واکاوی رویکرد تمثیلی ناصر خسرو به مقوله ی سخن در دیوان اشعار
محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی
1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی-دانشکده علوم انسانی-دانشگاه آزاد اسلامی-آزادشهر -ایران
کلید واژه: ناصر خسرو, شعر, تصویر آفرینی, تمثیل, سخن.,
چکیده مقاله :
چکیده سخن کلید در اندیشه ها و بیان کننده احساسات و عواطف آدمی است. یکی از مفاهیم قابل تامّل در دیوان شعری حکیم ناصر خسرو مقوله ی«سخن و معیار های آن» است. به همین سبب این کلمه با توجه به ضرورتی که به جهت انتقال معنی دارد و ابزاری موثر برای دعوت و تعلیم است، بارها در اشعار وی به آن اشاره شده است. ناصر خسرو وجه امتیاز انسان را بر سایر موجودات، به داشتن «جان سخندان یا سخنگو» و به اصطلاح علمای منطق در نطق و بیان می داند، بیانی که از مواهب حکمت، خرد و فضائل اخلاقی سرچشمه می گیرد. هدف از پژوهش پیش رو، بررسی نگاه زیباشناسانه و تمثیلی شاعر به مقوله ارزشی سخن بوده است. بنابراین، شیوه پژوهش کتابخانه ای و روش کار تحلیلی و توصیفی دنبال شده است. نگارنده در این مقاله در صدد پاسخ به این پرسش اساسی بوده که ناصر خسرو اهمیّت و ارزش سخن را در دید هنرمندانه خویش چگونه به تصویر کشیده و از چه عناصری برای تمثیل سازی بهره برده است. یافته ها حکایت از آن دارد که کارکردهای برجسته تمثیل در شعر شاعر، تسریع، تسهیل و درک مفاهیم شعری و گذشته از آن، عرصه ای برای بروز خلاقیّت و توانایی او، برای به کارگیری شیوه بلاغی در جهت تبیین و تشریح اندیشه های تعلیمی و مذهبی اوست. ناصر خسرو برای خلق تمثیلات زیبا و بدیع خویش در موضوع سخن از عناصر طیبعت و مظاهر آن از قبیل پرندگان، گیاهان، احجارکریمه، کانی ها و جز آن سود جسته است.
Abstract Speech is the key in thoughts and expresses human feelings and emotions. One of the concepts worth thinking about in Hakim Nasser Khosrow's poetic divan is the category of "speech and its criteria". For this reason, this word has been mentioned many times in his poems due to the necessity of conveying meaning and being an effective tool for calling and teaching Nasser Khosrow considers the privilege of man over other beings as having "the speaking soul" and the so-called scholars of logic in speech and expression, the expression that originates from the gifts of wisdom, wisdom and moral virtues. The purpose of the upcoming research was to investigate the aesthetic and allegorical view of the poet on the value category of speech. Therefore, the method of library research and the method of analytical and descriptive work have been followed. In this article, the author is trying to answer this basic question: how did Nasser Khosrow portray the importance and value of speech in his artistic vision and what elements did he use to create allegories. The findings indicate that the prominent functions of allegory in the poet's poetry are acceleration, facilitation and understanding of poetic concepts, and beyond that, it is an arena for his creativity and ability to use rhetorical methods to explain and explain educational and religious ideas. He is Nasser Khosrow has used the elements of nature and its manifestations such as birds, plants, precious stones, minerals, etc. to create his beautiful and original illustrations.
قرآن کریم
1. آمدی، عبدالواحد، (1337)، غرر الحکم و در رالکلم، ترجمه محمدعلی انصاری قمی، : قم: دارالکتاب.
2. ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1389)، فلسفه و ساحت سخن، تهران: هرمس.
3. ابن خلدون، عبدالرحمن، (1352)، مقدمه، ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران: ترجمه نشر کتاب.
4. امیر مشهدی، محمد، حیدری، محمدرضا، (1396)، کاربردهای تمثیل در اشعار ناصر خسرو قبادیانی، سبک شناسی نظم و نثر فارسی، سال دهم، شماره یک،267-249.
5. جامی، عبدالرحمن، (1337)، هفت اورنگ، تصحیح و مقدمه آقا مرتضی مدرس گیلانی، تهران: سعدی.
6. جوهری نیشابوری، محمد بن اب البرکات، (1383)، جواهرنامه ی نظامی، به تصحیح ایرج افشار، تهران: میراث مکتوب.
7. حسینی کازرونی، سیداحمد، خیاطان، لیلا، (1396)، مضامین تمثیلی در اشعار ناصر خسرو، تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، سال 9، شماره 33، 19-8.
8. حق شناس مریم، (1402)، بررسی تطبیقی درخت به عنوان ایماژی اساطیری و عرفانی در رساله های تمثیلی سهروردی و مثنوی مولانا، عرفان پژوهی در ادبیات، سال 2، شماره 3، 62-33.
9. دشتی، علی، (1388)، تصویری از ناصرخسرو، به کوشش مهدی ماحوزی، تهران: زوار.
10. سعدی، مصلح الدین عبدالله، (1381)، کلیات سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: پیمان.
11. شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1380)، صورخیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.
12. فردوسی، ابوالقاسم، (1379)، شاهنامه، ج 8 ،به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
13. محمدی ری شهری، محمد، (1386)، میزان الحکمه، ج 10، قم: دارالحدیث.
14. مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، (1958)، مروج الذهب و معادن الجوهر، به تحقیق محمد محیی الدین عبدالحمید،مصر: المکتبه التجاریه الکبری.
15. مهربانی ممدوح، فاطمه، (1395)، تصویر در سایه تاثیر،تاثیر دید مذهبی ناصرخسرو برتصاویرشعری او، یازدهمین گردهمایی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، دانشگاه گیلان،1041-1070.
16. ناصر خسرو، حکیم ابومعین، (1389)، دیوان اشعار، تصحیح عزیزالله علیزاده، تهران: فردوسی.
17. نصیریان، یدالله، (1374)، علوم بلاغت و اعجازقرآن، تهران: سمت.
18. نوری، محمد، (1385)، اخلاق و عرفان تمثیلی: بررسی اسب به عنوان یک نماد معنوی، مطالعات اخلاق کاربردی، سال 2، شماره4، 87-57.