شکل¬شناسی طنز در داستان‌های فریدون تنکابنی بر اساس نظریّة فوناژی

محورهای موضوعی : ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

ناصر کریمی ¹ , شمسی علیاری ^{2 *} , خاور قربانی ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مهاباد، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد‌ مهاباد، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد ،ایران.
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد‌ مهاباد، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد ،ایران.

تاریخ دریافت : 1403/02/20 تاریخ پذیرش : 1403/05/02 تاریخ انتشار : 1403/11/02

کلید واژه: تنکابنی, شگردهای طنز, داستان, ایوان فوناژی.,

چکیده مقاله :

طنز، مهم‌ترین نوع ادبی است که ادیبان و پژوهشگران به آن توجّه کرده‌اند و امروزه به حوزه‌های تحقیقات زبان¬شناسی راه‌یافته و یکی از ویژگی‌های برجستۀ ادبیّات داستانی معاصر ایران شده است که نویسندگان از آن برای انتقال پیام‌ها و انعکاس واقعیّت‌های اجتماعی و فرهنگی خود استفاده کرده‌اند. در مورد طنز و چگونگی ایجاد آن، نظریّه¬های مختلفی وجود دارد. یکی از نظریّه¬های مهمّ معاصر دربارة طنز، نظریّة ایوان فوناژی (2662-7326)، زبان‌ شناس مجارستانی است. فوناژی در کتاب‌ها و مقالات خود، مفصّلاً از راه‌های ایجاد طنز در آثار ادبی صحبت کرده است و از آنجا که طنز را هم از زاویة زبانی و هم غیر ِزبانی بررسی کرده، نظریّة او می‌تواند به‌عنوان معیاری خوب برای شکل¬شناسی طنز در آثار ادبی و به‌ویژه در ادبیّات داستانی معاصر باشد. طنز، کارکردهای تفریحی، انتقادی و زیباسازی دارد. فریدون تنکابنی یکی از برجسته‌ترین طنزپردازان معاصر ایران با آثار متعددی در زمینG داستان‌نویسی و طنزنگاری شناخته شده است. نویسنده در این پژوهش به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و ابزار کتابخانه‌ای به بررسی شگردهای طنزنویسی در چهار مجموعه داستان به نام‌های اسیرخاک، یادداشت‌های شهر شلوغ و اندیشه‌ها، ستاره‌های شب تیره و سرزمین خوشبختی پرداخته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهند که بزرگ‌نمایی و اغراق، پربسامدترین شگرد طنزنویسی تنکابنی است که با استفاده از آن، انتقادات اجتماعی و سیاسی خود را با زبان طنز بیان کرده و همچنین از شگردهای کوچک¬نمایی، بازی با شخصّیت‌های داستانی، طنز لغت‌نامه‌ای، طنز موقعیت و تعلیل طنز نیز برای بیان نکات ظریف ادبی خود بهره گرفته است.

چکیده انگلیسی:

Humor is the most important type of literature that writers and researchers have paid attention to, and today it has reached the fields of linguistic research and has become one of the prominent features of contemporary Iranian fiction literature, which writers have used to convey their messages and reflect their social and cultural realities. . There are different theories about humor and how to create it. One of the important contemporary theories about humor is the theory of Ivan Fonagy (2662-7326), a Hungarian linguist. In his books and articles, Fonagy has talked in detail about the ways of creating humor in literary works, and since he examined humor from both linguistic and non-linguistic angles, his theory can be used as a good criterion for the morphology of humor in literary works and especially in contemporary fiction literature. Humor has entertaining, critical and beautifying functions. Fereydon Tankabani is one of the most prominent satirists of contemporary Iran with numerous works of story writing and satire. In this research, the author has analyzed the satirical techniques four collections of stories named Asirkhak, Busy City Notes and Thoughts, Dark Night Stars and Land of Happiness using a descriptive-analytical method and a library tool. The results of the research show exaggeration are the most frequent satirical techniques used by Tonekaboni to express his social and political criticisms with humorous language, as well as characters, dictionary satire, situational satire and The analysis of humor has also been used to express its subtle literary points.

منابع و مأخذ:

منابع و مآخذ
کتاب
1) اخّوت، احمد(1371)، نشانه‌شناسی مطایبه، اصفهان: فردا.
2) اصلانی، محمدرضا(1385)، فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز، تهران: کاروان.
3) آرین‌پور، یحیی(1372)، از صبا تا نیما، ج2، چاپ پنجم، تهران: زوّار.
4) آندروا، ولودیا(1379)،رشد و آموزش زبان در کودکان دبستانی، ترجمة محمّد جعفر مدبّرنیا، تهران: نشر دنیای نو.
5) پاینده، حسین(1393)، داستان کوتاه در ایران(جلد سوم: داستان‌های پسامدرن)، تهران: نیلوفر.
6) تنکابنی‌، فریدون(١٣٤٨)، یادداشت‌های‌ شهر شلوغ و اندیشه‌ها، تهران: پیشگام.
7) ـــــــــــــــ (١٣٥٧ الف)، اسیر خاك، چاپ سوم، تهران: شازده کوچولو.
8) ـــــــــــــــ(١٣٥٧ ج)، سرزمین‌ خوشبختی، تهران: پیشگام.
9) ــــــــــــــ(١٣٥٧ب)،ستاره‌های‌ شب‌ تیره، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
10) شریفی، محمد(1387)، فرهنگ ادبیّات فارسی، تهران: معین.
11) شفیعی کدکنی، محمدرضا (1366)، ادوار شعر فارسی، چاپ سوم، تهران: توس.
12) کاسب، عزیزالله(1376)،زمینه‌های هجا در شعر فارسی، چاپ دوم، تهران: مروارید.
13) کانلی، فرانسی(1383)، گروتسک، دائره¬المعارف زیبایی‌شناسی، ترجمة مشیّت علایی و همکاران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات هنری.
14) کریچلی، سیمون(1384)، در باب طنز، ترجمۀ سهیل سمی. تهران: انتشارات ققنوس
15) نبوی، سیدابراهیم(1378)،کاوشی در طنز ایران، چاپ سوم، تهران: جامعه ایرانیان.

مقالات و پایان‌نامه
16) اصغرپورغفاری، جاوید(1399)، «نگاهی تحلیلی از بعد عناصر داستان به مجموعه داستان اسیر خاک نوشته فریدون تنکابنی»، ششمین همایش ملی پژوهش‌های نوین در حوزۀ زبان و ادبیّات ایران، تهران، صص 1-20.
17) اورک، حجت اله(1401)،«بررسی هنجارگریزی در شعر معاصر فارسی (با تکیه‌بر شاعرحجم‌گرا یدالله رؤیایی) »، جستارنامه ادبیات تطبیقی یزد، ش22، صص 155-190.
18) جاوری، عطاالله و حسن شعبانی آزاد(1397)، «تحلیل شگردهای طنزآفرینی و کارکردهای موضوعی طنز در داستان‌های فریدون تنکابنی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد گچساران.
19) دهقانیان، جواد(1383)، «بررسی محتوا و ساختار طنز در نثر مشروطه»، پایان¬نامة دکتری دانشگاه شیراز، صص183-175.
20) رشیدی، فریبا و صادقی شهپر، رضا (1399)، «شیوه‌های نام¬گذاری عنوان¬ها و شخصّیت¬های داستانی در داستان‌های معاصر(مطالعه موردی:داستان‌های ایرج پزشکزاد، ابوالقاسم پاینده، خسرو شاهانی، فریدون تنکابنی)»، سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، ش7، صص 181-204.
21) شعبانی آزاد، حسن (1398)، «بررسی شگردهای طنزپردازی در مجموعۀ داستانی یادداشت‌های شهر شلوغ و اندیشه¬ها از فریدون تنکابنی، پژوهش¬نامۀ جریان-شناسی شعر و داستان ادبیّات معاصر ایران، ش1، صص 131-117.
22) فغانی، سیده سونیا و همکاران( 1401)، « تحلیل عناصر داستان در رمان «پستچی» با تأکید بر عناصر ساختاری طرح»، جستارنامه ادبیات تطبیقی یزد، ش22، صص 191-224.
منابع خارجی
23) Fonagy, Ivan and Kawaguchi, Yuji. (2006) Prosody and syntax, Amsterdam: john Benjamin.
24) __________ (1996) "the approaches of satire in the literature", Paris University: the linguistics journal, no 19, pp 106-121. 214-
25) _________(1998) satire as a language, Amsterdam: john Benjamin publishing company.
26) ___________ (2001) Language within language, Amsterdam: john Benjamin publishing company.
27) ___________ (1998) satire as a language, Amsterdam: john Benjamin publishing company.
28) Smith, Aron. (2009) Fonagy and satire, oxford: the association of literature studies journal, no 69, pp 56-71.