ارائه مدل حسابداری اسلامی، با تأکید بر مبانی فقهی و چالش‌های بنیادی
محورهای موضوعی : حسابداری مدیریتساسان مهرانی 1 , غلامرضا کرمی 2 , سید علی حسینی 3 , علیرضا رام روز 4
1 - دانشیار گروه حسابداری دانشگاه تهران
2 - دانشیارگروه حسابداری دانشگاه تهران
3 - استادیار گروه الهیات دانشگاه امام صادق (ع)
4 - دانشجوی دکتری حسابداری دانشگاه تهران-پردیس بین‌المللی کیش
کلید واژه: حسابداری اسلامی, فقه, چالش,
چکیده مقاله :
چالش‌های حسابداری اسلامی در حسابداری مرسوم پوشش داده نشده‌اند و مقبولیت استانداردهای سازمان حسابداری و حسابرسی نهادهای مالی اسلامی (به عنوان نهاد پیش رو تدوین‌کننده استانداردهای حسابداری اسلامی)، نیز نیازمند بررسی است. چالش های یادشده در دو دسته بنیادی و کاربردی قابل‌تقسیم هستند. ارائه پاسخ جامع و مقبول به این چالش ها، نیازمند بررسی موضوع از هر دو منظر فقهی و حسابداری است. با توجه نبود ادبیات کافی در مورد بعد فقهی حسابداری اسلامی، پژوهش حاضر به روش آمیخته اکتشافی صورت می‌پذیرد. بخش کیفی پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، به عنوان روشی متقن در علوم اسلامی، به ارائه پاسخ فقهی مناسب برای چالش های بنیادی می پردازد. بخش دوم پژوهش با روش پیمایشی به اخذ نظرات خبرگان حسابداری می پردازد.. پس از مقایسه نتایج دو بخش کیفی و کمی و ارائه پاسخ چالش های بنیادی حسابداری اسلامی، لزوم تشکیل کمیته فقهی در سازمان حسابرسی و نیز اقدام فراملی در راستای حل چالش های حسابداری اسلامی پیشنهاد می گردد. درنهایت، بر اساس نتایج، مدلی برای حسابداری اسلامی ارائه می گردد.
Islamic accounting challenges have not been considered in contemporary accounting and the adoption of the standards developed by accounting and auditing organization of Islamic financial institute (AAOIFI) -as the pioneer Islamic accounting standard setting organization- is needed to be studied. The challenges can be classified in to fundamental and functional categories. Achieving a comprehensive and appropriate solution requires that challenges be studied in both juridical and accounting aspects. Regarding to the lack of sufficient literature about Islamic accounting, this research will be processed via Mixed-explanatory method. Qualitative section is aimed to solve the fundamental challenges via using descriptive-analytical method (a reliable Islamic research method). Second stage, which is quantitative, completes the research via using survey method to gather accounting experts’ opinions. Based on comparing qualitative and quantitative results and found solution for Islamic accounting fundamental challenges, it’s concluded that a juridical committee in auditing organization should be founded and international action is needed to get actual progress in terms of Islamic accounting challenges are crucial. Finally, a model for Islamic accounting has been proposed by virtue of the results.
* قرآن کریم
* آیات عظام حضرت الله بهجت و حضرت آیتالله مکارم شیرازی، مجلۀ مبلغان، (1387)، استفتائات راجع به زکات شماره 108.
* آیتالله بهجت، محمدتقی، (1386)، رسالهتوضیحالمسائل؛ چاپ 78، قم، انتشارات شفق.
* آیتالله زنجانی، عباسعلی، (1391)، درآمدی بر حقوق اسلامی، انتشارات میزان.
* باباجانی، جعفر و شکرخواه، جواد. (1391)، "مدل مناسب حسابداری برای بانکداری اسلامی در ایران"، فصلنامه بورس اوراق بهادار، ش 17، سال پنجم، ص 163-192.
* بازرگان، عباس، (1391)، مقدمهای بر روشهای تحقیق کیفی و آمیخته، تهران: انتشارات دیدار.
* بیانات مقام معظم رهبری در دیدار رئیس جمهوری و اعضاى هیئت دولت. (2/6/1391).
* جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1374)، ترمینولوژی حقوقی، انتشارات گنج دانش، چاپ ششم
* حاجیان، محمدرضا (1390)، "موانع و مشکلات اجرای عقود مشارکتی در سیستم بانکی"، پروژه مطالعاتی پژوهشکده پولی و بانکی، قابل دسترس در: http://www.mbri.ac.ir/userfiles/file/monthly
* حکیم، محمدتقی. (1383ق)، الاصول العامة للفقه المقارن، نجف اشرف.
* سازمان حسابداری و حسابرسی نهادهای مالی اسلامی، (1389)، استانداردهای حسابداری مؤسسات مالی اسلامی، ترجمه علی‌اکبر جابری، تهران: انتشارات سازمان حسابرسی.
* صدر سید محمد باقر، (1400ق)، دروس فی علم الاصول، ج 1.
* صیدی، حجت ا..، (1387)، "ارائۀ مدلی برای گزارشگری مالی در بازار سرمایه اسلامی؛ نمونۀ موردی ایران" پایان‌نامه دکتری، دانشگاه علامه طباطبائی.
* علامه مجلسی، (1404ق)، بحارالانوار، قم، موسسه آلالبیت.
* علامه حلی، (1407ق)، المهذب البارع فى شرح المختصرالنافع (جامع الدقائق
* عراقی، ضیاءالدین، (1375ق)، نهایة الافکار، ج 3.
* غلامی جمکرانی، رضا و نیکومرام، هاشم و رهنمای رودپشتی، فریدون (1392)، ضرورت چارچوب نظری گزارشگری مالی با رویکرد اسلامی از منظر خبرگان حرفه ای و دانشگاهی، ماهنامه تحقیقات مالی-اسلامی، سال سوم، شماره اول.
* فراهیدی، خلیل بن احمد، (1409)، کتابالعین، چاپ دوم.
* فتحانی، علی (1388)، عدالت اقتصادی و راهبردهای مبتنی برمفهوم، ماهنامه اقتصادی بررسی مسائل و سیاست‌های اقتصادی، دوره 9، ش 89 و 90.
* مرکز تحقیقات فقهی قوۀ قضاییه، ج1.
* موسوی خمینی، روح الله (1368)، تحریرالوسیله، قم، موسسه مطبوعاتی دارالعلم، چاپ دوم.
* نقیبی، ابوالقاسم (1390)، روش تحقیق در علوم اسلامی، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ دوم.
* Abdul-Rahman, A. R., & Shariff, R. A. M. (2003). “An Exploratory Study of Accounting on Ijarah as Practiced by Malaysian financial institutions”. International Journal of Islamic Financial Services, 5(3), 1–15.
* Ahmad, A. F., & Hassan, M. K. (2006). “The time value of money concept”. The American Journal of Islamic Social Sciences, 23(1), 66–89.
* Akhtar Aziz. (2011). “at the Islamic Financial Intelligence Summit (IFIS)”. Text of speech available at: http://www.bis.org/review/r111117e.pdf?frames=0).
* Aljedaibi, talal (2014). “Fair Value Measurement and Islamic Financial Institutions: The shariah perspective and the case of Saudi Banks”, A thesis submitted for the degree of Doctor of Philosophy, university of London. Available at:
* Baydoun, N., & Willett, R. (2000). “Islamic corporate reports”. ABACUS, 36(1), 71–90.
* Bucheery, Raja Ali M. (2001). “True and Fairview – An Islamic perspective”, thesis submitted for degree of PhD, university of Surrey.
* Chen, R.(1975), “Social and Financial Stewardship”. The Accounting Review, 61 (1): 1-21.
* Chowdhury, M. A. M. (1999). “Resource allocation, investment decision and economic welfare: Capitalism and Islam”. Managerial Finance, 25(5), 34–51.
* Emerging market centers. (2014), “World Islamic Banking Competitiveness Report 2013-14”. available at:
* http://emergingmarkets.ey.com/world-islamic-banking-competitiveness-report-2013-14/
* Financial Accounting Standard (FAS) No. 1, (2010), “General Presentation and Disclosure in the Financial Statements of Islamic Banks and Financial Institutions”. Available at: http://AAOIFI.com
* Financial Accounting Standard (FAS) No. 8, (2010) - “Ijarah and Ijarah Muntahia Bittamleek”. Available at: http://AAOIFI.com
* Financial Accounting Standard (FAS) No. 9, (2010) - “Zakat” Available at: http://AAOIFI.com
* Gray, R. (1996), Owen, D., and Adams, C., “Accounting and Accountability: Changes and Challenges in Corporate Social and Environmental Reporting”, London: Prentice Hall.
* Haniffa, R., & Hudaib, M. (2007). “Locating Audit Expectations Gap within a Cultural Context: The Case of Saudi Arabia”. Journal of International Accounting, Auditing and Taxation, 16(2), 179–206.
* Holloway, Immy & Wheeler, Stephanie. (2010). “qualitative research in nursing and healthcare”, 3rd edition, Wiley Blackwell publications.
* Ibrahim, S. H. B. M. (2000). “The Need for Islamic Accounting: Perceptions of Its Objectives and Characteristics by Malaysian Muslim Accountants and Accounting Academics”. University of Dundee, Dundee.
* International Financial reporting Standard (IFRS) No. 9, (2014) - “Financial Instrument”. Available at: http://IFRS.org
* Karim, R. A. A. (2001). “International Accounting Harmonization, Banking Regulation, and Islamic Banks”. The International Journal of Accounting, 36(2), 169–193.
* Karim, R. A. A. (1995). “The Nature and Rationale of a Conceptual Framework for Financial Reporting by Islamic Banks”. Accounting and Business Research, (100), 285–300.
* Khir, M. (1992), “Accounting in a Changing Society, Ins, Harahap, S.S., (edit) Akuntansi, Pengawasan & Manajemen dalam Perspektif Islam (Accounting, Auditing and Management from an Islamic Perspective) ”, Jakarta: Trisakti University.
* Malaysian Accounting Standards Board. (2012). “A Word about Islamic Finance: Part I”. available at:
* http://www.masb.org.my/images/stories/A%20Word%20about%20Islamic%20Finance-part%201%20Nov.pdf
* Mathews, M.R., and Pereira, M.H.B.(1996). “Accounting Theory and Development”, Melbourne: Thompson Publishing.
* Napier, C. (2009). “Defining Islamic accounting: current issues, past roots”. Accounting History, 14(1-2), 121–144.
* Qaradawi, Y. (1995). “The role of values and ethics in Islamic economy (In Arabic) ”. Cairo, Eygpt: Dar Wahba.