ارزیابی شاخص‌های عینی کیفیت زندگی در روستاهای هدف گردشگری تاریخی- فرهنگی شهرستان مرودشت

محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی روستایی و عشایری

آیت اله کرمی ¹ , ندا علی یاری ²

1 - دانشیار اقتصاد کشاورزی، گروه مدیریت توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران
2 - دانش آموخته دکتری توسعه کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

تاریخ دریافت : 1399/03/02 تاریخ پذیرش : 1399/08/20 تاریخ انتشار : 1401/09/01

کلید واژه: کیفیت زندگی, گردشگری, شاخص‌های عینی, شهرستان مرودشت,

چکیده مقاله :

هدف نهایی بسیاری از پروژه‌ها و برنامه‌های صورت پذیرفته در مناطق روستایی، بهبود کیفیت زندگی ساکنان است. با توجه به محدودیت منابع، سیاست‌گذاران باید کارآترین راه را برای توزیع منابع کمیاب در مسیر نیازها و اولویت‌های مردم قرار دهند. این امر می‌تواند با استفاده از نتایج حاصل از تحقیقات مرتبط به عنوان ورودی فرایند تصمیم‌گیری حاصل گردد. تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی و از نوع اکتشافی است و با روش توصیفی- تطبیقی انجام شده است. جامعة آماری را تمامی سرپرستان خانوار ساکن در روستاهای هدف گردشگری تاریخی- فرهنگی (بالای 30 خانوار) شهرستان مرودشت تشکیل دادند (2269 سرپرست خانوار). حجم نمونه با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده و بر اساس فرمول کوکران تعداد 170 نفر تعیین شد. از سویی برای مقایسه 170 نفر از سرپرستان خانوار روستاهای غیرهدف گردشگری به‌عنوان گروه شاهد انتخاب شدند. رتبه‌بندی شاخص-ها با توجه به مدل موریس (ضریب D.I) و میزان پراکندگی شاخص‌های مورد مطالعه با استفاده از ضریب تغییرات (C.V.) صورت پذیرفت. نتایج حاصل از D.I نشان داد کیفیت زندگی عینی روستاهای هدف گردشگری با ضریب (49/0) در وضعیت نسبتاً مناسب و روستاهای غیرهدف گردشگری با ضریب (39/0) در وضعیت نامناسب قرار دارند. مقایسه‌ی (C.V.) نشان داد گردشگری موجب افزایش کیفیت زندگی ساکنان شده است به گونه‌ای که بیشترین اثر را در شاخص‌های کالبدی، معیشت محلی و پایداری محیط و بعد زیست محیطی داشته است.

چکیده انگلیسی:

The ultimate goal of many projects and programs implemented in rural areas is to improve the residents' quality of life. Due to resource limitations, policymakers should provide the most efficient route to distribute scarce resources on the path to people's needs and priorities. This can be achieved applying the results of related research as the input of the decision process. The present study is applied in terms of purpose and is an exploratory one which has been carried out using descriptive-comparative method. The statistical population consisted of all household heads residing in the historical-cultural tourism target villages (over 30 households) in Marvdasht County (2269 household heads). The sample size was determined 170 ones based on Cochran's formula and a simple random sampling method was applied. Additionally, in order to compare, 170 household heads were selected in non-target tourist villages as a control group. The ranking of the indicators was conducted according to the Morris model (D.I. coefficient) and the degree of dispersion of the studied indicators was determined using the coefficient of variation (C.V.). The results of D.I. showed that the objective quality of life of tourism target villages with a coefficient of (0.49) is in a relatively suitable condition and non-targeted tourism villages with a coefficient of (0.39) are in an unfavorable condition. Comparison of (C.V.) revealed that tourism has increased the residents' quality of life in such a way that it has the greatest impact on the indicators of physical, local livelihood and environmental sustainabilit; and environmental dimension

منابع و مأخذ:

ابراهیم­زاده، عیسی؛ آهار، حسن؛ طهماسبی، فرخ؛ منوچهری میاندوآب، ایوب و شهناز، علی­اکبر. (1393). تحلیل کیفیت زندگی در دو بافت قدیم و جدید شهر مراغه با بهره­گیری از مدل­های آنتروپی و الکتره. آمایش محیط، 7(26)، 1-18.

اجزاء­شکوهی، محمد؛ بوذرجمهوری.، خدیجه؛ ایستگلدی، مصطفی و مودودی، مهدی. (1393). بررسی اثرات گردشگری بر کیفیت زندگی جامعه­ی میزبان نمونه­ی مطالعاتی: شهر بندر ترکمن. فضای جغرافیایی، 14(47)، 125-101.

احدنژاد، محسن و نجفی، سعید. (1395). بررسی تطبیقی تفاوت­های کیفیت زندگی در محلات برنامه‌ریزی‌شده و سکونتگاه‌های غیررسمی شهری (نمونه موردی: محلات کارمندان و اسلام‌آباد شهر زنجان). نشریه علمی جغرافیا و برنامه­ریزی، 20(57)، 23-47.

اکبریان رونیزی، سعیدرضا و شیخ­بیگلو، رعنا. (1394). سنجش کیفیت محیط روستاهای گردشگری مطالعة موردی: بخش آسارا- شهرستان کرج. پژوهش­های روستایی، 6(2)، 457-433.

باباخانزاده، ادریس و لطفی، صدیقه. (1391). ارزیابی اثرات گردشگری بر روستای قوری قلعه. مطالعات مدیریت گردشگری، 7(20)، 116-81.

بامری، زبیده؛ پایدار، ابوذر و طولابی‌‌‌نژاد، مهرشاد. (1398). احیای معیشت پایدار روستاهای سنتی از طریق توسعۀ گردشگری (موردشناسی: دهستان ناهوک، شهرستان سراوان). جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، 9(32)، 59-78.

 بندرآباد، علیرضا و احمدی­نژاد، فرشته. (1393). ارزیابی شاخص­های کیفیت زندگی با تأکید بر اصول شهر زیست­پذیر در منطقه 22 تهران. پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 5(16)، 55-74.

پورطاهری، مهدی؛ رکن­الدین افتخاری، عبدالرضا و فتاحی، احدالله. (1390). ارزیابی کیفیت زندگی در نواحی روستایی (مطالعۀ موردی: دهستان خاوۀ شمالی، استان لرستان). پژوهش­های جغرافیای انسانی، 43(2)، 31-13.

جلالی، محبوبه؛ گندمکار، امیر و فردوسی، سجاد. (1395). واکاوی و تبیین اثرات گردشگری بر کیفیت زندگی، مطالعه­ی موردی: شهر بابک- کرمان. آمایش جغرافیایی فضا، 6(20)، 174-161.

حسینی، سید هادی و باقریان، خدیجه. (1393). تحلیلی بر مؤلفه‌های سازنده کیفیت زندگی در شهر نوشهر. آمایش محیط، 7(27)، 55-78.

حیدری ساربان، وکیل؛ نیرومند شیشوان، صغرا؛ مجنونی توتاخانه، علی و نقابی، محبوبه. (1396). بررسی و ارزیابی نقش اجرای طرح ‌هادی در توسعه‌ی گردشگری روستاهای توریستی مطالعه‌ی موردی: روستای توریستی صور در شهرستان بناب. نشریه جغرافیا و توسعه، 15(46)، 100-79.

خواجه­شاهکوهی، علیرضا و مینایی، فهیمه. (1393). بررسی تطبیقی کیفیت زندگی در شهرهای گردشگری و غیرگردشگری شاندیز و چناران. برنامه­ریزی و توسعه­ی گردشگری، 3(10)، 64-49.

خراسانی، محمدامین؛ رضوانی، محمدرضا؛ مطیعی لنگرودی، سیدحسن و رفیعیان، مجتبی. (1391). سنجش و ارزیابی زیست‌پذیری روستاهای پیرامون شهری(مطالعه موردی: شهرستان ورامین). پژوهش­های روستائی، 3(12)، 85-110.

دانایی، علی؛ شریعت پناهی، مجید ولی و مهدوی، مسعود. (1396). تحلیل نقش شاخص­های (اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی )کیفیت زندگی در توسعه پایدار روستایی (مطالعه موردی: دهستان بهمئی گرمسیری، شهرستان بهمئی از توابع استان کهگیلویه و بویراحمد). جغرافیایی سرزمین، 14(53)، 71-92.

دربان آستانه، علیرضا؛ حجت شمامی، سیروس و طهماسی، بهمن. (1398). سنجش پایداری شاخص­های توسعه اقتصادی در نواحی روستایی (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان رودبار). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 14(3)، 757-771.

رجائی، سید عباس؛ عباسی فلاح، وحید و نجفی، اسماعیل. (1398). ارزیابی تطبیقی شاخص‌های عینی و ذهنی کیفیت زندگی در سکونتگاه‌های غیررسمی شهر ورامین. آمایش محیط، 12(46)، 149-176.

رضوانی، محمدرضا؛ بدری، سیدعلی؛ سپهوند، فرخنده و اکبریان­رونیزی، سعیدرضا. (1391). گردشگری خانه­های دوم و اثرات آن بر بهبود کیفیت زندگی ساکنان روستایی(مطالعه موردی: بخش رودبار قصران، شهرستان شمیرانات). مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، 4(13)، 40-23.

سجاسی قیداری، حمدالله. (1395). تحلیل تأثیرات پرداخت یارانه­های نقدی بر بهبود کیفیت زندگی خانوارهای روستایی (مطالعه­ی موردی: روستاهای دهستان شیرینگ). مجلس و راهبرد، 23(85)، 141-107.

سلیمانی، علیرضا؛ مجنونی توتاخانه، علی و آفتاب، احمد. (1397). بررسی نقش توسعه گردشگری روستایی بر ارتقای شاخص­های رفاه اجتماعی (مطالعه موردی: روستاهای گردشگری استان آذربایجان شرقی). پژوهش و برنامه­ریزی روستایی، 7(2)، 40-25.

شاه­حسینی، پروانه و توکلی، هانیه. (1392). تحلیل شاخص­های کیفیت زندگی شهری مورد: محله وردآورد منطقه 21 شهر تهران. آمایش محیط، 7(24)، 144-127.

شاهرخی­ساردو، صالح؛ نوری­پور، مهدی و پدرام، پیمان. (1394). ارزیابی کیفیت زندگی مناطق روستایی با استفاده از تاکسونومی عددی (مورد مطالعه: دهستان اسفندقه، شهرستان جیرفت). علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، 11(2)، 47-31.

شکور، علی؛ شمس­الدینی، علی؛ زارع، اعظم و کریمی، فضل­الله. (1392). تحلیلی بر درجه توسعه­یافتگی نواحی روستایی شهرستان مرودشت با استفاده از مدل موریس و ضریب اختلاف. پژوهش و برنامه­ریزی روستایی، 2(2)، 74-49.

شیخ­زاده، ابراهیم. (1394). مدلسازی عوامل مؤثر در بهبود کیفیت زندگی با تأکید بر تأثیرات توسعه­ی صنعت گردشگری (مطالعه موردی: شهر تهران). توسعه­ی اجتماعی ایران، 8(1)، 65-51.

صالح پور، شمسی؛ ریاحی، وحید؛ عزیزی، اصغر و فتحی­زاده، فرح. (1398). قابلیت سنجی توسعه گردشگری روستایی با تأکید بر رویکرد توسعه پایدار (مورد مطالعه: بخش تخت سلیمانِ تکاب). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 14(1)، 127-111.

صفری الموتی، پروانه و شمس، علی. (1398). تحلیل پیامدهای گردشگری روستایی در منطقه رودبار الموت استان قزوین: مطالعه موردی روستای اُوان. روستا و توسعه، 22(4)، 25-49.

صیدایی، سیداسکندر و رستمی، شهین. (1391). سنجش تأثیرات اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی توسعه گردشگری (نمونه موردی شهر کرمانشاه). برنامه­ریزی فضایی، 2(3)، 95-110.

طیب­نیا، سید هادی؛ محمدی، سعدی و منوچهری، سوران. (1395). تحلیل تأثیرات گردشگری بر کیفیت زندگی روستاییان مطالعۀ موردی: بخش اورامان شهرستان سروآباد). پژوهش و برنامه­ریزی روستایی، 5(1)، 163-179.

عبدالله­زاده، غلامحسین؛ شریف‌زاده، ابوالقاسم و عربیون، ابوالقاسم. (1392). بررسی پیامدهای گسترش گردشگری در نواحی روستایی: مطالعه موردی روستای زیارت در استان گلستان. جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، 24(4)، 15-32.

علی­بیگی، جواد و قاسمی، یارمحمد. (1394). تأثیر گردشگری مذهبی بر کیفیت زندگی و سرمایه اجتماعی خانوارهای روستایی (مطالعه موردی: روستای بردی؛ شهرستان دهلران). مطالعات اجتماعی گردشگری، 3(6)، 116-87.

علی­زاده، جابر؛ برقی، حمید؛ رحیمی، حمزه و افشاری­پور، علی. (1392). سنجش و ارزیابی کیفیت زندگی در نواحی روستایی با استفاده از تکنیک روش تشابه به گزینه­ی ایده­آل فازی مطالعه­ی موردی: دهستان میانده- استان فارس. پژوهش­های روستایی، 4(3)، 640-615.

علی­یاری، ویدا و شریف­زاده، مریم. (1396). سنجش نابرابری خدمات در روستاهای هدف گردشگری شهرستان فیروزآباد. اقتصاد فضاو توسعه روستایی، سال ششم: 44-23.

علی­یاری، ویدا؛ شریف­زاده، مریم و احمدوند، مصطفی. (1398). ارزیابی اثرات گردشگری بر نواحی روستایی هدف گردشگری بخش مرکزی شهرستان فیروزآباد با استفاده از مدل تحلیل عاملی. مطالعات مدیریت گردشگری، 14(45)، 221-247

عنابستانی، علی­اکبر و محمودی، حمیده. (1395). بررسی تأثیر گردشگری مذهبی بر ارتقاء کیفیت زندگی روستاییان (مطالعه موردی: حوزه نفوذ گردشگاهی شهر مشهد). برنامه­ریزی و توسعه گردشگری، 5(18)، 118-97.

فاریابی، مینا؛ احمدوند، مصطفی و کرمی، آیت­اله. (1396). اهمیت­سنجی شاخص‏های سنجش توسعه‏یافتگی کشاورزی: یک مطالعه تجربی در جنوب کرمان. پژوهش­های ترویج و آموزش کشاورزی، 10(2)، 34-21.

فراهانی، حسین؛ عینالی، جمشید و مرادی، معصومه. (1398). اثرات گردشگری بر کیفیت زندگی روستاییان مورد: روستای گازرخان در شهرستان قزوین. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 8(2)، 42-23.

قدمی، مصطفی؛ علیقلی­زاده فیروزجایی، ناصر و رمضان­زاده لسبویی، مهدی. (1389). بررسی نقش گردشگری در تغییرات کیفیت زندگی مقصد (نمونه مورد مطالعه: هستان کلارآباد، شهرستان تنکابن، مازندران). مطالعات اجتماعی ایران، 4(3)، 113-101.

قدیری معصوم، مجتبی؛ مطیعی لنگرودی، سید حسن و مهرپویا، حسن. (1392). تبیین اثرات کالبدی گردشگری بر نواحی روستایی (مورد پژوهش: دهستان بیرون‌بشم- بخش کلاردشت). برنامه­ریزی و توسعه گردشگری، 2(5)، 33-49.

قدیری­معصوم، مجتبی؛ قراگزلو، هادی؛ احمدی، سجادی و لرستانی، اکبر. (1393). تحلیل فضایی کیفیت زندگی در سکونتگاه­های روستایی (مطالعه موردی: دهستان بلوران، استان لرستان). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 9(28)، 16-1.

قنبری، ابوالفضل و آدمی، معصومه. (1397). نقش گردشگری در تغییرات زندگی ساکنان مقصد (نمونه‌ی مورد مطالعه: شهر تبریز). مجله آمایش جغرافیایی فضا، 8(28)، 169-190.

کرکه­آبادی، زینب. (1395). مقایسه­ی تطبیقی کیفیت زندگی شهری بر اساس شاخص­های زیست­محیطی (مطالعه­ی موردی: بافت قدیم و بافت جدید شهر سمنان). جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای). 7(1)، 33-48.

محمدپورجابری، مرتضی. (1393). تحلیل نقش گردشگری بر کیفیت زندگی شهروندان با تأکید بر شاخص­های ذهنی، مورد مطالعه: شهر قشم (شهرستان شمیرانات). گردشگری شهری، 1(1)، 45-35.

محمدی، جمال؛ حسینی­خواه، حسین و محمدی­دوست، سلیمان. (1395). سنجش میزان رضایت از کیفیت زندگی در نواحی شهری با استفاده از تکنیک روش تشابه به گزینه ایده­آل فازی (مطالعه موردی: شهر دوگنبدان). آمایش محیط، 9(35)، 1-22.

مرکز آمار ایران. (1395). سرشماری عمومی نفوس و مسکن.http://www.amar.org.ir.

موحدی، رضا؛ امیری، فاطمه و تاجوک، زهرا. (1398). تحلیل اثرات گردشگری روستایی در بهبود رفاه اجتماعی روستاییان: مطالعه موردی روستای برفجین شهرستان همدان. روستا و توسعه، 22(3)، 45-68.

میردامادی، سید مهدی و برزویی، حمید. (1393). نقش توریسم در بهبود وضعیت اقتصادی روستاهای شهرستان تالش (مطالعه موردی: روستای شیرآباد). پژوهش­های ترویج و آموزش کشاورزی، 6(3)، 7-17.

میرلطفی، محمود رضا و ملانوروزی، معصومه. (1393). تحلیل تأثیرات شهرک صنعتی خیام نیشابور بر کیفیت عینی زندگی روستاییان (مطالعه موردی: روستاهای بخش زبرخان). دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهر، فضای جغرافیایی، 14(46)، 259-235.

نعمتی، مرتضی؛ طهماسبی، سیامک و قرقانی، معصومه. (1395). سنجش میزان توسعه­یافتگی و عوامل مؤثر برآن در نواحی روستایی استان فارس با استفاده از تحلیل عاملی و ضریب ناموزون موریس. برنامه­ریزی منطقه­ای، 6(23)، 58-45.

نقدی، اسداله و بابایی، حیدر. (1394). مروری بر شاخص‌ها و مؤلفه‌های کیفیت زندگی شهری (مورد مطالعه شهر همدان). مطالعات مدیریت شهری، 7(23)، 2-14.

ودایع­خیری، رقیه و رضائی، میثم. (1395). عوامل تأثیرگذار بر کیفیت زندگی شهروندان با نقش میانجیگری عدالت اجتماعی (مورد پژوهشی: شهر فردوسیه شهرستان شهریار). برنامه­ریزی منطقه­ای، 6(24)، 244-231.

وزین، نرگس؛ برقی، حمید و طباطبایی، سید محمد. (1397). ارزیابی اثرات توسعه گردشگری بیابانی بر جوامع روستایی، مطالعه موردی: روستاهای بخش­های جرقویه علیا و بن­رود شهرستان اصفهان. فصلنامه جغرافیایی سرزمین، 15(57)، 121-105.

Abdul Mohit, M. (2013). Objective analysis of variation in the regional quality of life in Malaysia and its policy Implications. Social and Behavioral Sciences, 101, 454 – 464.

Ana-Maria, V. (2015). Satisfaction of participants in physical activity programs as an m indicator of quality of life. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 180, 1434 – 1438.

Aref. F. (2011). The effects of tourism on quality of life: A case study of Shiraz, Iran. Life Science Journal, 8(2), 26-30.

Byrd, E.T., Bosley, H.E. and Dronbergr, M.G. (2009). Comparisons of stakeholder perceptions of tourism impacts in rural Eastern North Carolina. Tourism Management, 30(5), 693- 703.

Carneiro, M.J., Eusébio, C. (2015). Host-tourist interaction and impact of tourism on residents’ quality of life. Tourism & Management Studies, 11(1), 25-34.

Carneiro, M.J., Eusébio, C, Calderia, A. (2017). The influence of social contact in residents’ perceptions of the tourism impact on their quality of life: A structural equation model. Journal of Quality Assurance in Hospitality & Tourism,19(1), 1-30.

Crotts, J.C., Holland, S.M. (1993). Objective indicators of the impact of rural tourism development in the state of Florida. objective indicators of the impact of rural tourism development in the state of Florida. Sustainable Tourism, 1(2),112-120.

D’Agostini, Luiz.R., Fantini, Alfredo.C. (2008). Quality of life and quality of living conditions in rural areas: distinctively perceived and quantitatively distinguished. Social Indicators Research, 89(3), 487–499.

Diniz, S.R., Falleiro, S.P. and de Barros, M.M. (2014). Local residents’ perception of the psycho-social and economic impact of tourism in Goa. International Journal of Scientific and Research Publications, 4(11). 1-7.

Haq , R., Zia, U. (2013). Multidimensional wellbeing: An index of quality of life in a developing economy. Social Indicators Research, 114, 997–1012.

Huttasin, N. (2008) Perceived social impacts of tourism by residents in the OTOP tourism village, Thailand. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 13(2), 175-191.

Kroll, Ch., Delhey, J. (2013). A happy nation? Opportunities and challenges of using subjective indicators in policymaking. Social Indicator Research, 114, 13–28.

Lee, Yung-Jaan. (2008). Subjective quality of life measurement in Taipei. Building and Environment, 43, 1205–1215.

Liao, P.Sh. (2009). Parallels between objective indicators and subjective perceptions of quality of life: A study of metropolitan. Social Indicators Research, 91, 99–114.

Meng. F., Li, X. and Uysal, M. (2010). Tourism development and regional quality of life: The case of China. Journal of China Tourism Research, 6(2), 164-182.

Moons, Ph., Budts, W., De Geest, S. (2006). Critique on the conceptualisation of quality of life: A review and evaluation of different conceptual approaches. Nursing Studies, 43, 891–901.

Ray. N., D. Kumar Das, P. Pratim Sengupta. And S. Ghosh. (2012). Rural tourism and its impact on socio- economic condition: Evidence from west Bengal, India. Global Journal of Business Research, 6(2), 11-22.

Sewo Sampaio, P.Y.S., Ot. E.I., Carvalho Sampaio, R.A. (2013). The association of activity and participation with quality of life between Japanese older adults living in rural and urban areas. Clinical Gerontology & Geriatrics, 4, 51-56.

Tian, Y., Liu, Y., Liu, X., Kong, X., Liu, G. (2017). Restructuring rural settlements based on subjective well-being (SWB): A case study in Hubei province, central China. Land Use Policy, 63, 255–265.

Ulengin, Burc, Ulengin, Fusun, uven, Umit (2001). A multidimensional approach to urban quality of life: The case of Istanbul. Operational Research, 130, 361-374.

Urtasun, A., Gutie´rrez, I. (2006). Tourism agglomeration and its impact on social welfare: An empirical approach to the Spanish case. Tourism Management. 27, 901–912.

Uysal, Muzaffer, Sirgy, M.Joseph, Woo, Eunju. and Kim, Hyelin.Lina. (2015). Quality of life (QOL) and well-being research in tourism. Tourism Management, 53, 244-261.

Woo, E., Uysal, M., Sirgy, M.J. (2016). Tourism impact and stakeholders’ quality of life. Journal of Hospitality & Tourism Research, 201, Month, 1–27.