تاریخنگاری مستوره اردلان در تاریخ الاکراد
محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی
بهزاد مفاخری
1
(عضو گروه تاریخ پژوهشکده کردستان‌شناسی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران)
کلید واژه: مستوره اردلان, تاریخ الاکراد, امرای اردلان, روش و بینش تاریخنگاری,
چکیده مقاله :
تاریخ الاکراد مستوره اردلان، از جمله آثار در زمینه تاریخ کردستان با موضوع وقایع سیاسی امرای اردلان است که به قلم مستوره کردستانی به نگارش درآمده‌است. در این مقاله تاریخ الاکراد معرفی و رویکرد، روش و بینش مستوره در نگارش آن بررسی شده است. بنابر یافته ها تاریخ الاکراد در تاریخی دودمانی است و اصول و الگوهای تاریخ ‍ نگاری سنتی اسلامی-ایرانی را به‌خوبی می‌توان در آن مشاهده کرد. نویسنده، در تحلیل رویدادها، به مشیت الهی معتقد بوده و کمتر به نقش اراده و تدبیر انسان در شکل‌گیری حوادث باور داشته‌است. مستوره همچنین اندکی به تحلیل رویدادها و وقایع پرداخته و در مجموع، به دلیل تفکر مشیت‌گرایانه، بیشتر مورخی تقدیر‌گراست تا عقل‌گرا. سبک نگارش کتاب نیز سبکی ساده، بی پیرایه و ادبی است.
The book Tārīkh al-Akrād by Masturah Ardalān is one of the works on the history of Kurdistan that includes the political events of Ardalān rulers by Mastoore Kurdestani. The question is that Tārīkh al-Akrād in which types of historiographies is being placed, and what is its author approach, method and vision in this work? The findings of the research show that Kurdish history is in the category of traditional dynastic historiography and the principles of traditional historiography can be well observed in it. In analyzing the events, the author believed in divine dispensation and believed less in the role of human will and planning in the formation of events. In this context, she has done a little analysis of events and overall, due to providential thinking, she is more of a deterministic historian than a rationalist. The writing style of the book is also simple and literary.
اردلانی، محمد بن خسرو بن منوچهر، لب التواریخ، بیجا، انتشارات کانون خانوادگی اردلان، 1356ش.
بابانی، عبدالقادر بن رستم، سیرالاکراد، بهکوشش محمد رئوف توکلی، تهران، انتشارات توکلی، 1377ش.
براون، ادوارد، تاریخ ادبیات ایران، ترجمه رشید یاسمی، بی نا، تهران، ۱۳۱۶ش.
بیرونی، ابوریحان، آثارالباقیه، ترجمه اکبر داناسرشت، تهران، امیرکبیر، 1363ش.
حسن زاده، اسماعیل، «اندیشه مشیت الهی در تاریخنگاری اسلامی»، تاریخ اسلام، سال دوم، شماره 5، تهران، 1380ش.
رجایی، فرهنگ، تحول‌اندیشه سیاسی در شرق باستان، تهران، قومس، ۱۳۷۲ش.
رضوی، ابوالفضل، درآمدی بر تاریخنگاری ایرانی اسلامی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1394ش.
سجادی، صادق، و هادی عالمزاده، تاریخنگاری در اسلام، تهران، سمت، 1375ش.
سلیمی، علی و فاروق نعمتی، «مضامین مشترک د ینی در اشعار مستوره اردلان و عائشه تیمور»، زبان و ادب فارسی واحد سنندج، سال سوم، شماره8، پاییز 1390.
سنندجی (فخرالکتاب)، میرزا شکرالله، تحفه ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان، بهکوشش حشمت الله طبیبی، تهران، انتشارات امیر کبیر، 1366ش.
شافعی، کیوان، «بررسی ویژگیهای تاریخنویسی تواریخ خاندان اردلان»، مجموعه مقالات کنگره اردلانشناسی، سنندج، نشر آراس، اربیل، ۲۰۰۶م.
شمیم، علی اصغر، ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران، بینا، بیتا.
عنایت، حمید، بنیاد فلسفه سیاسی در غرب، از هراکلیت تا هابز، تهران، نشر فرهمند، ۱۳۴ش.
قاسم، عبده قاسم، تاریخ سیاسی ـ اجتماعی عصر سلاطین مملوکی، ترجمه بهزاد مفاخری، تهران، سروش، 1396ش.
قاضی اردلانی، محمد شریف، زبده التواریخ، به اهتمام محمد رئوف توکلی، تهران، انتشارات توکلی، 1378ش.
کاکه رش، فرهاد، «مستوره اردلان زنی پیشرو و چهره‌ای نوگرا در تاریخنگاری، شعر و شریعت اسلامی»، چهارمین کنگره بین المللی فرهنگ و اندیشه دین در دانشگاه قم، بیتا.
_||_Ardalānī, Muḥammad b. Khusraw b. Manūĉihr, Lubb al- Tawārīkh, (Und.), Intishārāt- i Kānūn- i Khāniwādigī- yi Ardalān, 1356/ 1977.
Bābānī, ʿAbd al- Qādir b. Rustam, Siyyr al- Akrād, Revised by Mohammad Raouf Tavakkoli, Tehran, Intishārāt- i Tavakkol, 1377/ 1998.
Bayat, Azizoallah, Shināsāyī- yi Manābiʿ wa Maʾākhidh- i Tārīkh- i Iran, Vol. 1 & 2, Tehran, Amīrkabīr, 1383/ 2004.
Bīrūnī, Abūrayḥān, Āthār al- Bāqiyya, Trans. Akbar Danaseresht, Tehran, Amīrkabīr, 1383/ 1984.
Browne, Edward, A Literary History of Persia, Trans. Rashid Yasami, (Und.), Tehran, 1316/ 1937.
Enayat, Hamid, Bunyād- i Falsafa- yi Siyāsī dar Gharb, Az Heraclitus tā Hobbes, Tehran, University of Tehran Press, 1400/ 2021.
Ghadimi Gheidari, Abbas, "Local Historiography of Kurdistan and the Appearance of First Female Historian of Iran", Journal of Historical Researches(University of Isfahan), Vol. 1, Issue 1 , June 2009.
Hassan-zadeh, Esmail, "Divine will in Islamic Historiography", History of Islam, Vol. 2, Issue 5, April 2001.
Hazrati, Hassan, Tʾāmulātī dar ʿIlm- i Tārīkh wa Tārīkh- Nigārī- yi Islāmī, Tehran, Naqsh-i Jahān, 1383/ 2004.
Kakarash, Farhad, Mastūra- yi Ardalān Zanī Pīshrū wa Ĉihra- iy Nūgarā Dar Tārīkh- Nigārī, Shiʿr wa Shrīʿat- i Islāmī, Fourth International Congress of Religious Culture and Thought in University of Qom, (Und.).
Kalhor, Mohammad, "Consideration on the Role of Animus in Life and History of Mastura", Cultural History Studies, Volume 10, Issue 37, Fall 2018.
Mardoukh, Mohammad, Tārīkh- i Mardoukh, Tehran, Nashr- i Kārang, 1379/ 2000.
Mastoureh Kurdistani, Mahsharaf Khanom, Tārīkh al- Akrād, Revised by Ali Akbar Vaghayenegar, Jamal Ahmadi Aeen, Erbil, Aras, 2005.
Idem, Dīwān- i Mastūra, Revised by Majed Mardokh Rouhani, Erbil, Aras, 2005.
Idem, Sharʿīyāt, Revised by ʿAbdallāh Mardokh, Erbil, Aras, 2005.
Meisami, Julie Scott, Persian Historiography, Trans. Mohammad Dehghani, Tehran, Nashr- i Māhī, 1391/ 2012.
Panahi, Yaghoub & Others, "Explaining ʿAbbās Zaryāb Khoii’s Historiography Components", The Historical Perspective & Historiography of Alzahra University, Vol. 30, Issue 25, August 2020.
Qāḍī Ardalānī, Muḥammad Sharīf, Zubdat al- Tawārīkh, Revised by Mohammad Raouf Tavakkoli, Tehran, Intishārāt- i Tavakkol, 1378/ 1999.
Qāsim, ʿAbduh Qāsim, Tārīkh- i Siyāsī- Ijtimāʿī- yi ʿAṣr- i Salāṭīn- i Mamlūkī, Trans. Behzad Mafakheri, Tehran, Intishārāt- i Surūsh, 1396/ 2017.
Rajaee, Farhang, Haḥawwūl- i Andīsha- yi Siyāsī dar Sharq- i Bāstān, Tehran, Qumis, 1372/ 1993.
Razavi, Abolfazl, Darāmadī Bar Tārīkh- Nigārī Iranī Islāmī, Tehran, Research Institute for Islamic Culture and Thought, 1394/ 2015.
Idem, Falsafa- yi Intiqādī- yi Tārīkh, Tehran, Research Institute for Islamic Culture and Thought, 1394/ 2015.
Sajjadi, Sadegh & Alem- Zadeh, Hadi, Tārikh- Nigārī dar Islām, Tehran, SAMT, 1375/ 1996.
Salimi, Ali & Nemati, Farough, "The Comparative Study of Religious Motifs in Mastooreh Ardalan and Ayesheh Teimoor’s Poetry", Persian Language & Literature Quarterly Journal- Journal of Islamic Azad University- Sanandaj Branch, Vol. 3, Issue 8, Fall 2011.
Sanandajī (Fakhr al- Kuttāb), Mīrzā Shukr Allāh, Tuḥfa- yi Nāṣirī dar Tārīkh wa Jughrāfiyā- yi Kurdistān, Revised by Heshmatollah Tabibi, Tehran, Intishārāt- i Amīrkabīr, 1366/ 1987.
Shafei, Kaivan, Barrisī- yi Wīzhigī- hā- yi Tārīkh- Niwīsī- yi Tawārīkh- i Khāndān- i Ardalān, Majmūʿa Maqālāt- i Kungira- yi Ardalān-Shināsī, Sanandaj, Nashr- i Ārās, Erbil, 2006.
Shamim, Ali-Asghar, Iran Dar Dawra- yi Salṭanat- i Qājār, Tehran, Nashr- i Mudabbir, 1384/ 2005.
Vaghayenegar, Ali Akbar, Ḥadīqa Nāṣiriyya wa Mirāt al- Ẓafar, Revised by Mohammad Raouf Tavakkoli, Tehran, Intishārāt- i Tavakkol, 1381/ 2002.