ارائه مدل علّی ریسک‌های صکوک در ایران

محورهای موضوعی : دانش مالی تحلیل اوراق بهادار

زینب آهنگر ¹ (گروه مهندسی مالی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
نوروز نوراله زاده ² (گروه مالی و حسابداری، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول))
رویا دارابی ³ (گروه حسابداری واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1401/04/25 تاریخ پذیرش : 1401/04/25 تاریخ انتشار : 1401/03/01

کلید واژه: صکوک, ریسک, تکنیک دلفی فازی, آزمایشگاه ارزیابی و تحلیل تصمی,

چکیده مقاله :

صکوک از ابزارهای نوین در حال رشد در تأمین مالی اسلامی است. این مطالعه به شناسایی ابعاد ریسک‌های صکوک با استفاده از تکنیک دلفی فازی و با ایجاد مدل مفهومی دیمتل به بررسی نوع ارتباط، قدرت نفوذ و وابستگی عوامل ریسک صکوک پرداخته است. جنبه جدید بودن مقاله حاضر شناسایی ابعاد ریسک صکوک بر اساس تکنیک دلفی فازی و نوآوری پژوهش حاضر بهره مندی از روش تحقیق آمیخته در شناسایی مؤلفه های ریسک، طراحی مدل ساختاری تفسیری در ایجاد مدل مفهومی و بررسی ارتباطات بین مؤلفه های پژوهش با استفاده از تکنیک آزمایشگاه ارزیابی و تحلیل تصمیم گیری (دیمتل) است. جامعه آماری 15 نفر از خبرگان مالی می‌باشد. عامل های شناسایی شده عبارتند از: ریسک‌های اعتباری، نرخ سود، قیمت، نقدینگی، دارایی های پایه و شریعت. تحلیل قدرت نفوذ و وابستگی ابعاد ریسک نشان می‌دهد ریسک‌های اعتباری، نرخ سود و نقدینگی اثرگذارترین و ریسک شریعت اثرپذیرترین بعد و دارای بیشترین تعامل با دیگر ابعاد ریسک است. از آنجایی که صکوک، اوراق تامین مالی مبتنی بر دارایی پایه و مبتنی بر قراردادهای اسلامی هستند، بنابراین ریسک دارایی‌های پایه و نوع طراحی عقود مبتنی بر قوانین شریعت (ریسک شریعت) به عنوان ریسک‌های سطح 3، سایر ریسک‌ها و بازدهی صکوک را متأثر می‌سازند.

چکیده انگلیسی:

Sukuk is one of the new tools growing in Islamic financing. This study aimed to identify the dimensions of sukuk risks using Fuzzy Delphi (FD) technique and by creating a conceptual model of DEMATEL to investigate the type of relationship and penetration power and dependence of Sukuk risk factors. The new aspect of this article is identifying the dimensions of Sukuk risk based on FD and innovation of the present study, in identifying the risk components and designing an interpretive structural model in creating a conceptual model and investigating the relationships between the research components using DEMATEL. The statistical population consisted of 15 financial experts. The identified factors are credit risks, interest rates, prices, liquidity, base assets and sharia. Analysis of penetration power and dependence of risk dimensions shows that credit risks, interest rates and liquidity are the most influential and sharia risks are the most effective dimensions and have the most interaction with other risk dimensions.

منابع و مأخذ:

[2] حمیسی، ‌علیرضا؛ قربانعلی‌دولابی، ‌مجید؛ وزیری، ‌مجید و ویسی، ‌محمود (۱۳۹۹). واکاوی جریان خیارات در صکوک اجاره. پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، 62(17)، 99-118.

[3] جلایی، ‌سیدعبدالمجید؛ میر، ‌هدیه و رحیمی‌پور، ‌اکبر (۱۳۹۷). بررسی تاثیر نرخ بازدهی صکوک مشارکت بر رشد ارزش‌افزوده اقتصاد ایران. تحقیقات مالی اسلامی، 14(7)، 339-371

[8] طالبی، محمد؛ رحیمی، امیرمحمد (1391)، شاسایی و طبقه بندی و اولویت بندی ریسک‌های مربوط به اوراق بهادار اجاره (صکوک اجاره). جستارهای اقتصادی، شماره 18، 77-104.

[10] شریعت پناهی، مجید؛ صادقی شریف، جلایی؛ بداغی، اکرم (1398)، رابطه بین ریسک و بازده مورد انتظار صکوک منفعت.  تحقیقات مالی و اسلامی، شماره 17، 367-398.

[19] نظر پور، محمد نقی و صدرایی، محمد حسین (1396). شناسایی و رتبه­بندی ریسک­های اسناد خزانه اسلامی در بازار صکوک بهادار ایران، دوفصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات مالی اسلامی، 6 (2)، 133-166.

[20] نظرپور، محمدنقی؛ حبیبیان نقیبی، محمد و کفشگرجلودار، حسین (1393). اولویت­بندی ریسک صکوک مرابحه از طریق نظرسنجی توسط خبرگان مالی و مقایسه آن با دیگر ابزارهای بازار سرمایه، فصلنامه پژوهش­های اقتصادی ایران، 19 (59)، 153-181.

[21] موسویان، سید عباس؛ وثوق، بلال و علی فرهایدان آرانی (1392). شناخت و رتبه­بندی ریسک‌های ابزارهای‌مالی اسلامی(صکوک)، اندیشه مدیریت راهبردی، 7 (1)، 187-212.

[22] فیضی، ‌عمار؛ ساده، ‌احسان؛ امینی‌سابق، ‌زین‌العابدین و احتشام‌راثی، ‌رضا (۱۳۹۸). شناسایی مؤلفه­های اقتصاد مقاومتی با رویکرد دلفی فازی. مطالعات انقلاب اسلامی، 58 (16)، 175-200.

[23] آذر، عادل؛ خسروانی، فرزانه و جلالی، رضا (1392). تحقیق در عملیات نرم (رویکردهای ساختاردهی مسأله) .تهران: سازمان مدیریت صنعتی.

‫[24] فیضی، ‌عمار و جوانمرد، ‌حبیب‌اله (۱۳۹۶). معیارهای ارزیابی و انتخاب سطح تکنولوژی در صنعت خودروسازی با استفاده از رویکرد ترکیبی (FANP-DEMATEL-PANDA). مدیریت فردا، 52 (16)، 165-178.

[26] نجفی، مهدی؛ بررسی فرآیندتامین مالی از طریق انتشار اوراق صکوک، بورس، مرداد1385، شماره 53.

[28] سازمان بورس و اوراق بهادار، دستورالعمل تاسیس و فعالیت موسسات رتبه‌بندی. تهران: مرکز پژوهش، توسعه سازمان بورس.

[31] شعبانی ورنامی، محمد؛ دیده‌خانی، حسین؛ خوزین، علی و نادریان، آرش. طراحی الگوی جامع شناسایی و رتبه‌بندی ریسک‌های اوراق بهادار اسلامی. راهبرد مدیریت مالی. سال 6، شماره.23، زمستان 1397، 61-87.

[32] حسینی، سیدعلی؛ حکمت، هانیه و کاشف، معصومه. نقش صکوک اجاره و اوراق مشارکت در تامین مالی شرکت­ها. پژوهش حسابداری. پژوهش حسابداری دوره دوم بهار 1392 شماره 4 .

[33] راعی، رضا؛ و سعیدی، علی (1383). مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).

[34] شعبانی ورنامی محمد، دیده خانی حسین، خوزین علی، نادریان آرش، " طراحی مدل ارزیابی رتبه­بندی اعتباری اوراق بهادار اسلامی با رویکرد شبکه‌های عصبی- فازی تطبیق­پذیر "، فصلنامه مهندسی مالی و مدیریت اوراق بهادار شماره چهل و ششم / بهار 1400: 198-234.

[35] دموری، داریوش، حمید جاویدان، بررسی و اولویت بندی ابزارهای تامین مالی اسلامی با استفاده از روش ویکور فازی. اقتصاد و بانکداری اسلامی. دوره .23، شماره .26 بهار1398: 69-96.

[36] باباجانی جعفر، امیرعباس صاحبقرانی. ابعاد رتبه بندی اعتباری صکوک منتشر شده در بازار سرمایه کشور، تحقیقات مالی اسلامی، دوره7، تابستان1397: 397-424.

[1]. Rahmawati, D., Qudus, S.N. & Pertiwi, D. (2021). Analysis of the Impact of using Syariah Bonds (Sukuk) and Conventional Bonds on Stock Returns for Investors in Indonesia: Study of Manufacturing Companies Listed on the IDX in the year 2015-2017.Journal of Physics: Conference Series.

[4]. Iqbal, Z. (1997). Islamic Financial System. Finance and Development, 34 (2): 42-45.

[5]. Wilson, R. (2008). Innovation in structuring of Sukuk securities. Humanomics, 24 (3), 170-181.

[6]. Asutay,M (2010). Islamic banking and finance and its role in the GCC-EU relationship: Principles, developments and the bridge role of Islamic finance. Gulf Research Centre.

[7]. Akram, M., Rafique, M., & Alam, H. (2011). Prospects of Islamic banking: Reflections from Pakistan. Australian Journal of Business and Management Research. 1 (2).

[9]. Ahmed, E.R., Islam, A., & Amran, A.B. (2019). Examining the legitimacy of Sukuk structure via Shariah pronouncements. Journal of Islamic Marketing, 10 (4), 1151-1166.

[11]. Rosly, S., & Sanusi, M. (1999). The Application of Bay Al-inah and Bay Al-Dayn in Malaysian Islamic bonds:An Islamic analysis. International Journal of Islamic Financial Services, 2.

 

[12]. Al-Amine, A. (2008). Sukuk market:Innovations and challenges, Islamic capital markets. Products, Regulation and Developments. Proceedings of International Conferences, IRTI, IDB, Chapter 3.

[13]. McMillen, M. (2016). Critical Factors for Stimulating Private Sector Sukuk Markets Institutional Investor, Forthcoming.

[14]. lsayed, O. (2013), “Sukuk risk: analysis and management”, European Journal of Applied Social

Sciences Research (EJASSR), Vol. 1 No. 3, pp. 67-76.

[15]. Mohd Noor, N.S.M., Shafiai, M.H., & Ismail, A.G.(2019). The derivation of Shariah risk in Islamic finance: a theoretical approach. Journal of Islamic Accounting and Business Research,10 (5),663-678.

[16]. Alswaidan, M.W., Daynes, A., & Pasgas, P. (2017). Understanding and evaluation of risk in Sukuk structures. Journal of Islamic Accounting and Business Research, 8 (4), 389-405.

[17]. Abdul Rauf, Ahamed Lebbe, Ibrahim, Yusnidah bt. (2014), DETERMINANTS OF RISK AND RETURN PERFORMANCE WITH SPECIAL REFERENCE TO GCC SUKUK MARKET STRUCTURE, International Journal of Development and Economic Sustainability, Vol.2, No.2, June.

[18] Uluyol, Burhan (2022). A comprehensive empirical and theoretical literature survey of Islamic bonds (sukuk): Burhan Uluyol (2021): A comprehensive empirical and theoretical literature survey of Islamic bonds (sukuk), Journal of Sustainable Finance & Investment.

[25]. Kamil, W. A. (2008). Introduction to Sukuk. In R. Ratings, Malaysian Sukuk Market Handbook-Your Guide to the Malaysian Islamic Capital Market, pp. 21-49). Kuala Lumpur: RAM Rating.

]27[. Tariq, A. and Dar, H. (2007). Risks of Sukuk structures: implications for resources mobilization”, Thunderbird International Business Review, Vol. 49 No. 2, pp. 203-223.

]29.[ Fauzi, F., Locke, S., Basyith, A., & Idris, M. (2015). The Impact of Islamic Debt on Company Value. Islamic Banking and Finance–Essays on Corporate Finance, Efficiency and Product Development.

]30[.  Soui, M., & Gasmi, I., & Smiti, S., & Ghedira, KH .(2019). Rule-based Credit Risk Assessment Model Using Multi-Objective Evolutionary Algorithms. Expert Systems with Applications. IEEE Transactions on Systems Man and Cybernetics,15 (1), 116–132.