واکاوی انتقادی ماده‌ی 350 قانون مجازات اسلامی با رویکرد به مبانی فقهی
محورهای موضوعی :
آموزه های فقه و حقوق جزاء
رامین فغانی
1
,
اسمعیل قندور بیجارپس
2
1 - عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور
2 - عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور
تاریخ دریافت : 1401/01/16
تاریخ پذیرش : 1401/02/28
تاریخ انتشار : 1401/03/01
کلید واژه:
قصاص,
مجموعی بودن قصاص,
نقد استقلالی بودن قصاص,
نقد ماده‌ی 350 ق.م.إ,
چکیده مقاله :
هرچند، در نگاه نخست، قصاص، استیفای حق است، اما نوعاً، اجرای آن، تلخی دو آسیب جبران ناپذیر را برای جامعه و خانواده، با خود، به همراه دارد. حرکت جهانی در حذف و یا کاهش حداکثری مجازات اعدام که در میثاق ها و پیمان نامه های بین المللی منعکس است و سیاست کیفری جدید قانونگذار ایرانی در این راستا که کاهش جمعیت اعدام شوندگان را با حفظ ابتنای بر قانون شریعت و فقه جزای امامیه، دنبال می کند، اهمیت باز خوانی ادبیات فقه القصاص و در پی آن، اصلاح برخی از مواد قانون مجازات اسلامی، مستند به دیدگاه های فقهی واکاوی شده را در ادبیات فقه جزائی نمایان می سازد. در این راستا، مقاله پیش رو، با نگاه چیستی شناختی به مجازات قصاص، عطف به مواد 350 و 422 قانون مجازات اسلامی که به دیدگاه استقلالی پنداشتن حق قصاص و مبانی آن متکی است و به مشهور منسوب است، به معرفی دیدگاه فقهیِ مجموعی بودن حق قصاص روی می نهد و در فرآیند نقد و بررسی مبانی هر یک از این دو دیدگاه و نمایان داشتن عدم کفایت وجوه استنادی دیدگاه مشهور، به باز خوانی سیاست کیفری فقه جزای شیعه، در خصوص مجازات قصاص می پردازد که در نتیجه، پیشنهاد اصلاح مواد مذکور را در دستآورد عملی خود دارد.
چکیده انگلیسی:
Although, at first glance, retribution is the realization of the right, but typically, its implementation brings with it the bitterness of two irreparable harms to society and the family. The global movement to eliminate or reduce the maximum death penalty as reflected in international treaties and treaties and the new criminal policy of the Iranian legislature in order to reduce the number of those executed while maintaining the basis of Sharia law and Imami criminal jurisprudence. It follows that the importance of re-reading the literature of the jurisprudence of retribution and, consequently, amending some articles of the Islamic Penal Code, based on the jurisprudential views analyzed in the literature of criminal jurisprudence, is evident. In this regard, the present article, with a cognitive view of the punishment of retribution, referring to Articles 350 and 422 of the Islamic Penal Code, which is based on the independent view of the right to retribution and its principles and is attributed to the famous, introduces the jurisprudential view of the totality of the right Qisas takes place and in the process of criticizing the foundations of each of these two views and showing the inadequacy of the citations of the famous view, he rereads the criminal policy of Shiite criminal jurisprudence regarding the punishment of Qisas, which, as a result, proposes amendment. It has the mentioned materials in its practical achievement.
منابع و مأخذ:
إبن إدریس حلی، محمد بن منصور، ( 1410 ق )، السرائر، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم.
إبن زهره حلبی، سید حمزة بن علی، ( 1417 ق )، غنیة النزوع، مؤسسه امام صادق(ع)، قم، چاپ اول.
ابن عبد البر قرطبی، یوسف بن عبدالله، ( 1398 ق )، الکافی، مکتبة الریاض، ریاض، چاپ اول.
ابن فهد حلی، احمد بن محمد، ( 1407 ق )، المهذب البارع، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول.
ابن قدامه مقدسی، عبدالله بن احمد، ( 1417 ق )، المغنى، دار عالم الکتب، ریاض، چاپ سوم.
ابن قولویه قمی، جعفر بن محمد، ( 1398 ق ) کامل الزیارات، دار المرتضویه، نجف، چاپ اول.
ابن منذر نیشابوری، محمد بن ابراهیم، ( 1425 ق )، الإشراف علی مذهب العلماء، مکتبة مکة، ریاض، چاپ اول.
اردبیلی، احمد بن محمد، ( 1403 ق )، مجمع الفائدة و البرهان، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول.
اصبحی، مالک بن أنس، ( 1415 ق )، المدونة الکبری، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول.
تبریزی، جواد، ( 1426 ق)، تنقیح مبانی الاحکام ـ کتاب القصاص، دار الصدیقة الشهیدة (س)، قم، چاپ دوم.
جزیری، عبد الرحمن، ( 1424 ق )، الفقه علی المذاهب الاربعة، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ دوم.
حر عاملی، محمد بن حسن، ( 1409 ق )، وسائل الشیعة، مؤسسه آل البیت (ع) لإحیاء التراث، قم، چاپ اول.
حسینی روحانی، سید صادق، ( 1412 ق )، فقه الصادق(ع)، دار الکتابـمدرسه امام صادق(ع)، قم، چاپ اول.
حسینی عاملی، سید جواد بن محمد، ( بیتا )، مفتاح الکرامة، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول.
حطاب مغربی، محمد بن محمد، ( 1416 ق )، مواهب الجلیل، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول.
خوانساری، سید احمد، ( 1405 ق )، جامع المدارک، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.
سیوری حلی، مقداد بن عبدالله، ( 1404 ق )، التنقیح الرائع، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، قم، چاپ اول.
شهید اول، محمد بن مکی، ( 1410 ق )، اللمعة الدمشقیة، دار التراث ـ دار الإسلامیة، بیروت، چاپ اول.
شهید اول، محمد بن مکی، ( 1414 ق )، غایة المراد، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول.
شهید ثانی، زین الدین بن علی، ( 1410 ق )، الروضة البهیة، داوری، قم، چاپ اول.
شهید ثانی، زین الدین بن علی، ( 1413 ق )، مسالک الأفهام، مؤسسه معارف اسلامی، قم، چاپ اول.
شیبانی، یحیی بن محمد، ( 1423 ق )، اختلاف الائمة العلماء، بیروت، چاپ اول.
شیخ طوسی، محمد بن حسن، ( 1390 ق )، الإستبصار، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول.
شیخ طوسی، محمد بن حسن، ( 1407 ق )، تهذیب الأحکام، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم.
شیخ طوسی، محمد بن حسن، ( 1407 ق )، الخلاف، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول.
شیخ طوسی، محمد بن حسن، ( 1387 ق )، المبسوط، کتابفروشی مرتضوی، تهران، چاپ سوم.
صدوق، محمد بن علی، ( 1413 ق )، من لایحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم.
صیمری، مفلح بن حسن، ( 1420 ق )، غایة المرام، دار الهادی، بیروت، چاپ اول.
طباطبائی حائری، سید علی بن محمد، ( 1418 ق )، ریاض المسائل، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول.
طباطبائی حکیم، سید محسن، ( 1410 ق )، منهاج الصالحین، دار التعارف، بیروت، چاپ اول.
علامهی حلی، حسن بن یوسف، ( 1410 ق )، ارشاد الأذهان، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول.
علامهی حلی، حسن بن یوسف، ( 1411 ق )، تبصرة المتعلمین، وزارت ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول.
علامهی حلی، حسن بن یوسف، ( 1420 ق )، تحریر الأحکام، مؤسسه امام صادق (ع)، قم، چاپ اول.
علامهی حلی، حسن بن یوسف، ( 1381 ق )، خلاصة الاقوال، دار المطبعة الحیدریة، نجف، چاپ دوم.
علامهی حلی، حسن بن یوسف، ( 1413 ق ) قواعد الأحکام، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول.
علامهی حلی، حسن بن یوسف، ( 1413 ق )، مختلف الشیعه، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم.
فاضل آبی، حسن بن ابی طالب، ( 1417 ق)، کشف الرموز، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ سوم.
فاضل لنکرانی، محمد، ( 1421 ق )، تفصیل الشریعة ـ القصاص، مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، قم، چاپ اول.
فیض کاشانی، محمد محسن بن مرتضی، ( بیتا )، مفاتیح الشرایع، کتابخانه مرعشی نجفی، قم، چاپ اول.
کشی، محمد بن عمر، ( 1390 ق )، رجال الکشی، دانشگاه مشهد، مشهد، چاپ اول.
کلینی، محمد بن یعقوب، ( 1407 ق )، الکافی، دار الکتب الاسلامیة، تهران، چاپ چهارم.
گلباغی ماسوله، سید علی جبار، ( 1396 )، نظریهی داعی بر داعی در بوته تحلیل و نقد، جستارهای فقهی و اصولی، سال سوم، شماره 7.
گلباغی ماسوله، سید علی جبار، ( 1398 )، چیستی شناسی ضمان از منظر فقه شیعه، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال یازدهم، شماره 20.
گلباغی ماسوله، سید علی جبار، ( 1399 )، واکاوی تاریخی قالب شناسی ضمان، آموزههای فقه مدنی، دورهی دوازدهم، شماره 22.
ماوردی، علی بن محمد، ( 1419 ق )، الحاوی الکبیر، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول.
مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، ( بیتا )، حدود و قصاص و دیات، مؤسسه نشر آثار اسلامی، تهران، چاپ اول.
مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، ( 1404 ق )، مرآة العقول، دار الکتب الاسلامیة، تهران، چاپ دوم.
مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، ( 1406 ق )، ملاذ الاخیار، کتابخانهی مرعشی نجفی، قم، چاپ اول.
محقق حلی، جعفر بن حسن، ( 1408 ق )، شرایع الإسلام، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.
محقق حلی، جعفر بن حسن، ( 1418 ق )، المختصر النافع، مؤسسه مطبوعات دینی، قم، چاپ ششم.
مدنی کاشانی، رضا، ( 1410 ق )، کتاب القصاص، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم.
مرعشی نجفی، سید شهاب الدین، ( 1415 ق )، القصاص علی الضوء القرآن و السنة، سید عادل علوی، کتابخانهی مرعشی نجفی، قم، چاپ اول.
مروزی، محمد بن نصر، ( 1420 ق )، اختلاف الفقهاء، اضواء السلف، ریاض، چاپ اول.
مغربی، نعمان بن محمد، ( 1385 ق)، دعائم الإسلام، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ دوم.
موسوی خویی، سید ابوالقاسم، ( 1422 ق )، مبانی تکملة المنهاج، مؤسسه احیاء آثار خویی، قم، چاپ اول.
موسوی خویی، سید ابوالقاسم، ( بیتا )، معجم رجال الحدیث، بینا، بیجا.
موسوی سبزواری، سید عبد الاعلی، ( 1413 ق )، مهذب الاحکام، مؤسسه المنار، قم، چاپ چهارم.
نجفی، محمد حسن، ( 1404 ق )، جواهر الکلام، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم.
_||_
