فرا روش پژوهشهای انجام شده در حوزه تاب آوری کلانشهرهای ایران
اسماعیل علی اکبری
1
(
استاد گروه جغرافیای دانشکاه پیام نور،تهران،ایران
)
شاه بختی رستمی
2
(
دانشیار گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه پیامنور، ایران
)
محمد وهابی
3
(
دانشجوی دکتری جغدافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
)
کلید واژه: تابآوری, تابآوری شهری, فرا روش, کلانشهرهای ایران,
چکیده مقاله :
تابآوری شهری میتواند به عنوان توانایی سازگاری سیستمها در برابر تغییرات، بدون فروپاشی در زمان سوانح مطرح گردد. تابآوری به دلیل پویا بودن واکنش جامعه در برابر مخاطرات، نوعی آیندهنگری است و به گسترش گزینشهای سیاسی برای رویارویی با عدم قطعیت و تغییر کمک میکند. امروزه تابآوری کلانشهرها بهعنوان یکی از چالش‌‌های بزرگ جهانی در قرن بیست‌‌ویکم تبدیل شده‌است؛ از‌‌این‌‌رو ضرورت و لزوم توجه به تابآوری کلانشهرها در دهه‌های اخیر جای خود را در ادبیات علمی کشور باز کرده است و در این زمینه تلاش‌های بسیاری در عرصه‌های پژوهشی در قالب رساله، پایان‌نامه، مقالات پژوهشی و همایشی صورت گرفته‌است. این مقاله، با هدف آسیب‌‌شناسی فرا روش پژوهشهای تاب آوری در مقیاس کلانشهرهای ایران صورت گرفته است. این پژوهش از لحاظ هدف، توسعه‌‌ای و از نوع تحلیل محتواست و بر مبنای روش، جزو تحقیقات کیفی است. از منظر روش جمعآوری اطلاعات در زمرۀ پژوهشهای اسنادی است. جامعۀ آماری پژوهش، پژوهشهای داخلی صورت‌گرفته در زمینۀ تابآوری کلانشهرهای کشور است که گزارش آنها در بانک اطلاعات نشریات کشور (Magiran) یا پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (SID) نمایه شده‌است. با استفاده از روش نمونهگیری هدفمند، تعداد 84 پژوهش مرتبط انتخاب شدند و مورد مطالعه قرار گرفتند. یافته‌‌های حاصل از فرا روش پژوهشهای انجام‌یافته، نشان داد که 96 درصد از پژوهشها دارای هدف که بیشتر در راستای توصیف آمار پایه انجام گرفته بودند، 60 درصد از آنها اتکاء صرف به سؤالات و در سوی دیگر، 77 درصد از پژوهشها فاقد فرضیه بودند که این به‌تنهایی یک نقطۀ ضعف اساسی به‌شمار میرود. حصول چنین نتایجی خود حاکی از نپرداختن طرح پژوهشگر به بنیانهای فلسفی و رویکردهای پژوهش است که ضروری است در پژوهشهای آتی با دقت بسیار بالا مورد توجه قرار بگیرد.
چکیده انگلیسی :
Urban resilience can be defined as the ability of systems to adapt to changes without collapsing during disasters. Due to the dynamic nature of society's response to risks, resilience is a type of foresight and helps to expand political choices to face uncertainty and change. Nowadays, the resilience of metropolises has become one of the great global challenges in the 21st century; Therefore, the need to pay attention to the resilience of metropolises has opened its place in the scientific literature of the country in recent decades, and many efforts have been made in the field of research in the form of dissertations, theses, research articles and conferences. This article has been made with the aim of meta-methodological pathology of resilience research in the scale of Iranian metropolises. In terms of the purpose, this research is developmental and of the content analysis type, and based on the method, it is one of the qualitative researches. From the point of view of the data collection method, it is among documentary researches. The statistical community of the research is the internal research conducted in the field of resilience of the country's metropolises, whose reports are indexed in the country's publications database (Magiran) or the scientific information database of academic jihad (SID). Using the purposeful sampling method, 84 related studies were selected and studied. The findings from the meta-methodology of the conducted researches showed that 96% of the researches had a purpose that was done mostly in line with the description of basic statistics, 60% of them relied only on questions and on the other hand, 77% of the researches lacked a hypothesis. Alone is considered a major weakness. Achieving such results indicates that the researcher's plan does not follow the philosophical foundations and research approaches, which must be taken into account in future researches with high accuracy.
Journal Research and Urban Planning ISSN (Print): 2228-5229 - ISSN (Online): 2476-3845
|
Spring 2021. Vol 12. Issue 44 |
Research Paper
Meta Analysis of the researches carried out in the field of resilience of Iranian metropolises
Abstract Nowadays, the resilience of metropolises has become one of the great global challenges in the 21st century; Therefore, the need to pay attention to the resilience of metropolises has opened its place in the scientific literature of the country in recent decades, and many efforts have been made in the field of research in the form of dissertations, theses, research articles and conferences. This article has been made with the aim of meta-methodological pathology of resilience research in the scale of Iranian metropolises. In terms of the purpose, this research is developmental and of the content analysis type, and based on the method, it is one of the qualitative researches. From the point of view of the data collection method, it is among documentary researches. The statistical community of the research is the internal research conducted in the field of resilience of the country's metropolises, whose reports are indexed in the country's publications database (Magiran) or the scientific information database of academic jihad (SID). Using the purposeful sampling method, 84 related studies were selected and studied. The findings from the Meta Analysis of the conducted researches showed that 96% of the researches had a purpose that was done mostly in line with the description of basic statistics, 60% of them relied only on questions and on the other hand, 77% of the researches lacked a hypothesis. Alone is considered a major weakness. Achieving such results indicates that the researcher's plan does not follow the philosophical foundations and research approaches, which must be taken into account in future researches with high precision.
|
Received Accepted: 2019/12/17 PP:
Keywords: Resilience, urban resilience, Meta Analysis, Iran's metropolises. |
Use your device to scan and read the article online
|
Citation:
DOI: 10.30495/jupm.2020.3969
|
Extended Abstract
Introduction
The occurrence of natural disasters is a repeatable phenomenon nowadays, which in some cases is accompanied by severe material and spiritual damages. For this reason, thinkers, academic specialists and planners are trying to take steps in order to reduce the damages of natural disasters by developing appropriate plans based on different approaches and models. One of these types of approaches is to examine the level of resilience against natural disasters. Resilience is a qualitative concept; because it emphasizes more on the subjective views of citizens; In other words, it mostly refers to the abilities and capacities of the city and citizens..
Methodology
This research is developmental in terms of purpose and qualitative research in terms of method. In terms of the nature of information and the method of analysis, it is part of content analysis research. From the point of view of the data collection method, it is among the documentary researches, and finally, based on the research method, it is among the qualitative researches that have been conducted using Meta Analysis. The sampling method was purposeful. The statistical community in this research, due to the widespread research of resilience in the urban sector, includes scientific-research articles that have only examined the issue of resilience at the scale of the country's metropolises from different aspects and perspectives. In the following, to determine the criteria for entering the studies into the meta-method, the criteria and the initial entry condition of having a topic or keyword related to resilience and the statistical community of those metropolises of the country were determined. Based on this, in this systematic review, all databases (websites such as academic jihad (Sid), humanities comprehensive portal (Ensani), Noormags, and national publications database (Magiran) and domestic publications were used in this systematic review. country were investigated. After searching in different databases, 84 related articles were identified, so that in order to select suitable and usable researches in the method of extrapolation, the articles were evaluated based on various parameters such as title, abstract, access, content and quality of the research methods and Finally, all the articles were selected to be carried out. In the following, Meta Analysis was used to answer the research question.
Results and discussion
The results of the analysis of the researches conducted in this article showed that 96% of the researches had a purpose, which were carried out mostly in line with the description of basic statistics, 60% of them relied only on questions, and on the other hand, 77% of the researches had no hypothesis. This alone is considered a major weakness. Achieving such results indicates that the researcher's plan does not follow the philosophical foundations and research approaches, which must be taken into account in future researches with high accuracy.
Conclusion
The strategy of 91% of the researches was survey, and on the other hand, only 2% of the articles were conducted with a qualitative strategy (purely descriptive) and with a development orientation in relation to metropolises. 80% of the studied articles had chosen a mixed approach to conduct the research. These combined studies with philosophical and intellectual reliance on the paradigm of pragmatism emphasized the combination of quantitative and qualitative (mixed) methodologies in all stages of the research and avoided the traditional quantitative-qualitative methodological opposition. Also, for this method, a detailed process has not been explained in most of the articles. On the other hand, 13% of the articles had set a quantitative approach to research and the field of practice, and most of these researches not only did not follow paradigm principles and logic, but were mainly summarized in the form of quantitative and statistical stereotypes. Subjects, methods, theories and statistics have been repeated, which has brought with it obvious popular results. These results show the lack of diversity in research methods in resilience research on the scale of the country's metropolises.
مقاله پژوهشی
فرا روش پژوهشهای انجام شده در حوزه تابآوری کلانشهرهای ایران1
چکیده امروزه تابآوری کلانشهرها به عنوان یکی از چالش‌‌های بزرگ جهانی در قرن بیست و یکم تبدیل شده‌است؛ از این رو ضرورت و لزوم توجه به تابآوری کلانشهرها در دهه‌های اخیر جای خود را در ادبیات علمی کشور باز کرده است و در این زمینه تلاش‌های بسیاری در عرصه‌های پژوهشی در قالب رساله، پایان‌نامه، مقالات پژوهشی و همایشی صورت گرفته‌است. این مقاله، با هدف آسیب‌‌شناسی فرا روش پژوهشهای تاب آوری در مقیاس کلانشهرهای ایران صورت گرفته است. اين پژوهش از لحاظ هدف، توسعه‌‌ای و از نوع تحلیل محتواست و بر مبناي روش، جزو تحقيقات کیفی است. از منظر روش جمعآوري اطلاعات در زمرۀ پژوهشهاي اسنادي است. جامعۀ آماري پژوهش، پژوهشهاي داخلي صورت‌گرفته در زمینۀ تابآوری کلانشهرهای کشور است که گزارش آنها در بانک اطلاعات نشريات كشور (Magiran) يا پايگاه اطلاعات علمي جهاد دانشگاهي (SID) نمايه شده‌است. با استفاده از روش نمونه‌‌گيري هدفمند، تعداد 84 پژوهش مرتبط انتخاب شدند و مورد مطالعه قرار گرفتند. یافته‌‌های حاصل از فرا روش پژوهشهای انجام‌یافته، نشان داد که 96 درصد از پژوهشها دارای هدف که بیشتر در راستای توصیف آمار پایه انجام گرفته بودند، 60 درصد از آنها اتکاء صرف به سؤالات و در سوی دیگر، 77 درصد از پژوهشها فاقد فرضیه بودند که این به‌تنهایی یک نقطۀ ضعف اساسی به‌شمار میرود. حصول چنین نتایجی خود حاکی از نپرداختن طرح پژوهشگر به بنیانهای فلسفی و رویکردهای پژوهش است که ضروری است در پژوهشهای آتی با دقت بسیار بالا مورد توجه قرار بگیرد.
|
تاریخ دریافت: 17/05/1398 تاریخ پذیرش: 06/10/1398 شماره صفحات: 74- 55
واژههای کلیدی: تابآوری، تابآوری شهری، فرا روش، کلانشهرهای ایران. |
از دستگاه خود برای اسکن و خواندن مقاله به صورت آنلاین استفاده کنید
|
استناد:
DOI:
[1] . مقالۀ حاضر مستخرج از رسالۀ دکتری با عنوان «سنجش و تحلیل فضایی تابآوری شهری در مناطق کلانشهری تهران؛ مطالعه موردی: منطقه 5» در رشتۀ جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه پیامنور، تهران، ایران، به راهنماییِ نگارندۀ اول و مشاورۀ نگارندۀ دوم است.
مقدمه:
امروزه، شهرها هستهی وجود انسانها هستند، بهطوری که در حال حاضر 54 درصد از جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی میکنند و انتظار میرود که این میزان تا سال 2050 به 80 درصد افزایش یابد (Wardekker et al, 2020: 1). این روند برگشتناپذیر شهرنشینی گسترده در جهان به سرعت در حال افزایش میباشد و ترکیبی از فجایع طبیعی و مخاطرات انسانساخت را برای شهرها به ارمغان آورده است (Al- Nammari & Alzaghal, 2014: 1). با این روند، امروزه سوانح طبیعی و غلبه بر مخاطرات محیطی برای جوامع شهری کشورهای در حال توسعه، به یک چالش کلیدی تبدیل شده است (Chiabrando et al., 2018: 153). وقوع بلایای طبیعی، امروزه به عنوان پدیدهای تکرارپذیر بوده که در برخی از موارد با آسیبهای شدید مادی و معنوی همراه است؛ به همین دلیل اندیشمندان، متخصصان دانشگاهی و برنامهریزان تلاش میکنند با مبنا قرار دادن رویکردها و الگوهای مختلف، با تدوین برنامهریزیهای مناسب در راستای کاهش خسارات بلایای طبیعی گام بردارند. یکی از این نوع رویکردها، بررسی میزان تابآوری در برابر بلایای طبیعی است. تابآوری مفهومی کیفی است؛ زیرا که بیشتر بر دیدگاههای ذهنی شهروندان تأکید دارد؛ بهعبارت دیگر، بیشتر بر توانمندیها و ظرفیتهای شهر و شهروندان اشاره دارد (Ramzanzadeh Lesboi, 2015). تابآوری شهری میتواند به عنوان توانایی سازگاری سیستمها در برابر تغییرات، بدون فروپاشی در زمان سوانح مطرح گردد. تابآوری به دلیل پویا بودن واکنش جامعه در برابر مخاطرات، نوعی آیندهنگری است و به گسترش گزینشهای سیاسی برای رویارویی با عدم قطعیت و تغییر کمک میکند. در این صورت، افزایش تابآوری در برابر سوانح میتواند به ایجاد افزایش ظرفیت سازگاری و معیشت پایدار جامعه منجر شود (Rafiian et al., 2009).
شايان ذکر است که نوع نگرش به مقولة تاب آوری و نحوة تحلیل آن، از يك طرف در چگونگی شناخت تاب آوری وضع موجود و علل آن نقشی كلیدی دارد و از طرف ديگر سیاستها و اقدامات تقلیل خطر و نحوة رويارويی با آن را تحت تاثیر اساسی قرار میدهد (Satterthwaite, 2020). در واقع هدف از اين رويكرد كاهش آسیب پذيری جوامع و تقويت توانايیهای مردم برای مقابله با خطرات ناشی از وقوع سوانح طبیعی است. امروزه، تابآوری در حوزه های گوناگون به ويژه در مديريت سوانح به کار گرفته میشود. چهارچوب طرح هیوگو در 22 ژانويه 2005 به تصويب استراتژی بینالمللی کاهش بحران سازمان ملل متحد (UNISDR) رسید، که خود حرکتی مثبت در اين زمینه محسوب می شود. از زمان تصويب اين لايحه قانونی، هدف اصلی برنامهريزی برای مخاطره و کاهش خطر بحران، علاوه بر کاهش آسیبپذيری به نحوی بارز به سمت تمرکز روی ايجاد تاب آوری در جوامع گرايش پیدا كرده است (Gonçalves et al , 2020). از همینرو، در سالهای اخیر، نهادها و آژانسهای فعال در زمینه کاهش سوانح، بیشتر فعالیتهای خود را بر دستیابی به جامعه تابآور در برابر سوانح متمرکز ساختهاند که در این میان، به دلیل خسارتهای وسیع و بيهنجاریهای گسترده اجتماعی، زمین لرزهها نسبت به سایر حوادث، اولویت بالاتری برای تقویت تاب آوری جوامع در برابر سوانح طبیعی دارند (Kara ırmak, 2010). با توجه به اینکه در کشور ایران کیفیت ابنیه و تجهیزات شهری از استاندارد مناسبی برخوردار نیست، در صورت رخ دادن بلایای طبیعی بسیار آسیبپذیر بوده و اثرات و پیامدهای جبرانناپذیری متحمل میشود. از طرفی با توجه به شرایط متنوع جغرافیایی و زمینشناختی آن در بخشهای مختلف، یک کشور مخاطرهآمیز بخصوص از نظر مخاطرات طبیعی قلمداد میشود (Sheikhi et al., 2016).
در این بین کلانشهرهای کشور از این قاعده آسیبپذیری ناشی از مخاطرات محیطی مسثتنی نیست (Langranshin et al., 2018). علاوه بر وجود گسلها، به دلایل متعددی مانند تراکم بالای جمعیت، شرایط خاص سکونتگزینی سکونتگاهها، ضعف مقاومت و تابآوری کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی، وضعیت نامناسب شبکههای دسترسی و خدمات، تمرکز اکثر مراکز اداری و اقتصادی، وجود بافتهای فرسوده و پر تراکم و موقعیت ویژه زمین شناسی، وقوع مخاطرات محیطی همه کلانشهرهای کشور را به شدت تهدید کرده و آن را در زمرهی مراکز حساس قرار میدهد. به هر جهت میتوان نتیجه گیری کرد که باوجود افزایش میزان تابآوری کلانشهرهای کشور در بازه زمانی 10سال گذشته، اما کماکان این میزان متوسط و کم ارزیابی شده و تا نقطه ایده آل فاصله زیادی وجود دارد. به طور خلاصه میتوان گفت که روند افزایش تابآوری در سالهای گذشته با شیوع بیماری کووید -19روند صعودی مطلوبی نداشته است. این مسیر تابآوری کلانشهرهای کشور را دشوارتر کرده است. در این میان اهمیت زمان و اقدامات پیشگیرانه مدیران و برنامهریزان شهری و در نهایت تابآوری آن بیش از پیش مشخص میشود (Sheikh Kazem Barzegari and Ahmad Moazzam, 2013).
در این راستا، با افزایش تعداد پژوهشهای صورت‌گرفته در زمینۀ تاب آوری کلانشهرهای کشور ایران در طی چند سال گذشته، چشم‌‌انداز و تصویر منسجمی از این مطالعات در طول این سال‌‌ها در دست نیست. در این بین، روششناسی در همۀ علوم، به‌خصوص در مطالعات شهری با توجه به گسترۀ آن، از اهمیت ویژهای برخوردار است. هدف از طرح شدن مباحث روششناسی پیدا‌کردن راه مناسب‌‌تر برای رسیدن به واقعیت است تا در پرتو آن، پژوهشهای علمی از خطا و لغزش مصون بمانند. از سوی دیگر، آنچه موجب میشود تا جوهرۀ علمی حیات پیدا کند، شناخت و درک عمیق روش‌‌شناختی پژوهشها است. با توجه به اهمیت روششناسی، هدف اصلی این مقاله آسیب‌‌شناسی فرا روش1 پژوهشهای تابآوری در مقیاس کلانشهرهای ایران از دیدگاه روششناسی است. همچنین سؤال اصلی مقاله، آسیبهای روش‌‌شناختی پژوهشهای مرتبط با تابآوری در مقیاس کلانشهرهای کشور در کدام حوزه‌‌ها است؟
یشینه و مبانی نظری تحقیق:
- تابآوری
مفهوم تابآوری در دهه‌های اخیر توجه بسیاری را به سوی خود جلب کرده است. بسیاری از علوم نظیر بیولوژی، اکولوژی، علوم جغرافیایی، جامعه‌شناسی و به طور فزاینده‌ای، اقتصاد، توجه خاصی به بحثهای رفتاری و عملکردی مدلهای پویای غیرخطی با ارجاع به بازخوردهای مثبت و منفی روابط، واکنشهای تلفیقی و یکپارچه و رفتارهای تطبیقی در این زمینه دارند (Zerbo et al, 2020). برابر متون واکاوی، واژة تابآوری اغلب به مفهوم «بازگشت به گذشته2» به کار میرود که از ریشة لاتینresilio به معنای «پرش به گذشته» گرفته شده است (Meerow & Newell, 2016). واژه (Resilience) در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﻐﺖ، ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺑﺎزﯾﺎﺑﯽ ﯾﺎ ﺑﻬﺒﻮد ﺳﺮﯾﻊ، ﺗﻐﯿﯿﺮ، ﺷﻨﺎوري و ﮐﺸﺴﺎﻧﯽ، ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻓﻨﺮي و ارﺗﺠﺎﻋﯽ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ واژهﻫﺎ رﺳﺎﯾﯽ و ﮔﻮﯾﺎﯾﯽ ﻻزم را ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻔﻬﻮم اﯾﻦ واژه ﻧﺪارﻧﺪ، ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎبآوري بهعنوان ﻣﻌﺎدل ﻓﺎرﺳﯽ اﯾﻦ واژه، اﺻﻄﻼح ﺑﻬﺘﺮ و ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮي اﺳﺖ (Satterthwaite, 2020: 143). واژه ﺗﺎبآوري را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺑﯿﺮون آﻣﺪن از ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﺨﺖ ﯾﺎ ﺗﻌﺪﯾﻞ آن ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮد. در واﻗﻊ ﺗﺎبآوري ﻇﺮﻓﯿﺖ اﻓﺮاد ﺑﺮاي ﺳﺎﻟﻢ ﻣﺎﻧﺪن و ﻣﻘﺎوﻣﺖ و ﺗﺤﻤﻞ در ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﺨﺖ و ﭘﺮ ﺧﻄﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮد ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ آن ﺷﺮاﯾﻂ دﺷﻮار ﻓﺎﺋﻖ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻠﮑﻪ ﻃﯽ آن و ﺑﺎ وﺟﻮد آن ﻗﻮيﺗﺮ ﻧﯿﺰ میگردد (Ronan et al, 2005: 3). در زمینه بوم‌شناسی، این کلمه در پی انتشار اثر اصلی هالوئینگ3 به نام تابآوری و پایداری سیستمهای اکولوژیکی در سال 1973رواج پیدا کرد (Bundschuh et al, 2017: 2575). سپس ادگر4 (2000)، در نظامهای اجتماعی، کارپنتر5 (2001)، در نظامهای انسانی– محیطی، برکیس6 (2003) در نظامهای اجتماعی– اکولوژیک، برنئو7و همکاران (2003)، در مدیریت بحران کوتاهمدت و تیرمن8 (1981)، در پدیدههای بلند مدت مانند تغییرات اقلیمی به کار گرفتند (Ritchie, 2007: 22).
مفهوم تابآوری برای اولین بار در اپیدمیولوژی (همهگیرشناسی) مورد استفاده قرار گرفت (Zhou, 2009: 22). بعد از آن در روانشناسی و در حال حاضر به یک واژه جدید رایجی در رابطه با شهرها و تغییرات آب و هوا تبدیل شده است. معمولاً تابآوری به توانایی پاسخگویی به اثرات گوناگون در رابطه با تغییرات آب و هوا که اجازه بهبودی، تندرستی، بازسازی و رشد را میدهد مطرح میشود. تیدبال و کرانسلی9 (2007)، به جای مفهوم تابآوری در دستگاههای تفکر این اجازه را میدهند تا تابآوری را در یک روش سیستماتیک مشاهده کنند و دو مفهوم مهم را از این دیدگاه پدیدار سازند. اول اینکه نشاط و یا تابآوری را در یک سیستم (و بعد از آن در شهر) ایجاد کنند که در تعادل بین "سیستم متمرکز و غیرمتمرکز" به کار رود (Karlinsky & Sarah, 2010: 7).
تابآوری به ظرفیتهای سیستمهای اکولوژیکی برای جذب اختلالات و نیز برای حفظ بازخوردها، فرآیندها و ساختارهای لازم و ذاتی سیستم اطلاق میشود (Folke, 2006: 438). یا شدت اختلالی که سیستم میتواند آن را جذب کند قبل از این که ساختار سیستم از طریق تغییر متغیرها و فرایندهایی که رفتار آن را کنترل میکنند، به ساختار متفاوتی تبدیل شود. ﺗﻮﺍﻧﺎﻳﻰ ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻳﺎ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻣﻌﺮﺽ ﺧﻄﺮ ﺍﺳﺖ ﺑﺮﺍﻯ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﻛﺮﺩﻥ ﺩﺭ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺁﻥ، ﺍﺟﺘﻨﺎﺏ ﻛﺮﺩﻥ ﺍﺯ ﺁﻥ، ﺟﺬﺏ ﻛﺮﺩﻥ، ﺩﺭ ﺧﻮﺩ ﺟﺎ ﺩﺍﺩﻥ (ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻰﺗﻮﺍﻧﺪ ﺗﺎ ﻳﻚ ﺳﻄﺤﻰ، ﺑﺤﺮﺍﻥ ﺭﺍ ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﺪ، ﺑﺪﻭﻥ ﺍﻳﻨﻜﻪ ﺩﭼﺎﺭ ﻓﺮﻭﭘﺎﺷﻰ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﺵ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺨﻮﺭﺩ) (ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻰﺗﻮﺍﻧﺪ ﻳﻚ ﺳﺮﻯ ﺍﺯ ﺗﺄﺛﻴﺮﺍﺕ ﺳﺎﻧﺤﻪ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺧﻮﺩ ﺟﺎﻯ ﺩﻫﺪ ﻭ ﺑﮕﻨﺠﺎﻧﺪ) ﻭ ﺍﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮﺍﻧﺪ ﺑﻪﺻﻮﺭﺕ ﻣﺆﺛﺮ ﻭ ﺩﺭ ﻳﻚ ﺯﻣﺎﻥﺑﻨﺪﻯ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺯﺳﺎﺯﻯ ﺍﻧﺠﺎﻡ دهد (Jabareen, 2014). تاکنون هیچ مجموعه ویژهای از شاخصها با چارچوبهایی سازمان یافته برای کمیسازی تابآوری سوانح به وجود نیامده است؛ با وجود این، در جامعه علمی، اجماعی وجود دارد مبنی بر اینکه تاب آوری، مفهومی چندجانبه و دارای ابعاد اجتماعی، اقتصادی، نهادی و کالبدی است. تابآوری دارای ابعاد اجتماعی، اقتصادی، نهادی و کالبدی است که تعاریف نظری آن به شرح جدول شماره (1) است:
[1] . Meta-study
[2] . Bouncing back
[3] . Holling
[4] .Adger
[5] .Carpenter
[6] . Berkes
[7] . Bruneau
[8] . Timmerman
[9] . Tidball and Krasney
جدول 1- تعریف ابعاد تابآوری
ابعاد | تعاریف نظری |
اجتماعی | از تفاوت ظرفیت اجتماعی، در بین جوامع به دست میآید. به عبارت دیگر ظرفیت گروههای اجتماعی و جوامع در بازیابی یافتن از یا پاسخ مثبت دادن به سوانح است. |
اقتصادی | واکنش و سازگاری افراد و جوامع به طوریکه آنها را قادر به کاهش خسارتهای بالقوه سانحه سازد که بیشتر قابلیت حیات اقتصادی جوامع را نشان میدهد. |
نهادی | حاوی ویژگیهای مرتبط با تقلیل خطر، برنامهریزی و تجربه سوانح قبلی است. در اینجا تابآوری بوسیله ظرفیت جوامع برای کاهش خطر، اشتغال افراد محلی در تقلیل خطر، برای ایجاد پیوندهای سازمانی و بهبود و حفاظت از سیستمهای اجتماعی در یک جامعه تحت تاثیر قرار میگیرد. |
کالبدی | اساساً ارزیابی واکنش جامعه و ظرفیت بازیابی بعد از سانحه نظیر پناهگاه، واحدهای مسکونی خالی یا اجارهای، و تسهیلات سلامتی میشود. |
منبع: Wardekker et al, 2020; Meerow, 2016
- ابعاد تابآوری
با توجه به مفهوم کلی تابآوری و تعریف‌های آن، رویکردهای تابآوری روشی برای درک نظامهای دینامیک، تعامل بین افراد و محیط، چگونگی سازگاری و انطباق جوامع با مخاطرات و سوانح طبیعی و تبیین ابعاد اجتماعی و برای درک موضوعات مربوط به وابستگی منابع به‌کار برده میشود(Angeler et al, 2018).
تابآوری اجتماعی: تابآوری اجتماعی به ظرفیت افراد برای یادگیری از تجربهها و شرکت آگاهانه در یادگیری در تعامل با محیط اجتماعی و فیزیکی اشاره دارد (Bundschuh et al, 2017: 2575).
تابآوری اقتصادی: تابآوری اقتصادی به شدت و میزان خسارت وارده، ظرفیت یا توانایی جبران خسارات و توانایی برگشت به شرایط شغلی و درآمدی مناسب، میزان سرمایهی خانوار و درآمدهای قابل تبدیل به سرمایه و اشتغال، وضعیت مسکن، میزان دسترسی به خدمات مالی، بیمه، کمک هزینهها و توانایی احیای دوباره ی فعالیتهای اقتصادی خانوارها بعد از یک سانحه، ارزیابی میشود (Rose, 2004: 307).
تابآوری نهادی: در این بعد ویژگیهای فیزیکی سازمانها از جمله تعداد نهادهای محلی، دسترسی به اطلاعات، نیروها و افراد آموزش دیده و داوطلب، پایبندی به دستورالعملهای مدیریت بحران، به هنگام بودن قوانین و مقررات، قوانین و مقررات بازدارنده و تشویقی به ویژه در امر ساخت و ساز مساکن، تعامل نهادهای محلی با مردم و نهادهای دولتی، رضایت از عملکرد نهادها، مسئولیتپذیری نهادها و نحوهی مدیریت یا پاسخگویی به سوانح نظیر ساختار سازمانی، ارزیابی میشود (Agarwal & Huan, 2018: 444).
دامنۀ مطالعات در زمینۀ تابآوری در دو دهۀ اخیر در بخش پژوهشهای خارجی و داخلی رو به فزونی است که در این رابطه به چند مورد از بروزترین آنها اشاره میشود.
قاسمی و همکاران (1402)، سنجش میزان تاب آوری کلان شهر اصفهان در برابر تغییرات اقلیمی با رویکرد نهادگرا پرداختهاند. نتایج این پژوهش نشان داد که شهر اصفهان در معرض تغییرات اقلیمی قرار دارد و با توجه به موقعیت قرارگیری آن در یک منطقه خشک و تغییر اقلیم آن به فراخشک در سالهای اخیر میتواند بر سیستم شهری و ساکنان آن اثرگذار باشد. هندی و همکاران (1399)، در پژوهشی به سنجش تابآوری زیستمحیطی در سطح محلات منطقه 14 تهران پرداختهاند. یافتههاي این تحقیق نشان از پایین بودن سطح تابآوري منطقه از جنبه زیستمحیطی حکایت داشت. لنگرنشین و همکاران (1398)، در مقالهای به سنجش شاخص کالبدی- محیطی تابآوری در بافت های شهری تهران (مطالعه موردی محلات تجریش، جنت‌آباد شمالی و فردوسی شهر تهران) پرداختهاند. نتایج این پژوهش بیانگر این بود که شهر تهران و محلات مورد بررسی از لحاظ متغیرهای کالبدی مهم مانند مقدار شریان‌های اصلی برای تخلیه‌های پیش از حادثه و تأمین مواد حیاتی پس از سوانح تابآوری بسیار ضعیفی دارد. حسین زاده دلیر و همکارانش (1398)، در مقالهای با عنوان"مروری بر مفهوم تابآوری شهری" مفهوم تابآوری را در شهر به سه شکل تعریف نمودند: تابآوری آیندهنگری برای توسعه ظرفیتهای احتمالی، تابآوری هم‌زمان برای مقابله با حوادث و تابآوری گذشته‌نگر، با تمرکز بر برگشت‌پذیری و بهبودی پس از سانحه. محمدی و پاشازاده (1396)، در پژوهشی با عنوان سنجش تاب آوری شهری در برابر خطر وقوع زلزله (شهر اردبیل) به سنجش میزان تاب آوری شهر اردبیل در برابر خطر وقوع زلزله پرداختهاند که نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که تابآوری شهر اردبیل در برابر زلزله کمتر از حد متوسط است، که این امر گویای شرایط نامناسب شهر از نظر تابآوری است.
ساتروتوییت1 و همکاران (2020)، در پژوهش به بررسی تابآوری در برابر تغییرات آب و هوا در سکونتگاههای غیررسمی در کشور زیمبابوه پرداختهاند. از جمله نتایج این پژوهش این بود که برای ارتقای تابآوری محدوده مورد مطالعه، اقدامات نظارت مستمر دولت و همکاری بین سایر نهادهای مدیریت شهری میتواند مقاومت در برابر خطرات مربوط به تغییرات آب و هوایی در این سکونتگاهها را کاهش دهد و به گروههای آسیبپذیر خدمت کند..
لی2 و همکاران (2020)، در مقالهای تحت عنوان مدلسازی دینامیک سیستم برای بهبود مقاومت شهری در پکن چین با هدف ساختن ابزاری برای توسعه و انعطافپذیری جامع و آگاهانه برای مدیران و برنامهریزان شهری برای حفظ وضعیت مطلوب بهرهبرداری از شهر و همچنین پاسخگویی مثبت به بحران پرداختهاند. نتایج این مقاله نشانگر این بود که رشد تابآوری در شهر پکن سه سال را پشت سر گذاشته است. شریفی و یاماگاتا3 (2016)، در ارزیابی تابآوری شهری و ابعاد و شاخص‌های آن به این نتیجه رسیدند که رویکرد تکاملی به تابآوری میتواند مبانی نظری مناسب‌تری را برای مفهوم‌سازی تابآوری شهری فراهم کند و آن را توانایی آماده‌سازی و برنامهریزی، جذب و رهبری و انطباق بیشتر با وقایع ناخواسته تعریف کردند. برنئو4 و همکاران (2004)، در تحقیقی با عنوان چارچوب ارزیابی کمی و بهبود تابآوری جوامع در برابر زلزله، یک چارچوب مفهومی برای تعریف تابآوری جوامع در برابر زلزله ارائه میدهند. این چارچوب مفهومی متکی بر اندازهگیری تابآوری و مشتمل بر «احتمال کاهش ویرانیها»، «کاهش پیامدهای ناشی از ویرانیها» و «کاهش زمان بازیابی و ریکاوری» است.
رُز5 (2004)، در تحقیق با عنوان تعریف و اندازه گیری تابآوری اقتصادی در برابر زلزله، به تجزیه و تحلیل تابآوری اقتصادی جوامع در برابر زلزله میپردازد و مشخص میکند عدم تعادل در تابآوری اقتصادی به رفتار افراد (نحوه تصمیمگیری)، بازار و اقتصاد کلان منطقهای بستگی دارد.
با مرور پیشینۀ پژوهشهای صورت‌گرفته در زمینۀ تابآوری شهری قوام‌بخش این فرضیه است که تا هم‌اکنون پژوهشی با فراروش، هم در مطالعات خارجی و هم داخلی صورت نگرفته‌است که نوآوری این مقاله محسوب میشود. همچنین از نتایج این نوع پژوهشها، داشتن چشم‌‌انداز و تصویر منسجمی از مطالعات تاب آوری در مقیاس کلانشهرهای کشور در طول سالهای اخیر، شناخت تناسب و درستي روش‌‌هاي تحقيق در مطالعات اوليۀ این مقالات و گشوده‌شدن دریچۀ گفتگوی روش‌‌شناختی در حوزۀ تاب آوری کلانشهرها است تا بتواند مهیا کنندۀ بستر مطالعات به سمت حوزه‌‌های بومی تاب آوری در ایران باشد.
مواد و روش تحقیق:
این پژوهش ازنظر هدف، توسعه‌‌ای و از حیث روش، تحقیق کیفی است. از‌لحاظ ماهيت اطلاعات و شيوۀ تحليل جزو تحقيقات تحلیل محتوا است. از منظر روش جمعآوري اطلاعات در زمرۀ پژوهشهاي اسنادي است و در نهايت بر مبناي روش پژوهش، جزو تحقيقات کیفی است كه با استفاده از روش فرا روش صورت گرفته‌است. روش نمونه‌‌گيري بهصورت هدفمند بود. جامعۀ آماری در این پژوهش، با توجه به گسترده‌بودن پژوهشهای تاب آوری در بخش شهری، شامل مقالات علمی است که از جوانب و دیدگاههای مختلف فقط به بررسی مسئلۀ تاب آوری در مقیاس کلانشهرهای کشور پرداختهاند. در ادامه برای تعیین معیارهای ورود مطالعات به فرا روش معیار و شرط ورودی اولیۀ دارا بودن موضوع یا کلید واژه مرتبط با تاب آوری و جامعۀ آماری آن کلانشهرهای کشور تعیین شد. بر این اساس در این بررسی نظام‌‌مند برای دستیابی به داده‌‌های پژوهش، تمامی پایگاههای اطلاعاتی (تارگاه‌‌‌هایی چون جهاد دانشگاهی (Sid)، پرتال جامع علوم انسانی (Ensani)، پایگاه مجلات تخصصی نور (Noormags) و پایگاه نشریات کشور (Magiran) و نشریات داخلی کشور مورد بررسی قرار گرفتند. پس از جستجو در پایگاههای مختلف تعداد 84 مقاله مرتبط شناسایی شد؛ به‌‌طوری‌‌که برای انتخاب پژوهشهای مناسب و قابل‌استفاده در روش فراروش مقالات براساس پارامترهای مختلفی مانند عنوان، چکیده، دسترسی، محتوا و کیفیت روشهای پژوهش مورد ارزیابی قرار گرفت و در‌نهایت تمام مقالات برای انجام انتخاب شد. در ادامه، برای پاسخگویی به سؤال پژوهش از روش فرا روش استفاده شده است. جهت فراروش در این تحقیق با توجه به نبودن چارچوب کامل، از چارچوب ترکیبی- ابداعی استفاده شده‌است. بیشتر عوامل مهم روششناسی، که در این پژوهش در نظر گرفته شده‌است با کمک چارچوب مورد استفاده در پژوهشهاي فرا روش قبل است (ترکیب مؤلفه‌‌هاي مهم روششناسی پژوهشهاي فرا روش) که در واقع اعتبار آنها در پژوهشهاي قبلی آزمون شده‌است. دو عنصر فراروش نیز با توجه به ماهیت و اهمیت مؤلفه‌‌هاي مورد‌نظر در تاب آوری شهری (تعداد منابع داخلی و خارجی مورد استفاده براي پژوهش و هدف آن) از ادبیات تحقیق مشخص و بهعنوان مؤلفه‌‌هاي جدید در فراروش در‌نظر گرفته شده است (عناصر ابداعی).
فرامطالعه چهار دستۀ اصلی دارد که در شکل (1) نشان داده شده‌است (Bench & Day, 2010: 488). فرا روش یکی از انواع روشهای فرامطالعه محسوب میشود و منظور از آن بررسی و نقد مؤلفه‌‌هاي مهم روششناسی پژوهشهاي انجام شده‌است. همچنین این روش تناسب و درستي روش‌‌هاي تحقيق در مطالعات اوليه را مورد بررسي قرار مي‌‌دهد (Ali Akbari et al., 2019). اين قسمت شامل تجزيه‌و‌تحليل رويكرد، روش‌‌هاي نمونه‌‌گيري، فرضيه‌‌ها، متغيرها، جامعه و نمونه و هر آنچه كه مربوط به بحث روش‌‌‌شناسي است، مي‌‌باشد.
[1] . Satterthwaite
[2] . Li
[3] .Yamagata
[4] . Bruneau
[5] . Rose
محدودۀ مورد مطالعه
قلمرو جغرافیایی این پژوهش 8 کلانشهر (تهران، مشهد، اصفهان، کرج، شیراز، تبریز، اهواز و قم) رسمی بالای یک میلیون نفر براساس سطح‌بندی جدید وزارت کشور است (شکل 2). براساس نتایج سرشماری سال 1395، کلانشهر تهران با 8 میلیون و 737 هزار و 510 نفر در مکان نخست قرار دارد و پس از آن مشهد با 3 میلیون و 372 هزار و 660 نفر قرار دارد. کلانشهر اصفهان نیز با 2 میلیون و 243 هزار و 249 در مکان سوم قرار داشته و کرج نیز در رتبۀ چهارم است. شهر شیراز نیز با یک میلیون و 869 هزار و 1 نفر در ردۀ پنجم و تبریز با یک میلیون و 773 هزار و 33 نفر در مکان ششم قرار دارد(Ali Akbari et al., 2019: 92). شهرهای اهواز و قم براساس نتایج سرشماری سال 1395 کشور در مکان‌‌های بعدی از‌لحاظ جمعیت قرار دارند (Iran Statistics Center, 2015).
شکل 1- قلمرو جغرافیایی کلانشهرهای کشور (ترسیم: نگارندگان، 1402)
بحث و ارائه یافتهها:
برای نظام‌‌مند‌کردن پژوهش بعد از شناسایی مقاله‌‌های علمی، برای هر کدام از آنها کدگذاری انجام شد؛ بنابراین در گام اول به بررسی تنوع موضوعی مقالات تاب آوری پرداخته شده است. نتایج این بررسی نشان داد که 52 درصد مقالات در موضوع تاب آوری شهری انجام گرفته‌‌اند (جدول 2).
جدول 2- تنوع موضوعی پژوهشهای تاب آوری در مقیاس کلانشهرها
موضوع | نویسندگان | تعداد | درصد | موضوع | نویسندگان | تعداد | درصد |
تاب آوری شهری | فرزاد بهتاش و همکاران، 1392؛ فنی و معصومی، 1395؛ آروین و همکاران، 1396؛ توکلی و همکاران، 1396؛ یزدانی و پاشازاده، 1396؛ ساسانپور و همکاران، 1396؛ صبحی و همکاران، 1397؛ گل چوبی دیوا و همکاران، 1397؛ لطفی و همکاران، 1397؛ محمود زاده و هریسچیان، 1397؛ اسمعیلپور و همکاران، 1397؛ ملکی و همکاران، 1397؛ شماعی و میرزازاده، 1398؛ امانپور و همکاران، 1398؛ اناری و همکاران، 1398؛ شماعی و همکاران، 1398؛ عباسی گوچانی و همکاران، 1398؛ امانپور و همکاران، 1398؛ خزاعی و همکاران، 1398؛ پاک اندیش و همکاران، 1398؛ لعلی و همکاران، 1398؛ نامجویان و همکاران، 1398؛ اسدزاده عزیزآبادی و همکاران، 1399؛ قاسمی و همکاران، 1399؛ آراسته و همکاران، 1399؛ پور حسن زاده و احمدی، 1399؛ شریفزادگان و رمضانی، 1399؛ باقرنژاد و عزیزی، 1399؛ اجزاء شکوهی و باغبان، 1399؛ صادقی و همکاران، 1399؛ محمودزاده و هریسچیان، 1400؛ بدرآذر و همکاران، ۱۴۰۰؛ محققی و همکاران، ۱۴۰۰؛ امانی و همکاران، ۱۴۰۰؛ رجایی و همکاران، ۱۴۰۰؛ علیزاده، 1400 ؛ استاد محمودنیا و همکاران، ۱۴۰۰؛ بشارتی و همکاران، ۱۴۰۱؛ حصارکی زاد و محمدخان، ۱۴۰۱؛ صالحی و همکاران، ۱۴۰۱؛ قائم مقامی و همکاران، ۱۴۰۱؛ سروشان و همکاران، ۱۴۰۱؛ هادیانی و همکاران، ۱۴۰۲ | 46 | 52 | تاب آوری اقتصادی | رضایی، 1392؛ پورمحمدی و همکاران، 1398؛ مشک سار و همکاران، 1398 | 3 | 3 |
تاب آوری کالبدی | رضایی و همکاران، 1394؛ پاشاپور و پوراکرمی، 1396؛ زنگنه شهرکی و همکاران، 1396؛ عشقی و همکاران، 1396؛ علیزاد و هنر ور، 1397؛ زیاری و همکاران، 1397؛ زیاری و همکاران، 1397؛ لنگرنشین و همکاران، 1398؛ نصیری هندخاله، 1398؛ پوراحمد و همکاران، 1398؛ روستایی و همکاران، 1398؛ تولایی و همکاران، 1398؛ نوری و همکاران، 1399؛ زواره و همکاران، 1399؛ رحیمی و همکاران، 1399؛ عبداله و همکاران، 1399؛ خیام باشی و همکاران، ۱۴۰۰؛ ژاله و چاره جو، ۱۴۰۰؛ گرجی و همکاران، ۱۴۰۰؛ نصر و عبدالعظیمی، ۱۴۰۱؛ لطیفی و همکاران، ۱۴۰۱؛ شوهانی و همکاران، ۱۴۰۱؛ امانی و همکاران، ۱۴۰۱؛ ملکی و حاجیپور، ۱۴۰۲؛
| 21 | 24 | تاب آو.ری نهادی | رضایی، 1392؛ جزاری و همکاران، 1398 | 2 | 2 |
تاب آوری اجتماعی | نیک مرد نمین و همکاران، 1393؛ رضویان و همکاران، 1396؛ دلاکه و همکاران، 1396؛ نورورزی و همکاران، 1396؛ منوریان و همکاران، 1397؛ معرب و همکاران، 1397؛ امانپور و همکاران، 1398؛ پورمحمدی و همکاران، 1398؛ جزایری و همکاران، 1398؛ مشک سار و همکاران، 1398؛ آروین، 1398؛ نوری و همکاران، 1399؛ حسینی و همکاران، 1399؛ مصورزاده و همکاران، ۱۴۰۰؛ حیدری و همکاران، ۱۴۰۰؛ پوراحمد و همکاران، ۱۴۰۱؛ | 16 | 18 | تاب آوری زیست محیطی | سلیمی تاری و همکارن، 1399 | 1 | 1 |
مجموع | - | - | - | 253 | 189 | 100 | |
[1] . تعداد کل مقالات مورد مطالعه در این پژوهش 84 تا میباشد. که 5 مورد آن مشترکا دو بعد را مورد بررسی قرار داده بودند که بخاطر دستهبندی موضوعی تفکیک شدند.
روند انتشار مقالات مورد مطالعه
اولین پژوهشهای تاب آوری در مقیاس کلانشهرهای ایران از سال 1392 صورت گرفته‌است که روند این مقالات تا سال 1402 سیر صعودی داشته‌است. از دلایل این امر میتوان نو بودن رویکرد تابآوری در ادبیات شهری کشور نسبت به سایر الگوهای و پارادایم‌‌های شهری عنوان کرد. از این تعداد مقالات حدود 2 درصد در سال 1392، 1 درصد طی سالهای 1393 تا 1395، 12 درصد در سالهای 96-1397 ، 24 درصد در سال 1398، 18 درصد در سال 1399، 14 درصد در سال 1400، 12 درصد در سال 1401و 2 در صد در سال 1402 انجام گرفته است. همچنین ازنظر محدودۀ مورد مطالعه، به‌ترتیب تهران (56 درصد)، تبریز (14 درصد)، اهواز (9 درصد)، شیراز (6 درصد)، اصفهان (6 درصد)، مشهد (5 درصد)، کرج و قم هر کدام (2 درصد) از این پژوهشها را به خود اختصاص داده‌‌اند (جدول 3).
جدول 3- روند انتشار مقالات در مجلات مختلف
سال | تعداد | درصد | محدودۀ مورد مطالعه |
1392 | 2 | 2 | تهران (مورد 1)، تبریز (1 مورد) |
1393 | 1 | 1 | تهران (مورد 1)، |
1394 | 1 | 1 | تهران (مورد 1) |
1395 | 1 | 1 | تهران (مورد 1) |
1396 | 10 | 12 | تهران (8 مورد)، اصفهان (1 مورد)، تبریز (1 مورد) |
1397 | 10 | 12 | تهران (5 مورد)، تبریز (2 مورد)، اهواز (1 مورد)، شیراز (1 مورد) و قم (1مو.رد) |
1398 | 20 | 24 | تهران (9 مورد)، تبریز (4)، اهواز (3 مورد)، مشهد (2 مورد)، شیراز (1 مورد)، کرج (1 مورد) |
1399 | 15 | 18 | تهران (10 مورد)، مشهد (2 مورد)، شیراز (2 مورد)، کرج (1 مورد) |
1400 | 12 | 14 | تهران (5 مورد)، تبریز (3 مورد)، اصفهان (2 مورد)، قم (1 مورد)، اهواز (1 مورد) |
1401 | 10 | 12 | تهران (6 مورد)، اهواز (1 مورد)، تبریز (1 مورد)، شیراز (1 مورد)، اصفهان(1 مورد) |
1402 | 2 | 2 | اصفهان(1 مورد)، اهواز (1 مورد) |
جمع | 84 | 100 | تهران (56 درصد)، تبریز (14 درصد )، اهواز (9 درصد)، شیراز (6 درصد)، اصفهان(6 درصد)، مشهد(5 درصد)، کرج (2 درصد)، قم (2 درصد) |
روششناسی مقالات در مجلات علمی مختلف
به‌منظور کالبدشکافی پژوهش و تحلیل عناصر بنیادین ساختار روششناسی آنها از چارچوب ابداعی که در روش تحقیق مقاله نیز به آن اشاره شده‌بود، استفاده شد که در جدول (3)، اطلاعات آن آورده شده‌است. نتایج حاصل از فرا روش پژوهشهای انجام‌یافته نشان میدهد که 96 درصد از پژوهشها دارای هدف بودند که بیشتر در راستای توصیف آمار پایه انجام گرفته‌‌اند. در ادامه، 60 درصد اتکاء صرف به سؤالات و در سوی دیگر، 77 درصد پژوهشها فاقد فرضیه بودند. ایـن شـرایط در حالی است که سؤالات و فرضیههای پژوهش از مهم‌ترین عناصر تشکیل‌‌دهندۀ پـژوهش‌‌های کیفی و کمّی محسوب می‌‌شوند. همچنین برای تأیید یا رد این فرضیه‌‌هاست که پژوهشها انجام میگیرد و حصول چنین نتایجی خود حاکی از نپرداختن طرح پژوهشگر به بنیانهای فلسفی و رویکردهای پژوهش است.
با توجه به بررسی روش تحقیق مقالات، تمام مقالات داراي بخش روششناسی تحقیق بودند که دلیل این امر ساختار مجلات بود؛ تقریبا ً5 درصد از مقالهها فاقد آن بودند. در این امتداد، بررسی ساختار روششناسی مقالهها از منظر اجرا نشان داد که 85 درصد مقالات از‌لحاظ روش توصیفی-تحلیلی، 7 درصد توصیفی-پیمایشی، شناختی و تحلیل تم مشترکاً با 2 و 1 درصد به آن اشاره نشده است.
همچنین بررسی روششناسی مقالهها از منظر هدف نشان داد که 87 درصد آنها از منظر هدف‌‌گذاری کاربردی هستند. راهبرد 76 مقاله (91 درصد) پیمایش بوده‌است. در مقابل، فقط دو مقاله (2 درصد) با راهبرد کیفی (توصیفی محض) و با جهت‌‌گیری توسعه‌‌ای در رابطه با کلانشهرها صورت گرفته بود.
رویکرد هر پژوهش در‌حقیقت منطق پایه از انجام پژوهش را تبیین میکنند و از‌جمله مهم‌ترین دستهبندی پژوهشها رویکرد (کمّی، کیفی و آمیخته) آن‌‌هاست. 80 درصد از مقالات مورد مطالعه، رویکرد آمیخته را برای انجام پژوهش انتخاب کرده‌بودند.
با توجه به اینکه تاب آوری دارای مفهومی چند‌بُعدی و پیچیده است و از‌آنجا‌که روشهای تحقیق کمّی و کیفی به‌تنهایی نمی‌‌توانند پیچیدگی‌‌های مسائل و عناصر ارتقای تابآوری یک مکان را مورد بررسی قرار بدهند، ترکیب این روش‌‌ها مورد استفاده قرار گرفته است. در این بازۀ زمانی، استفاده از روشهای تحقیق آمیخته نیز گسترش یافته است. به طوریکه 80 درصد از مقالات رویکرد آمیخته (کمی و کیفی) به پژوهش و میدان عمل را تنظیم کرده بودند.
در زمینۀ روشهای گردآوری اطلاعات، 88 درصد از مقالات مورد بررسی بهصورت ترکیبی از روشهای اسنادی و میدانی (مشاهده، پرسشنامه و مصاحبه) استفاده کردهاند. در زمینۀ گردآوری اطلاعات مربوط به ادبیات موضوع و پیشینۀ پژوهش، از روشهای کتابخانه‌‌ای و برای جمعآوری اطلاعات درجهت رسیدن به هدف پژوهش، پاسخ به سؤالات و تأیید یا رد فرضیههای پژوهش، از روش میدانی استفاده شده‌است. در این بین پرسشنامه بهعنوان یکی از متداول‌‌ترین ابزار جمعآوری اطلاعات در این مقالات بود (جدول 4).
جدول 4- نتایج بخش روششناسی مقاله‌‌های تابآوری
طبقه‌‌بندی موضوعی | روششناسی | تعداد | درصد | طبقه‌‌بندی موضوعی | روششناسی | تعداد | درصد | |||||||||||||||
اهداف پژوهش | دارد | 81 | 96 | راهبرد پژوهش | پیمایش | 76 | 91 | |||||||||||||||
ندارد | 3 | 4 | توصیفی محض | 2 | 2 | |||||||||||||||||
سؤالات پژوهش | دارد | 50 | 60 | تحلیل محتوا | 6 | 7 | ||||||||||||||||
تحلیل منطقی | - | - | ||||||||||||||||||||
ندارد | 34 | 40 | رویکرد روش | کمّی | 11 | 13 | ||||||||||||||||
فرضیۀ پژوهش | دارد | 19 | 23 | کیفی | 6 | 7 | ||||||||||||||||
ندارد | 65 | 77 | آمیخته | 67 | 80 | |||||||||||||||||
روش تحقیق از منظر اجرا | توصیفی- تحلیلی | 71 | 85 | ابزار گردآوری اطلاعات | اسنادی | 6 | 7 | |||||||||||||||
توصیفی- پیمایشی | 6 | 7 | اسنادی- میدانی | 74 | 88 | |||||||||||||||||
شناختی | 2 | 2 | مصاحبه | 4 | 5 | |||||||||||||||||
تحلیل تم | 1 | 1 | ||||||||||||||||||||
ندارد | 4 | 5 | ||||||||||||||||||||
روش تحقیق از منظر هدف | کاربردی | 73 | 87 |
| ||||||||||||||||||
اکتشافی | 5 | 6 | ||||||||||||||||||||
ندارد | 6 | 7 | ||||||||||||||||||||
نتایج بررسی مقالات نشان داد که 95 درصد از مقالات دارای جامعۀ آماری و 5 درصد فاقد آن بودند. نمونۀ آماری غالب در این مقالات به‌ترتیب برای ساکنان، مدیران و کارشناسان شهری تعمیم داده شده است. 77 درصد از مقالات دارای حجم نمونه یا تعداد آزمودنی‌‌هایی که بایستی در مطالعه شرکت کننده است که تمام این مقالات بهصورت روابط، اقدام به تعیین حجم نمونه کردند که در این بین سهم فرمول کوکران 62 درصد، دلفی 25 درصد، مورگان 4 درصد و اشباع نظری 9 درصد است. حدود 51 درصد از مقالهها فاقد روش نمونهگیری بودند. از بین شیوههای نمونهگیری، 34 درصد از مقالات دارای شیوۀ نمونهگیری احتمالی (29 درصد تصادفی ساده و 5 درصد خوشه‌‌‌ای) و 18 درصد بهصورت غیراحتمالی (15 درصد هدفمند، 2 درصد گلوله‌برفی و 1 درصد آسوده ) بوده است (جدول 5).
جدول 5- نتایج بخش روششناسی مقاله‌‌های تاب آوری
طبقه‌‌بندی موضوعی | روششناسی | تعداد | درصد | طبقه‌‌بندی موضوعی | روششناسی | تعداد | درصد | |||||||||||||||||||||
جامعۀ آماری | دارد | 80 | 95 | روش تعیین روایی ابزار | شکلی/صوری | 24 | 70 | |||||||||||||||||||||
ندارد | 4 | 5 | محتوایی | 8 | 24 | |||||||||||||||||||||||
حجم نمونه | دارد | 65 | 77 | سازه | - | - | ||||||||||||||||||||||
ندارد | 19 | 23 | پیش‌‌‌بینی | 2 | 6 | |||||||||||||||||||||||
روش تعیین حجم نمونه | فرمولی | 29 | 74 | پایایی | دارد | 44 | 52 | |||||||||||||||||||||
جدولی | 8 | 21 | ندارد | 40 | 48 | |||||||||||||||||||||||
الگوبرداری | 2 | 5 | روش تعیین پایایی ابزار | آلفای کرونباخ | 41 | 93 | ||||||||||||||||||||||
الزامات آماری | - | - | ||||||||||||||||||||||||||
روش محاسبۀ حجم نمونه | کوکران | 28 | 62 | تکرار | 2 | 5 | ||||||||||||||||||||||
دلفی | 11 | 25 | آزمون همسان | 1 | 2 | |||||||||||||||||||||||
مورگان | 2 | 4 | ||||||||||||||||||||||||||
اشباع نظری | 4 | 9 | ضریب آلفای کرونباخ | بالای 9/0 | 10 | 24 | ||||||||||||||||||||||
روش نمونهگیری | دارد | 41 | 49 | بالای 8/0 | 17 | 42 | ||||||||||||||||||||||
ندارد | 43 | 51 | بالای 7/0 | 14 | 34 | |||||||||||||||||||||||
شیوههای نمونهگیری | احتمالی | تصادفی ساده | 24 | 29 | آزمون آماری | دارد | 45 | 54 | ||||||||||||||||||||
خوشه‌‌‌ای | 4 | 5 | ندارد | 39 | 46 | |||||||||||||||||||||||
غیراحتمالی | هدفمند | 13 | 15 | فنون کمّی | دارد | 57 | 68 | |||||||||||||||||||||
گلوله‌برفی | 2 | 2 | ندارد | 27 | 32 | |||||||||||||||||||||||
آسوده | 1 | 1 | ||||||||||||||||||||||||||
ندارد | 40 | 47 | ||||||||||||||||||||||||||
روایی | دارد | 34 | 40 | منابع | فارسی | 1155 | 37 | |||||||||||||||||||||
ندارد | 50 | 60 | لاتین | 1927 | 63 | |||||||||||||||||||||||
بررسی روایی و پایایی پژوهشها، نشان میدهد 40 درصد از مقالهها دارای روایی و 60 درصد از پژوهشها فاقد آن بودند که روش تعیین روایی سنجه 70 درصد از مقالات بهصورت شکلی/صوری است و در این بین 24 درصد از آنها بهصورت محتوایی بوده که بیشتر به کمک متخصصان و خبرگان در این زمینه مشخص شده و 6 درصد هم به صورت پیش بینی بوده است. 52 درصد مقالات دارای پایایی و در مقابل 48 درصد فاقد پایایی بودند که در بین 93 درصد مقالات از روش آلفای کرونباخ و 5 درصد از مقالات از روش تکرار یا آزمون مجدد و 2 درصد نیز از آزمون همسان برای تعیین پایایی سنجه استفاده کردهاند. در این بین ضریب آلفای کرونباخ 24 درصد از مقالهها بالای (9/0)، 42 درصد بالای (8/0) و 34 درصد بالای (7/0) است. با توجه به بررسی آزمونهای آماری پژوهشهای تابآوری در مقیاس کلانشهرهای کشور، از 84 مقالۀ مورد بررسی 54 درصد آنها دارای آزمونهای آماری بودند که این امر نشان از سهم بیشتر روششناسی کمّی (آمار استنباطی) بر مقالات است. در بین آزمونهای آماری به‌کار‌گرفته، چیرگی آزمونهای تی تک‌نمونه‌‌‌ای و رگرسیون چندگانه به ترتیب با 21 و 19 درصد به‌‌خوبی مشخص است (جدول 6).
جدول 6- وضعیت آزمونهای کاربردی در مقالات
ردیف | آزمون | تعداد | درصد | ردیف | آزمون | تعداد | درصد | |
1 | تی تک‌نمونه‌‌‌ای | 18 | 21 | 9 | معادلات ساختاری | 7 | 8 | |
2 | رگرسیون چندگانه | 17 | 19 | 10 | تحلیل مسیر | 6 | 7 | |
3 | آزمون فریدمن | 4 | 5 | 11 | کولموگروف-اسمیروف | 6 | 7 | |
4 | همبستگی پیرسون | 13 | 15 | 12 | ویلکاکسون | 1 | 1 | |
5 | تحلیل عاملی | 6 | 7 | 13 | لوین | 1 | 1 | |
6 | واریانس | 3 | 3 | 14 | ضریب هماهنگی کندال | 2 | 2 | |
7 | آزمون تعقیبی (توکی) | 2 | 2 | جمع - | 88 | 100 | ||
8 | همبستگی اسپیرمن | 2 | 2 | |||||
نتایج جدول شمارۀ (7) نشان میدهد، 68 درصد از مقالات مورد مطالعه دارای فنون کمّی و 32 درصد فاقد آن بودند. در بین فنون کمی به کار گرفته شده تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP) و تحلیل سلسله‌مراتبی فازی (FAHP) به ترتیب با 22 و 12 درصد پرکاربردترین بودهاند. در مجموع از نظر تنوع تعداد 81 مدل در مقالات استفاده شده است. سهم مدلهای تصمیمگیری چند معیاره (تاپسیس، ویکور، ساو، ای اچ پی، ای ان پی، پرومته، الکتره و مورا) با 46 درصد بیشتر از سایر فنون بوده است.
جدول 7- وضعیت فنون‌های کاربردی در مقالات
فنون کمّی | تعداد | درصد | فنون کمّی | تعداد | درصد |
مدل آنتروپی شانون | 3 | 4 | مدل ای‌اچ‌پی فازی | 10 | 12 |
مدل ویکور | 4 | 5 | پرومته | 2 | 2 |
مدل تاپسیس | 4 | 5 | تحلیل ساختاری- تفسیری | 5 | 6 |
تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP) | 18 | 22 | تحلیل میک‌مک | 3 | 4 |
ساو (saw) | 1 | 1 | تحلیل عاملی | 7 | 9 |
سوات (Swot) | 6 | 8 | الکتره | 3 | 4 |
QSPM | 3 | 4 | مورا | 1 | 1 |
مدل ANP | 5 | 6 | آمار خود همبستگی فضایی | 5 | 6 |
شبکه عصبی مصنوعی | 1 | 1 | مجموع | 81 | 100 |
73 مقاله (87 درصد) برای تجزیه‌و‌تحلیل اطلاعات گردآوری‌شده از نرمافزار استفاده کردهاند که در این زمینه تنوع ابزار تجزیه‌و‌تحلیل اطلاعات درجهت غنای پژوهشهای تاب آوری خوب است. در این بین سهم نرمافزارهای Spssو Arc gis مجموعاً با 60 درصد بیشتر از سایر است که با توجه به میدانی بودن مطالعات این مورد کاملاً قابل‌پیش‌‌بینی است؛ چرا‌که این امر، غلبۀ ابزار پرسشنامه در زمینۀ گردآوری داده‌‌ها بهصورت میدانی و تحلیل فضایی است (جدول 8).
جدول8- وضعیت نرمافزارهای کاربردی در مقالات
ردیف | طبقه‌‌بندی موضوعی | روششناسی | تعداد | درصد | |||
1 | نرمافزار | دارد | 73 | 87 | |||
ندارد | 11 | 13 | |||||
2 | نرمافزارهای کاربردی | Spss | 38 | 30 | |||
Arc gis | 38 | 30 | |||||
اکسل | 14 | 11 | |||||
Expert Choice | 8 | 6 | |||||
Micmac | 6 | 5 | |||||
Smart Pls | 5 | 4 | |||||
Amos | 2 | 2 | |||||
Super Decision | 5 | 4 | |||||
Edrisi | 2 | 2 | |||||
Envi | 2 | 2 | |||||
لیزرل | 2 | 2 | |||||
Scenario Wizard | 2 | 2 | |||||
FRAGSTATS | 1 | 1 | |||||
جمع |
|
| 125 | 100 | |||
بررسی تنوع و تعداد منابع مقالهها نشان داد که در‌مجموع، 3067 منبع (فارسی و لاتین) استفاده شده‌است که سهم منابع فارسی 38 درصد (1151 منبع) و منابع انگلیسی62 درصد (1916منبع) است. با بررسی دقیق‌‌‌تر منابع، 40 درصد از مقالات بین 11 تا 20 منبع داشته‌‌‌اند و 5 درصد از مجموع مقالات بیش از 41 منبع داشتند (جدول 9).
جدول 9- وضعیت منابع مقالات
منابع | کمتر از 10 | بین 11 تا 20 | بین 21 تا 30 | بین 31 تا 40 | بیش از 41 | مجموع | درصد |
فارسی | 33 | 36 | 11 | 3 | 1 | 1151 | 38 |
لاتین | 10 | 31 | 22 | 13 | 8 | 1916 | 62 |
مجموع | 43 | 67 | 33 | 16 | 9 | 3067 | 100 |
درصد | 25 | 40 | 20 | 10 | 5 | - | - |
نتیجهگیری و ارائه پیشنهادها:
این پژوهش با هدف آسیب‌‌شناسی فرا روش پژوهشهای تاب آوری در مقیاس 8 کلانشهر (تهران، مشهد، اصفهان، کرج، شیراز، تبریز، اهواز و قم ) رسمی کشور ایران انجام گرفت. در این راستا، کاستی‌‌ها و اشکالات عمده در بخش روششناسی مقاله‌‌های علمی موجود شناسایی شد و آنچه فهم آن بر پایۀ یافته‌‌های این مقاله بهعنوان راهنمای پژوهشهای آتی در این زمینه ضروری است، در موارد زیر قابل‌جمع‌‌بندی است:
با وجود افزایش پژوهشهای تاب آوری در مقیاس کلانشهرهای کشور در سالهای اخیر تا سال 1392 مقالۀ علمی در این خصوص انجام نگرفته است. از این بازۀ زمانی تا سال 1402 هرچند تعداد پژوهشها روند صعودی داشته‌است؛ اما با توجه به اینکه کلانشهرهای کشور گریبانگیر مخاطرات محیطی هستند، تعداد و تنوع این مقالات کمتر است و این واقعیت بیانگر ضرورت و نیاز به تلاش بیشتر پژوهشگران شهری در این حوزه است.
نتایج حاصل از فراروش پژوهشهای انجام‌یافته در این نوشتار نشان داد که 96 درصد از پژوهشها دارای هدف که بیشتر در راستای توصیف آمار پایه انجام گرفته بودند، 60 درصد از آنها اتکاء صرف به سؤالات و در سوی دیگر، 77 درصد از پژوهشها فاقد فرضیه بودند که این به‌تنهایی یک نقطۀ ضعف اساسی به‌شمار میرود. حصول چنین نتایجی خود حاکی از نپرداختن طرح پژوهشگر به بنیانهای فلسفی و رویکردهای پژوهش است که ضروری است در پژوهشهای آتی با دقت بسیار بالا مورد توجه قرار بگیرد.
نتایج بررسی روش تحقیق مقالات نشانگر آن بود که تمام پژوهشها داراي بخش روششناسی تحقیق بودند که دلیل این امر بیشتر ساختار و قالب مجلات علمی است. در سوی دیگر، تقریباً 40 درصد در این بخش دچار اشکال بودند که از دیگر ضعف‌‌های این پژوهشها محسوب میشود. نتایج روششناسی مقالهها از منظر هدف نشان داد که 87 درصد آنها کاربردی هستند که بیشتر درجهت تعدیل سیاست‌‌های شهری در زمینه ارتقای تاب آوری به‌کار گرفته شده‌‌اند. در مقابل مقالاتی کیفی، با هدف عمق‌بخشی به مبانی نظری و شاخص‌‌شناسی تابآوری با شرایط بومی کلانشهرها انجام نگرفته است که خلأ چنین پژوهش‌‌هایی در راستای پیشبُرد قابلیت تابآوری هر یک از کلانشهرها احساس میشود. در پـژوهش‌‌های مـورد بررسـی، اغلب بین راهبرد پـژوهش و روشهای جمعآوری، تقلیل و تحلیل داده‌‌ها تمایز مشخصی صورت نگرفته و حتی گاهی یکسان فرض شده‌بودند.
راهبرد 91 درصد از پژوهشها، پیمایش بود و در مقابل، تنها 2 درصد از مقالات با راهبرد کیفی (توصیفی محض) و با جهت‌‌گیری توسعه‌‌ای در رابطه با کلانشهرها صورت گرفته بود. 80 درصد از مقالات مورد مطالعه، رویکرد آمیخته را برای انجام پژوهش انتخاب کرده‌بودند. این پـژوهش‌‌های ترکیبی با اتکاء فلسفی و فکری بـه پـارادایم پراگماتیسـم بـر ترکیب دو روششناسی کمّی و کیفی (آمیخته) در همـۀ مراحـل پژوهش تأکید داشته و از تقابل سنتی روش‌‌شناختی کمّی- کیفی اجتناب کرده‌بودند. همچنین برای این روش نیز فرایند دقیقی در بیشتر مقالهها تبیین نشده‌است. در مقابل، 13 درصد از مقالات رویکرد کمّی به پژوهش و میدان عمل تنظیم کرده‌بودند که اکثر این پژوهشها نه‌تنها اصول و منطـق پارادایمی را دنبال نکرده‌‌اند، بلکـه عمدتاً در قالب کلیشـه‌‌های کمـّی و آماری خلاصه شده‌‌اند. موضوع‌‌ها، روش‌‌ها، نظریه‌‌ها و آماره‌‌ها، تکراری بوده که نتایج بدیهی عامیانه را به‌همراه داشـته‌است. این نتایج گویای عدم‌تنوع در روشهای تحقیق در پژوهشهای تاب آوری در مقیاس کلانشهرهای کشور است؛ زیرا تنوع روش‌‌ها در این پژوهشها بسیار مهم است، برای اینکه پدیدۀ تابآوری و خود کلانشهرها امروزه گریبانگیر مخاطرات محیطی (از جمله زلزله) هستند و با توجه به پیچیدگی مسائل شهری، هر یک از سؤالات تحقیق و روشهای تحقیق، نمی‌‌توانند پدیدۀ خاصی را به‌‌طور کامل توصیف و تبیین کنند.
60 و 48 درصد از مقالهها به‌ترتیب فاقد روایی و پایایی بودند که یکی از ضعف‌‌های دیگر این پژوهشها محسوب میشود. 68 درصد مقالات مورد مطالعه دارای فنون کمّی پرکاربرد و 32 درصد فاقد آن بودند. 90 درصد از مقالات بهصورت کلیشه‌‌ای از مدلهای تصمیمگیری پرکاربرد و کلیشه‌‌ای از جمله تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP) در مقالات استفاده کرده‌بودند. در این بین فقط 10 درصد از مقالات از روشهای تحلیلی نوین (تحلیل ساختاری- تفسیری و تحلیل میک‌مک) استفاده کرده‌بودند که به خلق یا مدلسازی ختم شدند؛ بنابراین، خلق مدلهای جدید رویداد بسیار خوبی بوده و نشان‌دهندۀ حرکت رو به جلو در این حوزه است. البته آزمون و توسعۀ مدلهای خلق‌شده نیز نباید از یاد برود؛ چرا‌که فقط خلق مدل بدون نقد آن باعث کاهش اعتبار یافته‌‌های مطالعات تاب آوری خواهد شد. همچنین عامل دیگری که میتواند در این زمینه دخیل باشد، ناآشنایی داوران مجلات با تمام روش‌‌ها و عدم‌استقبال از مدلهای بروز علمی باشد که این محدودیت باعث شده‌است تا پژوهشگران کمتر به سمت استفاده و کاربرد روش‌‌ها و فنون جدید بروند؛ بنابراین ضروری است که مجلات علمی، مقالات با مدل‌‌ها و روشهای بهروز را در اولویت داوری و پذیرش مد نظر قرار دهند.
87 درصد از مقالهها برای تجزیه‌و تحلیل اطلاعات گردآوری‌شده از نرمافزار استفاده کرده بودند که در این زمینه تنوع ابزار گردآوری در جهت غنای پژوهشهای تابآوری کمتر بود. بررسی تنوع و تعداد منابع مقالهها نشان داد که در‌مجموع 3067 منبع (فارسی و لاتین) استفاده شده‌است که بیشتر منابع در بخش لاتین مورد استفاده دست اول نبودند که عدم‌همانندجویی مقالات در این زمینه باعث شده‌است که منابع مورد استفاده لاتین بیشتر تکراری باشند؛ بنابراین، در این بخش نیز نقطه‌ضعف وجود دارد. با توجه به یافتهها و نتایج درجهت افزایش تحقیق و پژوهش در حوزۀ تابآوری در مقیاس کلانشهرهای کشور، پیشنهادهای زیر ارائه میشود:
- ایجاد مجله‌‌‌‌ای علمی در حوزه‌‌های تخصصی تاب اوری کلانشهرهای کشور؛
- توجه اساسی به مبانی فلسفی و رویکردهای پژوهشی در تعیین روش و راهبرد پـژوهش، روایی و پایایی، بـه‌‌منظـور افـزایش اعتبـار و قابلیت اعتماد به پژوهش انجام‌شده؛
- تدوین دقیق و اصولی اهداف، پرسش‌‌ها یا فرضیههای پژوهش متناسب با رویکرد انتخابی پژوهشگر؛
- اختصاص سهیمه یا شماره‌‌های خاص مجله‌‌های علمی موجود جغرافیایی و شهری به موضوع تاب آوری کلانشهرهای کشور؛
- اعطای امتیاز پژوهشی و نمره علمی بیشتر به مقاله‌‌های با رویکرد تاب آوری شهری درجهت ارتقای پایۀ علمی استادان و برای پایان‌‌نامه‌‌ها و رساله‌‌ای انتخاب‌شده در این حوزه؛
- ایجاد وزن بیشتر برای بخش روششناسی در مجله‌‌های علمی برای پذیرش مقالهها؛
- تاکید و دقت بیشتر در جزئیات روششناسی تحقیقات تاب آوری در مقیاس کلانشهرهای کشور؛
- تأکید بیشتـر بـر نـوآوری و توجـه بیشتر بـه‌استفاده از روشهای پژوهش جدیدتر و کامل‌‌تر کیفی و ترکیبی و همچنین از فنون کمّی بهروز.
ملاحظات اخلاقی:
پیروی از اصول اخلاق پژوهش: در مطالعه حاضر فرمهای رضایت نامه آگاهانه توسط تمامی آزمودنیها تکمیل شد.
حامی مالی: هزینههای مطالعه حاضر توسط نویسندگان مقاله تامین شد.
تعارض منافع: بنابر اظهار نویسندگان مقاله حاضر فاقد هرگونه تعارض منافع بوده است.
1. Ajzha Shokohi, Mohammad; Baghban, Sajdeh (2019). Spatial analysis of resilience in neighborhoods with inefficient texture of Mashhad city. Quarterly Journal of Geography and Environmental Hazards, 9(33), 189-213.
2. Asadi Azizabadi, Mehsa., Ziari, keramatollah., Vatankhah, Mohsen (2019). Giving priority to the dimensions of the resilience of the worn-out urban fabric based on the disaster resilience spatial model (case example: the worn-out fabric of Yasouj city). Journal of Applied Research in Geographical Sciences, 20 (5), 328-311.
3. Gorji, Mahshid, Khadem al-Hosseini, Ahmed, Azani, Mehri, Sabri, Hamid (2021). Explaining physical resilience in the worn-out urban fabric using PLS structural equations (case example: neighborhoods in the three cities of Isfahan). Quarterly Journal of Geography and Development, 19(64), 164-143.
4. Esmailpour, Najme, Hosseini, Golberg, Heydari Hamaneh, Elham (2017). Measuring the resilience of historical neighborhoods against earthquakes and ways to improve it, case example: Sengsiah neighborhood of Shiraz. Quarterly Journal of Architecture and Sustainable Urbanism, 6(1), 103-89.
5. Amanpour, Saidef Hosseini Amini, Hassan, Ebadi, Hossein (2018). Explanation of strategic crisis management with urban resilience approach (Case study: worn-out fabric of Ahvaz city). Quarterly Journal of Geography and Environmental Hazards, 8 (2), 209-183.
6. Amanpour, Saeed, Maleki, Saeed, Safaipour, Massoud, Amiri Fahlyani, Mohammad Reza (2017). Analysis of the situation and determination of scenario-based strategies in the resilience of Iranian metropolises (Case study: Ahvaz metropolis). Urban Research and Planning Quarterly, 9 (35), 31-46.
7. Amani, Hamidreza, Ezzat Panah, Bakhtiar, Shams, Majid (2021). Analysis of factors affecting the resilience of sensitive and critical urban centers based on passive defense, case study: District 11 of Tehran metropolis. Geography (Scientific Quarterly of the Geographical Society of Iran), 19(70), 118-97.
8. Amani, Hamidreza, Ezzat Panah, Bakhtiar, Shams, Majid. (2022). Analyzing urban areas from the perspective of resilience components of a case study: areas of the 11th district of Tehran metropolis. Journal of Geographical Survey of Space, 12(1), 67-81.
9. Anari, Farzad, Iqbali, Naser, Movidfar, Reza (2018). Analysis and evaluation of variables affecting the improvement of the resilience of the urban road network against natural and man-made crises (case example: 5 areas of the eastern area of Tehran). Geography Quarterly (Regional Planning), 9 (3), 364-351.
10. Arasteh, Mozhgan, Baghban, Amir, Baghban, Sajdeh (2019). Identifying key factors affecting urban resilience with a foresight approach (case study: Mashhad metropolis). Journal of Physical Development Planning, 5 (2), 63-78.
11. Arvin, Mahmoud (2018). Evaluating the effects of place attachment on the level of social resilience in cities (case study: District 12 of Tehran metropolis). Urban Planning and Research Quarterly, 10 (38), 76-88.
12. Arvin, Mahmoud, Faraji, Amin, Bazrafken, Shahram (2017). Investigating the impact of social capital on earthquake risk management with an emphasis on resilience (case study: District 9 of Tehran). Journal of Social Capital Management, 5(1), 1-24.
13. Baghernjad, Al-Nazef Azizi, Mohammad Mahdi (2019). Spatial distribution of disaster resilience in the neighborhoods of Tehran metropolis. City Identity Quarterly, 14 (42), 5-18.
14. Badr Azar, Shifteh, Hosseinzadeh Delir, Karim, Azar, Ali (2021). Evaluation of vital drivers effective on resilience against earthquakes in Iranian metropolises (case example: Tabriz metropolis). Quarterly Journal of Geography (Regional Planning), 11(42), 871-890.
15. Pashapour, Hojat Elah, Pourakrami, Mohammad (2016). Measuring the physical dimensions of urban resilience against natural hazards (earthquake) (case study of district 12 of Tehran). Human settlement planning studies, 12 (4), 985-1002.
16. Pourahmad, Ahmed, Darabi, Massoud, Amiri Fahlyani, Mohammadreza. (2022). Drawing scenarios affecting the social resilience of Iranian metropolises in dealing with infectious diseases and covid-19 (case study: Ahvaz metropolis). Crisis Management, 11 (Corona Special Letter), 1-18.
17. Pourahmad, Ahmedf Ziari, Karamatullah, Abdali, Yaqoub, Allah Qoli, Pourkharalani, Sara (2018). Analyzing resilience criteria in worn-out urban fabric against earthquakes with an emphasis on physical resilience (Case: District 10 of Tehran Municipality). Urban Research and Planning Quarterly, 10 (36), 1-21.
18. Pourhassanzadeh, Mohammad Hossein, Ahmadi, Qadir (2019). Measuring and evaluating the resilience of Shiraz metropolis with a risk tolerance approach against natural hazards. Geography Quarterly (Regional Planning), 10 (2), 1-14.
19. Pourmohammadi, Mohammadreza, Hadi, Elham, Hadi, Elnaz (2018). Explaining the socio-economic dimensions of urban resilience against earthquakes, a case study: District 4 of Tabriz city. Crisis Prevention and Management Knowledge Quarterly. 9(1), 78-89.
20. Taqvi Zawareh, Mohammad, Sarmi, Hamid Reza, Rafiyan, Mojtabi (2019). Measuring the vulnerability of urban spaces against natural hazards with the approach of physical resilience, a case study: Zargande neighborhood of Tehran. Crisis Management Quarterly, 9(2), 137-127.
21. Tawakli, Haniyeh, Khadim Al-Hosseini, Ahmad, Khosravi Hajivand, Iraj (2016). Examining the components of urban resilience with an emphasis on natural disasters (earthquake) (case example of 16th district of Tehran). Quarterly Journal of Urban Management Studies, 9(32), 87-100.
22. Tolai, Simin, Zanganeh, Ahmed, Prizadi, Taher, Shakibaei, Asghar (2018). Spatial analysis of the role of the road network in the physical resilience of the studied city: Zone 1 of Tehran Municipality. Quarterly Journal of Urban Structure and Function Studies, 6(18), 33-55.
23. Jazayeri, Elnaz, Samadzadeh, Rasoul, Hataminejad, Hossein (2018). Evaluation of urban resilience capacity against earthquake risk with emphasis on social and institutional dimensions (case study: District 12 of Tehran Municipality). Urban Planning and Research Quarterly, 10(39), 62-51.
24. Red Crescent Society of the Islamic Republic of Iran (2012). natural disaster. Payam Hilal, No. 147.
25. Hosseinzadeh Delir, Karim, Mohammadian, Mehrdad, Sardari, Rosa (2018). An overview of the concept of urban resilience. Urban Design Studies and Urban Research, 2(3), 69-78.
26. Hosseini, Ali, Yadullah Nia, Hajar, Mohammadi, Mansoura, Shekari, Saeed (2019). Analysis of social resilience based on social capital indicators in Tehran. Sustainable City Quarterly, 3(1) 1, 19-39.
27. Hashmati Jadidi, Mehdi, Soleimani Mehranjani, Mohammad (2019). Explaining the role of institutional capacity in promoting urban resilience in environmental crises. Journal of Defense Policy, 28(111), 193-167.
28. Heydari, Mohammad Taqi, Rasulzadeh, Zahra, Hasan Alizadeh, Milad, Nosrati Heshi, Morteza (2021). Explaining the effects of favorable urban governance on the social resilience of citizens against the epidemic of Covid-19 (case study: Tabriz city). Sustainable City Quarterly, 4(4), 17-33.
29. Khazaei, Nesa, Mojtabazadeh Khanqahi, Hossein, Meshkini, Abolfazl, Iqbali, Nasser (2018). The optimal pattern of resilience in problematic urban contexts, a case study: Farahzad neighborhood of Tehran. International Quarterly Journal of Iranian Geographical Society, 17(60), 136-121.
30. Khayambashi, Ehsan, Taqvai, Masoud, Warsi, Hamidreza (2021). The role of morphology and urban planning in promoting physical-spatial resilience, a case study: Isfahan metropolis. Journal of Geographical Survey of Space, 11(42), 163-183.
31. Delakah, Hassan, Samra Mohsen Beigi, Hossein, Shahyoundi, Ahmad (2016). Measuring the level of social resilience in the urban areas of Isfahan. Quarterly Journal of Sociology of Social Institutions, 3(9), 252-227.
32. Basharti, Reza, Timuri, Iraj, Mahmoudzadeh, Hassan (2022). An analysis of the cross effects of the explanatory components of resilience and its futurism in the old context of cities (case study: Tabriz metropolis). Journal of Urban Planning and Regional Development, 1(2), 19-34.
33. Rajaei, Seyyed Abbas, Mansoorian, Hossein, Soltani, Marzieh. (2021). Spatial analysis of urban resilience against earthquakes, a case study: Zone 1 of Tehran city. Sustainable City Quarterly, 4(1), 1-13.
34. Rahimi, Mahmoud, Ayazi, Amir, Ravanshad Nia, Mehdi (2019). Analysis of factors affecting resilience in inefficient urban neighborhoods with emphasis on physical criteria (case study: Farahzad neighborhood of Tehran). Human Settlements Planning Studies Quarterly, 15(3), 995-1009.
35. Rezaei, Mohammad Reza, Rafiyan, Mojtabi, Hosseini, Seyed Mostafi (2014). Measuring and evaluating the physical resilience of urban communities against earthquakes (case study: neighborhoods of Tehran). Human Geography Research Quarterly, 47(4), 623-609.
36. Rezaei, Mohammadreza (2012). Assessing the economic and institutional resilience of urban communities against natural disasters. Crisis Management Quarterly, 2(3), 27-38.
37. Razovian, Mohammad Taqi, Tavakalinia, Jamila, Farzad Behtash, Mohammad Reza, Khazaei, Mustafa (2016). Analysis and evaluation of the social resilience of the dilapidated fabric of the 12th district of Tehran in the face of natural disasters. Journal of Social Capital Management, 4(4), 595-612.
38. Rafiyan, Mojtabi, Rezaei, Mohammadreza, Asgari, Ali, Parhishkar, Akbar and Shayan, Siavash (2019). Conceptual explanation of resilience and its indexing in community-based disaster management (CBDM), Space Planning and Planning, 15(4), 19-41.
39. Ramzan-zadeh Lesboi, Mehdi (2015). Basics and concepts of urban resilience (models). Publications of Tehran City Studies and Planning Center, March 1935.
40. Raushi, Shahrivar, Hossein Haghi, Vahid, Jadhari, Amir (2018). Evaluation of the physical resilience of urban environments against earthquakes (a case study of Tabriz metropolis). Social Research Quarterly, 11(43), 105-129.
41. Ziyari, Youssef Ali, Ebadalezadeh Maliki, Behnaz, Behzadpour, Elnaz (2017). Evaluating the level of physical resilience against earthquake hazards with the approach of achieving sustainable management (Study case: Zone 1 of Tehran). New Attitudes in Human Geography Quarterly, 10(2), 112-97.
42. Jhaleh, Masoud, Charejo, Farzin. (2021). Measuring and zoning the physical resilience of urban areas against earthquakes, the sample studied in the 12th district of Tehran. Crisis Management, 10(1), 83-99.
43. Sasanpour, Farzaneh, Ahangari, Navid, Hajinejad, Sadegh (2016). Assessing the resilience of the 12th district of Tehran metropolis against natural hazards. Journal of Spatial Analysis of Environmental Hazards, 4(3), 85-98.
44. Soroshan, Gholamreza, Hendiani, Abdullah, Zaviyarpardei, Parvaneh and Tawaklan, Ali (2022). Investigating the impact of urban governance on the resilience of cities (case study: Tehran). Applied Research of Geographical Sciences (Geographical Sciences). 22(67), 413-437.
45. Salimi Tari, Azizaleh, Babaei Samirmi, Farzam, Tabesh, Mohammad Reza, Arjamandi, Reza, Heydari, Amir Houshang (2019). Determining resilience components with an emphasis on environmental resilience in a possible earthquake in Tehran. Crisis Prevention and Management Knowledge Quarterly, 10(4), 407-397.
46. Sharif-Zadegan, Mohammad Hossein, Ramezani, Razieh (2019). Measuring the level of resilience and how to distribute it in the neighborhoods of Tehran. Scientific Quarterly of Architecture and Urbanism, 30(89), 110-91.
47. Shamai, Ali, Sasanpour, Farzaneh, Alihosseini, Rahman (2018). Spatial analysis of urban resilience in the neighborhoods of the central part of Tabriz city. Urban Planning Geography Research Quarterly, 7(2), 374-349.
48. Shamai, Ali, Mirzazadeh, Hojjat (2018). Spatial analysis of the resilience of Shahretbriez areas against earthquakes. Natural Environment Hazards Quarterly, 8(20), 266-245.
49. Shohani Nader, Kozegar Koleji Lotfali, Darabi Sajjad, Yousefi Babadi, Saeed (2022). Pandemic - COVID19; Resilience of the city of Tehran against it. Spatial analysis of environmental hazards. 9 (1), 215-232
50. Sheikh Kazem Barzegari, Mohammad Reza, Ahmad Mozam, Ahmed (2018). A study of the vulnerability of urban environments to fire based on the resilient city approach, the 5th International Conference on Comprehensive Natural Disaster Management (INDM-2014), 825-837.
51. Sheikhi, Mohammad, Rafiyan, Mojtabi, Piri, Ismail, Pashabadi, Shahram (2017). Evaluation and analysis of dimensions and components of resilience in small cities (case study: Shahr Kamiyaran). Journal of Urban Planning and Research, 9(32), 86-82.
52. Saber Mosurzadeh, Farah Habib, Kaveh Rashidzadeh (2021). Investigating the social resilience of the central core of Qom city based on the components of urban morphology in the middle urban scale, Shahr Ayman Journal, 4(13), 118-97.
53. Sadeghi, Ali, Nazari, Wali Elah, Mirhaydari, Atefeh (2019). Investigating the extent and dimensions of resilience of urban communities in the face of natural hazards (case study: District 4 of Tehran metropolis). Journal of Police Geography, 8(29), 51-80.
54. Salehi, Hossein, Khadim Al-Hosseini, Ahmed, Gandhamkar, Amir, Abbasi, Alireza. (2022). Analyzing the resilience of Isfahan city materials against urban floods. Quarterly Journal of Geography (Regional Planning), 12(48), 278-306.
55. Sobhi, Hamedreza, Rahimi, Mahmoud, Rovan Shadnia, Mehdi (2017). Vulnerability and resilience of Tehran's 15th district against earthquake using hierarchical analysis method. Journal of Urban Management, 17(51), 223-213.
56. Atefeh Hesarkizad, Shirin Mohammad Khan (2022). Strategies to improve Tehran's resilience against natural hazards Geographical Sciences (Applied Geography), 18(41), 45-59.
57. Abbasi Gojani, Daud, Khadem Al-Hosseini, Ahmed, Madiri, Mehdi, Saberi, Hamid, Gandhamkar, Amir (2018). Analysis of drivers explaining urban resilience in Mashhad metropolis. Urban Social Geography Quarterly, 6(1), 109-122.
58. Abdullah, Bahar, Zabihi, Hossein, Saeeda Zarabadi, Zahra Sadat (2019). Evaluating the level of physical resilience in urban areas using the Electra method (case example: District 5, Tehran). Geography Quarterly (Regional Planning), 10(2), 1139-1135.
59. Eshghi Chaharbarj, Ali, Nazm Far, Hossein, Ghafari, Ata (2016). Assessing the physical resilience of the city against possible earthquakes; Case example: District 1 of Tehran Municipality. Physical Development Planning Quarterly, 2(4), 11-26.
60. Ali Akbari, Ismail, Morsoosi, Nafisa, Akbari, Majid (2019). Meta-method pathology of livability research on the scale of Iranian metropolises. Quarterly Journal of Geography and Urban-Regional Studies, 10(35), 106-85.
61. Alizadeh, Hadi. (2021). Analyzing and recognizing the resilience capacity of critical urban infrastructures based on the Resilience Adaptation Cycle (RAC) model in Ahvaz metropolis. Urban Planning Geography Research, 9(4), 1103-1123.
62. Alizadeh, Samaneh, Henrour, Mohsen (2017). Measuring the physical resilience of urban areas (Study sample: Areas of Region 7 of Shahr Qom). Journal of Architecture, 1(6), 1-13.
63. Farzad Behtash, Mohammadreza, Kaynejad, Mohammad Ali, Pirbabaei, Mohammad Taqi, Asgari, Ali (2012). Evaluation and analysis of the resilience dimensions and components of Tabriz metropolis. Journal of Fine Arts - Architecture and Urbanism, 18(3), 42-33.
64. Fani, Zohra, Masoumi, Leila (2015). Measuring and evaluating the impact of lifestyle on the level of urban resilience (comparative study: Qaitarieh and Shokoufeh North neighborhoods in Tehran's 1st and 19th districts). Quarterly Journal of Urban Sociological Studies, 6(19), 61-84.
65. Ghasemi, Reza, Omidre, Babak (2019). Studying the effectiveness of technical-physical and socio-economic strategies in improving urban resilience against earthquakes. Urban Planning Geography Research Quarterly, 8(1), 99-114.
66. Ghasemi, Sajjad, Hadiani, Zohra, Hamidianpour, Mohsen. (2023). Measuring the resilience of Isfahan metropolis against climate change with an institutional approach. Geography and Environmental Sustainability, 13(2), 75-93
67. Qaim Maggi, Wafa, Nohagar, Ahmed, Amiri, Mohammad Javad. (2022). Assessing the resilience of the 20th district of Tehran against environmental hazards using fuzzy functions in the geographic information system. Environmental Geography and Planning, 33(2), 126-99.
68. Karamatullah, Ziari, Zanganeh Shahraki, Saeed, Akrami, Mohammad (2016). Evaluation and analysis of the physical resilience of the 12th district of Tehran against earthquakes using the FANP and Vicor models. International Journal of the Geographical Society of Iran, 15(52), 101-81.
69. Golchoubi Diva, Shahrabano, Salehi, Ismail, Karimi, Saeed (2017). Investigating and evaluating the principles and criteria of resilience in the sustainability of urban gardens, a case study: Zone 1 of Tehran Municipality. Sustainable City Quarterly, 1(1), 107-128.
70. Lotfi, Haider, Mofarah, Mojtabi, Aftab, Ahmad, Majnouni, Ali (2017). The role of optimal urban governance in increasing the resilience of informal settlements in Iran (case study: Tabriz metropolis). Geography Quarterly (Regional Planning), 8(2), 224-209.
71. Latifi, Amin, Ziari, Karamat Elah, Naderi, Seyed Majid. (2022). Compilation and prioritization of sustainable strategies based on believable scenarios to increase the physical resilience of Tehran city against earthquakes (case example: Region 10). Geography and Environmental Hazards, 11(1), 235-254.
72. Laali, Mohammad, Khwarazmi, Omid Ali, Azhashkohi, Mohammad (2018). Assessing the level of preparedness of Mashhad city in facing natural hazards with urban resilience approach. Quarterly Journal of Geography and Environmental Hazards, 8(29), 118-103.
73. Langranshin, Ali, Arghan, Abbas, Kurkeabadi, Zainab (2018). Measuring the physical-environmental index of resilience in the urban contexts of Tehran (case study of Tajrish, North Janatabad and Ferdowsi neighborhoods of Tehran) in order to provide a local model for the resilience of Iranian metropolises. Geography Quarterly (Regional Planning), 9(2), 693-669.
74. Amanpour, Saidef Maleki, Saidef Safaipour, Massoud, Amiri Fahliani, Mohammad Reza (2018). Developing scenarios and providing effective strategies for future social resilience (case study: Ahvaz metropolis). Urban Social Geography Quarterly, 6(2), 273-255.
75. Mohagheghi, Parisa, Gadami, Mustafa, Azimi Amoli, Jalal, Janbaz Ghobadi, Gholamreza (2021). Resilience study against earthquake with emphasis on urban form (Case study: Dozadhe district of Tehran). Urban Structure and Function Studies, 8(29), 245-273.
76. Mohammadi, Alireza, Pashazadeh, Asghar (2016). Assessing urban resilience against the risk of earthquakes, a case study: Ardabil city, Geoscience Research, 8(2), 112-126.
77. Mahmoudzadeh, Hassan, Harishchian, Mehdi (2017). Measurement and prioritization of resilience indicators with the combined method of structural equations and fuzzy multivariate analysis (case study: one area of Tabriz metropolis). Urban Planning and Research Quarterly, 9(34), 59-74.
78. Mahmoudzadeh, Hassan, Harishchian, Mehdi (2021). Evaluation and measurement of spatial difference in the degree of resilience indicators (case example: one area of Tabriz metropolis). Journal of Applied Research in Geographical Sciences, 21(60), 106-87.
79. Iran Statistics Center (2015), population and housing census of 2015.
80. Meshak-Sar, Parisa, Panishtegar, Yaqoub, Shams Al-Dini, Ali (2018). Evaluation of social and economic resilience of Shiraz municipality region 3 against earthquake. Human Settlements Planning Studies Quarterly, 14(4), 1147-1133.
81. Ma'rab, Yaser, Salehi, Ismail, Amiri, Mohammad Javad, Naroi, Behrooz (2017). Measuring the socio-cultural resilience of urban land use (case study: District 1 of Tehran). Journal of Geography and Urban Space Development, 5(1), 113-130.
82. Maleki, Saeed, Hajipour, Nazanin (1402). Evaluation and analysis of the consequences of climate change on the spatial-biological resilience of Ahvaz metropolis. Journal of Geography and Development, 21(70), 150-180
83. Maleki, Saeed, Arvin, Mahmoud, Bazarafkon, Shahram (2017). Examining the role of the model of good urban governance in the realization of a resilient city (case study: Ahvaz city). Knowledge of Urbanization Quarterly, 2(4), 1-18.
84. Manourian, Abbas, Amiri, Mojtabi, Mehri-Keli, Simin (2017). Identifying the influencing factors on increasing the social resilience of vulnerable neighborhoods with worn-out fabric in the face of natural disasters (case city: Tehran). Quarterly Journal of Urban Management Studies, 10(34), 13-26.
85. Namjooyan, Farrokh, Razoyan, Mohammad Taghi, Sarwar, Rahim (2018). Improving the level of resilience of Tehran metropolis against natural disasters with an emphasis on earthquakes (case study: District 12 of Tehran). Human Geography Research Quarterly, 51(4), 1011-1031.
86. Nasr, Tahira, Abdul Azimi, Hadi (2022). Spatial analysis of physical resilience of Shiraz metropolis in dealing with flood risk. Hydrogeomorphology, 9(32), 152-129.
87. Nasiri Handkhale, Ismail (2018). Ranking physical and spatial resilience of urban areas (case study of Karaj metropolis). Human Settlements Planning Studies Quarterly, 14(3), 660-641.
88. Nowrozi, Akram, Sarwar, Rahim, Mahdavi, Hajiloui, Massoud (2016). Measuring effective social components in the resilience of the 12th district of Tehran. Geographical Research Quarterly, 32(4), 104-86.
89. Nouri, Mahbobeh, Rezaei, Mohammad Reza, Asgari, Ibrahim (2019). Structural-interpretive modeling of factors affecting the physical and social resilience of Shiraz city against the natural disaster of flood. Urban Social Geography Quarterly, 7(2), 150-172.
90. Nikmardamin, Sara, Barakpour, Naser, Abdulahi, Majid (2013). Reducing earthquake risks by emphasizing the social factors of the resilience approach; Case example: District 22 of Tehran. Urban Management Quarterly, 13(37), 19-34.
91. Handi, Hoshang, Iqbali, Nasser, Sarwar, Rahim, Pishgahi Fard, Zahra (2019). Assessment of environmental resilience at the level of neighborhoods in the 14th district of Tehran. Quarterly Journal of Environmental Studies, 13(48), 1-20.
92. Yazdani, Mohammad Hassan, Pashazadeh, Asghar (2016). Assessing the resilience of Iranian-Islamic cities (case example: Tabriz city). Journal of Geography and Regional Development, 15(2), 149-172.
93. Batabyal, A.A. (1998). The concept of resilience: retrospect and prospect, Environment and Development, Economic Research Institute Study Papers.
94. Lees, L., & Imrie, R. (2014). Beyond urban sustainability and urban resilience: towards a socially just future for London. Sustainable London?: The future of a global city, 305 pages.
95. Manyena, B., Machingura, F., & O’Keefe, P. (2019). Disaster Resilience Integrated Framework for Transformation (DRIFT): A new approach to theorising and operationalising resilience. World Development, 123, 104587. doi:10.1016/j.worlddev.2019.06.011.
96. Pooley, J., & Cohen, L. (2010), resilience: a definition in context, the Australian community psychologist, Vol. 22, pp. 30-37.
97. Ritchie, B. W. (2007). Crisis and disaster management for tourism, Channel View Publications.
98. Ronan, K., & Johnston, D., (2005). Promoting community resilience in disaster, springer, 1-232.
99. Wardekker, A., Wilk, B., Brown, V., Uittenbroek, C., Mees, H., Driessen, P., & Runhaar, H. (2020). A diagnostic tool for supporting policymaking on urban resilience. Cities, 101, 1-13.
100. Zerbo, A., Delgado, R. C., & González, P. A. (2020). Vulnerability and everyday health risks of urban informal settlements in Sub-Saharan Africa. Global Health Journal. doi:10.1016/j.glohj.2020.04.003.
101. Zhou, H., Jingai, W., Jinhong, W., & Huicong, J. (2010). Resilience to natural hazards: a geographic perspective, Natural Hazards, No. Vol 1 (53); 21-41.
102. Chiabrando, F., Colucci, E., Lingua, A., Matrone, F., Noardo, F., & Spanò, A., (2018). A European interoperable database (EID) to increase resilience of cultural heritage, in: International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, Volume XLII-3/W4, Istanbul, Turkey, 151–158.
103. Wardekker, A., Wilk, B., Brown, V., Uittenbroek, C., Mees, H., Driessen, P., & Runhaar, H. (2020). A diagnostic tool for supporting policymaking on urban resilience. Cities, Vol.101, 1-13.
104. Al-Nammari, F. and Alzaghal, M., (2014). Towards local disaster risk reduction in developing countries: Challenges from Jordan, International Journal of Disaster Risk Reduction, 1-8.
105. Satterthwaite, D., Archer, D., Colenbrander, S., Dodman, D., Hardoy, J., Mitlin, D., Patel, S. (2020). Building Resilience to Climate Change in Informal Settlements. One Earth, Vol. 2(2); 143–156.
106. Gonçalves, L. A. P. J., & Ribeiro, P. J. G. (2020). Resilience of urban transportation systems. Concept, characteristics, and methods. Journal of Transport Geography, 102727.
107. Kara ırmak, Ö. ( 2010). Establishing the psychometric qualities of the Connor–Davidson Resilience Scale (CD-RISC) using exploratory and confirmatory factor analysis in a trauma survivor sample. Psychiatry Res. 179, 350–356.
108. Bundschuh, M., Schulz, R., Schäfer B., Allen, CR., & Angeler, DG. (2017(. Resilience in ecotoxicology—towards a multiple equilibrium context, Environ Toxicol Chem, NO 36: 2574–2580.
109. Karlinsky, S., (2010), “The Resilient City Part 1: Before the Disaster”, Urbanist 479, 4-21.
110. 18. Folke, C.(2006). Resilience: The emergence of a perspective for social ecological systems analyses. Global Environmental Change 16(3); 253-267.
111. Jabareen, Y(2014). Planning the resilient city: Concepts and Strategies for coping with climate change and environmental risk. In:Cities, In press, Retrieved from: htt://dx.doi.org.ezp.sub.su.se/10.1016/j.cities.20 12.05.004.
112. Meerow, S., & Newell, J. P. (2015). Resilience and complexity: A bibliometricreview and prospects for industrial ecology. Journal of Industrial Ecology, 19(2); 236–251.
113. Rose, A. (2004). Defining and measuring economic resilience to disasters. Disaster Prevention and Management, 13, 307-314.
114. Angeler, D. G., Allen, C. R., Garmestani, A., Pope, K. L., Twidwell, D., & Bundschuh, M. (2018). Resilience in Environmental Risk and Impact Assessment: Concepts and Measurement". ulletin of Environmental Contamination and Toxicology, 101(5); 543-548
115. Bundschuh M., Schulz, R., Schäfer, B., Allen CR, Angeler, DG. (2017). Resilience in ecotoxicology—towards a multiple equilibrium context". Environ Toxicol Chem, NO 36: 2574–2580.
116. Agarwal, A., Shankar, R., Tiwari, M.K. (2007). Modeling agility of supply chain”, Industrial Marketing Management, 36 (4): 443-457.
117. Bruneau, M. & et al. (2004). Framework to Quantitatively Assess and Enhance the Seismic Resilience of Communities, 13th Word Conference on Earthquake Engineering, Vancouver, B.C., Canada, pp 733-752.
118. Li, G., Kou, C., Wang, Y., & Yang, H. (2020). System dynamics modelling for improving urban resilience in Beijing, China. Resources, Conservation and Recycling, 161, 104954. doi:10.1016/j.resconrec.2020.104954.
119. Rose, A. (2004). Defining and measuring economic resilience to disasters", Disaster Prevention and Management, Vol. 13, 307-314.
120. Sharifi, A., Yamagata, Y. (2016). Urban Resilience Assessment: Multiple Dimensions, Criteria, and Indicators. Urban Resilience , 259- 276. 10.1007/978-3-319-39812-9_13
121. Klein, R.J.T., Smit, M.J., Goosen, H. & Hulsbergen, C. H. (1998). Resilience and vulnerability: Coastal dynamics or Dutch dikes? The Geographical Journal, Vol. 163(3); 259–268.
122. Bench, S., Day, T. (2010). The user experience of critical care discharges: a metasynthesis of qualitative research, International journal of nursing studies, 47(4), 487-499.