جامعه‌پذیری سیاسی نسل Z ایران با تأکید بر فرهنگ دفاع مقدس: تحلیلی بر مبنای نظریه گرینستاین
محورهای موضوعی : جامعه شناسی سیاسی
1 - دانشجوی دکتری
کلید واژه: جامعه‌پذیری سیاسی, فرهنگ دفاع مقدس, نسل Z, نظریه گرینستاین,
چکیده مقاله :
پژوهش حاضر با هدف بررسی فرآیند جامعه‌پذیری سیاسی نسل Z در ایران، با تأکید ویژه بر انتقال مفاهیم و ارزش‌های فرهنگ دفاع مقدس، انجام شده است. نسل Z نسلی است که در بستر تحولات دیجیتال، فرهنگی و ارتباطی دهه‌های اخیر رشد کرده و از نظر شیوه‌های دریافت اطلاعات، تعامل با رسانه‌ها و شکل‌گیری هویت سیاسی با نسل‌های پیشین تفاوت‌های بنیادینی دارد. این نسل به‌واسطه زیست در دنیای دیجیتال، از الگوهای متفاوتی برای یادگیری، تعامل و تفسیر پیام‌های اجتماعی و سیاسی بهره می‌برد. چارچوب نظری تحقیق مبتنی بر نظریه جامعه‌پذیری سیاسی فیلیپ گرینستاین است که نهادهایی چون خانواده، آموزش و پرورش، رسانه‌ها، گروه همسالان و محیط سیاسی را به‌عنوان عوامل کلیدی در جامعه‌پذیری معرفی می‌کند. روش تحقیق، کیفی و با رویکرد تفسیری است و از تحلیل مضمونی به‌منظور بررسی محتوای متون درسی، رسانه‌ها، محصولات فرهنگی، و داده‌های موجود در شبکه‌های اجتماعی مرتبط با دفاع مقدس بهره گرفته شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که هرچند فرهنگ دفاع مقدس همچنان در گفتمان رسمی و حافظه جمعی جامعه ایرانی حضور دارد، اما فرآیند انتقال آن به نسل Z با چالش‌هایی چون فاصله نسلی، کاهش اعتبار رسانه‌های سنتی، و عدم همخوانی قالب‌های ارتباطی با سبک زندگی دیجیتال این نسل روبه‌رو است. نتایج نشان می‌دهد که نسل Z مفاهیم مربوط به مقاومت را نه صرفاً از مسیرهای رسمی، بلکه از طریق تجربه‌های زیسته، گفت‌وگوی میان‌نسلی، تعاملات اجتماعی در فضای مجازی و بازتعریف مفاهیم در بستر شبکه‌های اجتماعی درک و معنا می‌کند. این پژوهش بر اهمیت طراحی سیاست‌های فرهنگی و آموزشی مبتنی بر مشارکت فعال نسل جدید در تولید محتوا، استفاده از رسانه‌های تعاملی، و ارتقای روایت‌های فرهنگی روزآمد تأکید دارد.
This study aims to explore the political socialization process of Iran’s Generation Z, with a particular focus on the transmission of the values and concepts associated with the Sacred Defense culture. Generation Z has developed within the context of recent digital, cultural, and communicational transformations, and differs significantly from previous generations in terms of how it receives information, interacts with media, and constructs political identity. This generation, shaped by the digital world, adopts distinct patterns for learning, engagement, and interpreting socio-political messages. The theoretical framework of the research is based on Fred I. Greenstein’s theory of political socialization, which identifies institutions such as the family, education system, media, peer groups, and the broader political environment as key agents in the socialization process. Methodologically, the research employs a qualitative and interpretive approach, utilizing thematic analysis to examine educational content, media programs, cultural products, and data from social media platforms related to the Sacred Defense. The findings reveal that although the Sacred Defense culture remains embedded in the official discourse and collective memory of Iranian society, its transmission to Generation Z faces significant challenges, including generational gaps, declining trust in traditional media, and a mismatch between conventional communication formats and the digital lifestyle of this generation. Results show that Generation Z perceives concepts of resistance not merely through official channels but via lived experiences, intergenerational dialogue, social interactions in virtual spaces, and the reinterpretation of meanings within the context of social networks. The study emphasizes the necessity of designing cultural and educational policies that actively engage youth in content creation, promote interactive media, and update cultural narratives to resonate with contemporary audiences.
انصاری، م. (۱۳۹۵). فرهنگ دفاع مقدس و هویت سیاسی ایرانی. تهران: نشر نی.
بشیریه، ح. (۱۳۸۰). مبانی علم سیاست. تهران: نشر نی.
بنیاد شهید و امور ایثارگران. (۱۳۹۹). گزارش فعالیت‌های فرهنگی بنیاد شهید (گزارش شماره ۱۳۹۹-۰۵).
حسن‌زاده، ح. (۱۳۹۰). فرهنگ‌نامه دفاع مقدس. تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.
رضایی، م. (۱۴۰۰). «ارزیابی انتقادی محتوای کتاب‌های درسی دفاع مقدس در مقطع متوسطه». فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی درسی، 13(3)، 85–102.
زارع، م. (1399). شبکه‌های اجتماعی و بازتولید مفاهیم فرهنگی انقلاب اسلامی. تهران: انتشارات سروش.
سازمان صداوسیما. (۱۳۹۸). گزارش سالانه برنامه‌های فرهنگی (گزارش شماره ۱۳۹۸-۱۲).
سراج، م. (۱۳۹۸). نسل Z و تحولات فرهنگی در ایران. تهران: نشر دانشگاه تهران.
سراج، سید مجتبی. (۱۳۹۸). سیاست‌ورزی نسل جدید در ایران؛ بررسی نسل Z و فضای مجازی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
سلیمانی، ف. (۱۴۰۱). بررسی تأثیر رسانه‌های اجتماعی بر هویت ملی نسل Z. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
عابدی، س.، و مرادی، ک. (1398). «بررسی الگوهای یادگیری نسل Z در فضای مجازی». فصلنامه آموزش و رسانه، 10(2)، 77–92.
قربانی، ع. (1402). «نقش کنشگران خُرد فرهنگی در بازتولید گفتمان مقاومت در فضای مجازی». فصلنامه مطالعات فرهنگی انقلاب اسلامی، 6(2)، 83–100.
کریمی، م. (1401). «نقش روایت‌های تجربی در بازنمایی گفتمان مقاومت در رسانه‌های اجتماعی». پژوهش‌نامه فرهنگ پایداری، 4(1)، 45–63.
مظاهری، م. ح. (1400). تاریخ شفاهی جنگ در روایت نسل سوم. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
وزارت آموزش و پرورش. (۱۳۹۷). راهنمای تالیف کتب درسی دوره متوسطه (گزارش شماره ۱۳۹۷-۰۸).
یزدانی، ف. (1400). «نقش رسانه‌های نوین در جامعه‌پذیری سیاسی نسل Z». فصلنامه مطالعات رسانه‌ای و فرهنگی انقلاب اسلامی، 12(4)، 55-72.
Almond, G. A., & Verba, S. (1963). The civic culture: Political attitudes and democracy in five nations. Princeton University Press.
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77–101. https://doi.org/10.1191/1478088706qp063oa
Castells, M. (2011). Communication Power (2nd ed.). Oxford: Oxford University Press.
Prensky, M. (2001). Digital Natives, Digital Immigrants. On the Horizon, 9(5), 1–6.
Jenkins, H. (2006). Convergence Culture: Where Old and New Media Collide. New York: NYU Press.
Inglehart, R. (1977). The silent revolution: Changing values and political styles among Western publics. Princeton University Press.
Greenstein, F. I. (1965). Children and Politics. New Haven: Yale University Press.
Greenstein, F. I. (1965). Political socialization. In D. E. Apter (Ed.), Ideology and discontent (pp. 239–269). Free Press.
Greenstein, F. I. (2002). The hidden-hand presidency: Eisenhower, Americans, and the Cold War. Princeton University Press.
Mayring, P. (2014). Qualitative content analysis: theoretical foundation, basic procedures and software solution. Beltz.
Schwandt, T. A. (2001). Dictionary of qualitative inquiry (2nd ed.). Sage Publications.
Schwandt, T. A. (1994). Constructivist, interpretivist approaches to human inquiry. In N. K. Denzin & Y. S. Lincoln (Eds.), Handbook of qualitative research (pp. 118–137). Sage.