فضامندی و بدن¬آگاهی در مواجهه با فرم و فضا در مجموعه برج آزادی و موزه¬فرش

محورهای موضوعی : معماری

سروش محمدپور ¹ , لیلا زارع ^{2 *} , رویا کیهانی ³

1 - گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تهران غرب، تهران، ایران
2 - گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تهران غرب، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1403/03/16 تاریخ پذیرش : 1403/06/24 تاریخ انتشار : 1403/03/01

کلید واژه: فضامندی, بدن¬آگاهی, فرم, فضا, تجربه.,

چکیده مقاله :

فرم و فضا همواره در معرض قضاوت و ارزیابی کاربرانش می¬باشد، این امر پژوهشگران را بر آن داشته که چه سهمی را درگیر حواسی غیر از حواس بصری در وجود کاربرانش در فضا به صورت خودآگاه و ناخودآگاه در فضا دارد. این تجربه¬ی متمایز که در درون انسان رخ می¬دهد دارای روحی منحصر به فرد و روحی وابسته به کالبد بشری می¬باشد؛ اما متاسفانه در گفتمان¬های غالب معماری، بدن و ویژگی¬های جسمانی و کالبدی آن مورد توجه قرار نگرفته است و عمده¬ی توجه به بدن از جنبه¬ی ابژه¬ی منفعل به کار برده شده¬است. این پژوهش بر آن است تا با در نظرگرفتن مفهوم فضامندی و بدن¬آگاهی به بررسی ادراکات بدنی بپردازد؛ تا با بررسی درهم تنیدگی، ادراکات بدنی و حواس انسانی به خوانش نمودهای فضا در دو بنای مجموعه برج آزادی و موزه فرش بپردازد. این تحقیق دارای ماهیتی کیفی با رویکردی فلسفی، پدیدارشناسانه و هرمنوتیک می¬باشد؛ که به لحاظ قصد از پژوهش، تفسیری است که به تولید نگاه و بینشی جدید درباره¬ی مواجهه¬ی انسان در برابر فرم و فضا از حیث فضامندی و بدن¬آگاهی می¬پردازد. در پژوهش حاضر از بازدید میدانی جهت استنباط و استخراج مولفه¬ها در هنگام مواجهه¬ی انسان با فرم و فضا استفاده شده¬است. نتیجه¬ی پژوهش نمایانگر این امر است که افراد در مواجهه با فرم تحت¬تاثیر عواملی مانند پویایی فضا به واسطه¬ی ادراکات حسی، ادراک به واسطه¬ی ذهنیت قبلی، فضا به عنوان امری برای شهود، هم¬خوانی با فرهنگ، ترکیب متفاوت مصالح جدید، یکی¬شدن با طبیعت، ارتباط با طبیعت و ایجاد حس آرامش می¬باشند.

منابع و مأخذ:

آریان¬مهر، علیرضا، (1401). ادراک روان¬شناختی وابسته به الگوها و فرم¬های طبیعی در طراحی معماری با آنالیز مقیاس چندبعدی، نشریه علمی بوطیفای معماری، سال 1، شماره 4.
امرایی، بابک، (1393). تحلیل بینانشانه¬ای روابط فرم و فضا، نشریه هنرهای زیبا، دوره 19، شماره 4.
باقرزاده کثیری، شهره، کاظمی شیشوان، مهرنوش، حسینی، اکرم، سیدالماس، مهدی، (1399). خوانش نظریه اتمسفر پیتر زومتور در تحلیل کیفیت فضایی مساجد آذربایجان شرقی (نمونه موردی: مساجد جامع تبریز، میانه، سراب، اهر، بناب و عجب¬شیر)، نشریه دوفصلنامه اندیشه معماری، سال 5، شماره 10.
بخارائی، صالحه، (1394). فضامندی: وجوه، حدود و عوامل تاثیرگذار، نشریه صفه، دوره 25، شماره 2.
بلوری بزاز، مونا، مستغنی، علیرضا، (1398). فرمالیسم در معماری و نسبت آن با مفهوم فرم، نشریه صفه، سال 29، شماره 87.
حسین¬زاده، مصطفی، شریف¬زاده، محمدرضا، (1398). بدن¬آگاهی و نسبت آن با معماری بر اساس فلسفه زیبایی جان¬دیویی، دوفصلنامه فلسفی شناخت، دوره 12، شماره 1.
داداش¬پور، هاشم، یزدانیان، احمد، (1398). فضا را چگونه بخوانیم؟ از
خوانش پدیدارشناسانه تا خوانش انتقادی فضا، نشریه دانش شهرسازی، دوره 3، شماره 2.
دهقان، کیان، مطلبی، قاسم، (1398). تاثیر متقابل کاربرد و معنا بر فرم اشیاء، نشریه هنرهای زیبا، دوره 25، شماره 2.
ذوقی تنکابنی، مهرنوش، ارمغان، مریم، متین، مهرداد، (1400). تحلیل و بررسی متن آثار شاخص معماری معاصر ایران بر اساس خوانش دلوز از فرم (از سال 1385 تا کنون)، نشریه دوفصلنامه اندیشه معماری، سال 6، شماره 11.
ذوقی تنکابنی، مهرنوش، ارمغان، مریم، متین، مهرداد، (1401). نقش ذهنیت طراح در بازنمود لایه¬های آثار معماری معاصر ایران با نگاهی به اندیشه فرم نشانه¬دار دلوز، نشریه باغ¬نظر، سال 19، شماره 117.
رشیدزاده، الهام، طهماسبی، ارسلان، حبیبی، فواد، (1398). فضای معماری در سیطره سرمایه: واکاوی شکل¬گیری فضای معماری از دیدگاه نظریه تولید فضای لوفور، دوفصلنامه اندیشه معماری، سال 3، شماره 6.
رضایی، حسین، کرامتی، غزال، دهباشی شریف، مزین، (1397). فراتحلیل روانشناختی رابطه فرم و عملکرد در فرآیند طراحی معماری از منظر خلاقیت، فصلنامه پژوهشی ابتکار و خلاقیت در علوم¬انسانی، دوره 8، شماره 2.
سلطانی، مهرداد، منصوری، سیدامیر، فرزین، احمدعلی، (1391). تطبیق نقش الگو و مفاهیم مبتنی بر تجربه در فضای معماری، نشریه باغ¬نظر، سال 9، شماره 21.
سلیمانی الموتی، مهتاب، اردلانی، حسین، (1400). میانجی¬ها و ناممکن¬های دلوزی سوژه، معماری و فضا از ساختارمندی تا ساختارشکنی آیزنمن، نشریه صفه، سال 32، شماره 99.
سوهانگیر، سارا، نصیراسلامی، محمدرضا، (1396). ارتقاء کیفیت طراحی فضای معماری با به¬کارگیری مکانیسم¬های عملکردی حواس، نشریه مدیریت شهری، شماره 47.
شاه¬حسینی، روشینا، شالی¬امینی، وحید، مسعوددباغ، امیر، بهبهانی، هما، (1400). واکاوی نسبت «اشیا» و «انسان» در فرم معماری از دیدگاه هستی¬شناسی ابژه محور؛ مطالعه موردی: خانه¬های مکعبی و پردیس ملت، نشریه کیمیای هنر، سال 11، شماره 42.
شریفیان، محمدامین، طهوری، نیر، اعتصام، ایرج، ذبیحی، حسین، (1398). مطالعه تطبیقی پدیدارشناسی معماری در نظریات یوهانی پالاسما و استون هال، نشریه کیمیای هنر، سال 8، شماره 33.
صابونچی، مرجان، ذبیحی، حسین، ماجدی، حمید، (1399). رویکرد نشانه¬شناختی به تحلیل فرم در معماری معاصر، نشریه معماری و شهرسازی آرمان¬شهر، شماره 30.
صفدریان، غزال، (1396). تبیین تاثیرات پارادایم بر تغییرات فرم در معماری معاصر، نشریه هویت¬شهر، سال 11، شماره 31.
صیاد، امیرحسین، غریب¬پور، افرا، دلشاد سیاهکلی، مهسا، (1398). فضامندی و بدن¬آگاهی: بازخوانش مفهوم فضا در تجربه معماری نمونه موردی: موزه هنرهای معاصر تهران، نشریه باغ-نظر، سال 16، شماره 71.
طهماسبی¬فرد، مرسده، حبیب، فرح، سعیده زرآبادی، زهرا سادات، (1402). تبیین معیارهای موثر بر اغتشاش بصری نما در فرایند ادراک، فصلنامه آینده پژوهی شهری، دوره 3، شماره 3.
عادلی، سمیرا، ندیمی، هادی، (1399). فرم به مثابه قابلیت؛ زیربنای نظری و چهرچوب مفهومی معنای معماری، نشریه صفه، سال 32، شماره 96.
فرجی، میترا، ابراهیم¬زاده نوایی، فاطمه، (1397). بررسی نقش مولفه-های بصری فرم بر ادراک و تاثیر آن بر ایجاد انگیزش افراد، نشریه هویت¬شهر، سال 14، شماره 41.
کوکبی، مهرناز، سهیلی صدیق، سحر، (1396). شنیدن رنگی مطالعه پیرامون حس¬آمیزی و فرایند ترکیب حواس، نشریه هنرهای زیبا، دوره 23، شماره 3.
منشی¬زاده، آرزو، (1400). سیر تحول تعین بدن در معماری: از بدن-وارگی تا بدن¬پدیداری، نشریه صفه، سال 32، شماره 96.
میرزابابالو، رقیه، حسینی، سید بهشید، غفاری، عباس، ایروانی، هوتن، (1402). ارتقاء حس¬مکان در کتابخانه مرکزی شهر تبریز با بررسی متغییرهای آکوستیک در معماری، فصلنامه مطالعات فضا و مکان، دوره 2، شماره 1.
یزدانی، بهاره، اصلانیان، یاشار، ترابی، زهره، (1402). نقش تکتونیک فضا بر فرم بنا با هدف بهبود ارتباط بین بنا و بستر بناهای فرهنگی در 1357 تا 1399، نشریه باغ¬نظر، سال 20، شماره 119.