شرایط نظام نیمه آزادی در حقوق کیفری ایران؛ چالش¬ها و راهکارها

محورهای موضوعی : آموزه های فقه و حقوق جزاء

علی مشایخیان ¹ , حسنعلی موذن زادگان ^{2 *} , جان احمد آقایی سیاتیل ³ , سید علی میرابراهیمی ⁴

1 - دانشجوی دکتری حقوق جزاء و جرمشناسی، واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران
2 - استاد گروه حقوق جزاء و جرمشناسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران
3 - استادیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی، واحد بندر انزلی، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرانزلی، ایران.
4 - استادیار گروه فقه و حقوق، واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/08/08 تاریخ پذیرش : 1403/09/13 تاریخ انتشار : 1403/10/01

کلید واژه: نظام نیمه آزادی, جایگزین¬های حبس, شرایط نظام نیمه آزادی, چالش¬های نظام نیمه آزادی,

چکیده مقاله :

نظام نیمه آزادی، از نهادهای جایگزین حبس است که در سال 1392 با تصویب قانون مجازات اسلامی، وارد نظام حقوق کیفری ایران شد. پژوهش گزارش شده در نوشتار پیش رو، با هدف تبیین چالش­ها و علل ناکارآمدی شرایط نظام نیمه آزادی، از طریق انجام مصاحبه با 30 نفر از قضات با تجربه شهرهای مختلف کشور و تحلیل شماری از آراء محاکم کیفری، نمایه شده در سامانه آراء قضایی، وضعیت نظام نیمه آزادی را در حقوق کیفری ایران، مورد بررسی قرار می­دهد. این بررسی، نشان می­دهد: محاکم کیفری، به جهت فقدان زیر ساخت­های لازم و بروز چالش در شرایط اجرای نظام نیمه آزادی، به ندرت، به صدور رأی، بر مبنای نظام نیمه آزادی، مبادرت می­ورزند. اخذ رضایت محکوم، اخذ تعهد از محکوم، لزوم قطعیت حکم محکومیت متهم، گذشت علی الاطلاق شاکی خصوصی، صلاحدید دادگاه صادر کننده حکم قطعی، درخواست محکوم از دادگاه، امکان سنجی وجود حق اعتراض محکوم و ضرورت نظارت مراکز نیمه آزادی، خود، از عمده­ترین مناشی بروز چالش، جهت اجرای نظام نیمه آزادی است. می­توان اکتفاء به رضایت کلی بزهکار، واگذاری تعیین نوع فعالیت شغلی به دادگاه صالح، معتبر و مناسب دانستن تأمین قبلی، بسط تعهد به انجام فعالیت­های متعدد، انحصار اخذ گذشت شاکی به جرایم سنگین، کفایت ترتیب جبران ضرر و زیان شاکی از سوی بزهکار، کفایت تشخیص مصلحت از سوی دادگاه و عدم لزوم درخواست محکوم برای برخورداری از نظام نیمه آزادی، ایجاد مراکز نیمه آزادی و تأمین اعتبار کافی برای آن­ها و مراقبت بر محکوم را پس از آزادی، از جمله راهکارهای ممکن رفع چالش­های پیش روی اجرای نظام نیمه آزادی برشمرد. 

چکیده انگلیسی:

The semi-liberty system is an alternative institution to imprisonment that entered the Iran’s criminal law system in 1392 with the approval of the Islamic Penal Code. The reported research in the following article, with the aim of determining the challenges and causes of the inefficiency of the conditions of the semi-liberty system, by interviewing 30 person of experienced judges from different cities of the country and analyzing a number of verdicts of criminal courts which are indexed in the judicial decisions’ site, that surveys the status of semi-liberty system in criminal law system of Iran. This study shows that: criminal courts, due to the lack of necessary infrastructure and the emergence of challenges in the conditions of implementing the semi-liberty system, rarely issue decisions based on the semi-liberty system. Obtaining the convict’s consent, obtaining a obligation from the convict, the necessity of the certainty of the accused's conviction, the absolute pardon of the private plaintiff, the discretion of the court issuing the final verdict, the convict's request from the court, the feasibility of the existence of the convict's right to object and the necessity of supervising of the semi-liberty centers are from main sources of challenges to the implementation of the semi-liberty system. It is possible to consider satisfaction of general consent of the offender, entrusting the determination of the type of job activity to the competent court, validate and appreciate the previous writ, expanding the obligation to perform multiple activities, exclusive of obtaining the plaintiff's pardon for serious crimes, the adequacy of the recognition of expediency by court and needlessness of the plaintiff's request to enjoy the semi-liberty system and providing sufficient funding for them and caring for the convict after freedom are as possible solutions to overcome the challenges facing the implementation of the semi-liberty system.

منابع و مأخذ:

1.احمدی، علی؛ جانی چور، کرم؛ جانی پور، علی، (1400)، مجازات¬های جایگزین حبس در حقوق ایران و حقوق بین الملل؛ چالش¬ها و راهکارها، فصلنامه راهبرد سیاسی، سال پنجم، شماره: 4، ص1ـ21.
2. آقایی، حسین، (1401)، حقوق کیفری عمومی (کیفر شناسی)، تهران، انتشارات جنگل، چاپ اول.
3. اردبیلی، محمد علی، (1392)، حقوق جزای عمومی، تهران، نشر میزان، چاپ سی و دوم.
4.الهام، غلامحسین؛ برهانی، محسن، (1401)، در آمدی بر حقوق جزای عمومی (واکنش در برابر جرم)، تهران، انتشارات میزان، چاپ هفتم.
5. آماده، غلامحسین، (1389)، اختیار قضایی در تعیین مجازات (مطالعه¬ی تطبیقی حقوق ایران، انگلیس و مصر)، تهران، انتشارات دادگستری، چاپ اول.
6. پور قهرمانی، بابک؛ کرمانیان، پریوش، (1400)، چالش¬های فرا روی نظام نیمه آزادی در ایران، مجله مطالعات حقوق کیفری و جرمشناسی، دوره: 51، شماره: 1، ص127ـ150.
7. حیدری، علی مراد، (1394)، حقوق جزای عمومی، بررسی فقهی حقوق واکنش علمی جرم، تهران، انتشارات سمت.
8. خالق، ابولفتح، (1386)، کار به جای زندان، مجله حقوق و علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی (تربیت مدرس)، تهران، سال دوم، شماره: 3، ص115ـ136.
9. دانش، تاج زمان، (1376)، حقوق زندانیان و علم زندان¬ها، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم.
10. روشن قنبری، عطاء الله، (1390)، نگاهی به معامله¬ی اتهام در حقوق ایالات متحده¬ی امریکا، ماهنامه¬ی حقوقی کانون سردفتران و دفتریاران، شماره: 103، ص101ـ110.
11. زراعت، عباس، (1393)، حقوق جزای عمومی3، مجازات¬ها و اقدامات تأمینی بر اساس قانون مجازات اسلامی 1392، تهران، انتشارات جنگل، چاپ دوم.
12.شکری، رضا، 1396، قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی، تهران، نشر مهاجر، چاپ سوم.
13. شمس ناتری، محمد رضا؛ زارع، ابراهیم؛ کلانتری، حمیدرضا؛ ریاضت، زینب، (1398)، قانون مجازات اسلامی در نظم کنونی، تهران، انتشارات میزان، چاپ پنجم.
14. غلامی، حسین، (1397)، عدالت ترمیمی، (علوم جنایی، مجموعه مقالات در تجلیل از استاد دکتر محمد آشوری)، تهران، انتشارات سمت، چاپ سوم، ص714ـ740.
15. گسن، ریموند، (1371)، مقدمه¬ای بر جرم شناسی، ترجمه: مهدی کی نیا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم.
16. لارگیه، ژان، 1378، آئین دادرسی کیفری فرانسه، ترجمه: حسن کاشفی اسماعیل زاده، تهران، انتشارات گنج دانش
17. لیر، ژرار؛ فیلیرولا، ژینا، (1392)، بزه دیده شناسی، ترجمه: روح الله کرد علیوند و احمد محمدی، تهران،انتشارات مجد، چاپ اول
18. نجفی ابرند آبادی، علی حسین، (1370)، تقریرات درس جرم شناسی.
19. نوربها، رضا، (1390)، زمینه¬ی حقوق جزای عمومی، تهران، انتشارات گنج دانش، چاپ بیست و یکم.
20. نیازپور، امیرحسین، (1390)، رویکرد تطبیقی به جایگاه قبول مجرمیت در نظام عدالت کیفری، یادنامه¬ی شادروان دکتر رضا نوربها، مجله تحقیقات حقوقی (ضمیمه)، شماره: 56، ص1033ـ1069.
21. ولیدی، محمد صالح، (1393)، شرح بایسته¬های قانون مجازات اسلامی در مقایسه و تطبیق با قانون سابق، تهران، انتشارات جنگل، چاپ اول.
آراء وحدت رویه هیأت عمومی دیوان عالی کشور
آیین¬نامه اجرایی زندان¬ها مصوب 1400
آیین¬نامه نحوه اجرای نظام نیمه آزادی و سایر جایگزین¬های حبس
قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392
قانون کار
قانون کاهش مجازات حبس تعزیری
قانون مجازات اسلامی مصوب 1392
قانون اصلاح مبارزه با مواد مخدر
نظریات مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه