پدیدارشناسی زن جادو (با تکیه بر شاهنامه و شهریار‌نامه)

محورهای موضوعی : اسطوره

مهدی شریفیان ¹ (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا همدان)
بهزاد اتونی ² (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا همدان)

تاریخ دریافت : 1394/03/03 تاریخ پذیرش : 1394/03/03 تاریخ انتشار : 1392/07/01

کلید واژه: آنیما, جادو, پری, زن جادو, اعتقادات زرتشتی,

چکیده مقاله :

از جمله موجودات اهریمنی که در اساطیر، افسانه‌ها و حماسه‌های پارسی در تقابل با قهرمان داستان به ایفای نقش می‌پردازد و سعی در اغوای قهرمان و گاه کامگیری از او دارد، زن جادو است. در شاهنامه و شهریارنامه، دو اثر حماسی پارسی، نیز سه بار با این موجود اهریمنی روبه‌رو می‌شویم؛ در شاهنامه در خان چهارم رستم و خان چهارم اسفندیار، و در شهریارنامه در داستان مرجانة جادو با شهریار. در این مقاله پس از بحثی مختصر پیرامون پری، کوشیده‌ایم اثبات نماییم که زن جادو، همان پری است. آنگاه به بررسی تأثیر اعتقادات و افکار زرتشتی در شکل‌گیری این موجود اهریمنی با تکیه بر روانشناسی ژرفا پرداخته‌ایم.

چکیده انگلیسی:

  In Persian myths, legends and epics, Zaneh-jadoo is a female demon or witch, an antagonist facing the protagonist who tries to tempt. We encounter this character in two Persian epic poem collections: Shāhnāmeh of Ferdousi, in the fourth step of the story of the seven labors of Rostam (Haft-Khane Rostam), and also in Shahriyārnāmeh of Mokhtāri Ghaznavi, in the story of Marjāneh-Jadoo and Shahriyār. In this research, after a brief discussion about Pari, we try to demonstrate  that Zaneh-jadoo is the same as Pari, then, based on depth psychology, we have tried to show the influences of Zoroastrianism in the formation of this mythical character.      

منابع و مأخذ:

کتابنامه

ایرانشاه‌بن ابی‌الخیر. 1370. بهمن‌نامه. ویراسته رحیم عفیفی. تهران: علمی و فرهنگی.

اتونی، بهروز.1390الف. «جادو؛ زیرساختی بنیادین در جهان‌بینی اسطوره‌ای». فصلنامة علمی - پژوهشی کاوش‌نامه. س 12. ش 22.

ــــــــــــ.. 1390ب. «نقد اسطوره‌شناختی ژرفا بر بنیاد کهن‌نمونه مادینه‌روان».فصلنامة علمی- پژوهشی ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. س 7 . ش 25.

ارجانی، فرامرزبن خداداد. 1347- 1353. سمک عیّار. به کوشش پرویز ناتل خانلری. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

ارداویراف‌نامه. 1386. به کوشش فیلیپ ژینیو. ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار. چ 3. تهران: انتشارات معین- انجمن ایرانشناسی فرانسه.

الیاده، میرچا. 1388. شمنیسم: فنون کهن خلسه. ترجمة محمدکاظم مهاجری. چ 2. تهران: ادیان.

ایونس، ورونیکا. 1385.اساطیر مصر. ترجمة محمدحسین باجلان فرخی. چ 2. تهران: اساطیر.

بانوگشسب‌نامه. 1382. تصحیح روح‌انگیز کراچی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

بهار، مهرداد. 1386 الف. از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.

ـــــــــــ‌.. 1386 ب. پژوهشی در اساطیر ایران. چ 6. تهران: آگاه.

بیغمی، مولانا‌محمد. 1381. داراب‌نامه. با مقدمه، تصحیح و تعلیقات ذبیح‌لله صفا. تهران: علمی و فرهنگی.

ثعالبی، ابومنصورعبدالمک‌بن محمد. 1385. شاهنامه‌ ثعالبی. ترجمة محمود هدایت. تهران: اساطیر.

حسینی، مریم. 1386. «پری در شعر مولانا». فصلنامة علمی- پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا. س17و18. ش 68 و 69.

خسرو کیکاووس. 1386. فرامرزنامه. تصحیح میترا مهرآبادی. تهران: دنیای کتاب.

خواجوی کرمانی، محمودبن علی. 1386. سام‌نامه. به کوشش میترا مهرآبادی. تهران: دنیای کتاب.

دادگی، فرنبغ. 1385. بندهش. گزارنده مهرداد بهار. چ 3. تهران: توس.

دلاشو، م. لوفلر. 1366. زبان رمزی قصه‌های پریوار. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.

دماوندی، مجتبی. 1388. جادو در اقوام، ادیان و بازتاب آن در ادب فارسی. سمنان: دانشگاه سمنان.

دهخدا، علی‌اکبر. 1377.  لغت‌نامه. چ 2. تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

روایت پهلوی. 1367. ترجمة مهشید میرفخرایی. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات علمی و فرهنگی.

زادسپرم. 1385. گزیده‌های زادسپرم.ترجمة محمدتقی راشد‌ محصّل. چ 2. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

سرکاراتی، بهمن. 1350. «پری؛ تحقیقی در حاشیه اسطوره‌شناسی تطبیقی». مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. ش 97 تا 100.

سنایی غزنوی، مجدودبن آدم. 1362. دیوان. تصحیح مدرس رضوی. چ 3. تهران: سنایی.

سنفورد، جان. ا. 1388. یار پنهان. ترجمة فیروزه نیوندی. چ 3. تهران: افکار.

شاله، فیلیسین. 1346. تاریخ مختصر ادیان بزرگ. ترجمة منوچهر خدایار محبّی. تهران: دانشگاه تهران.

شوالیه، ژان و گربران، آلن. 1388. فرهنگ نمادها. ج 2. ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی. تهران: جیحون.

فردوسی، ابوالقاسم. 1384. شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. چ 7. تهران: قطره.

فوردهام، فریدا. 1388. مقدمه‌ای بر روانشناسی یونگ. ترجمة مسعود میربها. تهران: نشر جامی.

قصه حمزه. 1347. به کوشش جعفر شعار. تهران: دانشگاه تهران.

کریستی، آنتونی. 1384. اساطیر چین. ترجمة محمدحسین باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

کزّازی، میرجلال‌الدین. 1388. رؤیا، حماسه، اسطوره. چ 5. تهران: مرکز.

گرین، کیت و لبیهان، جیل. 1383. درسنامة نظریه و نقد ادبی. لیلا بهرانی محمدی و دیگران. تهران: روزنگار.

محجوب، محمدجعفر. 1363. «بویه پرواز». مجلة ایران‌نامه. ش 8.

مختاری غزنوی، عثمان‌بن عمر. 1377. شهریارنامه. به تصحیح غلامحسین بیگدلی. تهران: پیک فرهنگ.

مختاری، محمد. 1379. اسطوره زال: تبلور تضاد و وحدت در حماسه ملی. چ 2. تهران: توس.

ملک‌زاده،مهرداد. 1381.«سرزمین پریان در خاک مادستان». نامة فرهنگستان. ش20.

مینوی خرد. 1385. ترجمة احمد تفضلی. به کوشش ژاله آموزگار. چ 4. تهران: توس.

نظامی گنجوی، الیاس‌بن یوسف. 1363. خمسه نظامی. به اهتمام حسن وحید دستگردی. تهران: علمی.

نقیب‌الممالک شیرازی، محمدعلی. 1340. امیر ارسلان. با تصحیح و مقدمۀ محمدجعفر محجوب. تهران: سازمان کتاب‌های جیبی.

هزار و یک شب. 1357. ترجمة عبداللطیف طسوجی تبریزی. تهران: دانش نو.

هینلز، جان راسل. 1385. شناخت اساطیر ایران. ترجمه و تالیف محمدحسین باجلان فرخی. چ 2. تهران: اساطیر.

یشت‌ها. 1377. گزارش و ترجمه ابراهیم پورداوود. تهران اساطیر.

 

 

English Refernces

Bivar, A. D. H. 1985. “A Persian Fairyland”. Papers in honour of Professor Mary Boyce I''. Acta Iranica XXIV . Leiden: E. J. Brill. pp. 25-42.

Jacobi, Jolande.1959. Complex, Archetype, Symbol In the psychology of C. G. Jung. Translated from the German by Ralph Manheim. New York: Pantheon Books Inc.

Jung, c. g. 1959. Aion. Translated by R.F.C. Hull. New york: Pantheon books.

Sharp, Daryl.1991. Jung lexicon.inner city books.

English Refernces

Bivar, A. D. H. 1985. “A Persian Fairyland”. Papers in honour of Professor Mary Boyce I''. Acta Iranica XXIV . Leiden: E. J. Brill. pp. 25-42.

Jacobi, Jolande.1959. Complex, Archetype, Symbol In the psychology of C. G. Jung. Translated from the German by Ralph Manheim. New York: Pantheon Books Inc.

Jung, c. g. 1959. Aion. Translated by R.F.C. Hull. New york: Pantheon books.

Sharp, Daryl.1991. Jung lexicon.inner city books.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

References

Arajjāni, Farāmarz ibn Khodādād. (1968-1974/1347-1353SH). Samak-e ʹAyār. With the Efforts of Parviz Nātel Khānlari. Tehran: Boniād-e farhang-e Iran.

Ardāvirāf-nāmeh. (2007/1386SH). Tr. From Pahlavi to French By Philipe Gignoux. Tr. In French to Persian by Zhāleh Āmouzegār. 2^nd ed. Tehran: French Institute of Research in Iran.

Atouni, Behrouz. (2011/1390SH). “Jādou; zirsākht-I boniādin dar jahānbini-e ostoure-ei”, Kāvosh-nāmeh, quarterly journal.Year 12, No. 22.

Atouni, Behrouz. (2011/1390SH). “Naqd-e ostoure-shnākhti-e zharfā bar bonyād-e kohan-nemoune-ye mādineh-ravān (Animus)”, Azad university quarterly journal of Mytho-mystic literature, No 25.

Bahār, Mehrdād. (2007/1386SH).a. Az ostoureh tā tārikh (Articles). Tehran: Cheshmeh.

Bahār, Mehrdād. (2007/1386SH).b. Pazhouhesh-i dar asātir-e Iran. 6^th ed. Tehran: Āgāh.

Bānougoshasb-Nāmeh. (2003/1382SH). Ed. By Rouʹhangiz Karachi. Tehran: Pazhouheshgāh-e ʹOloum-e ensāni o motāleʹāt-e farhangi.

Beighami, Mowlānā Mohammad. (2002/1381SH). Dārāb-nāmeh. Ed by Zabiʹhollāh Safā. Tehran: ʹElmi o farhangi.

Chevalier Jean & Alain Guerbrant. (2009/1388SH). Farhang-e Nemād-hā (Dictionnaire des symboles). Tr. & research by Soudābe Fazāeli. Vol. 2. Tehran: Jeyhoon.

Cristy, Antony. (2005/1384SH). Asātir-e Chin (Chiniese Myths). Tr. By Mohammad Hosein Bājalān Farrokhi. Tehran: Asātir.Chalet, Filician. (1965/1346SH). Tarikh-e mokhtasar-e adiān-e bozorg (A Short History of Great Religions). Tr. By Manouchehr Khodāyār Moʹhebbi. Tehran: University of Tehran.

Dādagi, Faranbagh. (2001/1380SH). Bondahesh. Tr. By Mehrdād Bahār. 3^rd ed. Tehran: Tous.

Damāvandi, Mojtabā. (2009/1388SH). Jādou dar aqvām, adiān o bāztāb-e ān dar adab-e Fārsi. Semnan: University of Semnan.

Dehkhodā, Aliakbar. (1998/1377SH). Loghat-nāmeh. 2^nd ed. Tehran: University of Tehran.

Delachaux, M. Loeffer. (1987/1366SH). Zabān-e ramzi-e qesse-hā-ye parivār (Le Symbolisme des Legendes). Tr. By Jalāl Sattāri. Tehran: Tous.

Eliade, Mircea. (2009/1388SH). Shamanism, Fonoun-e kohan-e khalseh (shamanism:archaic technigues of ecstasy). Tr.By M. Kazem Mohājeri. 2^nd ed. Tehran: Adiān.

Ferdowsi, Abo-lqāsem. (2005/1384SH). Shāhnāmeh. With the efforts of Dr. Saeed Hamidyān. 7^th ed. Tehran: Qatreh.

Fordham, Frida. (2009/1388SH). Moqadame-i bar ravānsheāsi-e Young (An Introduction to Jung’s Psycology). Tr. By Masʹoud Mirbahā. Tehran: Jāmi.

Green, Kate and Labihan Gail. (2004/1383SH). Darsnāme-ye nazaryeh o naqd-e adabi (A Handbook of Literary Theory and Criticism). Tr. By Leilā Bahrāni Mohammadi and Others. Tehran: Rooznegār.

Hezār o yek shab. (1978/1357SH). Tr. By ʹAbd-ollatif-e Tasouji-e Tabrizi. Tehran: Dānesh-e No.

Hosseini, Maryam. (2007/1386SH). “Pari dar sheʹr-e Mowlānā”, Al-zahrā university quarterly journal of Humanities, Year 17&18. No. 68&69.

Ions, Veronica. (2006/1385SH). Asātir-e Mesr (Egyptian Mythology). Tr. by Bajelān Farokhi. 2^nd  ed. Tehran: Asātir.

Iranshāh ibn Abi-l-kheir. (1991/1370SH). Bahmannāmeh. Ed by Rahim ʹAfifi. Tehran: 'Elmi o farhangi.

Jouhn Russel Hinnells. (2006/1385H). Shenākht-e asātir-e Iran (Persian mythology). Tr. By bājelān Farrokhi. 2^nd ed. Tehran: Asātir.

Kazzāzi, Mirjalāl-oddin. (2009/1388SH). Royā, 'Hamāseh, Ostoureh. 5^th ed. Tehran: Markaz.

Khājou-ye Kermāni. (2007/1386SHS). Sām-nāmeh. With the Efforts of Mitrā Mehrābādi. Trhran: Doniā-ye Ketāb.

Khosrow Keikāvous. (2007/1386SHS). Farāmarz-nāmeh. Ed. By Mitrā Mehrābādi. Trhran: Doniā-ye Ketāb.

Mahjoub, Mohammad Jaʹfar. (1984/1363SH). “Bouye-ye parvāz”, Irān-nāmeh. No. 8.

Malekzādeh, Mehrdād. (2002/1381SH). “Sarzamin-e pariān dar khāk-e Mādestān”, Nāme-ye farhangestān. No. 20.

Minooy-e kherad (2006/1385SH). Tr. By Ahmad Tafazzoli. 4^rd ed. Tehran: Tous.

Mokhtāri, Mohammad. (2000/1379H). Ostore-ye zāl Tabalvor-e tazād va vahdat dar hamāse-ye melli. 2^nd ed. Tehran: Tous.

Mokhtāri-e Ghaznavi, 'Osmān. (1998/1377SH). Shahriārnāmeh. With the Efforts of Gholām-hosein Bigdeli. Tehran: Peik-e farhang.

Naqib-ol-mamālek-e Shirazi, Mohammadali. (1961/1340SH). Amir-Arsalān. Ed. By Mohammad jaʹfar Mahjoub. Tehran: Sāzmān-e ketāb-hā-ye Jibi.

Nezāmi-e Ganjavi, Eliās ibn Yousof. (1984/1363SH). Khamse-ye Nezāmi. Ed. By Hasan Vahid Dastgerdi. Tehran: Elmi.

Qesse-ye ʹHamzeh. (1968/1347SH). With the Efforts of Jaʹfar-e Shoʹār. Tehran: University of Tehran.

Revāyat-e Pahlavi.(1988/1367SH). Ed. By Mahshid Mirfakhrāei. Tehran: Moassese-ye motāle'āt va tahqiqāt-e farhangi.

Saʹālebi, Abou-Mansour ʹAbd-ol-malek ibn Mohammad. (2006/1385SH). Shāhnāme-ye Saʹālebi. Tr. By Mahmoud Hedāyat. Tehran: Asātir.

Sanāei-e Ghaznavi, Abu-lmajd Majdoud ibn Ādam. (1983/1362SH). Divān. Ed. By Taqi Modarres Razavi. 3^rd ed. Tehran: Ketābkhāne-ye Sanāei.

Sanford, John. A. (2009/1388SH). Yār-e Penhān. Tr. By Firouzeh Neivandi. 3^rd ed. Tehran: Afkār.

Sarkārāti, Bahman. (1971/1350SH). “pari; dar ʹhāshiye-ye ostoureshenasi-e tatbiqi”, Journal of Literature and Humanities of University of Tabriz. No. 97-100.

Yasht-hā.(1998/1377SH). Ed. By Ebrāhim Pourdavood. Tehran: Asātir. Zādesparam. (2006/1385SH). Gozide-hā-ye Zādesparam. Tr. By M. Taqi Rāshed Mo'hassel. 2^nd ed. Tehran: Pazhouheshgāh-e ʹoloum-e ensāni o motāle'āt-e farhangi.