تحلیل کارکردهای شهری در توسعه روستایی (مطالعه موردی: شهرستان رودبار)

محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی روستایی و عشایری

منوچهر نصیری مقدم ¹ , تیمور آمار ^{2 *} , پرویز رضائی ³

1 - دانش آموخته دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
2 - دانشیار گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
3 - دانشیار گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

تاریخ دریافت : 1400/04/04 تاریخ پذیرش : 1400/08/10 تاریخ انتشار : 1400/08/10

کلید واژه: کارکرد شهر, توسعه روستا, مدل‌ آنتروپی, مدل‌ کشش‌ پذیری, شهرستان رودبار,

چکیده مقاله :

مقدمه: نقش شهرهای کوچک در حوزه‌های روستایی و توسعه این مناطق بر کسی پوشیده نیست. کارکرد شهرها در عرصه-هایی چون خدمات رسانی،تبادل عوامل تولید و ایفای نقش مکمل در توسعه مناطق روستایی بروز می یابد.در این راستا برنامه‌ریزان در کشورهای در حال توسعه به مسائلی چون تمرکززدایی فضایی، کاهش نابرابری‌های منطقه‌ای، دوگانگی شهری - روستایی توجه ویژه داشته و به دنبال اتخاذ راهبردهایی برای برون رفت از این مشکلات هستند.

هدف: تحلیل کارکردهای شهری در توسعه روستایی شهرستان رودبار است.روش شناسی تحقیق: داده‌های مورد استفاده در تحقیق شامل شاخص جمعیتی نظیر تعداد، خانوار و نرخ رشد در طول دوره ‌های سرشماری 1345 تا 1395 است . در این پژوهش با استفاده ازمدل‌های کمی آنتروپی و کشش‌پذیری به ارزیابی نقش7 شهر: رودبار، منجیل، لوشان، جیرنده، بره‌سر و توتکابن در توسعه روستاهای مجاور آن پرداخته شده است.

قلمرو جغرافیایی پژوهش: محدوده مورد مطالعه در این تحقیق شهرستان رودبار در استان گیلان است.

نتایج: نتایج حاصل از تحلیل داده‌ها در این تحقیق نشان می دهد که شهر بره‌سر، توانسته است تاثیر مطلوبی در توزیع متعادل و متوازن جمعیت و استقرار سکونتگاه‌های روستایی حوزه نفوذ خود داشته باشد و حوزه نفوذ خود را به سوی تعادل در سلسله مراتب شهری و توزیع فضایی سوق دهد. شهر توتکابن و منجیل نیز تا حدودی توانسته است تعادل را در سلسله مراتب شهری بوجود آورد. ولی شهرهای رستم‌آباد، رودبار، لوشان و جیرنده عامل ایجاد تمرکز جمعیت شده‌اند. همچنین مشخص گردید که در شهرهای شهرستان، تمرکز جمعیت به واسطه وجود خدمات اقتصادی – اجتماعی بیشتر است. 

چکیده انگلیسی:

AbstractThe role of small towns in development of rural areas is known to everyone. Urban functions manifest in areas such as services, exchange of factors of production and complementary role in rural development. In this regard, planners pay special attention to problems, such as spatial decentralization, reduced regional disparities, urban-rural dichotomy in developing countries, to adopt strategies to overcome these problems. The studied area is Rudbar County, Gilan province. The data used in the study included demographic indicators such as the number of households and the growth rate during 1966 to 2011. Using quantitative models, entropy and elasticity, this study evaluates the role of seven cities including Rudbar, Manjil, Lowshan, Jirandeh, Bareh Sar and Tutkabon in development of the surrounding villages. The results of data analysis show that Bareh Sar has a favorable effect on balanced distribution of population and rural settlements, leading to balanced urban hierarchy and spatial distribution. Tutkabon and Manjil are partly able to balance the urban hierarchy. However, Rostamabad, Rudbar, Lowshan and Jirandeh cause population density. It was found that population density is higher in cities due to the available economic and social services.. LQ of Roudbar County is >1 for agriculture and industry and export of manufactured products, while <1 for services, indicating a dependence on other towns. Based on the concentration index, levels of villages in Lowshan, Manjil, Rostamabad and Bareh Sar are regular, while the villages in Jirandeh and Tutkabon are irregular. In addition to administrative and political relationships which result in dependence of villages to cities, people of these towns are referred to other towns of the county for economic, social and cultural relations. 

 

 

منابع و مأخذ:

اسماعيل¬زاده، حسن، 1387، نقش كاركردهاي شهري در توسعه روستايي در منطقه بناب (از ديدگاه الگوي (UFRD)، مجله رشد آموزش جغرافيا، 84، 33-26.
امکجی، حمیده. (1383). شهرهای میانی و نقش آنها در چهارچوب توسعه ملی. چاپ اول، تهران: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
پاتر، رابرت و ایونز، سلی لوید. (1384). شهر در جهان در حال توسعه. ترجمه کیومرث ایراندوست و دیگران، چاپ اول، تهران: انتشارات سازمان شهرداری¬های کشور.
حکمت¬نیا، حسن و موسوی، میر نجف. (1385). کاربرد مدل در برنامه¬ریزی شهری و ناحیه¬ای. چاپ اول، یزد: انتشارات علم نوین.
ركن¬الدين افتخاري، عبدالرضا و ایزدی خرامه، حسن. (1380). تحلیلی بر رویکرد مکان¬یابی و توزیع خدمات در مناطق روستایی: برسی تطبیقی رویکرد کارکردهای شهری در توسعه روستایی (UFRD) و مدل تخصیص مکان (LA). تحقیقات جغرافیا، 16(3)، 62-30.
زبردست، اسفندیار. (1383). اندازه شهر. چاپ اول، تهران: ‌انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
زياري، کرامت الله. (1387). اصول و روش¬های برنامه و برنامه¬ریزی منطقه¬ای. یزد: انتشارات دانشگاه یزد.
سرايي، محمدحسين و اسكندري ثاني، محمد. (1386). تبديل روستاهاي بزرگ به شهرهاي كوچك و نقش آن در تعادل بخشي ناحيه-اي (موردشناسي: ريوش شهرستان كاشمر). جغرافيا و توسعه،5(10)، 182- 165. 10.22111/GDIJ.2007.3665doi:
شکور، علی و شمسی¬آبادی، علی. (1391). نقش کانون¬های شهری در ایجاد تعادل و توسعه نواحی روستایی (مورد: شهر مصیری و روستاهای پیرامون). مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی، 7(21)، 77-63.
شیعه، اسماعیل. (1376). مقدمه¬ای بر مبانی برنامه¬ریزی شهری. چاپ هفتم، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
صرافی، مظفر. (1379). بخش ویژه پایداری شهری: شهر پایدار چیست؟. مدیریت شهری، 4، 13-6.
طاهرخانی، مهدی. (1379)، نقش نواحی صنعتی در توسعة مناطق روستایی. رساله دوره دکتری جغرافیا و برنامه¬ریزی روستایی، دانشگاه تربیت مدرس.
فنی، زهره. (1388). شهرهای کوچک رویکردی دیگر در توسعه منطقه¬ای. چاپ سوم، تهران: انتشارات آذرخش.
كامران‌، فريدون‌. (1374). توسعه‌ و برنامه‌ريزي‌ روستايي‌. تهران: انتشارات‌ آواي‌ نور.
محمدزاده تیتکانلو، حمیده. (1381). تبیین نقش شهرهای متوسط در توسعه¬ی فضایی منطقه¬ای مورد پژوهش شهر بجنورد. رساله دکتری شهرسازی، دانشگاه تهران.
مطیعی¬لنگرودی، سیدحسن. (1382). برنامه¬ریزی روستایی با تأکید بر ایران. مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.
مهدوی حاجیلویی، مسعود. (1369). مفهوم برنامه¬ریزی روستایی و اهداف آن. پژوهش¬های جغرافیایی، 14، 54-48.
مهندسین مشاور DHV از هلند. (1375). رهنمودهایی برای برنامه¬ریزی مراکز روستایی. ترجمه بهنام شاهپوری و دیگران، روستا و توسعه، تهران، تهران: انتشارات وزارت جهاد و کشاورزی.
Barean, I. (2009). Introduction to urban planning. London.
Bareasky, F. (2009). urban planning in small towns and Rural Area. Routledge, London.
Hardoy & Satterthwaite. (1986). the Role Small and Intermedia Urban Centers in the National and Regional Development. London.
Kamanda, U. (2007). concept of urban centers and small town in latin America: Brazilia.
Ligale, A, N. (1982). The Role Small and Intermedia Citise in Nationnal Development in Africa, UNCRD, Nagoya, japan.
Puwen, K. (2008). Role of small centers and development, a case study: Indonesia, cambon university.
Umo, Joe, U. (1983). Small and Inttermedia Cities as a Development Strategy, New Direction in UrbanGeography.
Satterthwait, D., & Tacoli, C. (2003). The Role of Small and Intermedia Urban Centers in Regiona and Rural Development. International in Stitute for Environment and Development, Washington DC.
Subhira, H.S., Ramachandar, T.V., & Jagdish, K.S. (2000). Urban Growth Analysis using Spatial temporal Data. Journal of Remote sensing, 31(4), 299-311. doi:10.1007/BF03007350
Tsai, Yu. Hsin, (2005). Quantifying Urbanform Compactness versus Sprawal. Urban studies, 42(1), 141-161. doi:10.1080/0042098042000309748