بازاندیشی سیاست جنایی فقه جزای امامیه قبال جرائم سیاسی ( با رویکرد بر جرایم: بغی، محاربه و ارتداد )

محورهای موضوعی : آموزه های فقه و حقوق جزاء

سید محسن موسوی فر ¹ , کاظم خسروی ²

1 - دانشگاه علوم اسلامی رضوی، گروه حقوق.
2 - دانشگاه علوم اسلامی رضوی

تاریخ دریافت : 1401/01/17 تاریخ پذیرش : 1401/02/21 تاریخ انتشار : 1401/03/01

کلید واژه: سیاست جنایی, جرم انگاری, سیاست جنایی اسلام, سیاست جنایی فقه جزایی امامیه,

چکیده مقاله :

نظام های کیفری مختلف، برابر جرم و انحراف، دارای واکنش های متفاوتی هستند؛ برخی از نظام های حقوقی با تمییز بین مفهوم جرم و انحراف و با تمسک به اصل حداقلی بودن حقوق جزا، از پاسخ های کیفری به انحرافات خودداری می کنند و واکنش برابر آن ها را بر عهده ی جامعه و نهادهای مدنی آن می نهند. متقابلاً، نظام های برخوردار از سیاست جنایی اقتدارگرای فراگیر، این تفکیک را نمی پذیرند و بر پایه ی مداخله و جرم انگاری حداکثری، به انحرافات نیز پاسخی کیفری و سرکوبگرایانه می دهند. اینکه سیاست جنایی فقه جزائی امامیه در خصوص جرم انگاری جرایم سیاسی که امکان شمول اطلاق آن بر عناوین مجرمانه ی حدی: بغی، محاربه و ارتداد می رود، در کدامیک از گرایش های مذکور، قرار دارد، هدفی است که مقاله ی حاضر، با بررسی این عناوین سه گانه، در منابع و متون فقه جزائی امامیه، بر پایه ی مبانی فقهی، مترصد نیل به آن است. بررسی انجام یافته، این نتیجه را گزارش می دهد که سیاست نظام کیفری اسلام، بر تضییق دامنه ی جرم انگاری عناوین مجرمانه ی حدی: بغی، محاربه و ارتداد، استوار است و تا زمانی که گفتار و رفتار افراد، از صِرف بیان و ابراز عقیده ی مخالف با حاکمیت اسلامی فراتر نرود، در شمول عناوین مجرمانه ی مذکور، قرار ندارد.

چکیده انگلیسی:

Different penal systems have different reactions to crime and perversion; Some legal systems, by distinguishing between the concept of crime and deviation and relying on the principle of minimal criminal law, avoid criminal responses to deviations and respond equally to society and its civil institutions. Conversely, systems with pervasive authoritarian criminal policies do not accept this distinction and respond to deviations in a criminal and repressive manner based on maximum intervention and criminalization. The criminal policy of Imami criminal jurisprudence regarding the criminalization of the extreme criminal titles: fornication, moharebeh and apostasy, which are also considered to be included in the title of political crime, is in which of the mentioned tendencies? The present article, by examining these topics, in the sources and texts of Imami criminal jurisprudence, based on the principles of jurisprudence, intends to achieve it. The study reports the conclusion that the Islamic penal system is based on narrowing the scope of criminalization of the criminal titles of the limit: adultery, moharebeh and apostasy, and as long as the speech and behavior of individuals, only the expression and Do not go beyond expressing an opinion contrary to Islamic rule, it is not included in the mentioned criminal titles.

منابع و مأخذ:

1. ابن ادریس، محمد بن منصور، ( 1410 ق )، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم.


2. اردبیلی، احمد بن محمد، ( بی­تا )، زبده البیان فی احکام القرآن، کتابفروشی جعفری، تهران، چاپ اول.


3. بهجت فومنی، محمد تقی، ( 1426 ق )، جامع المسائل، انتشارات دفتر بهجت فومنی، قم، چاپ دوم.


4. جرجانی، سید امیر ابوالفتح، ( 1404 ق )، تفسیر شاهی، انتشارات نوید، تهران، چاپ اول.


5. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ( 1377 )، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، کتابخانه گنج دانش، تهران، چاپ اول.


6. جوهری، اسماعیل بن حماد، ( 1410 ق )، الصحاح، دار العلم للملایین، بیروت، چاپ اول.


7. حر عاملی، محمد بن حسن، ( 1409 ق )، وسائل الشیعه، موسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول.


8. خسروی، کاظم، اصغری، عبد الرضا، ( 1396 )، « قانون جرم سیاسی در سنجه اصل 168 قانون اساسی»، آموزه­های حقوق کیفری، شماره: 13، بهار و تابستان.


9. خوانساری، سید احمد، ( 1405 ق )، جامع المدارک، موسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.


10. دلماس مارتی، می­ری، ( 1381 )، نظام­های بزرگ سیاست جنایی، ( علی­حسین نجفی ابرندآبادی )، میزان، تهران، چاپ اول.


11. راوندی، سعید بن عبد الله ( 1405 ق )، فقه القرآن، انتشارات کتابخانه­ی مرعشی نجفی، قم، چاپ دوم.


12. زینلی، محمدرضا، ( 1378 )، جرم سیاسی و حقوق جزای اسلامی، انتشارات امیر کبیر، تهران، چاپ اول.


13. سعدی، ابوحبیب، ( 1408 ق )، القاموس الفقهی، دارالفکر، دمشق، چاپ دوم.


14. شهید ثانی، زین الدین بن علی، ( 1410 ق )، الروضه البهیه، ( محشی کلانتر ) کتابفروشی داوری، قم، چاپ اول.


15. شهید ثانی، زین الدین بن علی، ( 1428 ق )، الروضه البهیه، مجمع الفکر الاسلامی، قم، چاپ اول.


16. شهید ثانی، زین الدین بن علی، ( 1413 ق )، مسالک الافهام، موسسه معارف اسلامی، قم، چاپ اول.


17. صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد، ( 1410 ق )، المحیط فی اللغه، عالم الکتاب، بیروت، چاپ اول.


18. صدر، سید محمد، ( 1421 ق )، ماوراء فقه، دار الاضواء، بیروت، چاپ اول.


19. طبرسی، فضل بن حسن، ( 1410 ق )، المؤتلف من المختلف، بنیاد پژوهش­های اسلامی، مشهد، چاپ اول.


20. طرابلسی، عبد العزیز بن براج، ( 1406 ق )، المهذب، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول.


21. طوسی، محمد بن حسن، ( 1407 ق )، الخلاف، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول.


22. طوسی، محمد بن حسن، ( 1387 ق )، المبسوط، کتابفروشی مرتضوی، تهران، چاپ سوم.


23. عباسی فرد، محمدرضا، ( 1391 )، « جرم سیاسی در فقه اسلامی؛ واکاوی اصل 168 قانون اساسی »، راهبرد، شماره: 65، زمستان.


24. علامه حلی، حسن بن یوسف، ( 1420 ق )، تحریر الاحکام الشرعیه، موسسه امام صادق(ع)، قم، چاپ اول.


25. علامه حلی، حسن بن یوسف، ( 1414 ق )، تذکره الفقهاء، موسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول.


26. علامه حلی، حسن بن یوسف، ( 1412 ق )، منتهی المطلب، بنیاد پژوهش­های اسلامی، مشهد، چاپ اول.


27. علی آبادی، عبدالحسین، ( 1334 )، حقوق جنایی، دانشگاه تهران، تهران، چاپ اول.


28. عمید زنجانی، عباسعلی، ( 1421 ق )، فقه سیاسی، انتشارات امیر کبیر، تهران، چاپ چهارم.


29. عوده، عبدالقادر، ( 1402 ق )، التشریع الجنائی الاسلامی فی المذاهب الخمسه، موسسه بعثت، تهران، چاپ اول.


30. فاضل هندی، محمد بن حسن، ( 1416 ق )، کشف اللثام، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول.


31. فراهیدی، خلیل بن احمد، ( 1410 ق )، العین، نشر هجرت، قم، چاپ دوم.


32. کاشف الغطاء، جعفر بن خضر، ( 1422 ق )، کشف الغطاء، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول.


33. کاظمی، جواد بن سعد، ( بی­تا )، مسالک الافهام الی آیات الاحکام، بی­نا.


34. کلینی، محمد بن یعقوب، ( 1407 ق )، الکافی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم.


35. گلباغی ماسوله، سید علی جبار، ( 1396 )، نظریه­ی داعی بر داعی در بوته تحلیل و نقد، جستارهای فقهی و اصولی، سال سوم، شماره 7.


36. گلباغی ماسوله، سید علی جبار، ( 1398 )، چیستی شناسی ضمان از منظر فقه شیعه، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال یازدهم، شماره 20.


37. گلباغی ماسوله، سید علی جبار، ( 1399 )، واکاوی تاریخی قالب شناسی ضمان، آموزه­های فقه مدنی، دوره­ی دوازدهم، شماره 22.


38. گلدوزیان، ایرج، ( 1391 )، حقوق جزای اختصاصی، دانشگاه تهران، تهران، چاپ بیست و دوم.


39. لواسور، ژرژ، ( 1369 )، « مسئله جرم سیاسی در حقوق استرداد مجرمان »، ( مصطفی رحیمی )، کانون وکلاء، شماره: 152ـ153، پاییز و زمستان.


40. مجلسی، محمد باقر، ( 1404 ق )، مرآه العقول فی اخبار آل الرسول، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ دوم.


41. محقق داماد، سید مصطفی، ( 1396 )، بازخوانی فقهی امر به معروف،نهی از منکر و اجرای حدود، مرکز نشر علوم اسلامی، تهران، چاپ اول.


42. محقق داماد، سید مصطفی، موسوی فر، سید محسن، ( 1393 )، « جرم ارتداد در روایات »، آموزه­های حقوق کیفری، شماره: 8، پاییز و زمستان.


43. مرعشی شوشتری، سید محمد حسن، ( 1371 )، « بغی یا جرم سیاسی از نظر اسلام »، مجله حقوقی دادگستری، شماره: 3، بهار.


44. مرعشی شوشتری، سید محمد حسن، ( 1427 ق )، دیدگاه­های نو در حقوق، نشر میزان، تهران، چاپ دوم.


45. مروارید، علی اصغر، ( 1410 ق )، سلسله الینابیع الفقهیه، دارالتراث، بیروت، چاپ اول.


46. مشکینی، میرزا علی، ( بی­تا )، مصطلحات الفقه، بی­نا.


47. مطهری، مرتضی، ( 1378 )، سیری در سیره نبوی، صدرا، تهران، چاپ بیست و یکم.


48. منتظری، حسینعلی، ( 1409 ق )، دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه، نشر تفکر، قم، چاپ دوم.


49. منتظری، حسینعلی، ( 1429 ق )، حکومت دینی و حقوق انسان، ارغوان دانش، قم، چاپ اول.


50. منتظری، حسینعلی، ( 1409 ق )، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ( محمود صلواتی و ابوالفضل شکوری )، موسسه کیهان، قم، چاپ اول.


51. موسوی بجنوردی، سید محمد، ( 1388 )، « جرم سیاسی در حقوق کیفری اسلام »، آیین، شماره: 26ـ27، بهمن و اسفند.


52. موسوی خوئی، ( 1422 ق )، مبانی تکمله المنهاج، موسسه احیاء آثار الامام الخوئی، قم، چاپ اول.


53. نجفی، محمد حسن، ( 1404 ق )، جواهرالکلام، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم.