سیمای تمثیلی یوسف(ع) در آیینه عرفان نزاری قهستانی

محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی

مریم پرهیزکاری ¹

1 - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر

تاریخ دریافت : 1401/07/02 تاریخ پذیرش : 1401/11/30 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: یوسف پیامبر, غزلیات نزاری, تمثیل, نزاری قهستانی, عرفان و تصوف,

چکیده مقاله :

قصه حضرت یوسف، در دیوان نزاری قهستانی، مورد توجه خاص قرار گرفته است. مساله تحقیق این است که اجزا و شخصیت های این قصه چگونه به صورت تمثیلی در اشعار نزاری پردازش شده و از آن ها برای بیان اندیشه های عرفانی، دینی، فلسفی و اخلاقی شاعر استفاده گردیده است. مهمترین سوال تحقیق این است که نزاری چگونه و از چه تمثیل هایی برای تبیین قصه حضرت یوسف استفاده کرده و سیر این قصه در دیوان او چگونه تبیین شده است. کتاب کشف الاسرار و عدة الابرار اثر ابوالفضل میبدی و مقاله اشارات عرفانی در داستان حضرت یوسف(ع) پیشینه تحقیق می باشد. با توجه به این که داستان یوسف پیامبر که سرآمد تمام داستان ها می‌باشد و از زاویه عرفانی و تمثیلی مورد توجه خاص نزاری قرار گرفته، ضرورت انجام کار احساس می شود. هدف از این تحقیق شناخت جایگاه تمثیلیِ قصه حضرت یوسف در اشعار نزاری و تبیین اجزای این قصه در چهارچوب ادب عرفانی می باشد. روش تحقیق، توصیفی و تحلیلی است که با استفاده از منابع کتابخانه‌ای به انجام رسید، شیوه گردآوری بدین صورت است که تمام اجزا و شخصیت های قصه یوسف در غزلیات نزاری یادداشت برداری شد، سپس طبقه بندی گردید و در نهایت با توجه به مختصات رویکردِ تمثیلی، تجلی این قصه در چهارچوب ادب عرفانی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته های این مقاله نشان می دهد که نگاه نزاری به داستان یوسف، عرفانی بوده و تمام اجزا و شخصیت های داستان به طور تمثیلی مورد استفاده قرار گرفته اند.

چکیده انگلیسی:

The story of Joseph the prophet has been particularly paid attention to in Nizari Quhistani’s book of poem. The research question of this study is going to explore how the component parts and characters of this story are dealt with allegorically and used to express the mystical, religious, moral, and philosophical thoughts of poet. Another posed question of this study deals with the allegories used by Nizari to express the story of Joseph and the trajectory according which the story is explained. A book titled Kashf o lasrar by Abolfazl Meibodi and an article titled Esharat Erfani dar Dastane Hazrat Yousef are used as literature review. The significance of this study is emanated from Nizari’s special attention to the great story of Joseph from mystical and allegorical viewpoint. The current study attempts to discover the allegorical position of this story in Nizari’s book of poem and also to elaborate on the component parts of the story of Joseph in a framework of mystical literature. The descriptive and analytical methodology, by using library sources, are used to develop our research project. After note taking about any single part and character, they are categorized and analyzed. Finally, regarding to the features of allegorical approach, the researcher investigate the component parts and characters in the framework of mystical literature. The findings of this study shows that Hakim Nizari had a mystical view on the story of Joseph and all characters and elements of the story are used symbolically and allegorically.

منابع و مأخذ:

1. قرآن کریم


2. جامی، عبدالرحمان بن احمد (1340)، بهارستان جامی، به تصحیح اسماعیل حاکمی، تهران: کتاب فروشی مرکزی.


3. حافظ، خواجه شمس الدین محمد (1375)، دیوان اشعار، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چ هجدهم.


4. حسینی، زهرا، ریاحی زمین، زهرا (1389)، اشارات عرفانی در داستان حضرت یوسف (ع)، مجله بوستان ادب، شیراز، شماره 3.


5. حسینی کازرونی، سید احمد (1386)، تصوف و عرفان (سیری مختصر در ادبیات عرفانی یک هزار ساله فارسی)، تهران: انتشارات ارمغان.


6. ------------------- (1394): تمثیل و ادبیات تمثیلی، فصلنامة تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر، دوره 7، شماره 23.


7. حمیدی، سید جعفر، شامیان اکبر (1384)، سرچشمه تکوین و توسعه انواع تمثیل، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، سال 48، شماره 197.


8. رازی، نجم‌الدین (1374)، مرصاد العباد، به اهتمام محمد امین ریاحی، تهران: انتشاران علمی و فرهنگی، چ یازدهم.


9. رضایی، جمال (1381)، بیرجندنامه، به اهتمام محمود رفیعی، تهران: انتشارات هیرمند.


10. رودکی سمرقندی (1373)، اشعار رودکی (گزینه سخن پارسی 2)، به کوشش دکتر خلیل خطیب رهبر، تهران: انتشارات صفی علی شاه، چ دهم.


11. سعدی، شیخ مصلح الدین (1375)، شرح بوستان، به کوشش محمد خزائلی، تهران: انتشارات جاویدان، چ دهم.


12. شفیعی کدکنی، محمد رضا (1388)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: انتشارات آگاه.


13. فتوحی، محمود (1384)، تمثیل، ماهیت، اقسام، کارکرد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم، سال 12 و 13، شماره 49.


14. فصیح خوافی (1386)، مجمل فصیحی، با مقدمه، تصحیح و تحقیق سید محسن ناجی نصر ابادی، تهران: انتشارات اساطیر.


15. عطار نیشابوری، شیخ فرید الدین (1371)، منطق الطیر (مقامات طیور)، به اهتمام سید صادق گوهرین، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چ هشتم.


16. .................................................... (1361)، اسرارنامه، به تصحیح سید صادق گوهرین، تهران: انتشارات زوّار.


17. محقق، مهدی، سلامت آذر، رحیم (1389)، بررسی برخی از ویژگی‌های سبکی یا تصویرهای شاعرانه در غزلیات حکیم نزاری قهستانی، سبک شناسی نظم و نثر فارسی، سال 3، شماره 3.


18. مستوفی، حمدالله (1362)، تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر، چ دوم.


19. میبدی، رشیدالدین ابوالفضل (1375)، نواخوان بزم صاحبدلان (گزیده کشف الاسرار و عده الابرار)، گزینش و گزارش رضا انزابی نژاد، تهران: انتشارات جامی، چ دوم.


20. ……………………………. (1376)، کشف الاسرار و عده الابرار، به سعی علی اصغر حکمت، تهران، انتشارات امیرکبیر.


21. نزاری قهستانی، شمس الدین (1371)، دیوان اشعار، به اهتمام محمد رفیعی با مقدمه مظاهر مصفا، تهران: انتشارات علمی.


22. ………………………………، (1385) مثنوی روز و شب، به تصحیح و مقدمه نصرالله پور جوادی، تهران: نشر نی.

1. Holy Qoran


2. Jami, Abdolrahman. Ibn Ahmad. (1982). Baharestan Jami, edited by Esmaeil Hakemi, Tehran: Central Book Store


3. Hafiz, Khawjeh Shams o Aldin Mohammad (1996). Divan Ash’ar, Dr. Khalil Khatib Rahbar, Tehran: Tehran University Publishing House, Vol. 18


4. Hoseini, Zahra, Riyahi Zamin, Zahra, (2010), Mystical references in Story of Joseph, Bustan Adab Magazine 3


5. Hoseini Kazeruni, Seyed Ahmad (2007), Sufism and Mysiticism (A Short survey in Persian Literature of Mysticism of 1000 years), Tehran: Armaghan Publishinf Co.


6. ------------ (2015), Allegory and Allegorical Literature, Faslnameh Tahghighat Ta’limi Va Ghanaee Zaban Va Adabiyat Farsi, IAU, Bushehr, 7^th Issue 23


7. Hamidi, Seyed Jafar, Shamiyan, Akbar, (2005), The Origin of Formation and Development of various Allegories, Faculty of Humanities, Tabriz University, Year 48, Issue 197


8. Razi, Najm o Aldin (1995), Mersad o Al’ebad, Dr. Mohammad Amin Riyahi, Tehran: Scientific and Cultural Publishing Co., Ed. 11


9. Reazaei, Jamal (2002), Birjand Nameh, Dr, Mahmood Rafi’ee, Tehran: Hirman Publishing Co.


10. Rudaki Samarghandi (1994), Poems of Rudaki, Dr. Khalil Khatib Rahbar, Tehran: Javidan Pablishing Co., Ed. 10


11. Sa’di, sheikh Mosleh Aldin (1995), Critical Reading of Bustan, Dr. Mohammad Khaza’eli, Tehran Javidan Publishing Co., Ed. 10


12. Shafiei Kadkani, Mohammad Reza (2009), Imagery in Persian Poetry, Tehran: Agah Pubishing Co.


13. Fotuhi, Mahmood (2005), Allegory, Nature Varieties, and function, Faculty of Humanities, Teacher Training University(Tarbiyat Mo’allem), Year12,13, Issue 49


14. Fasih Khafi (2007), Mojmal Fasihi, Seyed Mohsen Naji Nasr Abadi, Tehran: Asatir Pubishing co.


15. Attar Neyshaburi, Sheikh Farid o Aldin (1992) Mantegh o Alteyr, Seyed Sadegh Goharein, Tehran: Scientific and Cultural Publishing Co.


16. -------- (1982) Asrar nameh, Seyed Sadegh Goharein, Tehran: Zavvar Publishing Co.


17. Mohaghegh, Mahdi, Salamat Azar, Rahim (2010), Investigating some features of literary style and poetical Images in Nizari’s Sonnets. Year 3, Issue 3


18. Mostofi, Hamdollah (1983), Selected History, Abdolhosein Navaee, Tehran: Amirkabir, Ed 2


19. Meibodi, Rashid o Aldin Abolfazl (1996), The Balladeer of Mystic’s Gala(Anthology of Kashf o alasrar va Edda Alabrar) reza Enzaee nejad, Tehran: Jami Publishing Co.


20. -------------- (1997), Kashf o alasrar va Edda Alabrar, Ali Asghar Hekmat, Tehran: Amirkabir Publishing Co.


21. Nizari Quhestani, Shams O aldin (1992), Book of Poetry, Dr. Mohammad Rafiei, Intro. Dr. Mazaher Mosaffa, Tehran: Elmi Publishing Co., Ed. 1

………. (2005), Masnavi of Day and Night, Dr. Nasrollah Pourjavadi, Tehran: Ney