سنجش میزان تاثیرگذاری بازیگران احتمالی جنگ زمینی آینده درمنطقه شرق وجنوب شرق ایران

محورهای موضوعی : آینده پژوهی

سیدعلیرضا قاضی میرسعید ¹ , حمیدرضا فرتوک زاده ² , حسین ولیوند زمانی ³ , سید اصغر جعفری ⁴ , ابوالفضل باقری ⁵

1 - دانشجوی مالک اشتر/ شاغل دانشگاه امام علی(ع)
2 - دانشیار دانشگاه صنعتی مالک اشتر
3 - استادیار دانشگاه فرماندهی و ستاد آجا
4 - استادیار دانشگاه صنعتی مالک اشتر
5 - استادیار دانشگاه صنعتی مالک اشتر

تاریخ دریافت : 1396/07/02 تاریخ پذیرش : 1397/02/03 تاریخ انتشار : 1397/02/01

کلید واژه: ماتریس قدرت نفوذ – سطح منافع, تحلیل بازیگر, بازیگران جنگ, آینده پژوهی, جنگ زمینی آینده,

چکیده مقاله :

شناخت قابلیت های مورد نیاز در جنگ های زمینی احتمالی آینده، مستلزم شناخت بازیگران و کنشگران کلیدی با میزان تاثیرگذاری بالا و تحلیل آنهاست. بنابراین شناخت این قابلیت ها، لازم است ضمن شناسایی بازیگران احتمالی، میزان تاثیرگذاری آنها نیز شناسایی شود. ماتریس سنجش قدرت نفوذ سطح منافع بازیگران مدلی است از فرآیند تحلیل بازیگر که امکان تعیین میزان تاثیرگذاری را فراهم می نماید. بنابراین این تحقیق با هدف سنجش میزان تاثیرگذاری بازیگران احتمالی جنگ زمینی آینده درمنطقه شرق وجنوب شرق ایران کشور که یکی از مناطق مناقشه خیز کشور است، انجام گرفته است. این تحقیق از نوع آینده پژوهانه بوده ودر این راستا با شش گروه خبره مصاحبه انجام شد. سپس با استفاده از مدل ماتریسی3*3‌ سنجش قدرت نظامی- منفعت ارائه شده در این تحقیق، بازیگران احتمالی جنگ زمینی آینده در منطقه مورد نظر در پنج سطح تاثیرگذاری، سطح بندی شدند.

چکیده انگلیسی:

One of the characteristics of future wars is the plurality and diversity of actors and forces involved in the war, and the analysis of actors is a process by which actors are identified; their role and contribution in the intended program and the relationships of the actors are determined. To make Therefore, this research has been conducted with the aim of analyzing the main actors in the eastern and southeastern parts of the country to formulate controversy and possible ground warfare in the future.This research was exploratory and futuristic. In this regard, a panel of experts consisting of 11 tables of experts and experts in the field of war was formed and then interviewed with 9 senior officials associated with the situation in the region. Then, using the actor analysis method, the main actors in the future ground warfare in the area were identified and classified, and then the role of the actors and the relationship between them was identified.

متن کامل:



 

 

 

 

 

 

 

 

سنجش میزان تاثیرگذاری بازیگران احتمالی جنگ زمینی آینده درمنطقه شرق وجنوب شرق ایران

 

 

 

چکیده:

شناخت قابلیت­های مورد نیاز در جنگ­های زمینی احتمالی آینده، مستلزم شناخت بازیگران وکنشگران کلیدی با میزان تاثیرگذاری بالا و تحلیل آنهاست. بنابراین لازم است ضمن شناسایی بازیگران احتمالی، میزان تاثیرگذاری آنها نیز شناسایی شود.  ماتریس سنجش قدرت نفوذ – سطح منافع بازیگران مدلی است از فرآیند تحلیل بازیگر که امکان تعیین میزان تاثیرگذاری را فراهم می نماید. بنابراین این تحقیق با هدف سنجش میزان تاثیرگذاری بازیگران احتمالی جنگ زمینی آینده درمنطقه شرق وجنوب شرق ایران کشور که یکی از مناطق  مناقشه خیز کشور است، انجام گرفته است. این تحقیق از نوع آینده پژوهانه بوده ودر این راستا با شش گروه خبره مصاحبه انجام شد. سپس با استفاده از مدل ماتریسی3*3‌ سنجش قدرت نظامی- منفعت ارائه شده در این تحقیق ، بازیگران احتمالی جنگ زمینی آینده در منطقه مورد نظر در پنج سطح تاثیرگذاری، سطح بندی شدند.

کلمات کلیدی: آینده پژوهی، جنگ زمینی آینده، ماتریس قدرت نفوذ – سطح منافع، تحلیل بازیگر، بازیگران جنگ 

 

مقدمه

جنگ یكی از دیرپاترین پدیده­های جامعه انسانی است و از دیرباز تاكنون جامعه ای را نمی توان یافت كه به گونه ای درگیر جنگ نبوده باشد. جنگ پدیده­ای در حال تكامل است كه ابعاد و حالات گوناگون داشته و دوره های تكاملی متنوعی را  طی نموده است. همچنین با گذر زمان نیاز به بازنگری در انگاره های قدیمی مربوط به جنگ و باز شكافی آن ضرورت می یابد.(کرفلد، 2006) شواهد مشخص در جنگهای اخیر نشان می دهد که ماهیت جنگ به سرعت در حال تغییر و تحول است. راهبردهای کشورهای قوی و ضعیف توامان دچار تغییر گردیده و نوع حضور و میزان حضورشان در جنگ­ها و شیوه های جنگیدن آنها نیز دستخوش تغییرات اساسی قرار گرفته است. جنگ­های اخیر نظیر طوفان صحرا، جنگ یمن، جنگ افغانستان، جنگ با داعش در عراق و سوریه تفاوتهای بسیار زیادی با یکدیگر داشته اند. لذا برخی ویژگی­های جنگ آینده نیز، مسلما با امروز متفاوت خواهد بود. شاید بتوان سرعت و دقت را دو متغیر اساسی در جنگ های آینده دانست که حاصل تحولات عصر اطلاعات و دستیابی به فناوریهای پیشرفته و دقیق است. به همین دلیل جهت جلوگیری از غافلگیری در آینده، رویکرد قابلیت محور جایگزین رویکرد تهدید محور شده است. شناسایی قابلیت های لازم برای جنگ آینده مستلزم شناسایی قابلیتهای دشمنان آینده است پس ناگزیر باید به شناسایی دشمنان بازیگردر میدان نبرد آینده بپردازیم.  هر کنشگر یا بازیگری در جنگ، براساس میزان دسترسی به تسلیحات، فناوری واطلاعات و درنتیجه نوع و میزان قابلیتهایش، شیوه جنگیدنش بویژه در حوزه زمینی با سایر بازیگران متفاوت است.

لذا مساله این تحقیق آینده پژوهی جنگ­های زمینی آینده با استفاده از ماتریس سنجش قدرت نظامی- منفعت برای شناسایی کنشگران کلیدی است. که این موضوع را در منطقه شرق و جنوب شرق جمهوری اسلامی ایران کنکاش خواهیم کرد و سوالات تحقیق به شرح زیر ارائه می شود:

1-       بازیگران جنگ­های زمینی آینده علیه ایران در منطقه شرق و جنوب شرق ایران کدامند؟

2-       جایگاه هر یک از بازیگران جنگ زمینی آینده در منطقه شرق و جنوب شرق ایران براساس میزان تاثیرگذاریشان  چگونه است؟

 

 

اهمیت وضرورت انجام تحقیق

سازمانها در برابر تغییرات محیطی با چالشهاي جدي روبرو هستند، تغییراتی که از منابع مختلف سرچشمه میگیرد: نوآوريهاي تکنولوژیک، تغییر قوانین یا تحولات محیط. رهبران سازمانها باید همواره آمادگی لازم براي هماهنگی با یک  محیط نامطمئن و به سرعت در حال تغییر را داشته باشند (شرماك، 2011) روندهای کنونی در منطقه غرب آسیا، اعم از عربستان، اوضاع افغانستان، ترکیه، یمن، فلسطین، سوریه،  ‌لبنان، شبه جزیره کره و جابجایی های داعش و تغییر رویکردتمرکز به عدم تمرکز،.... و استراتژی آمریکا در مورد این مسائل وضعیت پیچیده و مبهمی را برای آینده منطقه ایجاد کرده است. بنابراین می توان بیان کرد که محیط امنیتی ایران دارای وضعیتی معماگونه است و در این تحقیق وضعیت امنیتی- دفاعی آینده بخشی از پیرامون کشور یعنی منطقه شرق و جنوب شرق مورد کنکاش قرار می­گیرد. انجام این تحقیق ما را در شناخت وضعیت پیچیده این منطقه و کسب قابلیت های لازم برای دفاع بموقع در مقابل تجاوزات احتمالی دشمنان یاری خواهد رساند و در صورت عدم انجام این تحقیق معمای موجود در این منطقه رمزگشایی نشده و احتمال غافلگیری در منطقه مورد نظر وجود دارد.

   

 

پیشینه تحقیق: 

بررسی­ها نشان می­دهد که تحقیقی در زمینه جنگ زمینی آینده در منطقه شرق و جنوب شرق کشور علیه ایران صورت نگرفته است بنابراین شرح تحقیقاتی که در سالهای اخیر در زمینه جنگ آینده انجام شده به شرح جدول  شماره(1) خلاصه شده است:

جدول1. تحقیقات انجام شده در سالهای اخیر در زمینه جنگ آینده

محقق	عناون تحقیق	شرح	سال انجام تحقیق
فتح الله کلانتری	تدوین راهبردهای جنگ احتمالی آینده با تأکید بر اجرای جنگ هیبریدی	جنگ‌های هیبریدی شامل گستره‌ای از حالات متفاوت جنگ از جمله توانایی‌های متداول، راهکنش های نامنظم، انجام خشونت بی رویه و اغتشاشات جنایی است که توسط دولت‌ها یا نهادهای غیر دولتی هماهنگ می‌گردد. هدف اصلی این مقاله تدوین راهبردهای خرد و کلان جنگ احتمالی آینده با تأکید بر اجرای جنگ ترکیبی (هیبریدی) می‌باشد. این پژوهش به روش آمیخته (روش توصیفی- تحلیلی و زمینه‌ای موردی) انجام گردیده و از نوع توسعه‌ای- کاربردی می‌باشد، بر اساس مدل SWOT تعداد 7 راهبرد خرد ارائه گردیده که پس از تلفیق آن با 5 ویژگی راهبردی، بنیادی و مهم جنگ آینده، 4 راهبرد کلان استخراج شده است. از چهار سناریو پیش بینی شده جهت جنگ‌های ترکیبی آینده، دو سناریوی آن (سنارویو اول و چهارم) به صورت ترکیبی برای ج.ا.ایران متصور می‌باشد، یعنی ترکیب جنگ کنترل از راه دور با جنگ باتلاقی.	1395
ناصر شهلایی ،علیرضا نادری؛ جمال قیم؛ فریدون اکبرپور؛ علی صفر ذوالفقاری؛ سیامک قادری	مدل مناسب آماد و پشتیبانی در فرماندهی مشترک منطقه‌ای در فضای نبرد آینده	مقابله با تهدیدات جنگ­های آتی، نیازمند شناخت فضای نبرد آینده و استفاده از تمام ظرفیت­ها و مؤلفه­های قدرت ملی می‌باشد. در چنین شرایطی عملیات­های مشترک می‌تواند با بهره­گیری از کلیه ظرفیت‌های موجود، باعث افزایش بهره­وری و اثربخشی راهبردها و راه­کنش‏ها شود. امروزه یکی از نقاط ضعف حتی ارتش­های بزرگ جهان، بخش لجستیک یا آماد و پشتیبانی است. به عبارت دیگر، این بخش هنوز نتوانسته نسبت به سایر بخش­ها، سرعت­عمل و انعطاف­پذیری خود را بالا برد.	1395
حسین شکوهی ؛ محمدرضا شیخ	تدوین الگوی تشکیل فرماندهی مشترک منطقه‌ای آجا مبتنی بر تهدیدات آینده	برای موفقیت در دفاع از کشور با توجه به شرایط و ویژگی­های جنگ­های آینده عوامل زیادی مؤثر هستند؛ مروری کوتاه بر جنگ‌هایی که در دهه­های اخیر به وقوع پیوسته نشان می­دهد به‌کارگیری نیروهای مختلف تحت یک فرماندهی واحد و یکپارچه الزام­آور است. بنابراین هدف اصلی از انجام این تحقیق، تدوین الگوی مناسب فرماندهی مشترک منطقه­ای مبتنی بر تهدیدات آینده می­باشد. از نتایج تحقیق می­توان به ارائه الگویی جهت هم­افزایی ظـرفیـت­های نیروهای مسلـح در یک منطقه، تسهـیل فرماندهی و هدایت نیـروها در مقابله با تهدیدات، امـکـان بـه­کارگیری ظرفیت­های ملی در مقابله با تهدیدات، افزایش قدرت تصمیم­گیری و سرعت عکس­العمل در مقابل تهدیدات آینده اشاره کرد.	1395
علی ستاریخواه؛ امیرهوشنگ خادم دقیق؛ عزیز نصیرزاده؛ سید محمد میرسمیعی	ماهیت صحنه جنگ ترکیبیِ آینده‌ی احتمالی علیه جمهوری اسلامی ایران در افق 1404	جمهوری اسلامی ایران به‌دلیل ماهیت ضد استکباری، موقعیت خاص ژئوپلیتیک، ژئواستراتژی و ژئواکونومیک در منطقه، حمایت از مستضعفین جهان، حفظ سیاست استقلال‌خواهی و همچنین برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای خود، به‌طور طبیعی در معرض تهدیدات زمانی و مکانی گوناگونی قرار دارد. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از تحقیق مشخص گردید که ماهیت صحنه جنگ ترکیبیِ آینده‌ی احتمالی علیه جمهوری اسلامی ایران در افق 1404؛ بر اساس شاخص‌های عدم قطعیت آینده مشتمل بر تهدید، بازدارندگی و تعاملات بین‌المللی در هشت حوزه تهاجم نظامی (هوا - دریا)، نیابتی دولت‌محور و غیردولتی، براندازی نرم، تحریم همه‌جانبه، بی‌ثبات‌سازی داخلی، تنش مقطعی و نافرمانی، نفوذ و استحاله قابل دسته‌بندی است؛ که در آن مهم‌ترین ویژگی‌ها شامل استفاده از سلاح‌های نوین و فضای مجازی، نوع و ابزار تهدیدات از نوع هوشمند (ترکیبی) و عرصه‌ی آن متمرکز بر جنگ اطلاعاتی– امنیتی، فرهنگی و قومی و مذهبی است.	1395
رضا مومن زاده	بازدارندگی دفاعی جدید جمهوری اسلامی ایران	امروزه ماهیت و مکانیزم تهدید نظامی علیه جمهوری اسلامی ایران به دلیل رفتار هوشمندان های که از سوی دشمن صورت م یگیرد نسبت به گذشته بسیار متفاوت شده است. در این راستا، به نظر می­رسد دشمن با گسترده­تر کردن موضوعات و ابعاد تهدید، مجموعه­ای از تهدیدها را در چارچوب "تهدید مرکب " تولید نموده و با پیوند زدن آنها با مولفه­های داخلی، مکانیزم هوشمندانه­ای را از طریق "تجمیع تهدیدها " علیه جمهوری اسلامی ایران فعال نموده است.	1392

 

 

مبانی نظری تحقیق

آينده­پژوهی

آینده­پژوهی در پی آن است تا با بهره­گیری از تحلیل وضعیت موجود، شناسایی سازوکارهای تغییر و تعریف سناریوهای مختلف، توسعه و بهبود را در آینده­های محتمل و ممکن پیش­بینی کند. آینده­پژوهی، ارتباطی دوسویه با جهان­بینی، ایدئولوژی و فرهنگ ملت­ها دارد توجه به آینده و اثرات آن در زندگی انسان، از مهمترین مباحثی است که حس کنجکاوی انسان را برمی­انگیزد. با توجه به اینکه تحلیل آینده، یکی از موارد محیط­شناسی در مباحث استراتژیک محسوب می­شود و تحولات علمی این مبحث درروند علمی این مباحث استراتژیک نقش دارد، هدف از روش­شناسی آینده­پژوهی، اکتشاف، ایجاد و آزمون آینده­های مطلوب و محتمل به منظور بهبود تصمیمات هست (اهرسمان¹،2012)

آینده­پژوهی، دانشی است که بر پایة ارزش­های هر جامعه ساخته می­شود. درواقع آینده­پژوهی باید گذشته­نگر باشد وبه حال برسد، روندها را در این زمینة پیدا کند و پس ازآن، با استفادة از نظریه­های منعطف و ترکیبی بررسی کند که چه آینده­های محتملی برای حوزة علوم انسانی وجود خواهند داشت.(خزایی، 1391)

اولین فعالیت آینده­پژوهی در قالب یک تحلیل علمی، توسط گروهی از محققان به سرپرستی آگبرن²، در آمریکا انجام شد. (تیشه­یار، 1390) از نظر نظامی در سال1948 ، پس از جنگ جهانی دوم و به­دنبال تجزیه و تحلیل فناوری­های مورد استفاده در آلمان و ژاپن، آینده­پژوهی به دلیل یک ضرورت نظامی در موسسة راند³ در آمریکا مطرح شد(گودرزی و محمدی، 1392) همچنین انتشار کتاب تصویر آینده نوشته پولاک⁴ ، در سال 1951 و کتاب هنر حدس زدن نوشته وتل⁵ در سال 1964به این علم رسمیت بخشید و پس ازآن گسترش یافت. (واعظی و همکاران، 1396) ازجمله مهمترین روش­های آینده­پژوهی می­توان به پویش محیطی، تحلیل تأثیرات متقابل، تحلیل تصمیم، مدلهای تصمیم­گیری، دلفی، اقتصادسنجی، حلقه آینده­ها، بازی­سازی و شبیه­سازی، پیش­بینی هوشمندانه و شهود، تحلیل ریخت­شناسی، روشهای مشارکتی، درخت­های وابستگی، سناریوها، مدلسازی آماری، پویایی­های سیستم، تحلیل ساختاری، تحلیل زنجیره فناوری، پیش­بینی­های سریهای زمانی، تحلیل و تأثیر روند، تحلیل لایه­ای علتها، مدلسازی عاملی، نگاشت مسیر و  متن­کاوی اشاره کرد )کراوزیچ و اسلاگتر⁶،2010)

 

بازیگران جنگ زمینی آینده

علیرغم پیشرفت­های حاصل شده در عرصه فناوری­های نظامی و استفاده از فضا در عصر اطلاعات، نتیجه جنگ­های آینده بطور مستقیم به عملکرد نیروهای زمینی مرتبط خواهد بود و اهداف استراتژیک بدون حضور نیروهای زمینی قابل دستیابی نخواهد بود. 

همچنین در جنگ­های آینده، سطوح تصمیم گیری از متمرکز در رده های بالا باید به غیر متمرکز و در رده های پایین تر، تغییر نماید. و این به مفهوم تغییر در شیوه های جنگیدن سازمان های نظامی در آینده است. از طرفی بازیگران جنگ های آینده دچار تحول اساسی خواهد شد و پیچیدگی و معمای جنگ­های زمینی آینده در عدم شناخت بازیگران درگیر در جنگ و شیوه های جنگیدن آنهاست.

مارتین وان کرفلد در 1991 در کتاب"بازاندیشی مفهوم جنگ" تأکید دارد که پس از سال1945  چریک ها، تروریست ها، باندهای مسلح، شورشیان و شبه نظامیان ، 160 جنگ به راه انداخته اند و نتیجه گیری می کند که در آینده، "جنگ کم شدت" شیوع می یابد و در آن مرز بین نظامیان و غیرنظامیان از بین خواهد رفت و بازیگران غیردولتی جنگ را از انحصار دولت ها خارج خواهند کرد. او معتقد است جنگ های آینده ، جنگ های موجودیت هستند زیرا در جنگ موجودیت به جای ارتش ، این ملت ها هستند که شجاعانه و برای اهداف والای خود نظیر آزادی و حیات می جنگند.( پیتر والدمان، 2004)

رابرت دي. کاپلان⁷   در کتاب خود "ناله هاي امپراطوري: قدرت نظامی آمریکا بر روي زمین" پیش بینی کرد که عصر جنگ انبوه نیروهاي پیاده تمام شده و باید در آینده، نیروي سبک و کوبنده در اختیار داشت. وی معتقد است که  نباید بیش از حد غرق نظریه هاي نوین و جذاب و پرطمطراق سلاحهاي پیشرفته جنگی شد و تحت تاثیر این حرف بود که ”دیگر جنگ در قرن بیست و یکم متحول شده است".

"دگرگونی در ماهیت جنگ"، باید بار دیگر تعریف شود. به رغم دیدگاه رایج، دگرگونی و تحول واقعی، به معنی ارتقاي کیفیت نیروهاي رده پایین در قالب آموزش هاي مدرن فرماندهی و زبانهاي خارجی و دیگر مهارتهایی است که باید در نظام ارتقاي شغلی ایشان لحاظ شود، چرا که آنها، همواره اولین افرادي هستند که با چالشهاي میدان نبرد روبه رو می شوند.  در آینده میدانهاي نبرد، به مراتب گسترده تر از میدانهاي کنونی خواهند بود.  بیابانها، جنگلهاي وسیع و شهرهاي شلوغ کشورهاي جهان سوم، محل درگیري جنگهاي آینده خواهند بود. در این میدانهاي وسیع، گروههاي کوچکی در حال شکار گروه هاي کوچک دیگر خواهند بود. به این معنی که در سلسله مراتب فرماندهی، تصمیمات در پایین ترین سطح اتخاذ می شوند. یعنی در سطح جوخه، دسته و حتی گروه.  به عبارت دیگر تمرکز قدرت در افسران جزء و درجه داران اتفاق می افتد. همچنین اصلاح رکن پنجم، یعنی روابط نظامیان با غیرنظامیان ضروري است. (کاپلان، 2006)

 

تحلیل بازیگر در پروژه آینده‌پژوهی

تحلیل بازیگر فرآیندی است که بر اساس آن بازیگران یک فعالیت مشارکتی شناسایی می­شوند؛ نقش و سهم آنان در برنامه یا پروژه مشخص می­گردد؛ نفوذ حقوق و رفتار آنان در تعامل با سایر بازیگران تحلیل می­شود. (ریید و همکاران، ۲۰۰۹)

برای نمایش جایگاه فرایند تحلیل بازیگر در  آینده‌پژوهی از مدل تعیین قلمرو کینان و مایلز در ابتدای یک پروژه‌ی آینده‌پژوهی بهره برده شد. ابعاد این مدل به دو دسته‌ی کلی تقسیم شده است(مایلز و کینان، ۲۰۰۳):

·       ابعاد محدودکننده: شامل نقطه شروع، نتایج مورد انتظار، مخاطبان، محیط سیاست‌گذاری و فرهنگ اجتماعی- اقتصادی و منابع.

·       ابعاد تنظیم‌شونده: شامل روش‌ها، خروجی‌های رسمی، سازمان و مدیریت پروژه، موضوعات یا بخش‌های تحت پوشش، افق زمانی، مداخله سیاستی و نوع مشارکت.

 

جدول2. شرح ابعاد ارائه شده توسط کینان و مایلز

ابعاد پروژه	مولفه­ها	شرح	تحلیل بازیگر
ابعاد محدودکننده	نقطه‌ی شروع	آینده‌پژوهی تقریباً در هر جایی که تصمیم‌گیری وجود داشته باشد، می‌تواند انجام گیرد: در سطح ملی، به وسیله‌ی سازمان‌های بین‌المللی و حتی در سطح یک شرکت.
	محیط سیاست‌گذاری و فرهنگ اقتصادی اجتماعی	آینده‌پژوهی در یک خلأ سیاسی، فناورانه یا اقتصادی‌ـ‌اجتماعی انجام نمی‌گیرد بلکه در یک بافت نهادی[۶] قرار دارد. چنین نهادهایی خود در یک محیط سیاست‌گذاری و درون یک فرهنگ اقتصادی اجتماعی قرار دارند.
	مخاطبان	فرآیند آینده‌پژوهی باید یک فرآیند مشارکتی باشد و ذی‌نفعان مختلف در آن به ارائه دیدگاه‌های خود بپردازند.	x
	نتایج مورد انتظار	هدایت یک پروژه آینده‌پژوهی برای دستیابی به نتایج مورد انتظار می‌باشد. نوع این نتایج وابسته به نوع سازمان‌ها و جوامع درگیر فرآیند می‌باشد.	x
	منابع	منابع مورد نیاز برای انجام یک پروژه آینده‌پژوهی عبارتند از منابع مالی، زمان، حمایت سیاسی، منابع انسانی، منابع زیرساختی و منابع فرهنگی.
ابعاد تنظیم‌شونده	موضوعات یا بخش‌های تحت پوشش	از ابتدای پروژه آینده‌پژوهی باید در نظر داشت که پوشش‌دادن همه‌ی بخش‌ها یا موضوعات ممکن، غیرعملی است. این بدین معناست که انتخاب‌هایی باید صورت گیرد. نحوه‌ی انجام چنین انتخابی در پروژه‌های آینده‌پژوهی به ندرت روشن و مشخص است. زمانی که تقاضا برای پوشش دادن تعداد حوزه‌ها یا بخش‌هایی بیش از امکانات موجود وجود دارد، ناگزیر باید تصمیماتی مشکل اتخاذ شود.	x
	افق زمانی	در عمل، افق زمانی فعالیت‌های آینده‌پژوهی به طور قابل ملاحظه‌ای متفاوت می‌باشد زیرا منظور از بلندمدت برحسب موضوع و فرهنگ‌های مختلف، تفاوت بسیاری دارد. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد افق زمانی به اهداف و جهت‌گیری پروژه آینده‌پژوهی وابسته است.
	روش‌ها	هنگامی‌که تصمیم به تفکر در مورد آینده گرفته می‌شود، دستیابی به یک فهم و درک از وضعیت گذشته و حال ضروری است. دستیابی به این فهم و درک می‌تواند از طریق روش‌های مختلفی انجام پذیرد.
	مشارکت	اینکه چه کسانی در آینده‌پژوهی مشارکت کنند، مسئله‌ی اصلی مدیران پروژه است و بستگی به اهداف، جهت‌گیری پروژه، موضوعات یا بخش‌های تحت پوشش و مخاطبان پروژه دارد. برخی پروژه‌های آینده‌پژوهی با مشارکت تعداد افراد محدودی انجام‌یافته در صورتی‌که برخی دیگر با مشارکت بسیار گسترده‌ای همراه بوده‌اند.	x
	سازمان و مدیریت پروژه آینده‌پژوهی	برای هر فعالیت آینده‌پژوهی ضروری است که یک ساختار در نظر گرفته شود. این ساختار شامل تخصیص نقش‌ها به گروه‌های کاری، پانل‌ها، حامیان، آموزش‌دهندگان و… می‌باشد.	x
	خروجی‌های رسمی	پروژه‌های آینده‌پژوهی یا به دنبال تاکید بر خروجی‌ها یا تاکید بر فرآیندها و یا در جستجوی روشی جهت ترکیب این دو می‌باشند. رویکردهای خروجی‌ـ ‌محور معمولاً به دنبال دستیابی به نتایج ملموس و محسوس مانند گزارش‌های دربردارنده‌ی یک سناریو، یک فهرست مهم از اولویت‌ها یا … هستند. چنین رویکردهایی اغلب تعداد گروه‌های متخصص کمتری را شامل شده و از متدولوژی های بسیار رسمی برای استخراج و ترکیب عقاید متخصصان استفاده می‌کنند. رویکردهای فرآیند‌ـ‌ محور بیشتر متمرکز بر شبکه‌سازی بهتر و تبادل عقاید میان بازیگران هستند.
	مداخله سیاستی	نحوه‌ی پی‌گیری نتایج آینده‌پژوهی معمولاً به وسیله‌ی مدیران پروژه که تمام فکر خود را به انجام صحیح فرآیند آینده‌پژوهی مشغول می‌دارند، نادیده گرفته می‌شود. اگرچه انجام صحیح فرآیند آینده‌پژوهی می‌تواند به افزایش احتمال موفقیت فعالیت‌ها و اقدامات دنبال کننده‌ی نتایج منجر گردد، اما آگاهی از امکان انجام اقدامات از نظر سیاسی، باید از ابتدای پروژه، در نظر گرفته شود.	x

همان طور که در جدول بالا مشاهده می‌گردد،از  مراحل۱۲ گانه تعیین حیطه پروژه در ۶ مرحله نیاز به شناخت صحیح از بازیگران، اهداف و منافع آن‌ها می‌باشد. لذا  نه می توان بدون شناخت صحیح بازیگران انتظار نتایج صحیحی از تحلیل بازیگر داشت. و نه بدون شناخت بازیگران می‌توان، هدف‌گذاری صحیحی انجام داد .زیرا زمانی که تقاضا برای پوشش دادن تعداد حوزه‌ها یا بخش‌هایی بیش از امکانات موجود وجود دارد، ناگزیر باید تصمیماتی مشکل اتخاذ شود و مسلماً این تصمیمات در گرو شناخت بازیگران موثرتر می‌باشد. همچنین شناخت سازمان و مدیریت پروژه آینده‌پژوهی نیازمند شناخت بازیگران، نقش‌ها و روابط آن‌ها، قدرت و منافع هر بازیگر می‌باشد و این‌ها همه بخشی از نتایج روش‌های تحلیل بازیگر است که بدون به کاری گیری آن‌ها نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم به نتایج جامع و کاملی برسیم که مورد قبول همگان باشد.(منطقی و همکاران، 1393)

 

ماتریس دسته‌بندی بازیگران

 یکی از مدل های تحلیل بازیگران، دستیابی به ماتریس دسته‌بندی بازیگران بر اساس اهمیت و نفوذ آنان است. تکمیل این ماتریس کمک می‌کند که فهرستی از بازیگران و ذی‌نفعان به تفکیک اهمیت و میزان نفوذشان تهیه شود (شکل 1). (جپسن و همکار، 2009) 

 

 

 

بالا	بالا		سطح منافع		پایین
قدرت نفوذ	الف بازیگران اصلی اهمیت بالا و نفوذ بالا			ب راضی نگه داشته می‌شوند اهمیت پایین و نفوذ بالا
	ج مطلع نگه داشته می‌شوند اهمیت بالا و نفوذ پایین			د کمترین کوشش اهمیت پایین و نفوذ پایین
پایین

شکل1- ماتریس دسته بندی ذینفعان

بر اساس ماتریس دسته بندی ذینفعان، ماتریس‌ سنجش قدرت نظامی-منفعت بازیگران به صورت جدول 3 ارائه می شود که در آن میزان قدرت نظامی و منافع بازیگران نسبت به هم سنجیده شده و جایگاه هر بازیگر تعیین می ­شود. در این مدل ماتریسی هر متغیر در سطح بالا، نسبی و پایین در نظر گرفته شده است.

 

جدول 3- مدل ماتریس قدرت نظامی- منفعت ارائه شده توسط محقق

بازیگران باقدرت نظامی بالا و منافع بالا	بازیگران با قدرت نظامی بالا و منافع نسبی	بازیگران با قدرت نظامی بالا و منافع پایین
بازیگران با قدرت نظامی نسبی و منافع بالا	بازیگران با قدرت نظامی نسبی و منافع نسبی	بازیگران با قدرت نظامی نسبی و منافع پایین
بازیگران باقدرت نظامی پایین و منافع بالا	بازیگران باقدرت نظامی پایین و منافع نسبی	بازیگران با قدرت نظامی پایین و منافع پایین

 

روش شناسی تحقیق

این تحقیق کیفی با رویکرد آینده­پژوهانه  و با استفاده از مدل ماتریسی قدرت-منفعت در روش تحلیل بازیگر برای تجزیه و تحلیل نتایج استفاده گردیده است. جمع آوری داده ها از طریق، مصاحبه با شش گروه خبره در حوزه جنگ در سه مرحله انجام گردید و در هر مرحله از هر گروه خواسته شد که نظر خبرگی خود را برای همه گروه­ها بیان نمایند.

تجزیه و تحلیل داده ها

نتایج مصاحبه با گروه­های  خبره به شرح جدول (4) خلاصه شده است:

جدول4-نتایج نهایی شش گروه  خبره

گروه	تعداد اعضا	بازیگران کلیدی
الف	3 نفر	ائتلاف تروریستها، شکلهای جدید بی هویت تروریستی، مداخلات خارجی قدرتهای استکباری، طالبان
ب	4 نفر	رژیم صهیونیستی، ترکیه گروههای معاند و وهابیت و سلفیت، ائتلاف عربی
ج	4 نفر	نیروهای فرامنطقه ای شامل آمریکا و ناتو، مردم بومی، گروهکهای تارشگری، عربستان، اسراییل، پاکستان
د	3 نفر	عربستان، گروه­های تروریستی نوین غیرمتمرکز ، منافقین
و	3 نفر	مردم محلی، ائتلاف منطقه­ای، استقلال طلبان بلوچستان پاکستان، وهابیت و سلفی گری
ه	6 نفر	گروهک­های مسلح محلی، نیروهای فرامنطقه ای، وهابیت و عناصر تکفیری

با استفاده از نظر گروه­های خبره میزان قدرت نظامی و میزان منافع هر بازیگر مطابق طیف لیکرت ده تایی(از صفر تا 9) پرسیده شده و پاسخ­ها مطابق جدول(5)  جمعبندی گردید.

جدول5- میانگین پاسخهای گروههای خبره به میزان قدرت نظامی و میزان منافع هر بازیگر

کلیه بازیگران/ذینفعان	میانگین طیف لیکرت میزان قدرت نظامی	میانگین طیف لیکرت میزان منفعت
آمریکا	9	9
ناتو	8.6	8.2
رژیم صهیونیستی	8.2	9
گروه­های تروریستی نوین غیرمتمرکز و بی هویت	5.8	4.4
گروهک­های تروریستی محلی	2.4	2.8
طالبان افغانستان	4.2	3.7
طالبان پاکستان	3.8	3
عربستان	7.2	4.1
ائتلاف منطقه­ای	7.1	3.3
ترکیه	7.3	4
گروهک منافقین	2.7	603
بلوچستان پاکستان	1.9	2.9
قومیت­های وهابی	1.3	2.1
پاکستان	7.5	0

 

در این مرحله باید مشخص نمود که هر بازیگر در مقایسه با سایر بازیگران چه میزان قدرت نفوذ و جایگاه دارد. برای تعیین جایگاه هر بازیگر، میزان تاثیر­گذاری هر بازیگر بصورت درجه 1 تا درجه 6 نامگذاری شده است:

گروه بازیگران باقدرت نظامی بالای 6 و منافع بالای 6 گروه با تاثیرگذاری درجه 1 نامگذاری شدند.

گروه بازیگران باقدرت نظامی بالای 6 و منافع بین 3تا6  گروه با تاثیرگذاری درجه 2 نامگذاری شدند.

گروه بازیگران باقدرت نظامی بین3 تا6 و منافع بین 3تا6 گروه با تاثیرگذاری درجه 3 نامگذاری شدند.

گروه بازیگران باقدرت نظامی بین 3تا6 و منافع بالای6 گروه با تاثیرگذاری درجه 4 نامگذاری شدند.

گروه بازیگران باقدرت نظامی بالای پایین 3 و منافع پایین 3 گروه با تاثیرگذاری درجه 5 نامگذاری شدند.

گروه بازیگران باقدرت نظامی بالای 6 و منافع پایین 3 گروه با تاثیرگذاری درجه 6 نامگذاری شدند.

در جدول (6) میزان تاثیرگذاری هر یک از بازیگران براساس میانگین نمرات داده شده گروه­های خبره، سطح بندی شده اند:        

جدول6- ماتریس‌ سنجش قدرت نظامی،  منفعت

کلیه بازیگران/ذینفعان	میانگین طیف لیکرت میزان قدرت نظامی	میانگین طیف لیکرت میزان منفعت	میزان تاثیرگذاری
آمریکا	9	9	درجه1
ناتو	8.6	8.2	درجه1
رژیم صهیونیستی	8.2	9	درجه1
گروه­های تروریستی نوین غیرمتمرکز و بی هویت	5.8	4.4	درجه3
گروهک­های تروریستی محلی	2.4	2.8	درجه5
طالبان افغانستان	4.2	3.7	درجه3
طالبان پاکستان	3.8	3	درجه3
عربستان	7.2	4.1	درجه2
ائتلاف منطقه­ای	7.1	3.3	درجه2
ترکیه	7.3	4	درجه2
گروهک منافقین	2.7	603	درجه4
بلوچستان پاکستان	1.9	2.9	درجه5
قومیت­های وهابی	1.3	2.1	درجه5

 

سطح بندی بازیگران جنگ زمینی آینده در منطقه شرق و جنوب شرق ایران براساس میزان تاثیرگذاری

الف) بازیگران با سطح تاثیرگذاری درجه 1

بازیگران فرامنطقه ای شامل آمریکا و متحد اصلیش ناتو و در کنار آنها رژیم صهیونیستی به عنوان بازیگران تاثیرگذار درجه 1 و مهمترین و موثرترین بازیگر شناسایی شدند. این مطلب به معنی این است که قدرتهای بزرگ همچنان تمایل به حضور در سایر مناطق را دارند و با شیوه های مستقیم یا غیرمستقیم رویکرد سلطه گری خویش را ادامه می دهند.

 

ب) بازیگران با سطح تاثیرگذاری درجه 2

عربستان، ترکیه و ائتلاف منطقه­ای مهمترین بازیگران تاثیرگذار درجه2 در منطقه شرق و جنوب شرق کشور در آینده شناسایی شده­اند. پس از تجزیه عثمانی، عربستان و ترکیه همواره در صدد دستیابی به قدرت در منطقه غرب آسیا بوده­­اند. البته شیوه های تاثیرگذاری آنها با هم کاملا متفاوت است. عربستان رویکرد مقابله مستقیم را در پیش گرفته است و به دنبال کسب حمایت کامل بازیگران درجه 1 می­باشد ولی ترکیه رفتاری دوگانه در سالهای مختلف از خود نشان داده است و از بازیگران درجه 1 فاصله گرفته است.

ج) بازیگران با تاثیرگذاری با درجه 3

شکل گیری گروه­های تروریستی نوین غیرمتمرکز و بدون هویت مشخص در منطقه افغانستان و پاکستان در کنار گروه­های  تروریستی سنتی موجود بازیگران درجه 3 را تشکیل می دهند. رفتار این گروهها با شکل های جدید خشونت همراه خواهد بود. این دسته هرچند از درجه تاثیرگذاری کمتری نسبت به دو گروه اول، نیاز به کسب قابلیت­های نوینی متفاوت با قابلیت­های شناخته شده موجود دارد.

 

د) بازیگران با تاثیرگذاری با درجه 4

این بازیگران که شامل منافقین و مخالفین نظام جمهوری اسلامی می باشند، به عنوان بازیگران درجه 4 نقشی شبیه به حشرات موذی بازی می نمایند. 

 

و) بازیگران با تاثیرگذاری با درجه 5

گروهک­های تروریستی محلی، استقلال طلبان بلوچ پاکستان و ایران و قومیت­های محلی متاثر از وهابیت عربستان بازیگران درجه 5 را تشکیل می دهند. عملکرد این بازیگران کاملا وابسته است و به عملکرد سایر بازیگران بستگی دارد. این دسته با آنکه از نظر قدرت نظامی در کمترین حد قرار دارند به دلیل آشنایی کامل به مناطق دو طرف مرز می توانند نقش های حمایت یا هدایت سایر بازیگران و یا نفوذ در نیروهای داخلی را ایفا نمایند.

نتیجه گیری:

این تحقیق به دنبال پاسخ به دو سوال اساسی بوده است.

سوال اول: بازیگران کلیدی جنگ­های زمینی آینده علیه ایران در منطقه شرق و جنوب شرق ایران کدامند؟

پاسخ: بازیگران کلیدی جنگهای زمینی آینده بر اساس میزان قدرت نظامی و منافعی که خواهند داشت شامل 13 بازیگر  می باشد. آمریکا و متحد اصلیش ناتو و در کنار آنها رژیم صهیونیستی، عربستان، ترکیه، ائتلاف منطقه­ای، گروه­های تروریستی نوین غیرمتمرکز و بدون هویت مشخص در کنار گروه­های  تروریستی سنتی، منافقین و مخالفین نظام جمهوری اسلامی، گروهک­های تروریستی محلی، استقلال طلبان بلوچ پاکستان و ایران و قومیت­های محلی متاثر از وهابیت عربستان بازیگران کلیدی این جنگ احتمالی معرفی شده اند.

 

سوال دوم: جایگاه هر یک از بازیگران جنگ زمینی آینده در منطقه شرق و جنوب شرق ایران براساس میزان تاثیرگذاریشان  چگونه است؟

پاسخ: سیزده بازیگر معرفی شده در پاسخ سوال اول از نظر میزان تاثیرگذاری در 5 سطح، سطح بندی شدند و به عنوان بازیگران با سطح تاثیرگذاری درجه 1، 2، 3، 4 و 5 معرفی گردیدند.

 

منابع

تیشه­یار، ماندانا (1390). آینده پژوهی در مطالعات استراتژیک، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی

خزایی، سعید (1391). آینده پژوهی فرهنگی و اجتماعی، دوماهنامه فارابی، شماره 27.

ستاریخواه, علی, خادم دقیق, امیرهوشنگ, نصیرزاده, عزیز, میرسمیعی, سید محمد. (1395). ماهیت صحنه جنگ ترکیبیِ آینده‌ی احتمالی علیه جمهوری اسلامی ایران در افق 1404. آینده‌پژوهی دفاعی, 1(1), 27-44.

شکوهی, حسین, شیخ, محمدرضا. (1395). تدوین الگوی تشکیل فرماندهی مشترک منطقه‌ای آجا مبتنی بر تهدیدات آینده. آینده‌پژوهی دفاعی, 1(3), 139-167.

شهلایی, ناصر, نادری, علیرضا, قیم, جمال, اکبرپور, فریدون, ذوالفقاری, علی صفر, قادری, سیامک. (1395). مدل مناسب آماد و پشتیبانی در فرماندهی مشترک منطقه‌ای در فضای نبرد آینده. آینده‌پژوهی دفاعی, 1(3), 7-34.

کلانتری, فتح الله. (1395). تدوین راهبردهای جنگ احتمالی آینده با تأکید بر اجرای جنگ هیبریدی. آینده‌پژوهی دفاعی, 1(2), 143-162.

فان کرفلد، مارتین.(2006) بازاندیشی مفهوم جنگ،ترجمه حیدری، عبادالله، مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی، تهران، ‭۱۳۸۶

گودرزی، غلامرضا محمدی، مهدی (1392).  بررسی تطبیقی نگاه تمدنی غرب و اسلام به مقوله سبک زندگی با رویکرد آینده­پژوهی، فصلنامه مطالعات آینده­پژوهی، سال دوم، شماره 7.

منطقی, منوچهر؛ امیرعلی سیف الدین؛ محسن اکبرپورشیرازی و علی زارع میرک آباد، ۱۳۹۳، بررسی جایگاه تحلیل بازیگر در مطالعات آینده پژوهی، اولین کنفرانس بین المللی ابزار و تکنیکهای مدیریت، تهران، موسسه اطلاع رسانی نارکیش، مومن نژاد, رضا. (1392). بازدارندگی دفاعی جدید جمهوری اسلامی ایران. پژوهشنامه دفاع مقدس, 2(7), 147-180.

واعظی، سیدکمال، قمیان، محمد مهدی، وقفی، سیدحسام (1396). آینده­پژوهی در علوم انسانی با رویکرد مدیریت دانش، ملاحظات، دستاوردها و اثرات، فصلنامه مدیریت سازمان­های دولتی، دوره5، شماره3، 31-46

 

Ehresman, C. (2012 ). “A theoretical frame for future studies”. On the Horizon. 21(1). 46-53

Krawczyk & Slaugster, R. (2010 ). “New generations of futures methods”. Futures, 42, 75-82

Jepsen, Anna Lund; Eskerod, Pernille, 2009, Stakeholder Analysis in Projects: Challenges in using current guidelines in the real world, International Journal of Project Management, 27, PP. 335–343.

Miles, Ian and Michael Keenan.(2003). Organising a Technology Foresight Exercise, Technology Foresight for Organizers, 8-12 December, Ankara, Turkey.

Reed, M. S., Graves, A., Dandy, N., Posthumus, H., Hubacek, K., Morris, J., … & Stringer, L. C. (2009). Who’s in and why? A typology of stakeholder analysis methods for natural resource management.Journal of environmental management. ۹۰(۵), ۱۹۳۳-۱۹۴۹٫

 

 

---

[1]  - Ehresman

[2]  - Ogburn

[3]  - Rand

[4]  -Pollock

[5]  -Vattal

[6]  - Krawczyk & Slaugster

1.       [7] Robert D. Kaplan

 

---