«تلماسه» وامدارِ مفهوم «منجی»
محورهای موضوعی : مجله «مطالعات ادبی دینی» بر آن است تا با رویکردي میان رشته‌‌اي، بستري براي پژوهشگران، اساتید و دانشجویان علاقه‌‌مند به این حوزه فراهم آورد. در این راستا، از مقـالات علمـی و پژوهشـی مـرتبط بـا محورهاي ذیل استقبال می‌کنیم: * نقد و تحلیل متون ادبی دینی * بررسی تطبیقی ادبیات دینی در ایران و جهان * تأثیر متقابل دین و ادبیات بر یکدیگر * جایگاه دین در شکل‌گیري و تحول ژانرهاي ادبی * بازتاب مفاهیم و آموزه‌هاي دینی در آثار ادبی * نقد و بررسی رویکردهاي مختلف به ادبیات دینی * ادبیات دینی در عصر حاضر و چالش‌هاي پیش رو از تمامی پژوهشگران، اساتید و دانشجویان علاقه‌‌مند به این‌حوزه دعوت می‌کنیم تا با ارسـال مقـالات و پژوهش هاي خود، ما را درنیل به اهداف مجله یاري رسانند. امید است که ایـن تـلاش جمعـی، گـامی مؤثر در جهت اعتلاي فرهنگ و ادب این مرز و بوم باشد. بی‌گمان با همکاري و مشـارکت شـما، ایـن مجله می‌تواند به مرجعی معتبر و تأثیرگذار درحوزه مطالعات ادبی دینی تبدیل شود.
کلید واژه: تلماسه, یهود, مسیحی, اسلام, منجی, تحریف,
چکیده مقاله :
فیلم تلماسه اثری برجسته در ژانر علمی ـ تخیلی است و روایت کشمکش خاندان‌هایی درکهکشان‌های ناشناخته را نقل می‌کند که با یکدیگر بر سر تصاحب و حفظ قدرت پیکار می‌کنند. پیچیدگی داستان‌سرایی و ژرفای نمادگرایی فیلم به همراه بهره‌مندی از عناصر فرهنگی ـ مذهبی گوناگون، برای تحلیل‌های مختلف از جمله بررسی شباهت‌ها و تحریف‌های مذهبی زمینه‌سازی می‌کند. با تمرکز بر موضوعات آخرالزمانی و نقش مذاهب در شکل‌گیری جوامع آینده، فیلم تلماسه حول محور «منجی» سؤالات مهمی را درباره دین، قدرت و آینده بشریت مطرح می‌سازد. مقاله حاضر با اشاره به عناصری مانند قرینه‌سازی، و خیال‌پردازی، بازتاب سه دین بزرگ یهود، مسیحیت، و اسلام، و نیز اصطلاحات و مفاهیمِ اخذ شده از هر یک را در فیلم تلماسه بررسی می‌کند. بررسی انجام شده مشخص می‌سازد که این فیلم، پاره‌ای از آنچه را در ابعاد معنوی و اخلاقی آیین‌های سه دین بزرگ شناخته شده است، در چارچوب مطالبات قدرت‌طلبانه و سیاسی می‌گنجاند و سعی دارد مفهوم «منجیِ» مذهبی را از پیوند با مقوله‌هایی مانند عدالت اجتماعی و معنویت به سوی اراده‌گراییِ منفعت‌جویانه منحرف کند. گره‌خوردگی دنیاطلبی با مسائل آیینی در این فیلم چنان اتفاق می‌افتد که گویی هدف سازنده نوعی «تقدس‌زدایی» از برخی مفاهیم دینی است.
Dune is a landmark work in the science fiction genre, narrating the struggles among noble houses across unknown galaxies as they battle for power and survival. The film’s complex storytelling, deep symbolism, and incorporation of diverse cultural and religious elements create fertile ground for various interpretations ـ especially regarding religious parallels and distortions. Focusing on apocalyptic themes and the role of religion in shaping future societies, Dune raises significant questions about faith, power, and the future of humanity through the lens of the “savior” figure. This article explores how Dune reflects and reframes elements of the three major monotheistic religions ـ Judaism, Christianity, and Islam ـ through mirroring, fantasy, and adapted terminology. The study reveals that the film refracts certain spiritual and moral dimensions of these faiths into narratives of political ambition and power-seeking. It attempts to shift the religious concept of the “savior” away from justice and spirituality toward a willful, self-serving pragmatism. In doing so, Dune intertwines religious motifs with worldly ambition, suggesting an intentional desacralization of core religious concepts.
1. پریمی، ا. (۱۴۰۰). نقد فیلم Dune - یک اقتباس سینمایی جاه‌طلب. ویجیاتو.
2. خبرگزاری مهر. (۲۰۲۳). چگونه هالیوود فرهنگ عرب و مسلمان را حذف می‌کند؟ نقد «تلماسه». خبرگزاری مهر.
3. شریعتی، علی. (۱۳۸۵). اسلام‌شناسی. تهران: انتشارات قلم.
4. طباطبایی، محمدحسین. (1378). المیزان فی‌تفسیر القرآن . ج 5. قم: دفتر انتشارات اسلامی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
5. فرج‌نژاد، ا. (۱۴۰۳الف). نقد فیلم تلماسه Dune قسمت اول 2021 امام زمان بر پردۀ سینمای هالیوود. وب‌سایت فرج‌نژاد.
6. فرج‌نژاد، ا. (۱۴۰۳). نقد فیلم Dune 2 (تلماسه 2) نمایش امام زمان دروغین . وب‌سایت فرج‌نژاد.
7. مرکز مطالعات یهود. (۱۴۰۲). تلماسه. تخریب منجی ادیان در جهانی اساطیری.
8. مطهری، مرتضی. (1379). جهاد. تهران: صدرا.
9. ــــــــــــــــ . (1388). انسان کامل. تهران: صدرا.
10. مکارم شیرازی، ناصر. (1392). تفسیر نمونه. ج۱۱. تهران: دارالکتب‌الاسلامیه.
11. Armstrong, K. (2009). The Case for God. Knopf.
12. Durrani, H. (2021, October 24). The Muslimness of Dune: A Close Reading of 'Appendix II: The Religion of Dune'. Reactor. https://reactormag.com/the-muslimness-of-dune-a-close-reading-of-appendix-ii-the-religion-of-dune/
13. Esposito, J. (2011). What Everyone Needs to Know about Islam. Oxford University Press.
14. Esposito, J. (2016). Islam: The Straight Path. Oxford University Press.
15. Forhan, C. (2022, April 1). The One: “Dune's” Paul Atreides as the Quintessential Messiah. POV Winona.
16. https://academics.winona.edu/povwinona/the-one-dunes-paul-atreides-as-the-quintessential-messiah/
17. Foucault, M. (1977). Discipline and Punish: The Birth of the Prison (A. Sheridan, Trans.). Vintage Books. (Original work published 1975)
18. Greene, J. T. (Ed.). (2016). The Fruits of Madness: Perspectives on the Prophetic Movements in Three Traditions. Cambridge Scholars Publishing.
19. Herbert, F. (1965). Dune. Chilton Books.
20. Idel, M. (1993). Messianic mystics. Yale University Press.
21. Idel, M. (2004). The Mud and the Water: Towards a History of a Simile in Kabbalah. The Jewish Quarterly Review, 94(1), 98–110.
22. Jacob, F. (2022). The Orientalist Semiotics of Dune: Religious and Historical References within Frank Herbert’s Universe. Büchner-Verlag.
23. Kennedy, K. (2021). Women's Agency in the Dune Universe: Tracing Women's Liberation through Science Fiction. Palgrave Macmillan
24. Kleiss, M. (2016). Cinematic Representations of Religion. London: Routledge.
25. Nasr, S. H. (2002). The Heart of Islam: Enduring Values for Humanity. HarperOne.
26. Nasr, S. H. (2007). Islamic Spirituality: Foundations. Routledge.
27. Novak, D. (2009). Jewish Eschatology. In J. L. Walls (Ed.), The Oxford Handbook of Eschatology (pp. 35–50). Oxford University Press.
28. Parsons, M. (2024). Biblical Symbolism in Dune (2021). The Symbolic World.
29. Pearson, J. (2021). The Contested Politics of 'Dune'. Tribune.
30. Pottorff, G. (2018). Misanthropic Messiahs: Timon of Athens and Dune. Fafnir ـ Nordic Journal of Science Fiction and Fantasy Research, 5(2), 7ـ14
31. Said, E. W. (1978). Orientalism. Pantheon Books.
32. Semler, S. (2011). Dune and Philosophy: Weirding Way of the Mentat. Open Court.
33. Singh, S. (2013). Messiahs and Martyrs: Religion in Selected Novels of Frank Herbert’s Dune Chronicles (Master's thesis). University of South Africa
34. Smith, S. (2018, February 12). The Theology of Dune. Scott Smith Blog.
35. Stoeber, M. (2017, January 25). The Comparative Study of Mysticism. Oxford Research Encyclopedia of Religion.
36. Vadadi, R. J. (2023). A comparative analysis between The Mahdi from Dune (2021) and Imam Mahdī in the Twelver Shi'a tradition. International Conference on Shi'a Studies, London, pp 215-227.
37. Villeneuve, D. (2021). (Director). Dune [Film]. Warner Bros. Pictures.
38. https://www.thesymbolicworld.com
39. https://www.thescottsmithblog.com.
40. https://jscenter.ir
41. https://www.mehrnews.com
42. https://vigiato.net
43. https://farajnejad.ir
44. https://farajnejad.i
45. https://doi.org.