تحلیل گفتمان انتقادی و تئوری نورمن کلاف در تمهیدات عین القضات همدانی

محورهای موضوعی : ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

مهدی نصرتی ¹ ( دانشجوی دکترای تخصصی زبان و ادبیات فارسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی ، زاهدان، ایران. )
حبیب اله جدیدالاسلام ² ( استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران (نویسندۀ مسئول) )
احمدرضا کیخای فرزانه ³ ( دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی واحد زاهدان ،دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان ،ایران. )

تاریخ دریافت : 1400/09/17 تاریخ پذیرش : 1401/01/27 تاریخ انتشار : 1401/06/30

کلید واژه: عرفان اسلامی, تحلیل گفتمان انتقادی, عین القضات همدانی, تمهیدات, تئوری نورمن کلاف,

چکیده مقاله :

عین‌القضات همدانی با نام کامل عبدالله بن محمد بن علی میانجی همدانی (۵۲۵–۴۹۲ ه. ق) یکی از مشهورترین عارفانی است که آثار گوناگونی از او در زمینه های عرفان، فلسفه و دین به زبان های فارسی و عربی برجای مانده است. تمهیدات، یکی از مهم‌ترین آثار فارسی اوست که گذشته از اهمیّتی که در عرفان دارد، از نظر نثر شاعرانه، شایان توجه است. همدانی این اثر را با هدف جلوگیری از گمراهی مریدان و سالکان از مسیر درست عرفان و تصوّف نوشته است، با دقت و کنکاش بیشتر و استفاده از روش‌های نوین علمی مانند تحلیل گفتمان انتقادی، واضح و مبرهن است که این اثر، فقط برای راهنمایی و هدایت مریدان و سالکان نوشته نشده است، بلکه ادامۀ گفتمانی هست که از یک قرن پیش با پیشگامی عارفانی مانند بایزید بسطامی و حسین منصور حلاج در تقابل با گفتمان حاکم، شکل گرفته بود؛ نکته‌ای که گویا تاکنون از این منظر بدان نگریسته نشده است. لذا نگارنده در این پژوهش به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر چارچوب نظری تحلیل گفتمان انتقادی و تئوری نورمن کلاف و با ابزار کتابخانه‌ای کوشیده است منظومۀ فکری عین القضات را در تقابل با سیاست حاکم آشکار سازد. نتیجۀ پژوهش حاکی از آن است که تمهیدات، یک اثر کاملاً دینی و عقیدتی برای مشروعیت بخشیدن به اندیشه‌های عرفانی است که بیشتر در پی استوار ساختن پادگفتمان عرفان مبارز در برابر اندیشه های قدرت حاکم با محوریّت شبه عقیدتی و ایدئولوژیک است.

چکیده انگلیسی:

 Ain al-Qudat Hamedani with the full name of Abdullah bin Muhammad bin Ali Mianji Hamedani (525-492 AH) is one of the most famous mystics who has left various works in the fields of mysticism, philosophy and religion in Persian and Arabic. Preparations is one of his most important Persian works, which, in addition to its importance in mysticism, is noteworthy in terms of poetic prose. Hamedani has written this work with the aim of preventing the followers and seekers from going astray from the right path of mysticism and Sufism. Disciples and seekers are not written, but are a continuation of a discourse that was formed a century ago with the initiative of mystics such as Bayazid Bastami and Hossein Mansour Hallaj in opposition to the ruling discourse; A point that seems to have not been viewed from this perspective so far. Therefore, in this research, the author has tried to reveal the intellectual system of the same Ain al-Qudat in opposition to the prevailing politics in a descriptive-analytical manner, relying on the theoretical framework of critical discourse analysis and Norman Colafe's theory, and with library tools. The result of the research indicates that the preparations are a purely religious and ideological work to legitimize mystical ideas, which seeks to strengthen the counter-discourse of militant mysticism against the ideas of the ruling power with quasi-ideological and ideological centrality.