آلودگی مواد‌غذایی به گونههای بیماریزای کمپیلوباکتر در ایران و راه‌های کنترل آن
محورهای موضوعی : بهداشت مواد غذاییسعید خالدیان 1 , راحم خوشبخت 2 * , پریا میری 3 , اسماعیل عباسی 4
1 - گروه بهداشت و کنترل کیفی مواد غذایی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه بوعلی سینا همدان
2 - گروه پاتوبیولوژی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه تخصصی فناوری‌های نوین آمل
3 - گروه مهندسی بهداشت محیط، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی تهران
4 - گروه بهداشت و کنترل مواد غذایی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه شیراز
کلید واژه: کمپیلوباکتر, مقاومت آنتی بیوتیکی, مواد غذایی, ایران,
چکیده مقاله :
کمپیلوباکتریوزیس یکی از بیماری‌های رایج میکروبی منتقل شده از طریق مواد‌غذایی در سراسر دنیا است. این عفونت بیشتر توسط گونههای کمپیلوباکتر ژژونی و کمپیلویاکتر کولای ایجاد شده و علائم رایج این عفونت در انسان شامل التهاب روده‌ای- معده‌ای و گاهی بیماری‌های عصبی است. در این مقاله مروری، تمامی مطالعات منتشر شده در زمینه شیوع کمپیلوباکتر در مواد غذایی بازار ایران بررسی شد. گوشت طیور منبع اصلی انتقال پاتوژن کمپیلوباکتر به انسان است. گوشت قرمز، شیر و لبنیات و قارچ دکمه‌ای از منابع دیگر انتقال این پاتوژن به انسان هستند. موضوعی که در مطالعات ایران کمتر مورد بررسی قرارگرفته است، شیوع کمپیلوباکتر در مراکز فروش گوشت و لبنیات سنتی است. اطلاعات کافی در مورد شیوع و انتقال این پاتوژن و سایر عوامل بیماری‌زا در این مراکز سنتی وجود ندارد. در این فروشگاه‌های سنتی، دانش در زمینه بهداشت مواد غذایی پایین بوده و آنها می‌توانند باعث شیوع بیماری در جامعه شوند. لذا باید استانداردهای مناسبی برای کنترل کمپیلوباکتر و سایر پاتوژن غذایی توسط سازمان‌های نظارتی تهیه و اجرا شود. در ارتباط با مقاومت آنتی‌بیوتیکی کمپیلوباکتر، باید از مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک در پرورش دام و طیور و بیماری‌های انسانی خودداری کرد.
Campylobacteriosis is one of the most common foodborne microbial diseases worldwide. This infection is primarily caused by Campylobacter jejuni and Campylobacter coli, with common symptoms including gastroenteritis and, in some cases, neurological disorders. This review examines all published studies on the prevalence of Campylobacter in food sold in the Iranian market. Poultry meat is the primary source of transmission of Campylobacter to humans, while red meat, dairy products, and button mushrooms also serve as secondary sources. A less explored topic in Iranian studies is the prevalence of Campylobacter in traditional meat and dairy sale centers. Currently, there is insufficient information about the prevalence and transmission of this pathogen, as well as other pathogens, in these traditional retail outlets. These centers often exhibit low levels of food hygiene knowledge, which can contribute to disease outbreaks in the community. Therefore, it is crucial for regulatory bodies to establish and implement appropriate standards for controlling Campylobacter and other foodborne pathogens. Concerning antibiotic resistance, it is essential to limit the excessive use of antibiotics in livestock and poultry farming, as well as in the treatment of human diseases.
بهداشت مواد غذایی دوره 14، شماره 4، پیاپی 56، زمستان 1403، صفحات: 79-95
«مقاله پژوهشی» DOI: 10.71876/jfh.2025.3111426
آلودگی مواد‌غذایی به گونههای بیماریزای کمپیلوباکتر در ایران و راه‌های کنترل آن
کمپیلوباکتر و کنترل آن در ایران
سعید خالدیان1، راحم خوشبخت2*، پریا میری3، اسماعیل عباسی4
1- گروه بهداشت و کنترل کیفی مواد غذایی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه بوعلی سینا همدان
2- گروه پاتوبیولوژی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه تخصصی فناوری‌های نوین آمل
3- گروه مهندسی بهداشت محیط، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی تهران
4-گروه بهداشت و کنترل مواد غذایی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه شیراز
*نويسنده مسئول مکاتبات: khoshbakht.r@gmail.com
(دریافت مقاله: 11/4/1403 پذیرش نهایی: 13/9/1403)
چکیده
کمپیلوباکتریوزیس یکی از بیماری‌های رایج میکروبی منتقل شده از طریق مواد‌غذایی در سراسر دنیا است. این عفونت بیشتر توسط گونههای کمپیلوباکتر ژژونی و کمپیلویاکتر کولای ایجاد شده و علائم رایج این عفونت در انسان شامل التهاب روده‌ای- معده‌ای و گاهی بیماری‌های عصبی است. در این مقاله مروری، تمامی مطالعات منتشر شده در زمینه شیوع کمپیلوباکتر در مواد غذایی بازار ایران بررسی شد. گوشت طیور منبع اصلی انتقال پاتوژن کمپیلوباکتر به انسان است. گوشت قرمز، شیر و لبنیات و قارچ دکمه‌ای از منابع دیگر انتقال این پاتوژن به انسان هستند. موضوعی که در مطالعات ایران کمتر مورد بررسی قرارگرفته است، شیوع کمپیلوباکتر در مراکز فروش گوشت و لبنیات سنتی است. اطلاعات کافی در مورد شیوع و انتقال این پاتوژن و سایر عوامل بیماری‌زا در این مراکز سنتی وجود ندارد. در این فروشگاه‌های سنتی، دانش در زمینه بهداشت مواد غذایی پایین بوده و آنها می‌توانند باعث شیوع بیماری در جامعه شوند. لذا باید استانداردهای مناسبی برای کنترل کمپیلوباکتر و سایر پاتوژن غذایی توسط سازمان‌های نظارتی تهیه و اجرا شود. در ارتباط با مقاومت آنتی‌بیوتیکی کمپیلوباکتر، باید از مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک در پرورش دام و طیور و بیماری‌های انسانی خودداری کرد.
واژه‌های کلیدی: کمپیلوباکتر، مقاومت آنتی بیوتیکی، مواد غذایی، ایران
مقدمه
بیماری‌های مشترک بین انسان و دام به‌عنوان یکی از دلایل مهم مرگ‌و‌میر در سراسر جهان در نظر گرفته می‌شوند. بسیاری از باکتری‌ها، قارچ‌ها، ویروس‌ها، انگل‌ها و تک‌یاخته‌ها به عنوان پاتوژن غذازاد مطرح هستند، که یا خود یا توکسین‌های ترشح شده از آنها سبب ایجاد بیماری در انسان می‌شوند. به‌نظر می‌رسد باکتری‌ها مهمترین عوامل میکروبی در ایجاد بیماری‌های غذازاد هستند. بسیاری از باکتری‌های جنس سالمونلا، اشریشيا کولي، کمپیلوباکتر، استافيلوکوکوس و ليستريا از مهمترين عوامل ميکروبي در بروز بیماری‌های غذازاد گوارشي هستند (Kalantar et al., 2017; Fleetwood et al., 2019). گونههای ترمودیوریک کمپیلوباکتر یکی از شایع‌ترین علل بیماری‌های باکتریایی مشترک بین انسان و دام و با منشاء مواد غذایی هستند که باعث ایجاد عفونت‌های روده ای-معده ای (Gastroentitis) باکتریایی انسان در کشورهای صنعتی و در حال توسعه هستند (Divsalar et al., 2019). سازمان بهداشت جهانی (WHO) تخمین زده است که بیش از دو میلیون نفر در سال بر اثر بیماری‌های گوارشی منجر به اسهال، که عمدتاً ناشی از خوردن غذاهای آلوده است، جان خود را از دست می‌دهند (Kalantar et al., 2017). طبق آمار جهانی، 20 تا 35 درصد از موارد اسهال انسانی توسط گونههای کمپیلوباکتر ایجاد می‌شود و گونههای کمپیلوباکتر ژژونی و کمپیلوباکتر کولای نقش بالایی در ایجاد عفونت‌های معده‌ای-روده‌ای و سندرم روده التهابی (Inflammatory bowel syndrome) دارند (Jahromi et al., 2021). همچنین این پاتوژن می‌تواند باعث عفونت دستگاه ادراری (Urinary tract infection)، عفونت خونی و بیماری‌های خود‌ایمنی مانند آرتریت واکنشی (Reactive arthritis) شود. در بسیاری از مطالعات گزارش شده است که این باکتری می‌تواند بر اعصاب محیطی اثر گذاشته و سبب ایجاد سندرم‌های گیلن باره (Guillain Barre Syndrome) و میلر فیشر (Miller Fisher Syndrome) شود (Kalantar et al.,2017; Fani et al., 2019; Divsalar et al., 2019). باکتری کمپیلوباکتر به صورت طبیعی در مجاری گوارشی انواع حیوانات اهلی و پرندگان مورد مصرف انسان یافت می‌شود. آلودگی به این پاتوژن می‌تواند از طریق تماس مستقیم با مدفوع و یا آلودگی مواد‌غذایی به مدفوع به انسان منتقل شده و باعث ایجاد بیماری در افراد آلوده شود (Divsalar et al., 2019). گوشت طیور به عنوان منبع اصلی عفونت کمپیلوباکتر در انسان در مطالعات مختلف گزارش شده است (Rahimi et al., 2010a; Ansari-Lari et al., 2011; Divsalar et al., 2019; Mirmoeini et al., 2023)، اما مصرف انواع گوشت قرمز (Raeisi et al., 2017., Maktabi et al., 2019; Shahreza et al., 2022)، شیر غیر‌پاستوریزه (Khanzadi et al., 2010; Kazemeini, et al., 2011; Raeisi et al., 2017) و قارچ دکمه‌ای سفید (Agaricus bisporus) (Shakerian and Shahbazi, 2012; Emami et al., 2023) نیز به عنوان منابع غذایی پرخطر برای عفونت کمپیلوباکتریوزیس در‌نظر گرفته می‌شوند. عدم رعایت اصول بهداشتی در پرورش حیوانات و گیاهان، آلودگی گوشت به محتویات روده‌ای در طول فرآیند کشتار و مصرف خام یا نیم‌پز مواد غذایی می‌توانند در ایجاد عفونت توسط کمپیلوباکتر موثر باشند (Jahromi et al., 2021). با توجه به اینکه هنوز در ایران بیماری‌های ناشی از باکتری کمپیلوباکتر به‌خوبی شناخته نشده و در استاندارد ملی ایران برای مواد‌غذایی شناسایی این باکتری اجباری نیست، لذا این مطالعه با هدف بررسی مروری میزان گسترش کمپیلوباکتر در مواد غذایی مختلف در ایران در بازه زمانی 12 ساله (1402-1390) و اهمیت شناخت و کنترل آن در مواد‌غذایی انجام شد تا با توجه به اهمیتی که این باکتری دارد، وضعیت عفونت‌ها و میزان پراکندگی آن در کشور بیشتر شناخته شده و در نهایت ترتیبی اتخاذ گردد تا توسط ارگان‌های مربوطه استانداردهای لازم برای مقابله با عفونت‌های کمپیلوباکتر تهیه شود. اطلاعات مورد نظر از پایگاه های اسکوپوس، پاب مد و گوگل اسکولار جمع‌آوری شد و سپس مقاله مورد نظر تهیه گردید.
-کمپیلوباکتر، بیماریزایی و فاکتورهای حدت آن
باکتری‌های جنس کمپیلوباکتر (Campylobacter spp.) میکروارگانیسم‌های گرم منفی، باریک و خمیده به شکل فنر، کاتالاز و اکسیداز مثبت، حساس به غلظت بالای اکسیژن (میکروآئروفیل)، تحمل‌کننده گرما (ترمودیوریک) و غیر‌اسپورزا هستند. این باکتری در اتمسفری شامل 5-3 درصد اکسیژن و 10-3 درصد دی اکسید کربن و محدوده دمایی 42-40 درجه سلسیوس به خوبی رشد می‌کند. فعالیت آبی بالاتر از 98/0، غلظت نمک بیشتر از 2 درصد و pH های اسیدی و کمتر از 9/4، رشد این باکتری را متوقف می‌نماید (Rahimi et al., 2011a; Emami et al., 2023; Mirmoeini et al., 2023). باکتری کمپیلوباکتر همراه با گونههای سالمونلا، بیشترین تعداد موارد بیماری‌های گوارشی باکتریایی را در کشورهای پیشرفته اروپایی و آمریکا ایجاد می‌کنند. بروز کلی کمپیلوباکتریوزیس در سال 2016 در ایالات متحده و اتحادیه اروپا به ترتیب 14 و 3/66 در هر 100000 نفر گزارش شده است (Divsalar et al., 2019). کمپیلوباکتریوزیس یک بیماری مشترک بین انسان و دام است که بیش از 95 درصد این عفونت توسط گونههای کمپیلوباکتر ژژونی و کمپیلوباکتر کولای ایجاد می‌شود. همچنین گونه‌هایی مانند کمپیلوباکتر فتوس می‌توانند در ایجاد بیماری در انسان دخالت داشته باشند (Jonaidi-Jafari et al., 2016; Bakhshi et al., 2016). علائم کلاسیک کمپیلوباکتریوزیس شامل درد شکم، اسهال که گاهی خونی می‌شود و تب هستند. عوارض طولانی مدت شدید نادر نیز گاهی رخ می‌دهد که شامل بیماری‌های خود‌ایمنی و عصبی است (Ansari-Lari et al., 2011). از مکانیسم‌های اصلی بیماریزایی باکتری کمپیلوباکتر می‌توان چسبندگی و کلونیزه شدن، تهاجم و تولید توکسین را نام برد که با بیان ژن‌های مرتبط با این فاکتورها باکتری ایجاد بیماری می‌نماید (Mirmoeini et al., 2023). عوامل بیماریزای مختلف کمپیلوباکتر مانند تحرک سلولی، چسبندگی باکتری، تهاجم به سلول میزبان و تشکیل سم نقش مهمی در بیماریزایی این باکتری ایفا می‌کنند. عوامل دیگری مانند مکانیسم‌های استفاده از آهن و پاسخ به استرس‌های اکسیداتیو و محیطی می‌تواند در بیماریزایی باکتری نقش داشته باشد (Mousavinafchi et al., 2023). مکانیسم دقیق ایجاد عفونت در انسان هنوز به طور کامل شناخته شده نیست، اما می‌توان سه مرحله اساسی را شناسایی کرد. ابتدا باکتری در روده، به ویژه در پرزهای مخاط روده، کلونیزه می‌شود. متعاقباً، چسبندگی خاص به پروتئین‌های اپیتلیوم میزبان رخ می‌دهد و به دنبال آن به سلول‌های روده حمله می‌کند و باکتری به صورت فراسلولی یا پاراسلولی منتقل می‌شود (Lobo et al., 2021). کمپیلوباکتر در مخاط روده تکثیر شده و پس از آن، سموم این باکتری پرزهای روده را نکروزه می‌کنند. آسیب به اپیتلیوم روده منجر به از دست دادن عملکرد، باز شدن سد محافظ و اتصالات محکم، القای التهاب، آزاد شدن الکترولیت‌ها از محفظه سیستمیک میزبان به مجرای روده و در نهایت اسهال شدید و خونی می‌شود (Tang et al., 2020). چسبندگی کمپیلوباکتر به اپیتلیوم روده میزبان برای کلونیزاسیون ضروری است. کمپیلوباکتر ژژونی دارای انواع چسبنده‌های مختلف است که به صورت جداگانه یا جمعی می‌توانند بر چسبندگی باکتری به ساختارهای مختلف سلولی و در میزبان‌های مختلف تأثیر بگذارند یا واسطه شوند. علاوه بر این، چسبندگی باکتری به سلول‌های اپیتلیال با یک پاسخ ایمنی قوی پیش التهابی همراه است (Kim et al., 2021). چسبنده‌های فرضی شامل پروتئین‌های غشای خارجی، تاژک و لیپوپلی‌ساکارید هستند. بهترین عامل چسبندگی مورد مطالعه، CadF (پروتئین چسبندگی کمپیلوباکتر به فیبرونکتین)، یک پروتئین 37 کیلو دالتونی از غشای خارجی است که به فیبرونکتین لیگاند سلول‌های اپیتلیال متصل می‌شود. فیبرونکتین یک گلیکوپروتئین 220 کیلو دالتون است که در غشای پایه و لامینا پروپریا (بافت همبند در مخاط) اپیتلیوم روده وجود دارد. اتصال به فیبرونکتین، گیرنده بتا اینتگرین را فعال می‌کند و منجر به فسفوریلاسیون گیرنده فاکتور رشد پوستی می‌شود. مجموعه این عوامل باعث فعال شدن آنزیم‌ها و در نهایت چسبیدن باکتری می‌شود. پروتئین دیگری که به فیبرونکتین متصل می‌شود، پروتئین فیبرونکتینA (FlpA) است که یک پلیمر 46 کیلو دالتون است. هر دو CadF و FlpA برای چسبندگی کمپیلوباکتر ژژونی به فیبرونکتین سلول میزبان ضروری هستند و هر دو پروتئین برای تحویل پروتئین‌های عامل Cia کمپیلوباکتر ژژونی به سیتوزول سلول‌های هدف میزبان مورد نیاز هستند. این متعاقباً مسیر سیگنالینگ MAPK/ERK را فعال می‌کند که برای تهاجم باکتری به سلول میزبان لازم است. به دنبال چسبندگی باکتری به سلول‌های میزبان روده، کمپیلوباکتر ژژونی عمدتاً از طریق اندوسیتوز به سلول‌ها حمله می‌کند. مرحله اولیه در فرآیند تهاجم، بیرون‌زدگی غشاء است که توسط Rac1 Rho-GTPases و Cdc42 انجام می‌شود. پس از تماس با سلول‌های اپیتلیال، کمپیلوباکتر ژژونی حدود 18 پروتئین Cia ترشح می‌کند این پروتئین برای تهاجم حداکثری به سلول‌های میزبان توسط کمپیلوباکتر ژژونی مورد نیاز است و تا حدی مسئول بازآرایی‌های اسکلت سلولی سلول میزبان است که منجر به ریزش غشاء می‌شود. در نهایت با تولید توکسین باعث ایجاد بیماری می‌گردد (Balta et al., 2022). در مطالعات مختلف گزارش شده است که ژن‌های cadF، racR، virB11، pldA و dnaJ مسئول تولید پروتئین‌های خارجی باکتری هستند که باعث چسبیدن باکتری به اپیتلیوم روده می‌شوند و ژن‌های کد‌کننده پروتئین مانند ciaB و ceuE مسئول نفوذ باکتری به مخاط روده، ژن‌های cdtA، cdtB و cdtC مسئول تولید توکسین باکتری به نام هولوتوکسین CDT تشکیل می‌دهند که یک سیتوتوکسین کشنده برای انتروسیت‌ها می‌باشد و ژن‌های cgtB، wlaN و waaC کد‌کننده لیپوالیگوساکارید در کمپیلوباکتر می‌باشند که ساختاری شبیه به گانگلیوزیدهای عصبی دارد و می‌تواند به روی سلول‌های عصبی اثر گذاشته و شروع کننده بیماری‌های عصبی سندرم گیلن باره و میلر فیشر باشند (Raeisi et al., 2017; Fani et al., 2019; Shahreza et al., 2022; Emami et al., 2023).
-کمپیلوباکتر و شیوع آن در مواد غذایی
مواد‌غذایی خام و نپخته گوشتی و گیاهی که احتمال آلودگی آنها با آلودگی‌های مدفوعی وجود دارد مسئول بیش از 80 درصد موارد کمپیلوباکتریوزیس انسانی هستند (Jahromi et al., 2021). باکتری‌های جنس کمپیلوباکتر به‌طور گسترده در محیط پراکنده هستند و به صورت کامنسال (همسفرگی) در روده حیوانات مورد مصرف انسان مانند پرندگان و پستانداران وجود دارند. در طول پروسه غیر اصولی کشتار و تخلیه امعاء و احشاء و پارگی روده‌ها می‌توانند مستقیماً باعث آلودگی لاشه‌ها شوند. همچنین آلودگی مواد‌غذایی دیگر مانند شیر و سبزیجات می‌تواند در اثر آلودگی آنها با مدفوع حیوانات و پرندگان رخ دهد (Bakhshi et al., 2016; Raeisi et al., 2017).
-آلودگی گوشت طیور و تخم مرغ به کمپیلوباکتر
باکتری‌های جنس کمپیلوباکتر از گوشت و امعاء و احشاء حیوانات و طیور مورد مصرف انسان جدا شده است. گوشت طیور منبع بالقوه گونههای کمپیلوباکتر مسبب ایجاد بیماری در انسان بوده و عامل 80-50 درصد کمپیلوباکتریوزیس انسانی می‌باشد (Mirmoeini et al., 2023). در مطالعات انجام شده اخیر (1402-1390) میانگین آلودگی گوشت طیور به کمیپلوباکتر در ایران 9-81/3 درصد گزارش شده است (جدول 1). شیوع پاتوژن کمپیلوباکتر در گله‌های پرورش طیور بالا بوده و یکی از عوامل مهم تأثیرگذار در آلودگی گوشت طیور، رعایت نکردن بهداشت گله‌ها است. در یک مطالعه گزارش شد که 76 درصد مرغداری‌های صنعتی آلوده به جنس کمپیلوباکتر می‌باشند (Ansari-Lari et al., 2011). هنگامی که عفونت در مرغداری ایجاد می‌شود، باکتری‌ها به‌سرعت در گله پخش می‌شوند و در بدن بیشتر پرندگان کلونیزه می‌شوند و تا زمان کشتار به‌همین صورت باقی می‌مانند. آلودگی سطح طیور در کشتارگاه رخ می‌دهد و گونههای کمپیلوباکتر از دستگاه گوارش به سایر نقاط لاشه‌ها پخش می‌شوند (Ansari-Lari et al., 2011). همچنین وقوع آلودگی متقاطع با کمپیلوباکتر طی مراحل مختلف کشتار، فرآوری، نگهداری، حمل و نقل و قطعه‌بندی لاشه طیور صورت می‌گیرد (Khoshbakht et al., 2013; Zendehbad et al., 2015; Bakhshi et al., 2016). در مطالعات متعددی گزارش شده است که میزان آلودگی به باکتری کمپیلوباکتر در گوشت طیور نسبت به گوشت قرمز بیشتر است (Rahimi et al., 2010a; Dabiri et al., 2016; Raeisi et al., 2017; Divsalar et al., 2019). گزارشات نشان می‌دهد که امعاء و احشاء خوراکی طیور (کبد و سنگدان) میزان بالاتری از آلودگی به باکتری کمپیلوباکتر نسبت به گوشت طیور دارد (Nasiri et al., 2019). علت بالا بودن آلودگی در امعاء و احشاء خوراکی نسبت به گوشت، آلودگی بیشتر آنها به محتویات دستگاه گوارش است. گزارشات نشان می‌دهد که میزان آلودگی گوشت طیور به کمپیلوباکتر بالاتر از سایر پاتوژن‌ها بوده و گوشت مرغ آلودگی بالاتری نسبت به سایر گوشت‌های پرندگان دیگر دارد. پس از گوشت مرغ به ترتیب گوشت بلدرچین، کبک، بوقلمون و شترمرغ بیشترین آلودگی را به کمپیلوباکتر نشان دادند (Nourbakhsh and Rahimi, 2023; Rahimi et al., 2011a; Rahimi et al., 2011b; Mirzaie et al., 2011; Zendehbad et al., 2013). همچنین گونه غالب جداشده از گوشت طیور در مطالعات مختلف کمپیلوباکتر ژژونی عنوان شد (Zendehbad et al., 2015; Maktabi et al., 2019; Jahromi et al., 2021). تفاوت در نتایج گزارش شده توسط محققین مختلف می‌تواند تا‌حدی به‌دلیل تفاوت در ناحیه نمونه‌برداری (نمونه گوشت، سواپ لاشه یا نمونه مایع شستشوی لاشه)، اثرات فصلی و یا روش‌های آزمایشگاهی به‌کار رفته در مطالعات مختلف باشد (Zendehbad et al., 2013). گوشت طیور به‌دست آمده از بازارهای سنتی و کشتار شده به روش سنتی نسبت به نمونه‌های طیور بسته‌بندی شده و کشتارشده به روش صنعتی آلودگی بالاتری داشتند (Raeisi et al., 2017; Maktabi et al., 2019). جنس کمپیلوباکتر ترمودیوریک بوده و در مطالعات مختلف شیوع بالاتری در فصول گرم دارد (Rahimi et al., 2010c; Zendehbad et al., 2015; Jonaidi-Jafari et al., 2016). گزارش شده است که با سردسازی لاشه‌ها و کاهش دمای لاشه‌های طیور میزان آلودگی به کمپیلوباکتر کاهش می‌یابد (Rahimi et al., 2010b; Hosseinzadeh et al., 2015; Raeisi et al., 2017). در یک مطالعه گزارش شد که میزان آلودگی پوسته تخم مرغ به کمپیلوباکتر از گوشت مرغ و گوشت قرمز بالاتر بود (Modirrousta et al., 2016). همچنین در مطالعه دیگری گزارش شد که میزان آلودگی پوسته تخم‌مرغ بیشتر از تخم سایر پرندگان است. آنها میزان آلودگی به کمپیلوباکتر به‌ترتیب در تخم مرغ، اردک، بلدرچین، کبک، بوقلمون، شترمرغ و غاز دیده شد (Jonaidi-Jafari et al., 2016). بالاترین میزان آلودگی در قسمت‌های مختلف تخم مرغ به‌ترتیب مربوط به پوسته، زرده و سفیده تخم مرغ می‌باشد. علت آلودگی پایین آن در سفیده ناشی از آلبومین است که باعث کاهش میزان کمپیلوباکتر ژژونی می‌شود. علت آلودگی بالای پوسته تخم پرندگان، تماس مستقیم آنها با محتویات روده است (Jonaidi-Jafari et al., 2016).
جدول (1)- آلودگی انواع گوشت طیور و تخم مرغ طیور با کمپیلوباکتر
منبع
| نحوه جداسازی | منطقه مطالعه | میزان آلودگی به جنس یا گونه (%) | تعداد نمونه | نوع ماده غذایی |
Mirmoeini et al., 2023 | کشت و PCR | همدان | 81 (81 %)، کمپیلوباکتر | 100 | گوشت مرغ |
Nourbakhsh and Rahimi, 2023 | کشت | شهرکرد | 17 (70/17 %)، کمپیلوباکتر ژژونی | 94 | انواع گوشت پرندگان |
Jahromi et al., 2021 | کشت و PCR | فارس | 203 (8/54 %)، کمپیلوباکتر | 370 | گوشت مرغ |
Sadeghi et al., 2020 | کشت و PCR | تهران | 35 (35%)، کمپیلوباکتر | 100 | گوشت مرغ |
Nasiri et al., 2019 | کشت و PCR | آذربایجان غربی | 208 (7/37%)، کمپیلوباکتر | 552 | گوشت مرغ و امعاء و احشاء |
Pourahmadi et al., 2019 | کشت ، تست های بیوشیمایی | جهرم | 217 (2/66%)، کمپیلوباکتر | 328 | لاشه مرغ |
Divsalar et al., 2019 | کشت و PCR | مازندران | 35%، کمپیلوباکتر ژژونی | - | گوشت مرغ |
Maktabi et al., 2019 | کشت و PCR | اهواز | 230 (9/3 %) کمپیلوباکتر | 200 | گوشت مرغ |
Fani et al., 2019 | کشت و PCR | شیراز | 26 (9/28 %)، کمپیلوباکتر | 90 | گوشت مرغ |
Raeisi et al., 2017 | کشت و PCR | مازندران | 106 (76/40 %)، کمپیلوباکتر | 260 | انواع گوشت پرندگان |
Kalantar et al., 2017 | کشت و PCR | تهران | 39 (56 %)، کمپیلوباکتر کولای | 70 | گوشت مرغ |
Modirrousta et al., 2016 | کشت ، تست های بیوشیمایی و سروتایپینگ | زنجان | 33 (5/27 %)، کمپیلوباکتر | 120 | گوشت مرغ |
Bakhshi et al., 2016 | کشت ، تست های بیوشیمیایی و PCR | تهران | 39 (71/55 %)، کمپیلوباکتر کولای | 70 | گوشت مرغ |
Jonaidi-Jafari et al., 2016 | کشت ، تست های بیوشیمایی و PCR | اصفهان | 34 نمونه (7/7 %)، کمپیلوباکتر | 440 | تخم انواع پرندگان |
Modirrousta et al., 2016 | کشت و تست های بیوشیمایی و سروتایپینگ | زنجان | 38 نمونه (6/31 %)، کمپیلوباکتر | 120 | پوسته تخم مرغ |
Dabiri et al., 2016 | کشت ، تست های بیوشیمایی | تهران | 110 (44 %)، کمپیلوباکتر | 250 | گوشت مرغ |
Lagha et al., 2016 | کشت و PCR | ارومیه | 47 (75/58 %)، کمپیلوباکتر | 80 | پوست مرغ |
Irannejhad et al., 2015 | کشت ، تست های بیوشیمایی و PCR | نجف آباد-اصفهان | 102 (75/63%)، کمپیلوباکتر | 160 | طیور |
Zendehbad et al., 2015 | کشت ، تست های بیوشیمیایی و PCR | مشهد | 227 (1/63 %)، کمپیلوباکتر | 360 | گوشت مرغ |
Hosseinzadeh et al., 2015 | کشت و PCR | ارومیه | 40 (66/41 %)، کمپیلوباکتر | 96 | بال مرغ |
Zendehbad et al., 2013 | کشت ، تست های بیوشیمیایی و PCR | خراسان | 149 (7/49%)، کمپیلوباکتر | 300 | انواع گوشت پرندگان |
Rahimi, 2013 | کشت ، تست های بیوشیمیایی و PCR | شهرکرد | 339 (69%)، کمپیلوباکتر | 480 | گوشت مرغ و آلایشات |
Ansari-Lari et al., 2011 | کشت و PCR | شیراز | 76 (76 %) کمپیلوباکتر | 100 | گوشت طیور |
Rahimi et al., 2011b | کشت و PCR | اهواز | 40 (5/38 %)، کمپیلوباکتر | 104 | انواع گوشت طیور |
Rahimi et al., 2011c | کشت و PCR | گیلان | 52 (76/30 %)، کمپیلوباکتر | 169 | گوشت طیور |
Rahimi and Ameri, 2011a | کشت و PCR | شهرکرد | 187 (9/37 %)، کمپیلوباکتر | 494 | گوشت اتواع طیور |
Hamidian et al., 2011 | کشت و PCR | تهران | 95 (5/50 %)، کمپیلوباکتر | 188 | گوشت مرغ |
Mirzaie et al., 2011 | کشت و تست های بیوشیمایی | تهران | 52 (6/41 %)، کمپیلوباکتر | 125 | انواع گوشت طیور |
Rahimi et al., 2010a | کشت و PCR | اهواز | 55 (50 %)، کمپیلوباکتر | 110 | انواع گوشت طیور |
Rahimi et al., 2010b | کشت و PCR | اهواز | 186 (4/55 %)، کمپیلوباکتر | 336 | لاشه های مرغ |
-آلودگی گوشت قرمز به کمپیلوباکتر
به‌دلیل رشد بالای پاتوژن‌های غذایی در گوشت، احتمال بیمار شدن انسان در اثر مصرف گوشت آلوده بسیار بالا می‌رود. برخی از پاتوژن‌ها مانند کمپیلوباکتر، سالمونلا، اشریشیا کولی، لیستریا و غیره از طریق مواد‌غذایی منتقل می‌شوند (Nourbakhsh and Rahimi, 2023). مطالعات سال‌های اخیر در ایران نشان می‌دهد که میزان آلودگی گوشت قرمز به کمپیلوباکتر 23-3/5 درصد است (جدول 2). نتیجه مطالعات نشان می‌دهد که میزان آلودگی گوشت به این پاتوژن‌ها پس از تخیله امعاء و احشاء بالاتر نیز می‌رود که این موضوع نشان می‌دهد که تخلیه امعاء و احشاء به طور غیر اصولی و تماس گوشت با محتویات آن باعث افزایش آلودگی می‌شود. شستشوی لاشه در انتهای خط کشتار نیز می‌تواند میزان آلودگی به باکتری کمپیلوباکتر را کاهش دهد. همچنین آلودگی متقاطع می‌تواند در حین نگهداری، حمل و نقل و استخوان‌گیری گوشت در شرایط غیربهداشتی کشتارگاه‌ها و قصابی‌ها رخ دهد (Rahimi et al., 2010a; Rahimi et al., 2013; Maktabi et al., 2019; Shahreza et al., 2022). نتایج چند مطالعه نشان داد که میزان آلودگی به کمپیلوباکتر در گوشت نشخوارکنندگان کوچک مانند گوسفند و بز نسبت به گوشت نشخوارکنندگان بزرگ مانند گاومیش، گاو و شتر بالاتر بوده است (Rahimi et al., 2010c; Raeisi et al., 2017; Maktabi et al., 2019) با این حال، در مطالعه دیگری نشان داده شد که میزان آلودگی گوشت گاو به کمپیلوباکتر ژژونی بیشتر از گوشت گوسفند و بز است (Shahreza et al., 2022). علت آلودگی بالاتر در دام‌های کوچک می‌تواند به این علت باشد که این دام‌ها در تعداد بالا پرورش داده می‌شوند و احتمال آلوده شدن با مدفوع دیگری در آنها بالاتر می‌باشد. در یک مطالعه گزارش شد که بیشترین میزان آلودگی به جنس کمپیلوباکتر در انواع گوشت قرمز دام‌های بزرگ به ترتیب در گاومیش، گاو و شتر می‌باشد و گوشت شتر در مقایسه با سایر گوشت‌ها کمترین میزان آلودگی را به پاتوژن کمپیلوباکتر دارد (Rahimi et al., 2010c). علت این پدیده تولید میزان زیاد گاز هیدروژن توسط فلور میکروبی روده شتر است که باعث از بین رفتن باکتری کمپیلوباکتر می‌شود (Rahimi et al., 2013). همچنین در بسیاری از گزارشات کمپیلوباکتر ژژونی گونه غالب جدا شده از انواع گوشت قرمز گزارش شده است (Rahimi et al., 2010c; Rahimi et al., 2013; Raeisi et al., 2017). میزان آلودگی گوشت قرمز به کمپیلوباکتر در دام‌هایی که به‌صورت سنتی کشتار می‌شوند بسیار بالاتر از دام‌های کشتاری در کشتارگاه می‌باشند و علت آن آلودگی گوشت با محتویات دستگاه گوارشی می‌باشد (Maktabi et al., 2019).
جدول (2) - آلودگی انواع گوشت قرمز با کمپیلوباکتر
منبع
| نحوه جداسازی | منطقه مطالعه
| میزان آلودگی به جنس یا گونه (%) | تعداد نمونه | نوع ماده غذایی |
Shahreza et al., 2022 | کشت و PCR | شهرکرد | 27 (5/13 %)، کمپیلوباکتر ژژونی | 200 | انواع گوشت قرمز |
Divsalar et al., 2019 | کشت و PCR | مازندران | 18%، کمپیلوباکتر ژژونی | - | گوشت گاو |
Maktabi et al., 2019 | کشت و PCR | اهواز | 23 (33/15 %)، کمپیلوباکتر | 150 | انواع گوشت قرمز |
Raeisi et al., 2017 | کشت و PCR | مازندران | 28 (14 %)، کمپیلوباکتر | 200 | انواع گوشت قرمز |
Modirrousta et al., 2016 | کشت ، تست های بیوشیمایی و سروتایپینگ | زنجان | 21 (23%)، کمپیلوباکتر | 90 | گوشت قرمز |
Dabiri et al., 2016 | کشت ، تست های بیوشیمایی | تهران | 11 (5/5 %)، کمپیلوباکتر | 200 | گوشت گاو |
Shakerian, 2016 | کشت ، تست های بیوشیمایی | شهر کرد | 17 (3/11%)، کمپیلوباکتر | 150 | گوشت گوسفند |
Rahimi et al., 2013 | کشت و PCR | چهارمحال و بختیاری و خوزستان | 31 (2/8 %)، کمپیلوباکتر | 379 | انواع گوشت قرمز |
Hamidian et al., 2011 | کشت و PCR | تهران | 17 (9/8 %)، کمپیلوباکتر | 190 | گوشت قرمز |
Rahimi et al., 2010a | کشت و PCR | اهواز | 20 (05/21 %)، کمپیلوباکتر | 95 | گوشت گوسفند و بز |
Rahimi et al., 2010d | کشت و PCR | اصفهان | 5 (3/5 %)، کمپیلوباکتر | 94 | گوشت شتر |
Rahimi et al., 2010c | کشت و تست های بیوشیمایی | اصفهان و یزد | 50 (9/6 %)، کمپیلوباکتر | 722 | انواع گوشت قرمز |
-آلودگی شیر خام و محصولات لبنی به کمپیلوباکتر
شیر و محصولات لبنی یکی از مهمترین گروه‌های غذایی در تغذیه روزانه انسان است و کیفیت و سلامت آنها از اهمیت بالایی برخوردار هستند. در صورتی که مسائل بهداشتی در رابطه با دوشش شیر رعایت نگردد، شیر می‌تواند توسط عوامل باکتریایی زیادي آلوده شود. از جمله این باکتري‌ها می‌توان به لیستریا مونوسیتوژنز، کوکسیلا بورنتی، اشریشیاکولی، مایکوباکتریوم بویس، جنس‌های بروسلا، سالمونلا و کمپیلوباکتر اشاره کرد (Kazemeini et al., 2011; Haghi et al., 2015., Shekarforoush et al., 2012). میزان آلودگی شیرخام به کمپیلوباکتر در مطالعات اخیر ایران 25/16-5/2 درصد گزارش شده است (جدول 3)، اما در برخی مطالعات عدم آلودگی شیرخام به کمپیلوباکتر گزارش شده است (Haghi et al., 2015). میزان آلودگی شیرخام به کمپیلوباکتر بالاتر از آلودگی به سالمونلا گزارش شده است (Khoshbakht et al., 2022). همچنین در مطالعه دیگری گزارش شد که شیوع آلودگی شیر با پاتوژن کمپیلوباکتر در فصل تابستان و گرما بالاتر می‌باشد (Tavakoli vaskes et al., 2012) و میزان آلودگی شیرخام به کمپیلوباکتر بسیار کمتر از گوشت می‌باشد (Raeisi et al., 2017). با‌توجه به این موضوع که شیر در کارخانجات تحت فرآیند حرارتی مناسب قرار می‌گیرد از لحاظ حضور و بقای کمپیلوباکتر خطر کمتری دارد. اما در سال‌های اخیر عرضه شیرخام در فروشگاه‌های خرده فروشی لبنیات سنتی و تهیه محصول از آنها می‌تواند خطر ابتلا به کمپیلوباکتریوزیس را افزایش دهد. بررسی میزان آلودگی در محصولات لبنی سنتی در ایران به‌خوبی انجام نشده است و نیاز به تحقیقات بیشتر در این مورد دارد.
جدول (3)- آلودگی شیر خام با کمپیلوباکتر
منبع
| نحوه جداسازی | منطقه مطالعه
| میزان آلودگی به جنس یا گونه (%) | تعداد نمونه | نوع ماده غذایی |
Mostafavi and Neyriz Naghadehi, 2023 | کشت، تست‌های بیوشیمایی | ارومیه | 13 (25/16 %)، کمپیلوباکتر | 80 | شیرخام گاو |
Khoshbakht et al., 2022 | کشت و PCR | مازندران | 7 (7%)، کمپیلوباکتر ژژونی | 100 | شیرخام گاو |
Raeisi et al., 2017 | کشت و PCR | مازندران | 7 (7/8 %)، کمپیلوباکتر | 80 | شیر خام |
Tavakoli vaskes et al., 2012 | کشت و PCR | آمل | 47(6/8 %)، کمپیلوباکتر ژژونی | 552 | شیرخام |
Kazemeini et al., 2011 | کشت، تست‌های بیوشیمایی | اصفهان | 3 (5/2 %)، کمپیلوباکتر | 120 | شیرخام گاو |
Khanzadi et al., 2010 | کشت، تست‌های بیوشیمایی | مشهد | 25 (5/12 %)، کمپیلوباکتر ژژونی | 200 | نمونه شیر در تانک ذخیره |
Khanzadi et al., 2010 | PCR | مشهد | 16 (8%)، کمپیلوباکتر ژژونی | 200 | نمونه شیر در تانک ذخیره |
-آلودگی سایر مواد غذایی به کمپیلوباکتر
قارچ دکمه‌ای سفید به‌دلیل داشتن مواد مغذی با‌کیفیت بالا، کربوهیدرات‌ها، آنزیم‌ها، اسیدهای چرب ضروری، فیبرهای غذایی، محتوای کم کالری، طعم، عطر مناسب، یک گونه مهم تغذیه‌ای در رژیم غذایی انسان است (Emami et al., 2023). به‌دلیل استفاده از کودهای حیوانی در پرورش قارچ‌های خوراکی، این مواد غذایی میزبان ایده‌آلی برای طیف وسیعی از پاتوژن‌ها هستند و میکروارگانیسم‌های مختلفی می‌توانند روی سطح قارچ رشد کنند و ممکن است انسان با مصرف این قارچ‌ها دچار بیماری شود (Emami et al., 2023). پاتوژن کمپیلوباکتر را می توان به طور میانگین در 1 تا 5/1 درصد مواد غذایی بسته‌بندی شده کشاورزی شناسایی کرد (Emami et al., 2023). در مطالعاتی که در سال‌های اخیر در ایران انجام شده است مطابق جدول (4) میزان آلودگی قارچ دکمه‌ای خوراکی به پاتوژن کمپیلوباکتر 15-10 درصد گزارش شده است و این منبع غذایی را یکی از مواد غذایی با پتانسیل ایجاد کمپیلوباکتریوزیس معرفی کرده است. در مطالعه‌ی امامی و همکاران که در شهرکرد انجام گرفت بیشترین گونه جدا شده از قارچ دکمه‌ای گونه کمپیلوباکتر ژوژونی بود درحالی که در مطالعه دیگری که توسط شکریان و همکاران در همان نقطه جغرافیایی قبلی (شهرکرد) انجام شد گونه غالب کمپیلوباکتر کولای گزارش شد (Shakerian, 2016 Emami et al., 2023;). علت آلودگی قارچ دکمه‌ای می‌تواند ناشی از استفاده از کودهای حیوانی در پرورش قارچ باشد. همچنین تصور می‌شود که سبزیجاتی که با کودهای حیوانی تقویت شده یا در آبیاری آنها از آب فاضلاب استفاده می‌شود احتمال حضور کمپیلوباکتر در آنها وجود دارد (Emami et al., 2023). این دسته از مواد غذایی چون بیشتر به صورت خام مصرف می‌شوند ریسک ابتلا به بیماری را بالا می‌برند. در ایران میزان شیوع کمپیلوباکتر در سبزیجات مورد مطالعه قرار نگرفته است و باید مورد توجه محققان قرار بگیرد. همچنین میزان آلودگی غذاهای دریایی به پاتوژن کمپیلوباکتر در ایران بسیار کم بوده و نیازمند مطالعات بیشتری است. در یک مطالعه آلودگی در نمونه‌های ماهی آلودگی به گونههای کمپیلوباکتر مشاهده نشد که این نتیجه ممکن است به دلیل دمای پایین آب باشد که برای گونههای کمپیلوباکتر ترمودیوریک چندان مناسب نیست (Raeisi et al., 2017).
جدول (4)- آلودگی سایر مواد غذایی با کمپیلوباکتر
منبع
| نحوه جداسازی | منطقه مطالعه
| میزان آلودگی به جنس یا گونه (%) | تعداد نمونه | نوع ماده غذایی |
Emami et al., 2023 | کشت و PCR | شهرکرد | 74 (10%)، کمپیلوباکتر | 740 | قارچ دکمه ای |
Shakerian, 2016 | کشت و PCR | شهرکرد | 15 نمونه (15%)، کمپیلویاکتر | 100 | قارچ دکمه ای |
Raissy et al., 2014 | کشت و PCR | شهرکرد | 2 (06/2 %)، کمپیلوباکتر | 97 | خرچنگ |
Shakerian and Shahbazi, 2012 | کشت و PCR | شهرکرد | 13 (13 %)، کمپیلوباکتر | 100 | قارچ دکمه ای |
-روش‌های شناسایی پاتوژن کمپیلوباکتر در مواد غذایی
کمپیلوباکتر یک ارگانیسم سخت رشد (Fastidious) بوده و در صورتی که شرایط غذایی و محیطی برای آن مهیا نباشد رشدی نخواهد داشت. در حال حاضر، کمپیلوباکتر با استفاده از محیط‌های کشت انتخابی و یک‌سری آزمایشات بیوشیمیایی تاییدی شناسایی می‌شود. برای جداسازی این باکتری از نمونه‌های غذایی ابتدا نمونه‌های غذایی هموژن شده و در یک محیط غنی کننده آبگوشت کمپیلوباکتر مانند پرستون حاوی مکمل کمپیلوباکتر و خون دفیبرینه گوسفند در دمای 45-42 درجه سلسیوس در شرایط میکروآئروفیک حاوی 85 درصد نیتروژن، 10 درصد دی اکسید کربن و 5 درصد اکسیژن (استفاده از گازپک نوع C) جهت ترمیم سلول‌های آسیب دیده انجام می‌گیرد. پس از این مرحله باکتری در محیط کشت انتخابی کمپیلوباکتر (کمپیلوباکتر بیس آگار) حاوی مکمل آنتی‌بیوتیکی و خون دفیبرینه گوسفند یا شکلات کلمبیا بلاد آگار حاوی مکمل آنتی‌بیوتیکی کشت داده شد و در دمای 45-42 درجه سلسیوس و شرایط میکروآئروفیلیک به مدت 48-24 ساعت گرمخانه‌گذاری می‌شود. سپس کلنی‌های رشد یافته جهت تأیید و تفکیک گونههای کمپیلوباکتر از نظر رنگ‌آمیزی گرم، تولید کاتالاز، اکسیداز، هیدرولیز هیپورات و مقاومت به سفالوتین مورد بررسی قرار می‌گیرند (Zendehbad et al., 2015; Divsalar et al., 2019). این روش‌ها پرهزینه و زمان‌بر هستند. در سال‌های اخیر، روش‌های مولکولی نظیر PCR به طور فزاینده‌ای در تشخیص و شناسایی کمپیلوباکتر استفاده شده است که روشی سریع‌تر و دقیق‌تر می‌باشد (Divsalar et al., 2019).
-مقاومت آنتی‌بیوتیکی کمپیلوباکتر
استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها سال‌هاست که به صورت مکرر در صنعت پرورش دام برای افزایش رشد و کنترل بیماری‌ها استفاده می‌شوند. در طول این سالها، به دور از چشم سیستم‌های نظارتی، استفاده بی‌رویه از آنتی‌بیوتیک ها به طور مداوم رخ داده است که باعث ایجاد و گسترش مقاومت‌های آنتی‌بیوتیکی می‌شود. همچنین استفاده نادرست از آنتی‌بیوتیک‌ها در پزشکی با بروز این مقاومت‌ها مرتبط است (Zendehbad et al., 2015l; Raeisi et al., 2017; Divsalar et al., 2019). گونههای کمپیلوباکتر مقاوم به آنتی‌بیوتیک در مقایسه با سویه‌های حساس به ترکیبات ضد‌میکروبی می‌توانند باعث بروز موارد اسهال شدیدتری شوند (Raeisi et al., 2017). در مطالعات مختلف جدایه‌های کمپیلوباکتر بدست‌آمده از مواد‌غذایی به آنتی‌بیوتیک‌های تتراسایکلین (Rahimi et al., 2013; Zendehbad et al., 2015; Divsalar et al., 2019)، سیپروفلوکساسین (Raeisi et al., 2017; Fani et al., 2019; Emami et al., 2023., Shakerian et al., 2012)، اریترومایسین (Raeisi et al., 2017; Emami et al., 2023)، نالیدیکسیک اسید (Rahimi et al., 2010b; Bakhshi et al., 2019; ; Divsalar et al., 2019 ) بیشترین مقاومت را داشتند. در مطالعات مختلف جدایه‌های کمپیلوباکتر جداشده به آنتی‌بیوتیک جنتامایسین حساسیت داشتند. بنابراین جنتامایسین داروی ایمن و موثر برای درمان کمپیلوباکتریوز انسانی است (Jonaidi-Jafari et al., 2016). امروزه، یک رویکرد جایگزین برای کنترل و درمان عفونت‌های کمپیلوباکتر، استفاده از باکتریوسین‌های ضد‌کمپیلوباکتر، واکسن‌های علیه کمپیلوباکتر و استفاده از پروبیوتیک‌ها به عنوان مکمل‌های غذایی در مرغداری‌ها هستند (Jahromi et al., 2021).
-روش‌های کنترل پاتوژن کمپیلوباکتر در انواع مواد غذایی
امروزه کمپیلوباکتریوزیس به عنـوان یـک بیمـاري ناشـی از مواد‌غذایی شناخته شده است و با توجـه بـه شیوع بـالاي کمپیلوباکتر در مواد‌غذایی خـام مانند انواع گوشت، شیر و سبزیجات انجام اقدامات و نظارت‌هاي لازم از ابتداي چرخه تولیـد مواد‌غذایی در مزرعه تا مصرف آن ضروري به‌نظر می‌رسد. رعایت اصول بهداشتی و مدیریتی در مزرعه (Good Agriculture Practice) در کشتارگاه (Good Manufactory Practice وGood Hygiene Practice ) و بررسی و کنترل نقاط بحرانی (Hazard Analysis Critical Control Points) و کنترل آن می‌تواند بهترین محصولات را ارائه دهد. رعایت موارد زیر نیز در بسیاری از مطالعات توصیه شده است و می‌تواند باعث کنترل کمپیلوباکتر در انواع مواد غذایی شود. رعایت اصول بهداشتی و آموزش اصول بهداشتی در گله‌داری و پیشگیری از کلونیزاسیون کمپیلوباکتر در پرورش جوجه‌های گوشتی بهترین راه برای جلوگیری از آلودگی محصولات طیور است (Ansari-Lari et al., 2011). کشتار مرغ‌های گوشتی در سنین پایین‌تر و کمتر از 45 روز که باعث می‌شود میزان شیوع 5 برابر کاهش یابد (Ansari-Lari et al., 2011). سردسازی و انجماد سریع و به‌موقع پس از کشتار می‌تواند به طور چشمگیری از بروز کمپیلوباکتر بر روی لاشه‌ها بکاهد (Hossinzadeh et al., 2015; Raeisi et al., 2017). استفاده از آب کلردار جهت شستشو، استفاده از چیلرهای هوایی به جای چیلر آبی و سردسازی لاشه‌های طیور در سردخانه می‌تواند آلودگی لاشه را به میزان قابل توجهی کاهش دهد (Raeisi et al., 2017). رعایت اصول بهداشتی و استفاده از کارگرهای ماهر در کشتارگاه جهت تخلیه امعاء و احشاء باعث جلوگیری از آلودگی لاشه به محتویات شکمی می‌شود (Rahimi et al., 2010d). شستشوی مناسب لاشه‌های کشتارشده در انتهای خط کشتار و استفاده از سیستم مکانیزه تخلیه اندرونه می‌تواند آلودگی‌ها را کاهش دهد (Rahimi et al., 2010d). استفاده از ترکیبات ضد‌میکروبی طبیعی و پروبیوتیک‌ها در جیره پرورش حیوانات مورد مصرف انسان جهت تقویت فلور طبیعی روده و جلوگیری از چسبیدن باکتری پاتوژن به اپیتلیوم روده بسیار موفق بوده است (Jahromi et al., 2021). موارد دیگری نیز مانند عدم مصرف شیر و لبنیات غیر‌پاستوریزه و خرید نکردن از مراکز لبنیات سنتی غیربهداشتی، عدم خرید گوشت از مراکز سنتی و لاشه‌های کشتار شده به روش سنتی، رعایت اصول بهداشتی در هنگام شیردوشی دام‌ها در دامداری‌ها، خرید از شرکت‌های بسته‌بندی معتبر و عدم خرید از خرده فروشی‌ها و قصابی‌های کوچک غیربهداشتی و تدوین استاندارد اجباری جهت کنترل در واحدهای عرضه مواد‌غذایی می‌توانند در کنترل پاتوژن کمپیلوباکتر موثر باشند.
نتیجه‌گیری
نتایج مطالعات انجام شده در ایران نشان داد که شیوع پاتوژن کمپیلوباکتر در مواد‌غذایی خام مانند انواع گوشت طیور و قرمز، شیر و قارچ دکمه‌ای بالا است. مواد غذایی که تماس مستقیم با مدفوع حیوانات دارند خطر آلودگی بالاتری دارند و باید در تهیه آنها مسائل بهداشتی رعایت گردد تا کمترین آلودگی با مدفوع صورت بگیرد. در کشور ما جستجوی این پاتوژن در مواد‌غذایی به صورت اجباری انجام نگرفته و استانداردی برای آن وجود ندارد. لذا سازمان‌های مرتبط با سلامت مواد‌غذایی ، باید استانداردهای لازم جهت شناسایی این پاتوژن در مواد‌غذایی را تدوین نمایند و در مراکز عرضه مواد‌غذایی به خصوص مراکز سنتی به اجرا در بیاورند.
منابع
· Ansari-Lari, M., Hosseinzadeh, S., Shekarforoush, S. S., Abdollahi, M., and Berizi, E. (2011). Prevalence and risk factors associated with Campylobacter infections in broiler flocks in Shiraz, southern Iran. International journal of food microbiology, 144(3), 475-479.
· Balta, I., Butucel, E., Stef, L., Pet, I., Gradisteanu-Pircalabioru, G., Chifiriuc, O., Gundogdu, D., McCleery and N., Corcionivoschi. (2022). Anti-Campylobacter probiotics: Latest mechanistic insights. Foodborne pathogens and disease, 19(10), 693-703.
· Bakhshi, B., Kalantar, M., Rastegar-Lari, A., and Fallah, F. (2016). PFGE genotyping and molecular characterization of Campylobacter spp. isolated from chicken meat. Iranian Journal of Veterinary Research, 17(3), 177.
· Dabiri, H., Aghamohammad, S., Goudarzi, H., Noori, M., Hedayati, M. A., and Ghoreyshiamiri, S. M. (2016). Prevalence and antibiotic susceptibility of Campylobacter species isolated from chicken and beef meat. International Journal of Enteric Pathogens, 2(2), 6-17087.
· Divsalar, G., Kaboosi, H., Khoshbakht, R., Shirzad-Aski, H., and Ghadikolaii, F. P. (2019). Antimicrobial resistances, and molecular typing of Campylobacter jejuni isolates, separated from food-producing animals and diarrhea patients in Iran. Comparative Immunology, Microbiology and Infectious Diseases, 65, 194-200.
· Emami, M. S., Shakerian, A., Chaleshtori, R. S., and Rahimi, E. (2023). Distribution of Virulence Genes in Campylobacter spp. Isolated from Agaricus Mushrooms in Iran. BioMed Research International, 2023, 1-9.
· Fleetwood, J., Rahman, S., Holland, D., Millson, D., Thomson, L., and Poppy, G. (2019). As clean as they look? Food hygiene inspection scores, microbiological contamination, and foodborne illness. Food Control, 96, 76-86.
· Fani, F., Aminshahidi, M., Firoozian, N., and Rafaatpour, N. (2019). Prevalence, antimicrobial resistance, and virulence-associated genes of Campylobacter isolates from raw chicken meat in Shiraz, Iran. Iranian Journal of Veterinary Research, 20(4), 283.
· Hosseinzadeh, S., Mardani, K., Aliakbarlu, J., and Ghorbanzadehghan, M. (2015). Occurrence of Campylobacter in chicken wings marketed in the northwest of Iran. International Food Research Journal, 22(1), 41.
· Haghi, F., Zeighami, H., Naderi, G., Samei, A., Roudashti, S., Bahari, S., and Shirmast, P. (2015). Detection of major food-borne pathogens in raw milk samples from dairy bovine and ovine herds in Iran. Small Ruminant Research, 131, 136-140.
· Hamidian, M., Sanaei, M., Bolfion, M., Dabiri, H., Zali, M. R., and Walther-Rasmussen, J. (2011). Prevalence of putative virulence markers in Campylobacter jejuni and Campylobacter coli isolated from hospitalized children, raw chicken, and raw beef in Tehran, Iran. Canadian journal of microbiology, 57(2), 143-148.
· Irannejhad, A., Rahimi, E., and Gholamiahangaran, M. (2015). Isolation of Campylobacter in different processing stage and presentation of poultry carcasses. Journal of Food Microbiology, 2(1), 59-67. [In Persian]
· Jonaidi-Jafari, N., Khamesipour, F., Ranjbar, R., and Kheiri, R. (2016). Prevalence and antimicrobial resistance of Campylobacter species isolated from the avian eggs. Food Control, 70, 35-40.
· Jahromi, R. R., Moradi, F., Erfanian, S., and Pourahmadi, M. (2021). Evaluation of the Contamination of Poultry Carcasses with Campylobacter jejuni and Campylobacter coli in Southern Iran: A Molecular Study. Jundishapur Journal of Health Sciences, 13(3).
· Khoshbakht, R., Kazemeini, H and Panahi, Z. (2022). Molecular detection of Campylobacter species and Salmonella spp. In cattle raw milk specimens in Mazandaran province. Journal of food science and technology (Iran), 19(125), 101-108. [In Persian]
· Kim, S. H., Chelliah, R., Ramakrishnan, S. R., Perumal, A. S., Bang, W. S., Rubab, M. et al., (2021). Review on stress tolerance in Campylobacter jejuni. Frontiers in cellular and infection microbiology, 10, 596570.
· Khanzadi, S., Jamshidi, A., Soltaninejad, V., and Khajenasiri, S. (2010). Isolation and identification of Campylobacter jejuni from bulk tank milk in Mashhad-Iran. World Applied Sciences Journal, 9(6), 638-643.
· Khoshbakht, R., Tabatabaei, M., Hosseinzadeh, S., Shekarforoush, S. S., and Aski, H. S. (2013). Distribution of nine virulence-associated genes in Campylobacter jejuni and C. coli isolated from broiler feces in Shiraz, Southern Iran. Foodborne pathogens and disease, 10(9), 764-770.
· Kazemeini, H., Valizade, Y., Parsaei, P., Nozarpour, N., and Rahimi, E. (2011). Prevalence of Campylobacter species in raw bovine milk in Isfahan, Iran. Middle-East Journal of Scientific Research, 5, 664-6.
· Kalantar, M., Soltan Dallal, M. M., Fallah, F., and Yektaie, F. (2017). Monitoring the virulence genes in Campylobacter coli strains isolated from chicken meat in Tehran, Iran. Infection Epidemiology and Microbiology, 3(1), 12-15.
· Lagha, F. E., Zeynali, F., and Bari, M. R. (2016). Identification of Campylobacter spp. from poultry skin using methods based on bacterial culture and polymerase chain reactions. Journal of Veterinary Research, 71(4). [In Persian]
· Lobo de Sá, F. D., Schulzke, J. D., and Bücker, R. (2021). Diarrheal mechanisms and the role of intestinal barrier dysfunction in Campylobacter infections. Fighting Campylobacter Infections: Towards a One Health Approach, 203-231.
· Modirrousta, S., Shapouri, R., Rezasoltani, S., and Molaabaszadeh, H. (2016). Prevalence of Campylobacter spp. and their Common Serotypes in 330 Cases of Red-meat, Chicken-meat and Egg-shell in Zanjan City, Iran. Infection Epidemiology and Medicine, 2(1), 8-10.
· Maktabi, S., Ghorbanpoor, M., Hossaini, M., and Motavalibashi, A. (2019). Detection of multi-antibiotic resistant Campylobacter coli and Campylobacter jejuni in beef, mutton, chicken and water buffalo meat in Ahvaz, Iran. In Veterinary Research Forum, 10 (1): 37-42.
· Mirzaie, S., Hassanzadeh, M., Bashashati, M., and Barrin, A. (2011). Campylobacter occurrence and antimicrobial resistance in samples from ceca of commercial turkeys and quails in Tehran, Iran. International Research Journal of Microbiology, 2(9), 338-342.
· Mirmoeini, S. S., Sari, A. A., Goudarztalejerdi, A., Alamoti, M. P., and Staji, H. (2023). Prevalence of Campylobacter spp. Among Broiler Carcasses at Industrial Slaughterhouses in Hamedan, Iran. Archives of Hygiene Sciences, 12(2), 93-98.
· Mostafavi, M., and Neyriz Naghadehi, M. (2023). Prevalence and antibiotic resistance pattern of Campylobacter species isolated from raw cow milk in Urmia, Iran. Journal of Basic and Clinical Veterinary Medicine, 4(1), 29-38.
· Mousavinafchi, S. B., Rahimi, E., and Shakerian, A. (2023). Campylobacter spp. isolated from poultry in Iran: Antibiotic resistance profiles, virulence genes, and molecular mechanisms. Food Science and Nutrition, 11(2), 1142-1153.
· Nasiri, D., and Motalebi, A. (2019). Investigation of campylobacter jejuni caused by Guillain-Barré syndrome in poultry meat and edible offal’s. Journal of Advanced Biomedical Sciences, 9(3), 1675-1681. [In Persian]
· Nourbakhsh, S. A., and Rahimi, E. (2023). The occurrence of some foodborne pathogens recovered from poultry meat in Shahrekord, Iran. Journal of Advanced Veterinary and Animal Research, 10(2), 205.
· Pourahmadi, M., Rouhijahromi, R., Farhang Zargar, M., Razeghihaghighi, B., Moradi, F and Faraji, Z. (2019). Identification of Campylobacter species in Jahrom slaughterhouse chickens in 2016-17. Journal of Jahrom University of Medical Sciences, 17(3), 1-6. [In Persain]
· Rahimi, E., Kazemeini, H. R., Safaei, S., Allahbakhshi, K., Momeni, M., and Riahi, M. (2010a). Detection and identification of Campylobacter spp. from retail raw chicken, turkey, sheep and goat meat in Ahvaz, Iran. African Journal of Microbiology Research, 4(15), 1620-1623.
· Rahimi, E., Momtaz, H., Ameri, M., Ghasemian-Safaei, H., and Ali-Kasemi, M. (2010b). Prevalence and antimicrobial resistance of Campylobacter species isolated from chicken carcasses during processing in Iran. Poultry science, 89(5), 1015-1020.
· Rahimi, E., Ameri, M., and Kazemeini, H. R. (2010c). Prevalence and antimicrobial resistance of Campylobacter species isolated from raw camel, beef, lamb, and goat meat in Iran. Foodborne pathogens and disease, 7(4), 443-447.
· Rahimi, E., Momtaz, H., and Nozarpour, N. (2010d). Prevalence of Listeria spp., Campylobacter spp. and Escherichia coli O157: H7 isolated from camel carcasses during processing. Bulgarian Journal of Veterinary Medicine, 13, 179-185.
· Rahimi, E., and Ameri, M. (2011a). Antimicrobial resistance patterns of Campylobacter spp. isolated from raw chicken, turkey, quail, partridge, and ostrich meat in Iran. Food Control, 22(8), 1165-1170.
· Rahimi, E., Kazemeini, H. R., Nozarpour, N., Mohajeri, N., and Chakeri, A. (2011b). Prevalence of Campylobacter species in retail poultry carcasses in Ahvaz, Iran. International Journal of Biology and Biotechnology, 8(2), 221-224.
· Rahimi, E., Alian, F., and Alian, F. (2011c). Prevalence and characteristic of Campylobacter species isolated from raw duck and goose meat in Iran. International Proceedings of Chemical, Biological and Environmental Engineering, 9, 171-175.
· Rahimi, E., Ameri, M., Alimoradi, M., Chakeri, A., and Bahrami, A. R. (2013). Prevalence and antimicrobial resistance of Campylobacter jejuni and Campylobacter coli isolated from raw camel, beef, and water buffalo meat in Iran. Comparative Clinical Pathology, 22, 467-473.
· Raissy, M., Khamesipour, F., Rahimi, E., and Khodadoostan, A. (2014). Occurrence of Vibrio spp., Aeromonas hydrophila, Escherichia coli and Campylobacter spp. in crayfish (Astacus leptodactylus) from Iran. Iranian Journal of Fisheries Sciences, 13(4), 944-954.
· Raeisi, M., Khoshbakht, R., Ghaemi, E. A., Bayani, M., Hashemi, M., Seyedghasemi, N. S., and Shirzad-Aski, H. (2017). Antimicrobial resistance and virulence-associated genes of Campylobacter spp. isolated from raw milk, fish, poultry, and red meat. Microbial Drug Resistance, 23(7), 925-933.
· Rahimi, E. (2013). Investigating the contamination of meat and chicken by-products with Campylobacter species in Shahrekord. Iran Veterinary Journal, 9(1), 30-36. [In Persian]
· Shakerian, A., Rahimi, E., and Kazemi, S. (2012). Prevalence and antibiotic resistant of Campylobacter spp. isolated from different stages of sheep slaughterhouse. Food Hygiene, 1(4), 63-69. [In Persian]
· Shakerian, A. (2016). Campylobacter spp. as a potential pathogen in the edible mushrum (Agaricus mushrooms). Journal of Food Microbiology, 3(1), 63-72. [In Persian]
· Sadeghi, A., Owlia, P., Ganji, L., Besharati, S., Ahmadi, F., Tajeddin, M., Alebouyeh, R., MohammadSalehi, F., Fani, Gh., Pouladfar, B., Nikmanesh, A., Majidpour. S., Soleymanzadeh Moghadam, P., Eslami and M., Rahnamaye Farzami. (2020). Investigation of the prevalence of Campylobacter species and their antibiotic resistance phenotypes among poultry meat samples in 22 regions of Tehran, Iran. Daneshvar Medicine, 27(6), 1-8. [In Persian]
· Shahreza, M. S., Dehkordi, N. G., Nassar, M. F., and Al-Saedi, R. M. (2022). Genotyping of Campylobacter jejuni isolates from raw meat of animal species. Academic Journal of Health Sciences: Medicina balear, 47(4), 52-7.
· Shakerian, A., and Shahbazi, A. M. (2012). Prevalence of Campylobacter Species in Retail Mushrooms in Shahrekord, Iran. World Applied Sciences Journal, 20(5), 715-717. [In Persian]
· Shekarforoush, S. S., Karim, G., Razavi Rohani, S. M., Kiaie, S. M. M., Rokni, N., and Abbasvali, M. (2012). Study on the overview on foodborne bacteria in foodstuffs with animal origin in Iran; Part one: milk and dairy products. Food Hygiene, 2(6), 1-30. [In Persian]
· Shakerian, A., Rahimi, E., and Kazemi, S. (2012). Prevalence and antibiotic resistant of Campylobacter spp. isolated from different stages of sheep slaughterhouse. Food Hygiene, 1(4), 63-69.
· Safaei, H. G., Jalali, M., Hosseini, A., Narimani, T., Sharifzadeh, A., and Raheimi, E. (2011). The prevalence of bacterial contamination of table eggs from retails markets by Salmonella spp., Listeria monocytogenes, Campylobacter jejuni and Escherichia coli in Shahrekord, Iran. Jundishapur Journal of Microbiology, 4(4), 249-253.
· Tavakoli vaskes, A., karim, G., Sharifi Soltani, M., Nasiri, D and Pourjafar, H. (2012). Investigating the seasonal prevalence of Campylobacter jejuni and Campylobacter coli in raw milk of Amol city using method M-PCR. Journal of innovation in food science and technology, 4 (4): 81-86. [In Persian]
· Tang, M., Zhou, Q., Zhang, X., Zhou, Sh., Zhang, J., Tang, X., Lu, J., and Goa, Y. (2020). Antibiotic resistance profiles and molecular mechanisms of Campylobacter from chicken and pig in China. Frontiers in microbiology, 11, 592496.
· Zendehbad, B., Arian, A. A., and Alipour, A. (2013). Identification and antimicrobial resistance of Campylobacter species isolated from poultry meat in Khorasan province, Iran. Food Control, 32(2), 724-727.
· Zendehbad, B., Khayatzadeh, J., and Alipour, A. (2015). Prevalence, seasonality and antibiotic susceptibility of Capylobacter spp. isolates of retail broiler meat in Iran. Food Control, 53, 41-45.