ناپایداری سکونتگاههای روستایی با اثرپذیری از عامل طبیعی مطالعه موردی روستاهای شهرستان دماوند

محورهای موضوعی : اقلیم شناسی

ناهید لطیفه ¹ (دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی،واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد،ایران)
مهدی جهانی ² (استادیارگروه جغرافیا،واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد،ایران)
حمید جعفری ³ (دانشیارگروه جغرافیا،واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران)

تاریخ دریافت : 1395/06/09 تاریخ پذیرش : 1396/06/12 تاریخ انتشار : 1396/09/30

کلید واژه: &quot, عوامل طبیعی&quot, , &quot, ناپایداری&quot, , &quot, سکونتگاههای روستایی&quot, , &quot, شهرستان دماوند&quot, ,

چکیده مقاله :

طی نیم قرن گذشته بسیاری ازمناطق روستایی کشور، به علل مختلف اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی وخصوصا عوامل طبیعی در معرض ناپایداری قرارگرفته و جمعیتروستاییبه نفع مناطق شهری کاهش و تعداد نقاط روستایی خالی از سکنه افزایش یافته است. پژوهش حاضربررسی تاثیر شاخصهای بعد طبیعی همچون سیل، خشکسالی، فرسایش خاک و کمبود منابع آبی بر ناپایداری سکونتگاههای روستایی در8 روستا از81 روستای دارای سکنه شهرستان دماوندمی باشد که به روش طبقه ای–تصادفی انتخاب شده اند. جامعه آماری پژوهش برمبنای سرشماری سال1390،کل خانوارهای ساکن روستاهای مورد مطالعه می باشد(875=N) که تعداد263سرپرست خانوار با فرمول کوکران جهت تکمیل پرسشنامه انتخاب شدند.این پژوهش کاربردی و روش انجام آن توصیفی-تحلیلی و به صورت پیمایشی– میدانی انجام شده است. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از آزمونهایt تک نمونه ای، ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی ساده–گام به گام استفاده شد. نتایج نشان دادکلیه شاخصهای عامل طبیعی بر ناپایداری روستایی اثرگذاراست،اما شاخص تهدیدات مخاطرات طبیعی، سپس آلودگی و تخریب منابع پایه در منطقه مورد مطالعه، بیشترین تاثیررا درتشدید ناپایداری سکونتگاه های روستایی شهرستان دماوند داشته است و فرآیندتوسعه راباچالشهای جدی ازجمله کاهش جمعیت و خالی شدن روستاهاروبروساخته است. لذا تلاش در جهت بهینه کردن مصرف آب با استفاده از روش های نوین آبیاری، پوشش انهار، احداث آب بندها ، لوله گذاری در مسیر انتقال کانالهای آب برای باغات و تغییر در الگوی کشت زراعی و باغی همانند کاشت کلزا، و گیاهان با نیاز آبی کم را می توان پیشنهاد کرد.

چکیده انگلیسی:

طی­نیم قرن­گذشته بسیاری ازمناطق روستایی­کشور، به علل مختلف اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی وخصوصا عوامل طبیعی در معرض­ناپایداری­ قرارگرفته­و جمعیتروستاییبه نفع مناطق شهری کاهش­و تعداد نقاط­روستایی­خالی­از سکنه­افزایش­یافته­است.­پژوهش­حاضربررسی تاثیر شاخصهای بعد طبیعی­همچون سیل، خشکسالی، فرسایش خاک و کمبود منابع آبی بر ناپایداری سکونتگاههای روستایی در8 روستا از81 روستای دارای سکنه شهرستان دماوندمی­باشد­که به روش طبقه­ای–تصادفی انتخاب شده­اند. جامعه آماری­پژوهش برمبنای سرشماری سال1390،کل خانوارهای ساکن­روستاهای مورد مطالعه می­باشد(875=N)­که تعداد263سرپرست خانوار با فرمول­کوکران جهت تکمیل پرسشنامه انتخاب شدند.این پژوهش­کاربردی و روش انجام آن توصیفی-تحلیلی و به ­صورت پیمایشی– میدانی انجام شده است. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات­ از آزمونهایt تک نمونه­ای، ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی ساده–گام به گام استفاده شد. نتایج ­نشان­دادکلیه شاخصهای­عامل­طبیعی بر ناپایداری روستایی­اثرگذاراست،اما شاخص­تهدیدات مخاطرات طبیعی، سپس آلودگی­و تخریب منابع پایه در منطقه مورد مطالعه، بیشترین تاثیررا درتشدید ناپایداری سکونتگاه­های روستایی شهرستان دماوند داشته­است­و فرآیندتوسعه­راباچالشهای­جدی­ ازجمله کاهش جمعیت و خالی شدن روستاهاروبروساخته­است. لذا تلاش در جهت بهینه کردن مصرف آب با استفاده از روش های نوین آبیاری، پوشش انهار، احداث آب بندها ، لوله گذاری در مسیر انتقال کانالهای آب برای باغات و تغییر در الگوی کشت زراعی و باغی همانند کاشت کلزا، و گیاهان با نیاز آبی کم را می­توان پیشنهاد کرد.

منابع و مأخذ:

1. آسایش،حسین.381 . اصول وروشهای برنامه ریزی ناحیه­ای (مدلها، روشها و فنون ) دانشگاه آزاد، تهران.


2. اکبرپورسراسکانرود،محمد.1392.تبیین­الگوی راهبردی مناسب ماندگاری جمعیت در سکونتگاههای روستایی دهستان سلوک شهرستان هشترود. پایان نامه دکترا، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.


3. امین،سعید. 1379. بررسی نمایه های خشکسالی مطالعه موردی، باجگاه شیراز، مجموعه مقالات اولین کارگاه آموزشی و تخصصی بررسی مسائل خشکسالی استان فارس،صص 55- 45.


4. بذرافشان،جواد. 1379. بارش،نگرشی تازه برروند شدت و تداوم خشکسالیها، مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی بررسی راهکارهای مقابله با کم آبی و خشکسالی کرمان،جلداول،صص406- 393.


5. آمار و اطلاعات هواشناسی. 1393. پایگاه هواشناسی ایستگاه تحقیقات مراتع همند آبسرد.


6. توکلی، جعفر. بهزادرستمی.1392.پایداری سکونتگاههای روستایی شهرستان تکاب. فصلنامه روستا و توسعه، سال 6 ، شماره 2.


7. حافظ نیا، محمد رضا. 1381.  مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران انتشارات سمت.


8. دروئو، ماکس.1374. جغرافیای انسانی. ترجمه سیروس سهامی، انتشارات رایزن.


9. رحمانی فضلی،عبدالرضا. مجیدپریشان.1387. تحولات ساختاری- کارکردی پس از تبدیل نقاط روستایی به شهر(مورد: شهر کانی سور- شهرستان بانه)، نشریه علوم جغرافیایی. جلد9، شماره 12، پاییز و زمستان.


10. رضوانی،محمدرضا.1390.مقدمه­ای بر برنامه­ریزی توسعه روستایی­درایران، چاپاول.انتشارات قومس ، تهران. 


11. رضوانی، محمدرضا، سیدعلی بدری، فرخنده سپهوند و سعیداکبریان سراسکانرود.1391. گردشگری خانه­های دوم و اثرات آن بر بهبود کیفیت زندگی ساکنان روستایی، مطالعه موردی: بخش رودبار قصران، شهرستان شمیرانات. فصلنامه مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای. سال چهارم. شماره سیزدهم، تابستان 91، صص 40-23.


12. رکن الدین افتخاری، عبدالرضا. سید علی بدری. 1392. نظام الگوی توسعه ای در مناطق روستایی.آموزه هایی از تجربیات روستای نمونه در جهان و ایران، ناشر استانداری گیلان.


13. رمضان زاده لسبوئی، مهدی.علی عسگری.سید علی بدری و مجتبی قدیری معصوم.1391. سنجش تاب آوری روستاهای مناطق نمونه گردشگری. مطالعه موردی روستاهای چشمه کیله و سرد آبرود کلاردشت، فصلنامه برنامه ریزی و توسعه گردشگری،سال اول شماره 3، زمستان.


14. گزارشات آب منطقه ایی. 1394. سازمان آب شهرستان دماوند، دفتر آمار.


15. سعیدی، عباس.1389. سطح بندی روستاهای کشور. تهران. انتشارات شهیدی(بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ).


16. شکویی، حسین.1379.  فلسفه جغرافیا. دانشگاه پیام نور، تهران.


17. علیزاده، امین.1386. اصول هیدرولوژی کاربردی. انتشارات آستان قدس رضوی.


18. عمادی، محمدحسین. اسفندیار عباسی.1383. دانش بومی و توسعه پایدار چاره­ها و چالشها. وزارت جهاد کشاورزی، مرکز تحقیقات و بررسی مسائل روستایی، سلسله انتشارات روستا و توسعه، شماره 54 .


19. فرمانداری شهرستان دماوند.1393. معاونت برنامه ریزی، دفتر آمار و اطلاعات و برنامه ریزی.


20. فشارکی، پریدخت. 1373. جغرافیای روستایی. تهران، مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی.


21. قدیری معصوم، مجتبی؛ حبیبه یوسفی و احمد خلیلی.1391. تعارض روستا گریزی جوانان با روند توسعه روستایی.، پژوهش های روستایی سال سوم، شماره 2.


22. قنبری، یوسف.1390. بررسی و شناسایی اثرات خشکسالی بر خانوارهای روستایی شهرستان سمیرم (مطالعه موردی روستای سیور ). فصلنامه روستا و توسعه، سال 16، شماره، زمستان.


23. گنجی،محمدحسن.جواد مکانیکی. 1388. اثر تحولات جمعیتی بر ساختارهای مکانی- فضایی سکونت گاههای روستایی بخش مرکزی بیرجند. فصلنامه علوم اجتماعی جمعیت، شماره 69 و 70 ، زمستان و پاییز.


24. لطفی،محمد.1388. بررسی وضعیت خشکسالی بر اساس تعدادی از شاخصهای آماری در شهرستان کرج. دومین همایش ملی اثرات خشکسالی و راهکارهای مدیریت آن. اصفهان، مرکز تحقیقات کشاورزی و ستاد حوادث غیر مترقبه استانداری اصفهان.


25. محمدی،سعدی.رستم شاه بختی.مصطفی طالشی وریحانه سلطانی مقدس.1395. نقش عوامل طبیعی در ناپایداری سکونتگاههای روستایی در منطقه­کوهستانی و پایکوهی زاگرس مطالعه ی موردی: روستاهای شهرستانهای مریوان و سروآباد.، جغرافیا و توسعه، شماره 43، صص 133تا 158.


26. مخدوم، مجید. 1378. شالوده آمایش سرزمین. انتشارات دانشگاه تهران.


27. مرکز آمار ایران.1390. سرشماری عمومی نفوس و مسکن، شهرستان دماوند.


28. مشهودی، سهراب. 1389. قابلیت­سنجی زمین روستایی ،انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، معاونت عمران روستایی،تهران.


29. مهدوی،داوود. 1382. نقش توریسم در توسعه نواحی روستایی پیرامون شهرها و ارائه مدل استراتژیک. نمونه موردی دهستان لواسان کوچک، پایان نامه کارشناسی­ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه تربیت مدرس.


30. مهدوی، مسعود. 1379. بررسی علل و آثار اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی روستاهای متروک شده در حاشیه شمالی کویر گرمسار، فصلنامه پژوهشهای جغرافیایی، شماره 39 .


31. مهدوی، مسعود. 1380. مقدمه­ای بر جغرافیای روستایی ایران. چاپ سوم، انتشارات سمت، تهران.

32.Bossel, H,1999 .”Indicators for sustainable Development, Theory method ,application”, A Report to the Balaton, Group ,IISD, Canada .

33.Dinar.Ariel,1998. Water policy reforms : Informational needs and implementation obstacles, water policy 4, 367- 382.

34.Hunter, Lori M, Sheena, Murray,FernandoRiosmena, 2011.“Climatic Variability and U.S. Migration from Rural Mexico, Population Program POP,ISB” , Institute of Behavioral Since .

35.Kenny, A ,2008. ” Assessment of the social impacts of Drought” ,Journal of American Water Resources ,Association Vol.37,No3.

36.Skwirk, Join, 2014.”Drought and drought in Australia,” Year 8 , SOSE,  Geography,” Red Apple Education Ltd.

37.Wall, Milan,1999.” Factors in rural community survival: re view of insights thriving small towns”, Great Plains ResearchVol. 9 No .1.