سیاست جنایی قانونی ایران در رابطه با مسئولیت کیفری دولت از منظر نظریات حقوقی و جرمشناسی

محورهای موضوعی : آموزه های فقه و حقوق جزاء

محمد رضا صدر اللهی ¹ , مهسا رئیس پور شیرازی ² , عبد الوحید زاهدی ³

1 - دانشجوی دکترا حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران
2 - دانشجوی دکترا حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران
3 - استادیار گروه حقوق، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، ‌تهران، ‌ایران.

تاریخ دریافت : 1402/12/06 تاریخ پذیرش : 1403/03/17 تاریخ انتشار : 1403/04/04

کلید واژه: مسئولیت کیفری دولت, مسئولیت کیفری شخص حقوق عمومی, جرم انگاری اقدامات شخص حقوقی,

چکیده مقاله :

هرچند دولت¬ها ضامن نظم و امنیت هستند، اما به¬ علت قدرت ویژه‌ای که برای آن¬ها در نظر گرفته¬ شده است، موقعیت خاصی در ارتکاب جرایم منحصر به فرد خود دارند. از آنجا که نهادهای حاکمیتی، به ویژه دولت، به جرم انگاری افعال و رفتارها، مبادرت می‌ورزند، امکان مجرم شناختن آن¬ها امری بعید ¬است؛ به بیان ساده‌تر، در این موارد، قاضی و مجرم، در قالب یک جسم، یعنی: دولت، ظهور می‌کند و اگر نهاد مستقلی در خصوص رسیدگی به این جرایم وجود نداشته ¬باشد، عدالت کیفری عقیم می‌ماند. نوشتار حاضر، در صدد پاسخ به این سؤال است که نظام حقوقی ایران در خصوص جرایم دولت، چه واکنشی نشان داده است و کدامیک از نظرات حقوقی و جرمشناختی را در این خصوص، پذیرفته است. یافته¬ها، مؤید این است که تا قبل از قانون جرایم رایانه¬ای 1388 مقرره¬ای در مورد جرایم مربوط به دولت، وجود نداشت و تنها برخی مقررات، به صورت پراکنده مشاهده می‌شد. پس از این قانون، با تصویب مواد: 20 الی 22 و ماده¬ی 143 قانون مجازات اسلامی و همچنین تبصره¬ی ماده¬ی 14 همان قانون، مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی، تبیین و قانونگذاری شد. قانونگذار ایرانی، نظریه مسئولیت ما فوق (کارفرما) را مورد پذیرش قرار داده است. همچنین، مسئولیت کیفری دولت، بزرگترین شخصیت حقوقی حقوق عمومی، با تکیه بر نظریات جرمشناسی پست مدرن، انتقادی، نفع اجتماعی و عدالت کیفری و توجه به محیط ¬زیست قابل توجیه است.

چکیده انگلیسی:

Although the governments are the guarantors of order and security, but due to the special power that is intended for them, they have a special position in committing their unique crimes. Since criminalization of actions and behaviors are carried out by governmental institutions, especially the government, the possibility of finding them guilty is improbable. To express it more simply, in these cases, the judge and the delinquent appear in the form of a single body, which means the government is appeared and if there is no independent institution to deal with these crimes, criminal justice remains vain. The current article is trying to answer this question that how Iran's legal system has reacted to the crimes of state and which of the legal and criminological opinions have been accepted in this regard. The findings of this research confirm that before the cybercrimes law of 2018, there were no regular regulations on crimes related to the government and only some regulations were observed sporadically. After that, with the approval of Articles 20 to 22 and Article 143 of the Islamic Penal Law, as well as the note of Article 14 of the same law, the criminal responsibility of legal entities was systematically explained. The Iranian legislator accepted the theory of superior responsibility (employer) and also, the criminal responsibility of the government as the largest legal personality of public law was justified by relying on the theories of postmodern, critical criminology, social interest, criminal justice and attention to the environment.

منابع و مأخذ:

1. آقازاده، علیرضا، (1384)، بررسی و تحلیل کاربردی سیاست جنایی ایران در قبال قاچاق کالا، تهران، انتشارات آریان، چاپ اول.
2. امامی، محمد؛ استوار سنگری، کوروش، (1390)، حقوق اداری، تهران، نشرمیزان، چاپ چهاردهم.
3. برهانی، محسن؛ الهام، غلامحسین، (1393)، درآمدی بر حقوق جزای عمومی، تهران، نشر میزان، چاپ سوم.
4. جعفری، مجتبی، (1395)، مبانی و اصول مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی در قانون مجازات اسلامی، پژوهشنامه حقوق کیفری، دوره هفتم، شماره: 2.
5. حسنی، محمد حسن، (1374)، مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی، پایان¬نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
6. حسینجانی، بهمن؛ مظاهری ¬تهرانی، مسعود، (1389)، اصل شخصی بودن مسئولیت کیفری، تهران، انتشارات مجد، چاپ اول.
7. حسینی، سید محمد، (1383)، سیاست جنایی در اسلام و در جمهوری اسلامی ایران، تهران، انتشارات سمت، چاپ اول.
8. حیدری، آیدا؛ واعظی، سید مجتبی، (1399)، مسئولیت کیفری دولت در حوزه اکوساید، فصلنامه پژوهش¬های نوین حقوق اداری، سال دوم، شماره سوم.
9. داون‌ال، روث؛ دیویداو، فردریکس، (1399)، جرایم جهانی¬ شدن: جرم حکومتی و نهادهای مالی بین ¬المللی، ترجمه و تحقیق: نبی¬اله غلامی و علی غلامی، تهران، پژوهشکده حقوقی شهر دانش، چاپ اول.
10. ده ¬نمکی، منصور؛ بابائی¬خانه ¬سر، عباس؛ گلدوزیان، ایرج، (1395)، سیاست جنایی تقنینی جمهوری اسلامی ایران در قبال جرایم مطبوعاتی( سنتی و الکترونیکی )، مجله تحقیقات حقوقی تطبیقی ایران و بین¬الملل، سال دهم، شماره: 35.
11. شریفی، محسن؛ حبیب ¬زاده، محمد جعفر؛ عیسائی ¬تفرشی، محمد؛ فرجی¬ها، محمد، (1392)، دگرگونی‌های مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی، مجله حقوقی دادگستری، شماره: 117.
12. صادقی، سالار؛ فانی، رضا؛ موثقی، حسن، (1399)، واکاوی مبانی جرم¬شناختی مسئولیت کیفری دولت، پژوهشنامه حقوق کیفری دانشگاه گیلان، شماره دوم.
13. صادقی، سالار، (1400)، نگاهی حقوقی به جرایم دولتی و انواع آن، مجله بین ¬المللی پژوهش ملل، دوره ششم.
14. صفار، محمد جواد، (1390)، شخصیت حقوقی، تهران، انتشارات بهنامی، چاپ اول.
15. عباسی، مصطفی، (1382)، عدالت ترمیمی، دیدگاه نوین عدالت کیفری، مجله پژوهش حقوق عمومی، شماره نهم.
16. عبد الفتاح، عزت، (1381)، جرم چیست و معیارهای جرم ¬انگاری کدام است؟ اسماعیل رحیمی ¬نژاد، مجله حقوقی دادگستری، شماره: 135.
17. عظیم زاده اردبیلی، فائزه؛ حسابی، ساره، (1390)، سیاست جنایی و تطور مفهومی آن، مجله تعالی حقوق، سال چهارم، شماره: 15.
18. غلامی، نبی ¬اله، (1401)، جرم حکومتی یا جرم دولتی: تفاوتی لفظی یا اختلافی بنیادین، مجله پروهش¬های حقوق جزاء و جرمشناسی، دوره دهم، شماره: 237.
19. قدسی، سید ابراهیم؛ فاضلی هریکندی، حسین، (1399)، چالش‌های تحقیقات مقدماتی جرایم اشخاص حقوقی، مجله حقوقی دادگستری، شماره: 217.
20. قماشی، سعید، (1401)، تقریرات درس سیاست جنایی، مقطع دکتری، دانشگاه کاشان.
21. قورچی ¬بیگی، مجید، (1399)، مروری بر جرم¬شناسی جرایم دولتی، خبرنامه عدالت کیفری، سال سوم ، شماره دهم.
22. کلی، جان، (1382)، تاریخ مختصر تئوری حقوقی در غرب، محمد راسخ، تهران، انتشارات طرح نو، چاپ اول.
23. گلدوزیان، ایرج؛ حسینجانی، محمد، (1384)، مبانی اصل شخصی بودن مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی در حوزه ادیان، مجله الهیات و حقوق، شماره: 15.
24. لازرژ، کریستین، (1381)، درآمدی بر سیاست جنایی، ترجمه: علی¬حسین نجفی ¬ابرندآبادی، تهران، نشر میزان، چاپ اول.
25. محمدی جرجافکی، محمود؛ افضلی، روح¬الله؛ خزاعی، مجید، (1401)، تحلیل مبانی فقهی مسئولیت کیفری دولت¬ها، مجله تحقیقات حقوقی بین ‌المللی، دوره: 15، شماره: 56.
26. محمدی، قاسم؛ خانی¬زاده، علیرضا، (1392)، مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی دولتی در عرضه داخلی، مجله پژوهش¬های حقوق جزاء و جرمشناسی، شماره: 2.
27. ملازمیان، مسعود؛ معاونت آموزش قوه ‌قضاییه، (1387)، سیاست جنایی تقنینی ایران در جرایم اقتصادی، تهران، انتشارات جاودانه، چاپ اول.
28. موسوی ¬فر، سید محسن؛ خسروی، کاظم، (1401)، باز اندیشی سیاست جنایی فقه جزای امامیه قبال جرائم سیاسی ( با رویکرد بر جرایم: بغی، محاربه و ارتداد )، مجله آموزه¬های فقه و حقوق جزاء، سال اول، شماره: 1.
29. موسوی مجاب، سید درید؛ رفیع زاده، علی، (1395)، دامنه مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی در قانون مجازات اسلامی، مجله پزوهش حقوق کیفری، دوره چهارم، شماره: 13.
30. موسوی ¬مجاب، سید درید، (1388)، نقش إراده در مسئولیت کیفری با رویکردی به نظام حقوقی ایران، تهران، انتشارات بهنامی، چاپ اول.
31. مارتی، می¬ری ¬دلماس، (1395)، نظام‌های بزرگ سیاست جنایی، ترجمه: علی¬حسین نجفی ابرندآبادی، تهران، نشر میزان، چاپ سوم.
32. نجفی ¬ابرندآبادی، علی¬حسین، (1383)، پیشگیری عادلانه از بزهکاری، مجله علوم جنایی ( مجموعه مقالات در تجلیل از استاد محمد آشوری )، تهران، انتشارات سمت، چاپ نخست.
33. نجفی ¬ابرندآبادی، علی¬حسین، (1393)، جرمشناسی در آغاز هزاره ¬سوم، درآمد ویراست نخست از دانشنامه جرمشناسی، تهران، انتشارات گنج دانش، چاپ نخست.
34. وایت، راب؛ هینس، فیونا، (1389)، درآمدی بر جرم و جرمشناسی، میر ¬روح¬الله صادقی، تهران، نشر دادگستر، چاپ سوم.
35. وایت، رابرت داگلاس، (1394)، جرایم زیست ¬محیطی فراملی، حمید رضا دانش¬ناری، تهران، انتشارات میزان، چاپ اول.
36. وینسنت، اندرو، (1391)، نظریه¬های دولت، ترجمه: حسین بشیریه، تهران، نشر¬نی، چاپ هشتم.
37. Bruce Coleman (1976)," Is Corporate Criminal Liability Really Necessary?" Southwestern Law Journal, 29, p. 919.
38. Chopin, F (2006) “ Cybercriminalité ” Répertoire de droit pénal et de procédure pénale”, Dalloz.
39. Elsan M. Principle of Bioethics. Journal of Law Research; 45: 153-181.
40. Hetzer, Wolfgang (2007) “Corruption as Business Practic? Corporate Criminal Liability in the Eutopean Union”, Avalable at: www.brill. nl/ eccl.
41. Hopici, Adrian (2016) ” The Zemiology of Psychiatric Medication ” York University Criminological eview, Vol. 1.
42. Jefferson, Michael (2001), Criminal law, 5th ed, London, Longman Pearson Education Limited.
43. Kauzlarich, D, Mullins, C and Matthews, R (2003) "A Complicity continuum of state crime", Contemporary Justice Review, Issues in Criminal, Social, and Restorative Justice, Vol.6, .3.
44. Leo Zaibert. (2006), "Punishment and retribution", Ashgate.
45. Moore, Michael (1985)," The Moral and Metaphysical Sources of the Criminal Law", in Pennock and chapman, 11,
46. Radvic, Stajanka & others (2010), “Liabity of Legal Person for Criminal Offences” Vol. 7, No. 8, pp. 9-12.
47. Welch, Kelly (2009) “Unorthodox Criminologists: A SPECIAL ISSUE – PART V: Howard Zinn’scritical criminology: understanding his criminological perspective”, Contemporary Justice Review, Vol. 12, No. 4.