برد و میاورد.دو نفری با شوهرم بودن.
- مشکلات در نقش خانه دار
خانه داری شغل مهمی است و زنان به سبب نقش خانه داری در منزل، وظایف نهادی شده ای را بر دوش می کشند و در قبال این وظایف،هیچگونه امتیازی دریافت نمی کنند. این موضوع در بلند مدت منجربه سرخوردگی شده و باعث می شود که زنان همواره فشار مضاعفی را تجربه می کنند.
خوشکلام(40 سال ، خانه دار) : خیلی کمبودها رو احساس می کنم.مثلا تو خونه که چی جوری بگم به عنوان کلفتم.هر کاری انگار وظیفه منه و باید انجام بدم .خانواده ام همکاری ندارند می گن وظیفه تو هست و باید انجام بدی.از شست شو و پخت و پز و دوخت و دوز و هرکاری.
- مشکلات در نقش زن شاغل
زنان در نقش یک زن شاغل، مشکلات مضاعفی را تحمل می کنند.برای زنان سرپرست خانوار، وضعیت دردناک تر است.آنها باید به تنهایی و معمولاً بدون حمایت برای تامین معاش خانواده کار کنند و به همین دلیل همواره نگران تامین معاش هم هستند.
مقدسی(43 سال، مطلقه و دارنده سوپر مارکت و سرپرست خانوار): من تو زنگیم برای بچه هام کم نگذاشتم.تو خانه های مردم کار کردم.سبزی فروشی کردم. پسته شکستم، تسبیح کشیدم.هرکاری تو این دینا بگی کردم.پنج سال تو خانه مردم کارگری کردم.قاسم اباد می رفتم سطل زباله ها رو خالی می کردم..همه محل به خدا می گن مرد هستم.ترشی درست می کنم. سبزی پاک می کنم و... حکم جلبم رو گرفتن.صورتم رو تو محله با سیلی، قرمز نگه می دارم.دستم رو پیش کس و ناکس دراز نمی کنم.یک خانه دارم.مردم می گن خانه ات خوبه. پنج سال دیگه پیری دارم.دو تا بجه دیگه دارم. الان من خودم گوشیم رو جواب نمی دم.زنگ می زنن.همه جنس های مغازه ام قرضه از سوسیس از کالباس از شیر.همه قرضه.این جنس ها رو به عنوان امانت دارم می فروشم.ارث و میراث گیرم نیومده که خودم داشته باشم.
بی بی(55 سال، بیوه و سرپرست خانوار ): من چقدر میتونم کار کنم.بیست سال پا به جفت با پسرم و شوهرم کار می کردم.دیگه نمی تونم. اون روز یک زنه میگه هم تو خانه ها کار کنی، روزی صدتومن می گیری.خوب من نمی تونم پا ندارم.نمی تونم خم و راست بشم.ارتروز دارم و روماتیسم دارم.
- مشکلات در نقش تیماردار
پرستاری و مراقبت از همسر و فرزند از نقش های تعریف شده و نانوشته زن درخانه است.وظیفه ای که پر از اضطراب و فشار عصبی است.
پیر(49 سال، خانه دار): شوهرم مریضه. درکش می کنم .زیاد فشار نمیارم که بره بشینه مواد بزنه.اگر پول نداشته باشه و بگه پول ندارم می گم ای شوهر جان، خدا می رسونه
کاظمی (33 سال، خانه دار) : به خاطر سرطان دست چپش رو قطع کردن. رگ های عصبش قطعه.از سرشانه دستش قطعه.به خاطر همین بعضی وقت ها ناراحتی اعصاب داره.
محمدی (25 سال، خانه دار): شوهرم برای کارهای پردرامد رفته و خیلی هم تلاش کرده .دستهاش خیلی زخمه.بیشتری ها فکر می کنن واگیر داره .قبولش نمی کنن .یکی دو روز کار می کنه و بهش می گن نیا و استعفا بده. خیلی دکتر رفته.بعضی ها می گن قارچ هست و بعضی ها می گن خوب نمی شه و بعضی ها می گن پوستشو باید جراحی کنن....
خوشکلام (40 سال ، خانه دار ) : بچه ام مریضه.جیغ می کشیدو تا صبح گریه می کرد.وقتی بیرون می بردم ،صدای جارو برقی یا صدای اتوبوس رو می شنید ، مردم رو می دید جیغ می کشید .فقط دوست داشت تنها تو خونه با خودم باشه. بعد از دو ماه از تولدش مشکل پیدا کرد.بعدتشنج کرد سه ماهگی.دکتر ها هم متوجه نشدن که این بچه عادی نیست. سه ماهگی که حالش بد شد و نفسش قطع شد. گریه می کرد. لب و صورتش سیاه شد. داداشم بهش تنفس مصنوعی داد و ماساژ قلب داد . دیگه از همون سه ماهگی تا پنج سالگی اگر تب کرد چون سابقه تشنج داره، تشنج می گیره بهش نصفی دیازپام می دادم با شیاف.همیشه دیازپام و شیاف تو کیفم بود و همراه من بود.تا تب می کرد بهش می دادم.
به طور خلاصه آنچه با عنوان مشکلات زنان در قلمرو خصوصی زندگی، آمد در جدول زیر نشان داده شده است.
جدول 1: واحدهای معنایی و مقوله های اصلی تجارب زنان از مشکلات در قلمرو خصوصی زندگی
مفهوم | مقوله های اصلی | واحدهای معنایی |
قلمرو خصوصی زندگی | همسری | تعصب و بدبینی،بی ثباتی شغلی و تنبلی و بیکاری،تهمت و بددهنی،خیانت،عدم علاقه، بی اعتمادی، ناتوانی در حل مشکلات با همسر،بدخلقی، انتظارات زیاد، رفتار خشونت آمیز و غیر دوستانه در خانه، بی مسئولیتی در خانواده،مقایسه با زنان دیگر، اعتیاد، عدم درک متقابل، ایجاد موانع و محدودیت برای زن، مزاحمت خانواده همسر، مزاحمت دوستان همسر، فاصله فیزیکی با همسر |
مادری | درگیری ذهنی از بیکاری فرزند،نگران فرزند،نگرانی از رفتارهای خلاف و ارتباطات فرزند در محله،تقلید و یادگیری از پدر، نداشتن مهارت ارتباطی با فرزند، تنبیه و فشار بر فرزند به دلیل مشکلات جسمی و بیماری ، ناتوانی در تامین نیاز فرزند،وابستگی به فرزند،تولد فرزندان بی شناسنامه،مشکلات مربوط به ازدواج فرزندان، بیماری فرزندان، تجربه از دست دادن فرزند | |
خانه داری | فشار مضاعف در خانه،سخت بودن تامین معاش،نگرانی برای تامین معاش | |
تیمارداری | مراقبت از همسر و فرزند بیمار | |
شاغل | فشار ناشی از کار بیرون |
مشکلات زنان در قلمرو عمومی
مشکلات قلمرو عمومی در ذیل سه دسته اصلی قرار می گیرد. این مشکلات یا مربوط به روابط محلی و همسایگی است یا احساسی است که زنان به عنوان شهروند درجه دو دارند و یا مشکلاتی است که به سیاست های سطح کلان یا ملی کشور بر می گردد.
مشکلات مربوط به روابط محلی و همسایگی
امنیت در فضاهای عمومی از موضوعاتی است که به شدت با میزان رضایت از زندگی و حس امنیت کلی جامعه مرتبط است. روایت های زنان نشان می دهد. فضاهای عمومی تشدید کننده آسیب های اجتماعی هستند. نبود احساس امنیت در محل زندگی از پرتکرار ترین مسائلی است که زنان آن را تجربه کرده اند. وجه ذهني امنيت بيانگر ميزان « احساس امنيت» در ميان اعضاي جامعه است و اينكه افراد تا چه حد خود يا ارزش هايشان را در معرض تهديد« احساس» مي‌كنند يا بالعكس ازحس اطمينان و رهايي از هرنوع ترس و تهديد برخوردارند. احساس امنیت بر کم و کیف تعاملات اجتماعی موثر است.در این مطالعه و از روایت های زنان، عدم احساس امنیت زنان به لحاظ مالی، جانی و اخلاقی کاملا مشهود است و تا حد زیادی این سه بعد با هم گره خورده است. برخی از فقدان امنیت و احساس امنیت مالی اظهار نگرانی کرده اند.در مواردی زنان از سرقت منزل و یا نا امنی و زورگیری در محل سکونت شان می گویند.
نصرتی (41 سال، خانه دار): امنیت تو محله نیست.مخصوصا شب ها.چون دزدی شده خونه مون .یکبار نردبونمون رو دزدیدن.یکی از فامیل های مون اومد در عرض یک ثانیه که اومد داخل موتورش رو بردن.به خاطر همین دیگه هرشب سه تا در رو قفل می کنم.حتی در داخل خونه رو قفل می کنیم.
بربری (58 سال، خانه دار): همسایه مون شوهرش دعا نویسه، ناراحتی اعصاب دارن. روبرو خانه خودمان می شینن.یک روز خانمه چاقو و قیچی برداشته که من شوهرم رو بکشم. تو کوچه همسایه ها ازش گرفتن... الان صبح شش و نیم و یک ربع به هفت که می خوام برم دعای ندبه می ترسم.این ور اون ور نگاه می کنم که کسی نیست بعد سریع می رم که به مسجد برسم.وحشتناکه. این موتوری ها بخصوص که حالا کلاه کاسکت می گذارن سرشون یا ماسک می زنن که اصلا کسی شناخته نمی شه.چند سال پیش همسایه مون بنده خدا داشته می رفته مسجد دعای ندبه ، دو تا موتوری اومده بود یک النگوی پهن دستش بود، دو تاموتوری رفته بودن جلوی خانمه رو گرفته بودن بهش گفته بودن النگو ت رو بده .این بچاره همونجا غش کرده بود و افتاده بود .النگو رو همونجا از دستش قیچی کرده بودن و رفته بودن.
و برخی از نبود احساس راحتی و امنیت در محله به لحاظ اخلاقی یا حیثیتی ناراضی هستند و از توهین یا مورد مزاحمت قرار گرفتن توسط دیگران در اماکن عمومی، ربوده شدن یا مورد تعرض قرار گرفتن می گویند.
بابایی(41 سال، خانه دار ): تو این منطقه اصلا امنیت نیست معتاد و شبگرد زیاده.الان یکیش هم بالای پشت بوم ما بغل دست خانه ما خونه ساخته. اصلا امنیت نداریم. بازنش بحثش شده بیرونش کرده از خانه . اون بالا یک خانه کوچک درست کرده برای خودش و زندگی می کنه. اصلا امنیت نداریم. چند بار رفتم پاسگاه زنگ زدم .تا حالا هیچ رسیدگی نکردن.مثلا نصفه شب یک صدای بدی درمیاره.آشغال از اون بالا پرت می کنه ..دلهره دارم که الان بیام بیرون یک بلایی سرم بیاره .
عرب زاده (39 سال، مطلقه، خانه دار): پسرهای جوانشون اذیت می کنن.جوریه که زن جوان کمی به خودش برسه از نظر سرو وضعش مرتب راه بره.نه اینکه ارایش کنه.این منطقه جوری هست که دنبال سرش راه می افتن.ادعای عشق و عاشقی می کنن.ولی عشق و عاشقی در کار نیست.برای یک وعده استفاده کردنشونه.
سرمدی(32 ساله، خانه دار) : از ساعت 8 شب دیگه خیلی کم خانم ها بیرون هستند. چون هوا تاریک می شه.چون جوان های ناپخته اینجا زیادهستند.ادم ترس داره بره بیرون.مگر وسیله شخصی داشته باشی و بری و بیایی.وگرنه پیاده اصلا نمی تونی بری.مگر اینکه با خانواده باشی. یکبار سوار ماشین بودم و دو تا موتوری اومدن و حالشون خوب نبود و بعد در ماشین منو باز کردن. اینقدر ترسیده بودم که دست و پام می لرزید.مجبور شدم یک گو شه ای بزنم و کمی اروم بشم.با دست وپای لرزون داشتم رانندگی می کردم.از همون موقع هم خیلی کم پشت فرمون می شینم.دیگه جرات نکردم. شوهرم می گه سمت شب سعی کن زود بیای بیا خونه .ساعت شش و هفت خونه باش... شوهر خودم چند وقت پیش بهش می گفتم برم سرکار می گفت تو بری بچه ها رو کی نگه داره؟ با اینکه بچه هام بزرگ هستن و تو خونه هم می مونن.می گفت بچه ها تو خونه تنها هستن.یکی بفهمه تو خونه تنهاهستن میاد اذیت می کنه.اینجور فکرها باعث می شه منم محدود بشم..تو محله پیش امده که مثلا خبر داشتن که مادره نبوده رفتن و گوشواره بچه رو از تو گوشش دراوردن.. ماشین خودم باطریش رو بردن، یکبار هم خودش رو کلا بردن.دزدی تو این مناطق زیاده.مواد مخدر و جوان هایی که مشروب می خورن این چیزها زیاده.
مزینی(29 سال خانه دار):تو کوچه ما دقیقا هوا که تاریک می شه ، می شه محل اجتماع ده و پانزده تا پسر جوان که حالا وقتی به همسایه ها هم تذکر میدی همشون می گن نه این پسر فلانیه و پسر فلانیه.نه اینها پسرهای خوبین.خوب شاید از نظر اونها پسر خوبین اما برای من که بایدکه دختر بچه می خوام از کنارشون رد بشم و برم واقعا سخته. این طرف کوچه ده پونزده تا و اون طرف ده پونزده تا.زمین خالی این اطراف زیاده.اصلا جرات نمی کنی طرف زمین خالی ها بری.همه اتیش روشن می کنن و چهار و پنج نفر دورشن.
مقدسی(43 سال، مطلقه و سرپرست خانوار):از نظر خلافکار زیاد.ما دوربرمون دوریبن زدیم. الان اومدن دوربینامو ن رو اومدن کندن.
و عده ای هم از نبود امنیت جانی صدایشان درآمده است.این زنان از احتمال آسیب دیدن ناشی از ربودن یا مورد حمله قرار گرفتن در فضاهای عمومی محله می گویند.
ریحانی(31 سال، خانه دار): بچه ام دیشب داشته می اومده مزاحمش شدن و می خواسن چاقو بزنن گلوش رو. با این بی ار تی ها می آمده و تنها بوده . گوشی کوچیک دستش بوده و داشته بازی می کرده تو ماشین.بعد تو ایستگاه پیاده شده این اقاهه باهاش پیاده شده و تو ماشین اینو زیر نظر داشته. یک کمی که از خیابون اصلی اومده جلوتر .رسیدن سمت جای خلوت.پسرم رو صدا زده .پسرم تا برگشته دیده مرده چاقو دراورده.با این که تاریک بوده اما ازبرقش فهمیده.پسرم دویده رفته مغازه و انم فرار کرده و نتونسته کاری بکنه...... مثلا چند روز پیش بیرون بودم یک اقا مزاحم من شد.محله اش همینجوریه ها و چشم چپ کنی یا کیفت رو زدن یا مزاحمت می شن یا خونه ات رو دزد ی می کنن.تا سرخیابون می ری و برمی گردی میای می بینی لامپ رو دزدین.در اتاق رو قفل می کنی می یایی می بینی تو حیاط لامپ و شیر دستشویی رو باز می کنن می برن.طرف معتاده میاد دنبالم.من محل نمی دم یا می گم زنگ می زنم 110 می گه خوب زنگ بزن.راهمو می کشم میام دنبالم میاد یا صدا می زنه
خوشکلام(40 سال، خانه دار): خفت گیری زیاده. دوست شوهرم با دو تا بچه با قرض و قوله و وام ارث پدریش و ...یک نیسان گرفته کار کنه .دزدها یک جای خاکی بردنش. روشون رو پوشیده بودن و اسلحه دستشون بوده چاقو و قمه .کلی کتک زدن و جاقو زدن و گوشی و ماشین و پولشو گرفتن و رفتن.
شادوار(47 سال، خانه دار):من خودم دیگه از ساعت شش و نیم هفت دیگه از خونه بیرون نمی رم.حتی اگر مغازه سرکوچه باشه.چون می ترسم .عربده کشی می کنن.سرو صدا می شه.همین قدر سرو صدا می شه تو کوچه ها نه خودم می رم بیرون نه می گذارم بچه هام برن بیرون..اینجا ناامن هست.یکبار دخترم از مدرسه می اومده.با این که فاصله خونه مون تا مدرسه صد قدم هم نمی شه. دخترم 8 سالش بود.یک نفر دخترم رو به زور برده بود از جلوی در مدرسه.اون موقع.بیرون نمی رم.با همسایه ها قطع رابطه کردم.به مردم هیچ کاری ندارم که چی کار می کنن و چی کار نمی کنن.... خیلی ترسیدم.یک هفته که همش گریه می کردم.بعد اومدم دفتر تسهیلات محله به من و دخترم مشاوره دادن.
زندگی انسان از تجربه های اجتماعی و از هنجارها و ارزشهایی که به آن تعلق دارد، متاثر است. فشار هنجاری و برچسب زنی در محل زندگی، از مواردی است که زنان و یا دخترها آن را تجربه کرده اند. این فشارها عمدتاً با زدن برچسب و یا و اکنش های مختلف اجتماعی همراه است و هدف آن است که فرد را ملزم به همنوایی با جمع کند. در این مطالعه زنان با چنین تجربیات آزاردهنده ای روبرو بوده اند.
خوشکلام (40 سال ، خانه دار): مردم یک جور دیگه فکر می کنن.انگار همشیه ما مقصریم.مثلا اگرتربیت بچه مون مشکل داشته ، اگر شوهره یک مشکلی داشته باشه.با اینکه تربیتش برمی گرده به خانواده اش اما می گن خانمش.یا خانواده اش یک برخورد بدی ازش ببینن می گن خانمش اینجوریه مقصره دیده می شیم......الان تو محله ما اکثرا آقایونشون مشکل اعصاب دارن..همه اینا رو به گردن خانواده می اندازن و می گن از وقتی ازدواج کردیم اینجوری شده یا فشار زندگی باعث شده.یا تو منو درک نمی کنی تو روی من فشار اوردی..انگار برامون جا افتاده که مقصر هستیم. ما هم می گیم مقصریم.مثلا شوهره مشکل داره ما باید تحملش کنیم.باید باهاش کنار بیاییم..باید یعنی.بچه رو اگر مشکل داره تر و خشک کنیم و دکتر دوا کنیم. یک جوریه بایدیه.باید حتما انجام بدیم بیشتر از وظیفه مون از مون توقع دارن حال به خاطر فرهنگ این مردمه.
مجاور(20 سال، مطلقه،آرایشگر و سرپرست خانوار): تو محله هستن پسرهایی که جوون هستن و حالا تیکه میندازن .همه جا هستش.به برخورد و تربیت محل نیست.ولی اگر یک پسر به یک دختر چیزی بگه مردم این محل می گن ببین اون دختر چی کار کرده.من از این قضاوت ها اصلا خوشم نمیاد..این باعث می شه دختر رو تحت فشار بگذارن که ازدواج کنه .خوب این محله طرز فکرش نسبت به محله های دیگه بده، خیلی قدیمی تر فکر می کنن.مثلا دختر 16 سالش که تموم می شه و به 17 می رسه می گن این دختر دیگه تو خونه مونده .ببین چه ایرادی داره که این تو خونه مونده...خیلی می گن حتی میان جلوی روم می گن که ترشیده ای که خواستگار نداری؟ منم می گم نه ندارم متاسفانه.اینجوری می گم.برخورد نمی کنم برام حرفاشون اهمیت نداره. بهشون بها نمی دم تو زندگیم .
سرمدی (32 ساله، خانه دار) : تو این مناطق نگاه ها خیلی زننده است.هر پوششی هم داشته باشه بازم یک نگاهی روش هست. آزار دهنده است.مثلا با چادر باشی یک چیزی بهت می گن.بی چادر باشی، یک چیز دیگه بهت می گن
مقدسی(43 سال، مطلقه و سرپرست خانوار): از دست مردم خسته شدم.از حرف زدنشان.از نگاه هاشان.از همه چیز اصلا خسته شدم.ما کاسبیم دیگه مثلا دارم تو یک مغازه کار می کنم.یکی میاد باید به اینها سوال پس بدی که این کی بوده ، چی بوده و چی شده.سوال پس ندی یک سره روی مخت هستن و پشت سرت حرف می زنن.از این داستان ها زیاده.....
شادوار(47 سال، خانه دار):من خودم به خاطر حرف مردم اینجوری ازدواج کردم.چون تو خانواده پرجمعیت بودیم.شش تا خواهر بودیم و من چون بزرگتر بودم ، این فشار بیشتر بود که ازدواج کن. جلوی بقیه رو گرفتی مردم چی می گن.به خاطرهمین با کسی ازدواج کردم که هیچ شناختی ازش نداشتم.اما بعد از پنج شش ماه فهمیدم که اعتیاد داره.الان 21 ساله من خانه دارم و شوهرم تو این مدت اعتیاد داشته .یک مدتی کم کرد اما باز مصرف کرد.می ره کمپ و میاد مصرف می کنه.
همسایگی از مهم ترین واحدهای اجتماعی محله است و بستری است که هم می تواند باعث تقویت پیوندهای اجتماعی شود و هم ظرفیت آن را دارد که به رنج و مشکلات مردم اضافه کند.روایت زنان مورد مصاحبه در این تحقیق نشان داد بی اعتمادی و یا آزار و بی مسئولیتی همسایه ها باعث پدید آمدن تعارضات همسایگی می شود و این موضوع به محدود شدن ارتباطات در محله منجر شده است.
بربری(58 سال، خانه دار): زن و شوهر همسایه دعواشون می شه تا حالا دوبار قیچی برداشته بود که یا خودم رو می کشم یا شوهرم رو. همسایه ها وساطت کردن و ازش گرفتن
پیر( 49 سال، خانه دار) : با یکی از همسایه ها مشکل داشتم و خیلی فضول بود.الان رابطه ام رو قطع کردم. در خانه رو قفل می کنم و کاری اصلا با همسایه ها ندارم.... خدا نکنه یک مشکلی رو من به همسایه ام بگم با شوهرم دارم .در ظاهر با من همدردی می کنه اما بعدش سوء استفاده می کنه.
قادری(42 سال، خانه دار): در مورد همسایه ها هم فقط سلام و علیک داریم.این جوری نیست که از زندگیشون پرس و جو بکنیم.
اکبری (31 سال، خانه دار ):با همسایه مشکل داریم. الان حدود سه ساله که از خونه همسایه نم زده به خونه ما درست نمی کنه هر چی هم می گی می گه از ما نیست.رفت کارشناس آورد .ما رفتیم کارشناس آوردیم گفتن مشکل از اونهاست. درست نمی کنه.این باعث شده نمای خونه به هم بریزه و مهمون بیاد خجالت بکشم.این مساله آزارم می ده.
خوشکلام(40 سال،خانه دار) بچه ام اوتسیمه.توخودشه و به کسی کار نداره.مثلا یک جایی نانوایی می خواد بره.من خودم می بینم.اینقدر بهش سنگ پرت می کنن، حرفای زشت بهش می زنن.یا دنبالش می کنن یا رفتارهایی می کنن باهاش که اعصابم خرد می شه.اینم برای اینکه از خودش دفاع کنه فقط داد می زنه یا فحش می ده و بهشون می گه برین گمشین.یا بدوبدو می کنه دنبالشون می کنه که بزنشون و بترسونشون.اما خوب حریف نمی شه دیگه.پسرم می گه امنیت ندارم تو این محله.برم بیرون بچه ها اذیتم می کنند مثلا می ره خرید بکنه بعضی موقع ها هلش می دن،گیرن از دستش و پلاستیک شو پاره می کنن.یک کاری می کنن که صداشو دربیارن و اعصابشو خرد می کنن و خیلی سر به سرش می گذارن.
مقاومت همسایه ها در پذیرش همسایه جدید و یا احساس طرد شدگی مساله ای است که زنان در محل سکونت شان با آن درگیر هستند.به نظر می رسد اگر در کم و کیف تعلق مکانی و اعتماد نارسایی وجود داشته باشد، این احساس طرد شدن رخ می دهد.
خوشکلام(40 سال، خانه دار) : اینها دیر پذیرش دارن.مثلا ما تو این محل امده بودیم و بنایی داشتیم .همسایه ها یک سر گیر می دادن.چرا خاک ها ریخته.در حالیکه من یک سره کوچه رو تمیز می کردم و جوب ها رو تمیز می کردم.یک بهانه ای داشتن. چرا اجر اوردین. چرا بلند صحبت می کنید.سیمان و گچ اوردین خاک هاش امده خونه ما. درگیر بودیم. باید بشناسند.براشون منفعت داشته باشی و عادی باشی.من رو که نمی شناختن برای من سال های اول اعصاب خرد کن بود .اصلا نمی تونستم اینجا رو تحمل کنم.روم فشار بود.نمی پذیرفتند.باهات سرد برخورد می کردن. جوری بودن اصلا. من خودم اذیت بودم.بعد کم کم براشون عادی شد و منو به عنوان همسایه قبول کردن که تو این منطقه هستم که مثل خودشون هستم.......دیر اعتماد می کنن و می شناسن.. همسایه های قدیمیه و محله کوچیکه همه دیگر رو می شناسند.وقتی جدید بیاد اون قدیمی ها حالت گارد می گیرن و یک کمی حالت تهاجمی دارن نسبت به طرف..سه سال طول کشید که تونستم باهاشون کنار بیام
فروش آزادانه و دسترسی آسان به مواد مخدر در محل زندگی، منشاء مشکلات دیگر است که عمدتاً زنان را هم به نوعی درگیر خود می کند.
نصرتی (28 سال، خانه دار): دورورمون هم مواد مخدر می فروشن.چند تا جوان زیاد سرکوچه هستند و من سرم رو می اندازم و می رم دو تا سه تا مواد فروش هست. روبروی خونه مون هم هست.هی گرفتن و ازادشون کردن.الان من می شناسم با موتور میاد مواد رو می ده و پولش رو می گیره و گاز می ده و می ره.مامور هم قشنگ رد می شه .انگار نه انگار .می دونه هم داره چی کار می کنه.
بربری (58 سال، خانه دار): اینجا یا مواد فروشن یا ازارل و اوباشن یا پخش مشروبات الکی دارن
شادوار (47 سال، خانه دار): اینجا خیلی راحت مواد دست جوان ها میاد.خیلی راحت.الان چند تا خانه اینجاس که مواد می فروشن.
- مشکلات ناشی از شهروند درجه دو بودن
زنان ساکن در سکونت گاه غیر رسمی خود را نه به عنوان زن بلکه به عنوان یک شهروند، فردی درجه دو می بینند و از بی اعتنایی و نظارت سازمان های مرتبط نسبت به محل سکونت شان ناراضی اند. آنها خود را برای دریافت حقوق مدنی و فرصت‌های اجتماعی و اقتصادی صاحب حق می دانند اما به هنگام مقایسه با سایر شهروندان موقعیت خود را پست تر می بینند. یکی از این مسائل بی توجهی به مسائل امنیتی است و به طور خاص برخی از نبود نظارت و پیگیری بر امنیت محل سکونت و عدم پیگیری کلانتری محل برای رفع مشکلات شکایت دارند.
ریحانی (31 سال، خانه دار): موتورمون گم شد.رفتم کلانتری گفت ساعت اداری تموم شده بعد برگشتم خونه موتور رو دیدیم دزدرو دیدیم .یک خانمی هم سوارش بود.دوباره برگشتم کلانتری گفتم تو رو خدا این همه گشت ماشین موتور اینجاس بیایین پیگیری کنید.گفت ما کارمون رو بلدیم.ساعت کاری تمام شده.اگر همونجا می رفتن خوب بهتر بود.حالا الحمدالله موتورمون رو پیدا کردیم .ولی خوب زودتر.این همه اذیت نمی شدیم.
عرب زاده (39 سال، مطلقه، خانه دار ): مثلا یکی اومد زد به چشمم.الان یکسال و نیمه که دنبال منه و می خواد من باهاش باشم.غیر ممکنه من با یک مرد دیگه صحبت کنم و اون ببینه کتک می خورم.شاکی هم شدم اما دولت رسیدگی نمی کنه.
عدم توجه به تاریکی کوچه ها که خود زمینه بسیاری از خلاف ها را فراهم می کند.از دیگر دغدغه های زنان در محل زندگی شان است.
مزینی(29 سال خانه دار): من الان پنج ساله تو این منطقه هستم لامپ نداره. شب هوا تاریک می شه، می ترسم پامو از خونه بگذارم بیرون..هر چی گفتیم، رسیدگی نمی کنن
علاوه برآن وضعیت نامناسب و ناکافی آموزش در منطقه محل سکونت زنان از جمله نبود مدرسه برای ادامه تحصیل بزرگسالان، مدارس شلوغ در منطقه، عدم کیفیت مدارس، کمبود کلاس های آموزشی از جمله مسائلی است که زنان به آن اشاره می کنند.
مجاور (20 سال، مطلقه،آرایشگر و سرپرست خانوار): با اینکه کار دارم خیلی دوست دارم ادامه تحصیل بدم .اما تو این محل کلاس برای بزگسال نیست.بعد ادم بخواد بره اون سر شهر که ادامه تحصیل بده برای من سخته .اگر بخوام اون کار رو ادامه بدم باید این کار رو بگذارم کنار و درآمدی ندارم. اینجا اگر مدرسه باشه ادم راحت تر می تونه بره .یا من الان زبان انگلیسی به عنوان یک خانم ارایشگر یاد ندارم.رنگ هام رو که میخوام بگیرم.خیلی دوست دارم یاد بگیرم . اینجا کلاس نیست.
مزینی(29 سال خانه دار): دخترم امسال سال اولی هست مدرسه ها شلوغه. به خاطر کرونا مدارس تعطیله ولی اون یکی دوماهی که می رفتن تو هر کلاس 43 نفر بودن.
سرمدی(32 ساله، خانه دار) : تو این مناطق کلاس های تقویتی خیلی کمه..من کامپیوتر خیلی دوست دارم. کلاس کامپیوتر باشه، زبان باشه و کلاس های تقویتی درسی .
کادر نامناسب درمانی و عدم دسترسی به امکانات عمومی در محل از دیگر مشکلات زنان است.
قادری (42 سال، خانه دار): تو این منطقه ضعیف همه چی مثل موش ازمایشگاهیه.تو مدرسه هاش هم معلم های تازه کار رو می فرستن تا تجربه کسب کنه. دکتر هاش هم همینطور.دکتر های انچنانی نیستن.در حد اول مطب زدن.بهداشت و..همه چیز اینجوریه.یکجوریه که اینجا ازمایشی کار می کنن که مثلا اگر خوب باشه بعد برن یک جای دیگه
مزینی(29 سال خانه دار): من یک خرید کوچک می خوام بکنم تو این منطقه، اصلا نزدیک نیست باید خیلی مسافتی رو بری که به یک بازاری چیزی برسی.حتی دسترسی به یک عابر بانک نداریم و این دور و بر خیلی کمه.باید حتما بری تو حاشیه.
- مشکلات مربوط به سیاست های کلان کشور
زنان در بیان مشکلاتشان به مسائل بزرگ کشور اشاره داشتند و مشکلات موجود در زندگی شان را در پیوند با آن ها تبیین می کردند و یا خود این مشکلات را مشکل اصلی زندگی خود بیان کرده اند.یکی از این مشکلات گرانی اجاره بها خانه و آزادی روابط دو جنس زن و مرد است.
عرب زاده (39 سال، مطلقه، خانه دار ): دیگه کرایه خانه ها سر به فلک زده. جوری شده که امثال ماها نمی تونیم خانه برای خودمان بگیریم.اگر چند سال پیش می تونستیم با یک تومن خانه بگیریم.الان دیگه نمی شه .
زندگی مشترک مانند هر پديده ديگر، آسيب ها و آفت هاي خاص خود را دارد و يکي از آسيب هاي عمده زندگي مشترک، گرایش مرد به رابطه نامشروع است.به نظر زنان آزاد بودن روابط نامشرع در جامعه، مشکل برخی زنان است و این مساله باعث شده است زن در خانه خود نگران باشد.
خوشکلام (40 سال، خانه دار) : خودمون به خودمون رحم نمی کنیم.خانم های بی حجاب و خیابونی زیاد شدن.همسرم تو مغازه بوده و خیلی موقع ها میاد صحبت می کنه ،حالا همه چیز رو به من نمی گه و بدم میاد.خودشون میان می گن که صیغه بشن.این در بهترین حالت ممکنشه.. مثلا خودشون رو به مردها پیشنهاد می دن.. دیگه می گن ما از نظر جنسی دیگه ارضا می شیم.برای چی خودمونو گرفتارکنیم. همینم که زن داره دیگه برای زن ارزش قائل نیستن.منت زن رو نمی کشن. نازش خریدار نداره.می گن این نبود یکی از این بهتر.
بیکاری و درآمد پایین، گرانی و هزینه های بالا هم از مشکلات کلان است که در مواردی تبدیل به مساله اصلی برای زنان در زندگی شده است.
کاظمی(33 سال، خانه دار) : مشکل مالی دارم.با چهار صد تومن زندگی کردن خیلی سخته به خدا با دو تا بچه.با همین مریضی.دیسک کمردارم.
ریحانی(31 سال، خانه دار): به خاطر بیکاری جوان ها، جنس ها گرونه.ادم های ضعیف تر رو سعی می کنن خفت گیری کنن.دزدی کنن و این باعث می شه امنیت کم بشه
کبیری (60 سال، خانه دار ) : اگر پول باشه که اینقدر ناراحتی نداره.جوان داریم و رخت و لباس می خوان و هزار چیز می خوان دیگه
محمدی (25 سال، خانه دار) : مشکلات مالی خیلی دارم.سه تا خواهر شوهرم با ما زندگی می کنن.خیلی اذیتم.. دخل و خرجمون به هم نمی رسه.مثلا تو یک جمع فامیل می رم بقیه بهتر از ما هستن.زیاد بهمون محل نمی دن.این خیلی اذیتم می کنه.با هم صحبت می کنن. متوجه می شم که دارن در مورد من صحبت می کنن ومی خندن. مثلا می گن چرا برای خودش هیچی نمی گیره.یا شنیدیم که می گن این هیچ وقت کسی رو نمی گه خونه اش بیاد.نمی تونم دعوت کنم..خوب باید ازش پذیرایی هم بکنی دیگه .اینجوری نمی شه الکی بهش بگی بیاد خونه.الان که جشن تولدی یا عقدی چیزی می شه.محل نمی دن اصلا.ما رو دعوت نمی کنن.بزرگترین مشکلم همین وضعیت مالیمونه که خیلی ضایع اس
مزینی(29 سال خانه دار): سر همین مسائل اقتصادی مشکل داریم.کارش ازاده خیاطیه.یکجوریه که هر چی بیشتر سرکار باشه، بیشتر کار کنه ،به همون اندازه درامدش بیشتر می شه. شوهرم هفت صبح از خونه می ره بیرون دو شب میاد خونه.خوب تو همون تایمی که دو شب میاد بچه ام خوابه.باباش رو نمی بینه.از یک طرف من عصبی می شم برای دیر اومدنش.برای اینکه بچه ام باباش رو نمی بینه.خوب توقع دارم به اندازه ای که کار می کنه درامدش بالاتر باشه خوب نیست.این جور مسائل فشار عصبی هم داره .الان مشکلات اقتصادی اینقدر زیاد شده که مشکلات دیگه مون رو فراموش کردیم.همش تا میام فکر کنم قسط اینجا و قسط اونجا .این خونه ای هم که خریدیم همش قسط بوده.یعنی واقعا دیگه این مشکلات اقتصادی اینقدر فشار اورده می گیم همین ها حل بشه و دیگه بقیه رو ولش کن و هیچی نمی خوایم.
عرب زاده (39 سال، مطلقه، خانه دار ) :الان دو شب بچه من داره گریه می کنه.باور کنید می ترسم ببرمشان دکتر.چون خرج دکتر سر به فلک می زنه.
زنانی که هیچ درآمد وحمایتی دریافت نمی کنند کسانی هستند که بی پناهی را تجربه می کنند و این بی پناهی آغاز بسیاری از مشکلات آنهاست
عرب زاده (39 سال، مطلقه، خانه دار ): بدبخت اون زنی که مثل من هیچی نداره.نه درآمدی.نه شغل درستی که درامدی داشته باشه .نه کس و کاری که بهش کمک کنن.نه سرپناه درستی.می خواد چی کار کنه؟ مجبوره از این خانه به ان خانه پناه بیاره.تو پاتوق های گروهی باشه .الان سه چهار نفر رو می شناسم که دارن تن فروشی می کنن.در همین حین که خدا بهم بچه داده.بچه ام رو دلم نیومد بندازم بیرون.دارم خودم بزرگ می کنم.اما برای شناسنامه اش موندم.الان یک یارانه نمی تونم بگیرم.هر دری می زنم می گن نمی شه.
به طور خلاصه آنچه با عنوان مشکلات زنان در قلمرو عمومی زندگی، آمد در جدول زیر نشان داده شده است.
جدول 2: واحدهای معنایی و مقوله های اصلی تجارب زنان از مشکلات در قلمرو عمومی
مفهوم |
| مقوله های اصلی | واحدهای معنایی |
قلمرو عمومی زندگی
|
روابط محلی و همسایگی | عدم احساس امنیت در محل | دزدی از خانه و ماشین در محل،وجود معتاد و شبگرد درمحل،ترس از همسایه،خفت گیری،چیب بری،مزاحمت مردها و پسرهای جوان،عربده کشی، دست درازی به فرزند دختر،وجود خلافکار در محل |
طرد توسط همسایه ها | بهانه گیری و نپذیرفن به عنوان ساکن و همسایه در محله،برقراری رابطه سرد با دیگران،عدم اعتماد به همسایه جدید در محل،برقرار نکردن رابطه با همسایه جدید | ||
فشاراجتماعی و برچسب زنی | ازدواج و خواستگاری فرزند، پوشش زنان،متلک گوی برای دیر ازدواج کردن دختر،کنجکاوی و دخالت در زندگی،مقصر دانستن زن/ دختر به عامل مشکلات،انتظار زیاد از زن،ارزش قائل نشدن برای زن | ||
آزار و بی مسئولیتی همسایه ها | بحث و دعوای همسایه،دعوای خانوادگی همسایه ها در خیابان،کنجکاوی از امور خصوصی زندگی، دعوای بین همسایه ها،بی مسئولیتی همسایه در تعمیر خانه و آسیب زدن به خانه های مجاور،بدرفتاری و اذیت فرزند مریض توسط بچه های همسایه | ||
فروش آزادانه و دسترسی آسان به مواد مخدر | فروش مواد مخدر،پخش مشروبات الکلی، دسترسی راحت به مواد مخدر | ||
شهروند درجه دو | بی توجهی به مسائل امنیتی | عدم پیگیری کلانتری محل برای رفع مشکل،عدم نظارت بر ناامنی در محل،عدم توجه به تاریکی کوچه ها | |
وضعیت نامناسب و ناکافی آموزش،کارد درمانی و امکانات عمومی محله و | نبود مدرسه برای ادامه تحصیل بزرگسالان،مدارس شلوغ در منطقه، عدم کیفیت مدارس، کمبود کلاس های آموزشی، نبود کارد درمان خوب و حرفه ای، عدم دسترسی به بازار و بانک | ||
سیاست های کلان کشور | بیکاری و مشکلات اقتصادی و در آمد پایین و گرانی اجاره خانه و تورم و مخارج بالا | مشکلات مالی و هم وزن نبودن دخل و خرج، پرجمعیت بودن خانواده و عدم کفاف زندگی، متلک گویی و مسخره کردن فامیل به دلیل درامد پایین، عدم برقراری رابطه با فامیل به دلیل وضعیت اقتصادی نامناسب، کار زیاد و درآمد کم، بالا بودن اجاره ها در مقایسه با سال های قبل، عدم مراجعه به دکتر به دلیل مخارج بالا | |
آزاد بودن روابط نامشروع در جامعه | بی حجابی زنان،رواج پیشنهاد زنان به مردان برای برقراری رابطه، | ||
بی پناهی زنان بی درآمد | نداشتن سرمایه و حامی، تن فروشی زنان برای داشتن حامی |
بحث و نتیجه گیری
مشکل مفهومی نسبی است و در ارتباط با اشخاص و بسته به هنجارها و ارزش ها، زمان و مکان و فرهنگ جوامع متفاوت است و به طرز تلقی افراد از مشکل بر می گردد.در این تحقیق زنان مسائل خود را واقعی می پنداشتند و مصادیقی را برای آن بیان می کردند و باور داشتند که این مسائل کیفیت زندگی آنها را تحت تاثیر قرارداده است. به زعم هاردینگ هر گروه با توجه به موقعیت ساختاری اش در نظم اجتماعی، اشکال مختلفی از ستمدیدگی و استثمار را تجربه کرده وجهان را به شیوه ای متفاوت از لحاظ پدیدارشناختی تجربه می کند.این نوع خاص زندگی به آن گروه اجازه دیدن ویژگیهایی از جهان را می دهد که برای سایر گروه ها پوشیده، نامرئی و یا صرفاٌ مقعطی و در درجه دوم اهمیت باقی می ماند(هاردینگ ،2004 : 145).تحقیق حاضر با انجام مصاحبه بر روی بیست و پنج نفر از مشارکت کنندگان زن، تلاش کرد از خلال روایت هایی که زنان از تجربه های زیسته خود داشتند، واقعیت موجود در این گروه ازجامعه را نشان دهد.نتایج تحلیل پدیدارشناختی تجربی از زنان ساکن در خارج از متن شهر نشان داد مشکلات زنان در دو قلمرو جداگانه از زندگی خصوصی وعمومی آنها است که در متن حاضر به تفصیل تشریح شد.
تجربه های تکان دهنده زنان نشان می دهد که همسرانشان به دلیل اشتغال به کار و یا بی مسئولیتی در امور زندگی مشترک، آنچنان نقشی در خانه ندارند.زنان هویت خود را در همسری و عموماً مادری بازنمایی می کنند و عموماً از زندگی خود لذتی نمی برند.آنها مسئولیت های سنگین خانوادگی را با توجه به جایگاه و نقشی که در خانواده دارند(اعم از همسری، مادری، خانه داری و حتی تیماردار و شاغل)، می پذیرند اما همزمان دچار تسلیم و تقدیر گرایی، تکیه و وابستگی به پدر و همسر و پسر، خودکم بینی و پایین بودن سطح سواد هستند.زنان دچار عدم مهارت در برقراری ارتباط، احساس عدم درک در رابطه متقابل،نگرانی و ناامیدی و بالاخره تحت پرخاشگری وتوهین لفظی و تحقیر و خشونت جسمی و روانی هستند و همواره نوعی رنج دائمی و سرخوردگی را در درونشان احساس می کنند.مشکلات زنان در قلمرو زندگی عمومی یا به روابط محلی و همسایگی برمی گردد یا احساسی است که زنان به عنوان شهروند درجه دو دارند و یا مشکلات خود را در پیوند با سیاست های سطح کلان یا ملی کشور می بینند.ازجمله این مشکلات عبارتند از: بی اعتمادی به دولت، محروم بودن از حمایت های لازم، عدم احساس تعلق به محل زندگی، آزار و بی مسئولیتی همسایه ها و عدم برقراری ارتباط با همسایه، پایین بودن میزان درآمد، فشار اجتماعی و برچسب زنی، نبود امنیت در محل زندگی، فروش آزادانه و دسترسی آسان به مواد مخدر، تورم و گرانی، بیکاری و عدم ثبات شغلی و...
علیرغم اینکه زنان در قلمرو خصوصی بیش از قلمرو عمومی حضور دارند،نتایج تحلیل حاضر موید آن است که در هر دو قلمرو عمومی و خصوصی زندگی زنان، ویژگی ها و شاخص های مهم فرهنگ فقر مشهود است و آنگونه که از نتایج پیداست فرهنگ فقر و نابسامانی در تمام عرصه های فردی و خانوادگی و محلی و اجتماعی و اقتصادی زنان وجود دارد.فقر و حاشیه نشینی و بی قدرتی مضاعف ناشی از جنسیت،احتمال قرار گرفتن در دایره فقر را افزایش می دهد و زنان را بیش تر مستعد آسیب دیدگی می کند و این درحالی است که زن آسیب دیده نیز روز به روز به فقر بیشتر و طرد اجتماعی دچار می شود.با این توضیح که زنان از یک طرف به سبب حاشیه نشینی و محرومیت از امکانات مادی و غیر مادی جامعه بزرگتر و از طرف دیگر به خاطر محدودیت ها و تبعیض هایی که مردان علیه شان اعمال می کنند،بی عدالتی و تبعیض های حاشیه نشینی را به صورت مضاعف تحمل می کنند.
با توجه به مضامین استخراج شده به نظر می رسد فقر زنان علیرغم اهمیت مباحث مالی درزندگی شان و تنگناهایی که به سبب نبود پول دچار شده اند، به مراتب فراتر از فقر مادی و مساله تامین امکانات ضروری زندگی است و شامل جنبه های وسیع تری چون دسترسی به فرصت ها،محرومیت از حق انتخاب، اتکا به خود، اعتماد به نفس و... نیز می شود. زنان به خاطر زن بودن بیشتر در معرض فقر قرار دارند.این فقر زنان فقط جنبه اقتصادی ندارد، بلکه جنبه های روانی و اجتماعی فقر زنان نیز مهم اندکه نظریه فرهنگ فقر برآن تاکید می کند یعنی اهمیت جنبه های غیر مادی فقر.با توجه به نتایج بدست آمده این موضوع روشن می شود که توزیع قدرت در خانواده نابرابر بوده و اساساً مناسبات برابر قدرت بین اعضاء وجود ندارد.در این مکان زنان به نسبت مردان دسترسی کمتری به منابع مالی، پایگاه اجتماعی، قدرت و فرصت برای خویشتن یابی در اجتماع دارند و آنگونه که نظریه پردازان فمنیست نیز باور دارند، در خانواده زنان مطیع اند و نقش هایشان از پیش تعیین شده است.آنان بر این باورند که دو ساختار بسته از تابعیت و فرمان برداری زنان در خانواده وجود دارد(ابوت و والاس، 1993: 35).در نظریه بلاد و ولف هم که به نظریه منبع معروف است،به این مطلب تاکید شده است که توازن قدرت در تصمیم گیری به طرف فردی خواهد بود که با اهمیت ترین منابع را در اختیار دارد(قندهاری، 1382؛ 21 و 22). بلاد و ولف معتقدند که تعادل و توازن قدرت در تصمیم گیری ها در خانوده به نفع کسی است که منابع بیشتری را به خانه می آورد.هر چه منابعی که فرد در اختیار دارد بیشتر باشد، از قدرت بیشتری برخوردار است و چنین فردی حق دارد تصمیمات مهمی را که بر کل خانواده تاثیر می‌گذارد اتخاذ کند(زنجانی زاده و همکاران،1391 ، به نقل از موحد و دیگران،1384).
نتایج بدست آمده هم گویای آن است که در خانواده زنان مورد مصاحبه، مرد صاحب قدرت و زن فاقد قدرت است.نکتة قابل توجه دیگر آن است که زنان علاوه بر بازگو کردن مشکلاتشان،آن را تبیین هم می کردند.آنگونه که از نتایج برمی آید در تبیین ،رویکرد زنان به مسائل جزمی است و آن را حل نشدنی می دانند و به گونه ای تقدیر گرایانه در برابر آن تسلیم شده و سازش می کنند.زنان کمتر متوجه بعد اجتماعی مسائل می شوند و حتی مسائلی را که در نظام فرهنگی و اجتماعی و ساختاری جامعه ریشه دارد، در بسیاری از موارد برای آن ها مساله ای شخصی و خانوادگی است.
منابع
- آورزمانی،حمید؛حمیده صفایی نبات(1398).احساس ناامنی در تجربه زیسته زنان حاشیه نشین شهری(مطالعه موردی سکونت‌گاههای حاشیه‌ای جنوب شهرستان شهریار).جامعه فرهنگ رسانه دوره 8. شماره 32.صفحه 160-135
- ابراهیم زاده،عیسی؛ فرامرز بریمانی؛ یوسف نصیری(1383).حاشيه نشيني؛ اهنجاري هاي شهري و راهكارهاي تعديل آن مورد شناسي.كريم آباد زاهدان.جغرافیا و توسعه.دوره 2.شماره 3.صفحه 143-121
- اباذری، یوسف؛ سهیلاصادقی فسایی؛ نفیسه حمیدی(1387).احساس ناامنی در تجربه زنانه از زندگی روزمره، پژوهش زنان،دوره 6، شماره 1.صفحه 103-75
- برناردز، جان(1384).درآمدی به مطالعات خانواده، ترجمه:حسین قاضیان، تهران: نشر نی
- بلیکی، نومن(1384).طراحی پژوهش های اجتماعی. ترجمه حسن چاوشیان.تهران.نشر نی
- رفیعی، حسن؛ سعید مدنی قهفرخی؛مروئه وامقی(1387).مشکلات اجتماعی در اولویت ایران.مجله جامعه شناسی ایران. دوره 9 شماره 1و 2 .صفحه 208-184
- رفیعی، حسن(1380).مشكل اجتماعي: دستور كار نظام رفاه اجتماعي.رفاه اجتماعی.دوره 1.شماره 1.صفحه 33-5
- زنجانی زاده اعزازی، هما؛ نادر صنعتی؛ فریال اسماعیلی یزدی(1391).سنجش میزان قدرت تصمیم گیری زنان در خانواده و عوامل موثر برآن.فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات.سال 8.شماره 26.صفحه 25-11
- سهراب زاده، مهران(1389)، فرهنگ نامه آسیب های اجتماعی تهران: انتشارات جامعه شناسان
- شالچی،سمیه؛ صفیه قلی زاده(1397).تجربه ی طرد اجتماعی زنان در سکونت‌گاههای غیررسمی(مورد مطالعه: محله ی اسلام آباد تهران). مطالعات جامعه شناختی شهری. سال 8. شماره 27.صفحه 31-1
- صدیق اورعی،غلامرضا؛مهدیه باقری؛ احمد فرزانه؛ سیده شیوا محمدی(1399).مبانی جامعه شناسی(مفاهیم و گزاره های پایه). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
- عنبری، موسی؛سارا بقایی(1393).ارتباط فرهنگ فقر و آسيب گرايي زنان حاشيه نشين شهري(مورد مطالعه:منطقه ديزج شهر همدان).توسعه روستایی.دوره 6. شماره 2.صفحه 209-232
- عبداللهی،محمد(1383).طرح مساله اجتماعی در ایران: اهداف و ضرورت، مسائل اجتماعی ایران، تهران: نشرآگه
- قربانی،رسول؛ امید علی خوارزمی؛نعمیه ترکمن نیا(1398).تحلیل تأثیر عوامل اقتصادی-اجتماعی بر شکل گیری و گسترش سکونت‌گاههای غیررسمی کلان شهر مشهد.پژوهش های جغرافیایی انسانی.دوره 51.شماره 2 .صفحه 385-373
- قاسمی نژاد، ابوذر؛ حامد حسنوند(1400).تجربه حاشیه‌نشینی و سلامت اجتماعی زنان(مطالعه‌ای کیفی در بین زنان حصارامیر پاکدشت).فصلنامه علمی مطالعات امنیت اجتماعی.دوره 12.شماره 66.صفحه 55-37
- قاسمی، سیدرامین؛ نادر رجبی گیلان؛ سهیلا رشادت(1392).سنجش کیفیت زندگی مرتبط با سلامت در زنان مناطق روستایی کرمانشاه و برخی عوامل مرتبط با آن.مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران.جلد23.شماره 109.صفحه 181-173
- قندرهاری، پردیس(1382).زن و قدرت.تهران:معاوت پژوهشی پژوهشکده مردم شناسی
- گال،مردیت،بورگ،والتر و جویس،گال (1384).روش های تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روانشناسی.(جلد اول). مترجمان: احمدرضا نصر، حمید رضا عریضی، محمود ابوالقاسمی و همکاران. تهران: سمت و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
- میرحسینی،زهرا؛زهرا بوربور؛مرضیه صمصامی؛نیزه احمدی؛زینب اختری(1399).چالش های زندگی روزمره زنان حاشیه نشین شهر تهران(مطالعه کیفی).مطالعات راهبردی زنان.دوره 22.شماره 89.صفحه 36-7
- محمدپور،محمد(1392).روش تحقیق کیفی.ضد روش.منطق و طرح در روش شناسی کیفی.تهران.نشر جامعه شناسان
- نقدی،اسداله؛صادق زارع(1392).مطالعه نگرش ها و رفتارهاي اجتماعي- فرهنگي زنان حاشيه نشين(مورد مطالعه: شهرک سعدي شيراز). مطالعات جامعه شناختی شهری. دوره 3.شماره 9.صفحه96-67
- نقدی،زارع؛صادق زارع(1390).مطالعه تطبیقی مسائل زنان حاشیه نشین به منظور مدیریت آسیب های اجتماعی فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت انتظامی.دوره 6.شماره 4.صفحه 579-553
- Abbott, p; Wallace, c. (1993), sociology (feminist perspective). Routledge London.
- Abala, Elizabeth, Challenges Facing Income Generating Women Groups In Informal Settlements: A Study Of Selected Women Groups In Kibera, December, 2013, http://ir-library.ku.ac.ke/handle/123456789/13876
- Bounds, Michael (2004) Urban Social Theory (City, Self and Society), New York: Oxford University Press.
- Balsam Ahmad, Fouad M. Fouad, Shahaduz Zaman & Peter Phillimore, Women’s health and well-being in low-income formal and informal neighbourhoods on the eve of the armed conflict in Aleppo, International Journal of Public Health volume 64, pages 75–82 (2019)Cite this article
- Hindin, Micelle J. (2007) "role theory" in George Ritzer (ed.) The Blackwell Encyclopedia of Sociology, Blackwell Publishing, 2007, 3959-3962
- Hughes, Katherine and Elisabeth Wickeri, A Home in the City: Women's Struggle to Secure Adequate Housing in Urban Tanzania, 34 Fordham Int'l L.J. 788 (2011(Available at: https://ir.lawnet.fordham.edu/ilj/vol34/iss4/5
- Harding.sandra (2004).”Standpoint Theory as a site of Political , Philosophic and Scientific Debate “ in Sandra Harding (ed) (2004) The Feminist stand point theory Reader : London ana NY:Routledge.
- Henderson, K. A., Hodges, S., & Kivel, B. (2002).Context and dialogue in research on women and leisure. Journal of Leisure Research, 34(3), 253-271
- Kakulu.L.P.Byme & K.Viitanen (2009) Phenomenological Research in Compulsory Land Acquistion and compensation , Proceedings of FIG (Fedration De Geometres).working week 2009.surveyors Key Role in Accelerated Development .4-8 May .Eilat.Israel.
- Manen, M.V (2007).Phenomenology of Practice. Phenomenology & Practice.Vol 1.No 1
- Oxfam, Women’s Empowerment Link (WEL), National Organization of Peer Educators (NOPE) and SITE Enterprise Promotion (SITE), Gender and Power Analysis in Nairobi Informal Settlements .Available at https://landportal.org
- Racher,F.E & S Robinson (2002).Are Phenomenology and Postpositivism Strange Bedfellow? Western Journal of Nursing Research.25(5).
- Samantha C. Winter, Lena Moraa Obara, Nathan Jason Aguilar, Laura Johnson, Breaking the Cycle: Women’s Perceptions of the Causes of Violence and Crime in Informal Settlements in Nairobi, Kenya, and Their Strategies for Response and Prevention, Journal of Interpersonal ViolenceFirst Published July 1, 2021 .https://doi.org/10.1177/08862605211028013
- Turner, J. H. (2012). Contemporary Sociological Theory. India: SAGE Publications.
- unwomen.org, UN-Habitat, 2003, Harsh realities: Marginalized women in cities of the developing world
- Ginette Azcona, Antra Bhatt, Sara Duerto, and Tanu Priya Uteng (2020) Harsh realities:Marginali Marginalized Women in Cities of The Developing World, Publishing entities: United Nations Entity for Gender Equality and the Empowerment of Women (UN Women); United Nations Human Settlements Programme (UN-HABITAT).
[1] Mathare
[2] Oxfam
[3] . Social violence
[4] . Psychological violence
[5] Psychological violence
[6] Economic violence